Ուկրաինա

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ուկրաինա (այլ կիրառումներ)

Ուկրաինա (ուկրաիներեն՝ Україна, Ուկրայինա, [ukrɑˈjinɑ]), պետություն Արևելյան Եվրոպայում, որը Ռուսաստանի Դաշնությունից հետո տարածքի չափերով երկրորդն է Եվրոպա աշխարհամասում։ Այն հյուսիսում և արևելքում սահմանակցում է Ռուսաստանին, հյուսիս-արևմուտքում՝ Բելառուսին, արևմուտքում՝ Լեհաստանին և Սլովակիային , հարավ-արևմուտքում՝ Հունգարիային, Մոլդովայի Հանրապետությանը և Ռումինիային, հարավում և հարավ-արևելքում՝ համապատասխանաբար Սև ծովին և Ազովի ծովին։ Ուկրաինան զբաղեցնում է 603,628 քառակուսի կմ տարածք՝ շուրջ 40 միլիոն բնակչությամբ։ Մայրաքաղաքը Կիևն է։ Բնակչության թվով մյուս խոշոր բնակավայրերն են Խարկովը, Օդեսան, Դնեպրը, Դոնեցկը։

Ուկրաինա Україна
Դրոշ Զինանշան
Ազգային օրհներգ՝ Ուկրաինայի պետական օրհներգ (ուկրաիներեն՝ Державний Гімн України) «Դեռ չի մահացել Ուկրաինան» «Ще не вмерла України»
Ուկրաինայի դիրքը Ուկրաինայի աշխարհագրական սահմանները
Մայրաքաղաք և ամենամեծ քաղաք		Կիև
պաշտոնական լեզու		ուկրաիներեն
Կրոն (2018)		կրոն 87.3%՝ քրիստոնեություն, 11.0%՝ անկրոն, 0.8%՝ այլ
Կառավարում		ունիտար կիսանախագահական հանրապետություն
-	նախագահ	Վոլոդիմիր Զելենսկի
-	վարչապետ	Դենիս Շմիհալ
-	Գերագույն ռադայի խոսնակ	Ռուսլան Ստեֆանչուկ
Կազմավորում
-	Կիևյան Ռուսիա	879
-	Գալիցիա-Վոլինիայի թագավորություն	1199
-	Կազակական հետմանություն	օգոստոսի 18, 1649
-	Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետություն	հունիսի 10, 1917
-	Ժողովրդական հանրապետության անկախության հռչակագիր	հունվարի 22, 1918
-	Արևմտյան Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետություն	նոյեմբերի 1, 1918
-	Վերամիավորման ակտ	հունվարի 22, 1919
-	Ուկրաինայի անկախության հռչակագիր	օգոստոսի 24, 1991
-	Ջրային (%)	7
Բնակչություն
-	հունվար, 2022 նախահաշիվը	▼ 41,167,336 (առանց Ղրիմ)  (36-րդ)
-	2001 մարդահամարը	48,457,102
ՀՆԱ (ԳՀ)		2021 գնահատում
-	Ընդհանուր	▲ $584 մլրդ (48-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	▲ $14,150 (108-րդ)
ՀՆԱ (անվանական)		2021 գնահատում
-	Ընդհանուր	▲ $181 մլրդ (56-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	▲ $4,380 (119-րդ)
Ջինի (2019)		26.6
ՄՆԶԻ (2019)		0.779 (74-րդ)
Արժույթ		գրիվնա (₴) (UAH)
Ժամային գոտի		EET (ՀԿԺ+2)
-	Ամռանը (DST)	EEST (ՀԿԺ+3)
Ազգային դոմեն		.ua .укр
Վեբկայք ukraine.ua
Հեռախոսային կոդ		+380

Ուկրաինայի ներկայիս տարածքը բնակեցված է եղել դեռևս մ․թ․ա․ 32,000 թվականից։ Միջնադարյան ժամանակաշրջանում՝ Կիևյան Ռուսիայի օրոք, այն եղել է արևելասլավոնական մշակույթի առանցքային կենտրոնը, որը զարգացել է մինչև 13-րդ դար և ավերվել մոնղոլական արշավանքների հետևանքով։ Այս իրադարձություններին հաջորդող 600 տարիների ընթացքում ժամանակակից Ուկրաինայի տարածքը կառավարվել է մի շարք արտաքին ուժերի, այդ թվում՝ Ռեչ Պոսպոլիտայի, Ավստրիական կայսրության, Ավստրո-Հունգարիայի, Օսմանյան կայսրության և ցարական Ռուսաստանի կողմից։ 17-րդ դարում կենտրոնական Ուկրաինայում ձևավորվել է Կազակական հետմանությունը, որն ավելի ուշ բաժանվել է Ռուսաստանի և Լեհաստանի միջև և, ի վերջո, ամբողջությամբ ներառվել Ռուսական կայսրության կազմում։ Բոլշևիկյան հեղափոխությունից հետո ակտիվացել է ուկրաինական ազգային-ազատագրական շարժումը, որի արդյունքում 1917 թվականին ձևավորվել է Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետությունը։ Այնուամենայնիվ, ուկրաինական անկախ պետությունը կարճ կյանք է ունեցել և 1917 թվականին ենթարկվել բոլշևիկյան բանակի ռազմախուժմանը։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո՝ 1922 թվականին, սոցիալիստական Ուկրաինան դարձել է Խորհրդային միության հիմնադիր-անդամ։ 1932-1933 թվականներին խորհրդային իշխանությունների կողմից կազմակերպված արհեստական սովի՝ Հոլոդոմորի զոհ են դարձել միլիոնավոր ուկրաինացիներ։ 1939 թվականին Լեհաստանի դեմ խորհրդա-գերմանական ագրեսիայի արդյունքում Ուկրաինական ԽՍՀ-ն արևմուտքում ձեռք է բերել նոր տարածքներ, իսկ 1954 թվականի Ղրիմի փոխանցմամբ Ուկրաինան ընդարձակվել է դեպի հարավ։ 1945 թվականին Ուկրաինական ԽՍՀ-ն դարձել է Միավորված ազգերի կազմակերպության անդամ։ Խորհրդային տարիներին Ուկրաինան երկրորդ ամենաբնակեցված և արդյունաբերական հանրապետությունն էր ԽՍՀՄ-ի կազմում։

Անկախացումից հետո Ուկրաինան կառավարվել է որպես ունիտար հանրապետություն՝ կիսանախագահական համակարգով։ Այն իրեն հռչակել է չեզոք պետություն՝ սահմանափակ ռազմական գործընկերություն ձևավորելով Ռուսաստանի և ԱՊՀ այլ երկրների հետ՝ միաժամանակ 1994 թվականին գործընկերություն հաստատելով նաև Հյուսիսատլանտյան դաշինքի (ՆԱՏՕ) հետ։ 2013 թվականին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը կասեցրել է Ուկրաինա-ԵՄ ասոցացման համաձայնագիրը՝ հօգուտ ՌԴ-ի հետ ավելի սերտ տնտեսական կապերի։ Արդյունքում՝ Ուկրաինայում բռնկվել են զանգվածային բողոքի ցույցեր և ակցիաներ, որոնք հայտնի են դարձել «Եվրամայդան» անվանումով՝ վերաճելով Արժանապատվության հեղափոխության։ Այն հանգեցրել է Յանուկովիչի վարչակարգի տապալմանը և երկրում նոր, արևմտամետ ռեժիմի հաստատմանը։ Այս իրադարձությունները հիմք են հանդիսացել 2014 թվականի մարտին Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցման և հաջորդ ամիս՝ Դոնբասի անջատողականների կողմից պատերազմի սանձազերծման համար։ Ռուս-ուկրաինական հակամարտության շրջանակներում 2022 թվականին փետրվարին ռուսական զորքերը ներխուժել են Ուկրաինա՝ սանձազերծելով Երկրորդ աշխարհամարտից հետո ծավալված ամենամասշտաբային և արյունալի զինված հակամարտություններից մեկին։ Ուկրաինան իր որդեգրած եվրոատլանտյան ինտեգրացիայի արտաքին քաղաքական կուրսի շրջանակներում շարունակում է ավելի սերտ տնտեսական, քաղաքական և ռազմական կապեր փնտրել Արևմուտքի երկրների հետ՝ Ռուսաստանի հետ շարունակվող պատերազմի հետ մեկտեղ։

Ուկրաինան զարգացող երկիր է՝ միջինից ցածր եկամուտ ունեցող տնտեսությամբ։ Գտնվում է Եվրոպայի ամենաաղքատ պետությունների շարքում․ 2022 թվականի դրությամբ այն տառապում է կյանքի ցածր տևողությամբ և համատարած կոռուպցիայով՝ Մարդկային զարգացման ինդեքսում զբաղեցնելով 74-րդ տեղը։ Այնուամենայնիվ, իր ընդարձակ բերրի հողերի շնորհիվ Ուկրաինան աշխարհում հացահատիկ արտահանող առաջատար երկրներից է։ Այն ՄԱԿ-ի, Եվրոպայի խորհրդի, ԵԱՀԿ-ի, ՎՈւԱՄ կազմակերպության, Ասոցացման եռյակի և Լյուբլինյան եռանկյունու անդամ է։ 2022 թվականին Ուկրաինան ներկայացրել է ՆԱՏՕ-ի անդամակցության հայտ և ստացել ԵՄ անդամության թեկնածուի կարգավիճակ։

Անվան ծագումնաբանություն

Ուկրաինան ունի մի քանի պատմական անվանումներ, որոնք մասամբ կամ ամբողջությամբ նույնական են։ Ժամանակակից Ուկրաինան գտնվում է այն հողերում, որոնք մեր թվարկությունից առաջ պատմագիտությանը հայտնի են եղել որպես «Սկյութիա» և «Սարմատիա» (թագավորություն Սարմատաց)։ Այն տարածքը, որտեղ տեղի է ունեցել ուկրաինացի ժողովրդի էթնոգենեզը, պատմական տարբեր ժամանակահատվածներում հիշատակվել է տարբեր անվանումներով, այդ թվում՝ «Ռուս» («Ρωσία», «Росія»), «Ռուտենիա», «Ռոքսոլանիա» («Roxolania»), «Ուկրաինա», «Մալոռոսիա», «Հետմանշինա» («Гетьманщина»):

«Ուկրաինա» անվան ստուգաբանության վերաբերյալ կան տարբեր վարկածներ։ Ամենատարածված տարբերակի համաձայն, որը ձևավորվել է ռուսական և լեհական պատմագրության ազդեցությամբ, երկրանվանումն առաջացել է հին սլավոներեն «կրաինա» («Країна») բառից, որը նշանակում է «սահմանամերձ երկիր» (ռուս.՝ окраину)։ Ըստ ուկրաինական տեսակետի՝ «Ուկրաինա»-ն առաջացել է «կրաինա» (երկիր) բառից, իսկ «ու» («у») սկզբնատառը նշանակում է «հարազատ», «բնիկ»։

«Ուկրաինա» բառն առաջին անգամ հիշատակվել է Կիևյան տարեգրության մեջ՝ 1187 թվականին։ Այսկերպ այն հիշատակում էր Պերեյասլավլի իշխանության տարածքը։ Այս բառը հանդիպում է նաև 1189, 1213, 1280 և 1282 թվականների ռուսական տարեգրություններում՝ ծառայելով որպես Գալիցիայի, արևմտյան Վոլինի, Խոլմերի երկրի և Պոդլաշիայի աշխարհագրական տարածաշրջանների համընդհանուր անվանում։

Պատմություն

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինայի պատմություն

Վաղ շրջանի պատմություն

Միջնադարյան պետական կազմավորումները Ուկրաինայի տարածքում

• Վաղմիջնադարյան իշխանություններ

• Ռուսական խագանություն (830-890)
• Խազարական խագանություն (650-969)
• Կիևյան Ռուսիա (880-1240)
• Կիևի իշխանություն (1132-1471)
• Գալիցիա-Վոլինիայի թագավորություն (1132-1471)
• Ղփչաղական համադաշնություն (10-րդ դար-1241)
• Ոսկե հորդա (1242-1502)
• Մոլդավիա (1346-1859)
• Լիտվական մեծ իշխանություն (1236-1795)

• Ուշ միջնադար

• Զապորոժյան Սեչ (1552-1775)
• Կազակական հետմանություն (1649-1764)

Ժամանակակից մարդկանց բնակեցումը Ուկրաինայում և նրա մերձակայքում թվագրվում է մ.թ.ա. 32000 թվականին, որի վկայությունն է Ղրիմի լեռներում գրավետյան մշակույթին բնորոշ գտածոների հայտնաբերումը։ Մ․թ․ա․ 4500 թվականի շրջակայքում նեոլիթյան Կուկուտենի-Տրիպիլիա մշակույթը ծաղկում է ապրել ժամանակակից Ուկրաինայի տարածքի նշանակալի մասում՝ Տրիպիլիայում և ամբողջ Դնեպր-Դնեստրի երկրամասում։ Միևնույն ժամանակ ընդունված է Ուկրաինան համարել այն աշխարհագրական արեալը, որտեղ ընտելացվել են առաջին ձիերը։ Կուրգանի վարկածը Ուկրաինայի Վոլգա-Դնեպրի շրջանը և Ռուսաստանի հարավը համարում է պրոտոհնդեվրոպացիների լեզվական հայրենիքը։ Երկաթի դարաշրջանում Ուկրաինայի ժամանակակից տարածքը բնակեցվել է իրանախոս կիմերացիների, սկյութների ու սարմական ցեղերի կողմից։ Մ․թ․ա․ 700 և մ.թ.ա. 200 թվականների միջակայքում ներկայիս Ուկրաինայի տարածքի զգալի մասը եղել է Սկյութական թագավորության մաս։

Մ․թ․ա․ 6-րդ դարում Սև ծովի հյուսիսարևելյան ափին ստեղծվել են հունական, հռոմեական և բյուզանդական գաղութներ Տիրասում, Օլիվիայում և Խերսոնեսում։ Այս բնակավայրերը շարունակել են ծաղկում ապրել ընդհուպ մինչև մեր թվարկության 6-րդ դար։ Ուկրաինայի տարածքի արևմտյան հատվածների մի մասը զբաղեցրել են գոթերը, որոնք, սակայն, 370-ական թվականներին ընկել են հոների տիրապետության տակ։ 7-ին դարում ժամանակակից արևելյան Ուկրաինան եղել է Մեծ Բուլղարիայի կենտրոնը։ Դարավերջին բուլղարական ցեղերի մեծամասնությունը գաղթել է տարբեր ուղղություններով, որից հետո տարածքի մեծ մասը գրավել են խազարները։

5-րդ և 6-րդ դարերում Ուկրաինայի տարածքը բնակեցված է եղել վաղ սլավոնների՝ անտերի կողմից։ Ուկրաինայից դեպի հարավ՝ Բալկանյան թերակղզի են գաղթել բազմաթիվ հարավսլավոնական ժողովուրդներ։ Հյուսիսային միգրացիաները, հասնելով ընդհուպ մինչև Իլմեն լիճ, հանգեցրել են Իլմենի սլավոնների և կրիվիչների առաջացմանը։ 602 թվականի ավարների արշավանքից և Անտերի միության փլուզումից հետո երբեմնի ցեղամիավորման մաս կազմող ժողովուրդների մեծ մասը շարունակել են բնակվել Ուկրաինայի տարածքում որպես առանձին ժողովուրդներ։

Կիևի ոսկե դար

Հիմնական հոդվածներ՝ Կիևյան Ռուսիա, Ռյուրիկովիչների արքայատոհմ, և Քրիստոնեության ընդունումը Հին Ռուսիայում

Վիկտոր Վասնեցով. «Դյուցազունները»։ Նկարում պատկերված են բիլինաների հերոսներ Իլյա Մուրոմեցը, Օլեշկո Պոպովիչը և Դոբրինյա Նիկիտիչը։

Վիկտոր Վասնեցով․ «Վլադիմիր իշխանի մկրտությունը»։ Նկարում պատկերված է Վլադիմիր (Վոլոդիմիր) Մեծի օծումը Փոտ պատրիարքի կողմից։

Կիևյան Ռուսիա պետության ստեղծումը մինչ օրս պատմագիտությանն անորոշ է։ Այն ներառել է ներկայիս Ուկրաինայի, Բելառուսի և Եվրոպական Ռուսաստանի արևմտյան հատվածի մեծ մասը։ Ըստ «Առաջնային տարեգրության» ՝ Կիևյան Ռուսիայի ժողովուրդը սկզբնապես բաղկացած էր Սկանդինավիայի վարայագներից։ 882 թվականին հեթանոս իշխան Օլեգը (Օլեհ) Ասկոլդից և Դիրից գրավել է Կիևը և այն հռչակել Ռուսիայի նոր քաղաքամայր։ Այնուամենայնիվ, «նորմանական վարկածին» դեմ արտահայտվող պատմագետների համաձայն՝ միևնույն ժամանակահատվածում Դնեպր գետի հարավային շրջաններում բնակվող արևելասլավոնական ցեղերն արդեն իսկ անկախ պետություն ձևավորման գործընթացում էին։ Վարանգյան վերնախավը, ներառյալ իշխող Ռյուրիկովիչների արքայատոհմը, հետագայում ձուլվել է տեղի սլավոնական բնակչությանը։ Կիևյան Ռուսիան բաղկացած է եղել մի քանի կիսանկախ իշխանություններից, որոնց ղեկավարել են կենտրոնական իշխանության հետ փոխկապակցված Ռյուրիկովիչ իշխանները («արքայազններ»)։ Նրանք հաճախ կռվում էին Կիևին տիրապետելու համար։

10-11-րդ դարերում Կիևյան Ռուսիան վերածվել է Եվրոպայի խոշորագույն և զորեղագույն պետության․ մի ժամանակաշրջան, որը Ուկրաինայի պատմությանը հայտնի է որպես Կիևյան ոսկեդար։ Այն սկսվել է Վլադիմիր Մեծի (980-1015) կառավարումից, որի օրոք երկիրը քրիստոնացվում է։ Իր որդու՝ Յարոսլավ Իմաստունի (1019–1054) օրոք, Կիևյան Ռուսիան հասել է իր մշակութային զարգացման և ռազմական հզորության գագաթնակետին։ Շուտով պետությունը մասնատվել է, որի ֆոնին վերստին բարձրացել է տարածաշրջանային տերությունների հարաբերական նշանակությունը։ Վլադիմիր II Մոնոմախի (1113-1125) և նրա որդու՝ Մստիսլավի (1125-1132) իշխանության տարիներին, Կիևյան Ռուսիան վերջնականապես կազմալուծվել է առանձին իշխանությունների, թեև կենտրոնական Կիևը տասնամյակներ շարունակ պահպանել է իր հեղինակությունը։ 11-12-րդ դարերում թյուրքալեզու կումանիների և կիպչակների քոչվորական միությունը գերիշխող դիրք են ձեռք բերել Պոնտական տափաստանում։ 13-րդ դարի կեսերին մոնղոլների արշավանքները ավերել են Կիևյան Ռուսիան և 1240 թվականի Կիևի պաշարումից հետո քաղաքը ավերվել է մոնղոլների կողմից։ Արևմտյան տարածքներում ավելի վաղ առաջացել են Հալիչի և Վոլինիայի իշխանությունները, որոնք միաձուլվելով ձևավորել են Գալիցիա-Վոլինիայի իշխանությունը։ Դանիել Գալիչկին՝ Ռոման Մեծի որդին, վերամիավորելով հարավարևմտյան Ռուսիայի մեծ մասը, ներառյալ՝ Վոլինիան, Գալիցիան, ինչպես նաև Կիևը։ Այնուհետև նա թագադրվել է պապական բանագնացի կողմից որպես Գալիցիա-Վոլինիայի (Ռուտենիայի) առաջին թագավոր։

Օտար տիրապետություն

Լեհ-լիտվական միացյալ պետությունը (Ռեչ Պոսպոլիտա) իր հզորության գագաթնակետին՝ 1619 թվականի տվյալներով։ Լեհաստանը և լեհական թագը 1569 թվականից հետո տիրապետություն է հաստատել ժամանակակից Ուկրաինայի մեծ մասի վրա։
  Լեհաստանի թագավորության թագ
  Լիտվական մեծ իշխանություն
  Լիվոնիայի իշխանություն
  Պրուսիայի դքսություն
  Կուռլանդական դքսություն

1349 թվականին, Գալիսիա-Վոլինյան պատերազմների հետևանքով, տարածաշրջանը բաժանվել է Լեհաստանի թագավորության և Լիտվայի մեծ դքսության միջև։ 13-րդ դարի կեսերից մինչև 1400-ականների վերջը Ջենովայի Հանրապետությունը բազմաթիվ գաղութներ է հիմնել Սև ծովի հյուսիսային ափին և դրանք վերածել խոշոր առևտրային կենտրոնների՝ հանրապետության հատուկ ներկայացուցչի՝ հյուպատոսի գլխավորությամբ։ 1430 թվականին Պոդոլիայի տարածաշրջանը ներառվել է Լեհաստանի կազմի մեջ, որի արդյունքում ժամանակակից Ուկրաինայի տարածքը մեծ թափով սկսվել է բնակեցվել լեհերի կողմից։ 1441 թվականին Չինգիզյան արքայազն Հաջի I Գիրայը հիմնել է Ղրիմի խանությունը Ղրիմի թերակղզում և շրջակա տափաստաններում։ Մոտակա երեք դարերի ընթացքում նվաճողների կողմից ստրկացվել են մոտ երկու միլիոն տեղացիներ։

1569 թվականին Լյուբլինի միության հիման վրա ստեղծվել է Լեհ-լիտվական համագործակցությունը՝ Ռեչ Պոսպոլիտան, և ուկրաինական հողերի մեծ մասը Լիտվայից փոխանցվել է լեհական թագին՝ դառնալով դե յուրե Լեհաստանի տարածք։ Պոլոնիզացիայի (լեհականացման) ճնշման ներքո Ռութենիայի մի շարք տարածքներում տարածում է գտել կաթոլիկությունը։

Կազակական հետմանություն

Հիմնական հոդված՝ Կազակական հետմանություն

Զրկված լինելով ռուտենական ազնվականության հովանավորչությունից և պաշտպանությունից՝ Ուկրաինայի գյուղացիներն ու քաղաքաբնակները սկսել են պաշտպանություն հայցել օրեցօր հզորացող Զապորոժյան կազակներից։ 17-րդ դարի կեսերին Դնեպրի կազակների և ռուտենացի գյուղացիների կողմից ձևավորվել է կազակական ռազմական քվազիպետություն՝ Զապորոժյան Սեչը։ Լեհական թագը, թեպետ, չուներ ազդեցություն տեղի կազակների նկատմամբ, սակայն, համարում էր, որ վերջիններս կարող են օգտակար լինել թուրքերի և թաթարների դեմ պայքարում։ Այնուամենայնիվ, նույնիսկ շահերի նմանօրինակ համընկնման պարագայում ռուտենական գյուղացիությունը շարունակել է դաժանաբար ճորտացվել լեհական շլյախտայի կողմից, իսկ ուղղափառ եկեղեցու ճնշումը օտարացրել է կազակներին կաթոլիկություն դավանող լեհերից։

Իլյա Ռեպին, «Զապորոժյեի կազակները գրում են նամակ թուրքական սուլթանին»։ Հայտնի այս նամակը Զապորոժյան Սեչի պատմության գրական հուշարձաններից մեկն է։

Միկոլա Իվասյուկ, «Բոհդան Խմելնիցկու մուտքը Կիև»։ Բոհդան Խմելնիցկին լեհերի դեմ ապստամբության արդյունքում հիմնադրել է Հետմանշինան։

1648 թվականին Բոհդան Խմելնիցկին գլխավորել է Ռեչ Պոսպոլիտայի և լեհական թագի դեմ կազակների ամենամեծ ապստամբությունը, որը վայելում էր տեղի բնակչության լայն շրջանակների աջակցությունը։ Խմելնիցկին հիմնադրել է Կազակական հետմանությունը, որը գոյություն է ունեցել մինչև 1764 թվականը (որոշ աղբյուրներ պնդում են, որ մինչև 1782 թվականը)։ Այն բանից հետո, երբ Խմելնիցկին ջախջախիչ պարտություն է կրել 1651 թվականի Բերեստեչկոյի ճակատամարտում, նա ապավինել է ռուսական ցարի օգնությանը։ 1654 թվականին Խմելնիցկին Կազակական հետմանության անունից կնքել է Պերեյասլավյան ռադան՝ համաձայնագիր, որը ռազմական և քաղաքական դաշինք էր ստեղծում Ռուսաստանի հետ և ընդունում կազակների հավատարմությունը ռուսաց միապետին։

Բոհդան Խմելնիցկիի մահից հետո Կազակական հետմանությունն անցել է 30-ամյա ավերիչ պատերազմի միջով, որն ընթացել է ցարական Ռուսաստանի, Լեհաստանի, Ղրիմի խանության, Օսմանյան կայսրության և կազակների միջև։ Այս ժամանակաշրջանը (1657-1686) Ուկրաինայի պատմությանը հայտնի է «Ավերակ» (ուկրաիներեն՝ Руїна) անվանումով։ Ռուսաստանի և Լեհաստանի միջև 1686 թվականին կնքված հավիտենական խաղաղության պայմանագրով Կազակական հետմանության հողերը բաժանել են լեհերի և ռուսների միջև․ Դնեպր գետը դարձել է տերությունների միջև ազդեցության գոտիները սահման։

1672-1676 թվականներին Օսմանյան կայսրության օգնությամբ Ուկրաինան միավորելու կազակների ջանքերը հետման Պետրո Դորոշենկոյի գլխավորությամբ ավարտվել է անհաջողությամբ։ 1689 թվականին Ռուսաստանը և Լեհ-լիտվական համագործակցությունը վերջնականապես բաժանել են հետմանությունը։ 17-րդ դարի վերջում լեհերը վերացրել են կազակների ինքնիշխանության մնացորդները Ուկրաինայի աջափնյակում, իսկ մոսկովյան իշխանությունը՝ աստիճանաբար ձախափնյա հատվածում։

1686 թվականին Կիևի միտրոպոլիտանությանն է միացվել Մոսկվայի պատրիարքությանը՝ Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարք Դիոնիսիոս IV-ի սինոդալ նամակի միջոցով․ այսպիսով, Կիևի միտրոպոլիտանությունը հայտնվել է մոսկովյան հոգևոր իշխանության ներքո։ Հետմանության անկումը կանխելու փորձեր է կատարել կազակ-հետման Իվան Մազեպան (1639-1709), որը, սակայն վնասվել է ռուս-շվեդական Հյուսիսային պատերազմի գլխավոր մարտադաշտում՝ Պոլտավայի ճակատամարտում, որտեղ նրա ղեկավարությամբ հետմանության զորքերը կռվում էին ի պաշտպանություն Շվեդիայի թագավորության՝ Ռուսաստանի կախվածությունից ազատվելու նպատակով։

Կայսերական տիրապետություն և ազգային վերածնունդ

Բանաստեղծ և ժողովրդագետ Տարաս Շևչենկոն եղել է ուկրաինական ազգային պայքարի և վերածննդի շրջանի ականավոր գործիչներից մեկը։

1441-1783 թվականներին ղրիմյան թաթարները Ուկրաինայի հարավային հողերում պահպանել են իրենց ազգային պետությունը՝ Ղրիմի խանությունը՝ Գիրենյների արքայատոհմի կառավարման ներքո։ Այն զբաղեցնում էր Ղրիմ թերակղզու տարածքը, hյուսիսային Սևծովյան շրջանի տափաստանները, Դնեստր և Դոն գետերի միջակայքը, ինչպես նաև հյուսիսային Կուբանի հողերը։ Այն մեծապես տուժել է 1735-1739 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի արդյունքում։ 1774 թվականին այն ձեռք է բերել լիակատար անկախություն ինչպես Օսմանյան կայսրությունից, այնպես էլ Ռուսաստանից։ Թուրքիայի հետ պատերազմում տարած հաղթանակից հետո, այդ թվում՝ ուկրաինացի կազակների աջակցությամբ, Ռուսական կայսրությունը վերահսկողություն ձեռք բերեց Սև և Ազովի ծովերի ափերի վրա և 1775 թվականին ոչնչացրեց ուկրաինացի կազակներին՝ ուկրաինացիների մեծ մասին վերածելով ճորտերի: և նրանց արխիվը, որը վկայում է 16-18-րդ դարերի Ուկրաինայի պատմության մասին, երկար ժամանակ պահվել է Սուրբ Էլիզաբեթ ամրոցում (այժմ՝ Կրոպիվնիցկի քաղաք) ։ 1783 թվականին Ռուսական կայսրությունը խախտելով 1739 թվականի հաշտության պայմանագիրը, սանձազերծել է պատերազմ և անեքսացրել Ղրիմի խանությունը։

Միխայիլո Դրահոմանովը եղել է վերածննդի շրջանի մտավորականության ականավոր ներկայացուցիչներից մեկը։ Եղել է ուկրաինական անկախ պետականության ստեղծման թևարկուներից։

1795 թվականի Լեհաստանի երրորդ բաժանումից, հետո ուկրաինական հողերը բաժանվել են Ավստրո-Հունգարիայի և Ռուսաստանի միջև։ Առաջինը ստացել է Գալիցիան, Բուկովինան և Անդրկարպատիան, իսկ երկրորդը՝ մնացյալ ուկրաինական տարածքները։ Այս ժամանակահատվածում աճող ուրբանիզացիայի, արդիականացման և ռոմանտիկ ազգայնականության վերելքի հետ մեկտեղ առաջացել է ուկրաինական մտավորականությունը, որը նվիրված էր ազգային վերածննդի և սոցիալական արդարության առաջադիմական գաղափարներին։ Ճորտ դարձած ազգային բանաստեղծ Տարաս Շևչենկոն (1814–1861) և քաղաքական տեսաբան Միխայիլո Դրահոմանովը (1841–1895) հանդես են եկել որպես աճող ազգայնական շարժման առաջամարտիկներ։ 1798 թվականին Իվան Կոտլյարևսկին հրատարակել է «Անեիդ» բուրլեսկային պոեմը, որի հիմնական ուղերձը կազակական պետության վերականգնման անհրաժեշտությունն էր։ Այս հուշարձանը ուկրաինական գրականության առաջին աշխատությունն էր, որը գրված էր խոսակցական ուկրաիներենով և խթան հանդիսացավ ուկրաինական ազգային ավանդույթների վերածննդի համար։

1806 թվականին հիմնադրվել է Խարկովի համալսարանը, որը դարձել է ուկրաինագիտության նշանակալի կենտրոն։ 1834 թվականին հիմնադրվել է Կիևի համալսարանը, որը Խարկովի համալսարանի օրինակով դարձել է ուկրաինագիտության կենտրոններից մեկը։ 1840-ական թվականներին Տարաս Շևչենկոն դարձել է ուկրաինական ազգային գիտակցության հիմնական թևարկուներից, որի պոեզիան ժողովրդականություն է ձեռք բերել ուկրաինական հասարակության լայն շերտերի շրջանում։ Կայսերական շրջանի ուկրաինական մշակույթի ամենահայտնի գործիչների թվում էին Հրիհորի Կվիտկա-Օսնովյանենկոն, Նիկոլայ Կոստոմարովը, Պանտելեյմոն Կուլիշը, Մարկո Վովչոկը, Իվան Ֆրանկոն, Օլհա Կոբիլյանսկայան, Միխայլո Կոցյուբինսկին, Լեսյա Ուկրաինկան, Վասիլ Ստեֆանիկը և այլք։ Ի հակադրություն ավստրիական տիրապետության ներքո գտնվող Գալիցիայի, որտեղ ազգային ինքնության պահպանման և զարգացման պայմանները էականորեն ավելի բարվոք էին, ռուսական տիրապետության մասում բնակվող ուկրաինացիները բախվել են խիստ սահմանափակումների, այդ թվում՝ ուկրաիներենի արգելման, և ենթարկվել ռուսականացման քաղաքականության։ Ուկրաինան, ինչպես և Ռուսական կայսրության մնացյալ երկրամասերը, արդյունաբերական հեղափոխությանը միացել են նշանակալիորեն ավելի ուշ, քան արևմտյան և կենտրոնական Եվրոպայի երկրների զգալի մասը։ Սա, ի թիվս այլնի, պայմանավորված է եղել այն հանգամանքով, որ ճորտատիրությունն Ուկրաինայում պահպանվել է ընդուպ մինչև 1861 թվականը։ Ի տարբերություն Դոնբասի, որտեղ այս ժամանակաշրջանում հայտնաբերվել է քարածխի պաշարներ, ուկրաինական մեծ քաղաքներում, ինչպիսիք են Օդեսան և Կիևը, մինչև դարեվերջ գյուղատնտեսությունը գերակշռել է որպես տնտեսության առաջատար ճյուղ։

Հատկապես աղքատ էր Ուկրաինայի ավստրիական հատվածը, որի պատճառով հարյուր հազարավոր գյուղացիներ սկսել են արտագաղթել հայրենիքից և ձևավորել ուկրաինական սփյուռքի ողնաշարը այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Կանադան, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները և Բրազիլիան։ Ուկրաինացիների մի մասը հաստատվել է նաև Հեռավոր Արևելքում։ 1897 թվականի մարդահամարի տվյալներով Սիբիրում ապրել են 223 հազար էթնիկ ուկրաինացիներ, իսկ Կենտրոնական Ասիայում՝ փոքր-ինչ ավելի քան 100 հազար։ 1906 թվականին՝ Անդրսիբիրյան երկաթուղու բացումից հետո, տասը տարվա ընթացքում ևս 1,6 միլիոն ուկրաինացիներ արտագաղթել են արևելք։ Հեռավոր Արևելքի այն շրջանները, որտեղ այս ժամանակաշրջանում բնակություն են հաստատել էթնիկ ուկրաինացիները, ժամանակի ընթացքում հայտնի է դարձել որպես «Կանաչ Ուկրաինա»։

Առաջին աշխարհամարտ և հանրապետության շրջան

Հիմնական հոդվածներ՝ Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետություն և Արևմտյան Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետություն

Վոլոդիմիր Վիննիչենկո՝ Ուկրաինայի կառավարության առաջին ղեկավար։

Ուկրաինան Առաջին համաշխարհային պատերազմի սանձազերծվելուն պես վերածվել է պատերազմի թեժ թատերաբեմի։ 1914 թվականի օգոստոսին ռուսական բանակը Ուկրաինայի տարածքից հարձակվել է Ավստրո-Հունգարական կայսրության վրա՝ սկսելով Գալիցիական ռազմագործողությունը։ Հարձակման ընթացքում ռուսական բանակը հաջողությամբ հետ է մղել ավստրիացիներին մինչև Կարպատյան լեռներ՝ վերահսկողություն սահմանելով արևմտաուկրաինական հարթավայրերի նկատմամբ և իրագործելով Ուկրաինայի տարածքները միավորելու իր ռազմավարական նպատակը։

Առաջին աշխարհամարտում թեև ուկրաինացիների ճնշող մեծամասնությունը (մոտ 3,5 միլիոն) կռվել է Անտանտյան դաշինքի կազմում (ճնշող մեծամասնությունը՝ Ռուսաստանի բանակում), շուրջ 250 հազար ուկրաինացիներ պատերազմել են նաև Ավստրո-Հունգարիայի դրոշի ներքո։ Պատերազմը մեծ վնաս է հասցրել հատկապես ուկրաինական խաղաղ բնակչությանը, որոնց նկատմամբ հակառակորդ բանակներում կռվող էթնիկ ուկրաինացիները մեկը մյուսին դավաճանության մեջ մեղադրելով, զանգվածաբար իրականացրել են հաշվեհարդարներ։ Իրադրությունը արմատապես փոփոխվել է Հոկտեմբերյան հեղափոխության արդյունքում Ռուսական կայսրության փլուզումից հետո, որի հիման վրա էլ սկզբնավորվել է Ուկրաինայի անկախության պատերազմը։ Բոլշևիկների իշխանության գալուն հետևած մի շարք ռազմական ընդհարումներում, որը ավելի ուշ հայտնի է դարձել Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմ անունով, ուկրաինացիները կռվել են տարբեր պատերազմող կողմերում՝ կարմիր, սպիտակ, սև և կանաչ բանակների կողքին և դրանց դեմ։ Գործողություններին միջամտել են նաև արտաքին ուժերը՝ Գերմանիան, Լեհաստանը և Հունգարիան (միայն Անդրկարպատիայում)։

1917 թվականին հունիսի 10-ին Ռուսաստանի հանրապետության թողտվությամբ Վոլոդիմիր Վիննիչենկոյի գլխավորած Ուկրաինայի կենտրոնական ռադան Համաուկրաինական ռազմական կոնգրեսում հռչակել է ուկրաինական ինքնավարությունը Ռուսաստանի կազմում («առաջին ունիվերսալ»), որի հիման վրա էլ նույն տարվա աշնանը հռչակվել է Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետությունը։

---

Ուկրաինայի կենտրոնական ռադայի ընդունած ունիվերսալները

Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետության առաջին գլխավոր քարտուղարության կազմը

Ուկրաինայի կենտրոնական ռադայի առաջին ոնիվերսալի համաձայն կազմավորվել է նաև ինքնավարության գլխավոր քարտուղարությունը՝ Վոլոդիմիր Վիննիչենկոյի գլխավորությամբ։ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Բոլշևիկյան կուսակցության Կիևյան խմբակցությունը 1917 թվականի նոյեմբերի 8-ին ապստամբություն է հրահրել Կիևում՝ քաղաքում խորհրդային իշխանություն հաստատելու նպատակով, որը, սակայն, մատնվել է անհաջողության։ 1917 թվականի նոյեմբերի 20-ին ընդունված երրորդ ունիվերսալով «Ցենտրալնա ռադա»-ն հռչակել է Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետությունը՝ Վոլին, Կիև, Պոդոլիե, Չեռնիգով, Պոլտավա, Խարկով, Եկատերինոսլավ, Խերսոն, Տաուրիդա (առանց Ղրիմի թերակղզու) նահանգների ներառմամբ։ Ունիվերսալում նշվել է նաև, որ Վորոնեժի, Խոլմի և Կուրսկի նահանգների բնակիչները կարող են հանրաքվեի միջոցով միանալ Ուկրաինայի հանրապետությանը։ Երրորդ ունիվերսալը հռչակել է, որ Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Ռուսաստանի հանրապետությունում կառավարության բացակայության պայմաններում «Ցենտրալնա ռադա»-ն կլինի Ուկրաինայի տարածքի բարձրագույն ղեկավար մարմինը՝ մինչև հանրապետական Ռուսաստանում կարգուկանոնի վերականգնումը։ Միևնույն ժամանակ, Ռադան Հոկտեմբերյան հեղափոխությունն անվանել է «քաղաքացիական պատերազմ» և հույս հայտնել քաոսի հանգուցալուծման ուղղությամբ։

---

Լեհ գեներալ Անտոնի Լիստովսկին և Ուկրաինայի առաջնորդ Սիմոն Պետլիուրան Բերդիչևում, 1920 թվական։

1918 թվականի նոյեմբերի 1-ին հռչակվել է Արևմտյան Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետությունը՝ Լվիվ մայրաքաղաքով։ Լեհաստանը «սվիններով» է վերաբերել այս երկրի գոյությանը՝ մեծապես պայմանավորված արևմտյան Ուկրաինայի լեհ բնակչության ապստամբական կեցվածքով և արևմտաուկրաինական իշխանությունների հետ ունեցած տարաձայնություններով։ Թշնամաբար տրամադրված հարևան տերությունների պարբերական ասպատակությունների պայմաններում 1919 թվականի հունվարի 22-ին Կիևի Սուրբ Սոֆիայի տաճարի հարևանությամբ կնքվել է Զլուկիի ակտը (ուկրաիներեն՝ Акт Злуки) որով հակաբոլևշիկյան երկու ուկրաինական պետությունները՝ Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետությունը և Արևմտյան Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետությունը միավորվել են։

Իր գոյության կարճ ժամանակահատվածում, սակայն, անկախ Ուկրաինան մշտապես եղել է պատերազմական գործողությունների կիզանուտում։ 1919 թվականին ստեղծված իրավիճակը, երբ Ուկրաինան միաժամանակ ենթարկվել էր բոլևիկների, սպիտակ շարժման ուժերի և լեհական գվարդիաների ռազմախուժմանը, ընդունված է անվանել «Ուկրաինական մահվա եռանկյունի», իսկ որոշ տեսաբանների կարծիքով՝ «քառանկյունի» (նկատի ունենալով նաև հարավում Ռումինիայի թշնամական կեցվածքը)։ Նույն տարում գրեթե ողջ Ուկրաինայի գրավումը Խորհրդային Ռուսաստանի կողմից, ստիպել է Ուկրաինայի վտարանդի կառավարությանը՝ Սիմոն Պետլիուրայի գլխավորությամբ, մի շարք զիջումների գնով դաշնակցել Լեհաստանի երկրորդ հանրապետության հետ։ 1919 թվականիի դեկտեմբերից մինչև 1920 թվականի մայիսն ընկած ժամանակահատվածում (առաջին ձմեռային արշավանք) լեհ-ուկրաինական միացյալ զորքերը հաջողել են ետ մղել բոլշևիկներին Ուկրաինայից և ազատագրել մայրաքաղաք Կիևը։ Խորհրդա-լեհական պատերազմը Ուկրաինայի տարածքում վերջնականապես ավարտվել է 1920 թվականի մայիսին, երբ չնայած համառ լեհ-ուկրաինական դիմադրությանը՝ խորհրդային բանակը վերահսկողություն է սահմանել Կիևի նկատմամբ։ 1921 թվականին Ռիգայում ստորագրվել է լեհ-բոլշևիկյան հաշտության պայմանագիրը։

Արդյունքում՝ Լեհաստանի երկրորդ հանրապետությունը ձեռք է բերել արևմտաուկրաինական գավառները՝ Լվիվ կենտրոնով, բոլշևիկները զավթելով Ուկրաինայի կենտրոնական իշխանությունը՝ երկրում հաստատել են խորհրդային կարգեր և հիմնադրել Ուկրաինայի խորհրդային սոցիալիստական հանրապետությունը, Բուկովինան օկուպացվել է Ռումինիայի կողմից, իսկ Կարպատյան Ռուտենիան ինքնավար մարզի կարգավիճակով միացվել Չեխոսլովակիայի Հանրապետությանը։ Ռուսաստանի քաղաքացիական պատերազմի սկսվելուց ի վեր զոհ է դարձել ավելի քան 1,5 միլիոն ուկրաինացի, իսկ հազարավորները մնացել են անօթևան։ Ուկրաինայի արևելյան շրջանները նաև տուժել են 1921-1922 թվականների սովի արդյունքում։

Միջպատերազմական շրջան

Հիմնական հոդվածներ՝ Նոր տնտեսական քաղաքականություն, Գյուղատնտեսության կոլեկտիվացումը ԽՍՀՄ-ում, Հոլոդոմոր, և Գնդակահարված վերածնունդ

Միջպատերազմական ժամանակաշրջանում՝ առաջին և երկրորդ աշխարհամարտերի միջակայքում, Լեհաստանի մարշալ Յոզեֆ Պիլսուդսկին փորձել է շահել ուկրաինացիների վստահությունը՝ Լեհաստանի արևելյան շրջաններում խորհրդային ազդեցությունը նվազագույնի հասցնելու նպատակով։ Այնուամենայնիվ, Լեհաստանի վարած այս կուրսը հիմնովին փոփոխվել է 1935 թվականին՝ Պիլսուդսկու մահից հետո՝ պայմանավորված ուկրաինական բնակչության շրջանում շարունակվող անկարգությունների հանգամանքով։ Լեհ-ուկրաինական հարաբերությունները առավելագույնս վատթարացել է «Ուկրաինական ազգայնականների կազմակերպության» (ուկրաիներեն՝ Організація українських націоналістів) անդամների կողմից լեհ պաշտոնյաների սպանությունների ֆոնին։ Ի պատասխան սրա՝ Լեհաստանի կառավարությունը սահմանափակել է ուկրաինացիների իրավունքները Լեհաստանում։ Արդյունքում՝ 1920-ականներին առաջացած ուկրաինական ազգայնական և ռազմատենշ շարժումները ավելի լայն աջակցություն և թափ են ստացել։

Սովամահ եղած մարդ Խարկովի փողոցներից մեկում, 1932 թվական։ Խորհրդային իշխանության կողմից Ուկրաինայում 1932-1933 թվականներին կազմակերպված արհեստական սովին զոհ են գնացել մինչև 7.5 միլիոն ուկրաինացիներ։

Միևնույն ժամանակահատվածում Խորհրդային Ուկրաինան դարձել է ԽՍՀՄ հիմնադիր հանրապետություններից մեկը։ 1920-ական թվականներին սկզբնավորված ուկրաինականացման քաղաքականության պայմաններում, որը վարել է Միկոլա Սկրիպնիկի ազգային կոմունիստական կառավարությունը, խորհրդային ղեկավարությունը սկզբում խրախուսել է ազգային վերածնունդը, այդ թվում՝ ուկրաինական մշակույթն և լեզուն։ Գլոբալ առումով ուկրաինականացումը եղել է ԽՍՀՄ կորենիզացիայի (բնիկացման) քաղաքականության մաս, որը նպատակ էր հետապնում նպաստել բնիկ ժողովուրդների, նրանց լեզվի և մշակույթի առաջխաղացմանը՝ հանրապետությունների կառավարման գործընթացի դյուրինացման համար։

ԽՍՀՄ առաջնորդ Վլադիմիր Լենինը ներմուծել է Նոր տնտեսական քաղաքականությունը (ՆԵՊ)՝ նպատակ ունենալով վերականգնել Առաջին համաշխարհային պատերազմի և քաղաքացիական պատերազմի արդյունքում կազմաքանդված տնտեսությունը։ ՆԵՊ-ը 1920-ականների կեսերին խորհրդային հանրապետությունները վերադարձրել է նախապատերազմական արտադրության և գյուղատնտեսական արտադրանքի մակարդակին, որոնց զգալի մասը կենտրոնացված էր Ուկրաինայում։ Այս քաղաքականությունը համակել է Ուկրաինայի ժողովրդական հանրապետության բազմաթիվ հայտնի գործիչների, այդ թվում՝ նախկին վարչապետ Միխայիլո Հրուշևսկու ուշադրությունը՝ ստիպելով վերջիններիս վերադառնալու Խորհրդային Ուկրաինա և մասնակցել գիտության և մշակույթի առաջխաղացմանը։ Նոր տնտեսական քաղաքականությունը դուրս է մղվել Իոսիֆ Ստալինի կողմից ԽՍՀՄ առաջնորդությունը ստանձնելուց հետո՝ սկզբնավորելով այսպես կոչված «Մեծ ընդմիջման» ժամանակաշրջանը։ 1920-ականների վերջից սկսած կենտրոնացված պլանային տնտեսությամբ Ուկրաինական ԽՍՀ-ն ենթարկվել է արմատական արդյունաբերականացման, որը քառապատկել է երկրի արդյունաբերական արտադրանքը 1930-ականներին։ Գյուղատնտեսության կոլեկտիվացման քաղաքականությունը մեծ հարված է հասցրել ուկրաինական գյուղացիությանը։ Կոլեկտիվացումը ինդուստրալիզացիայի առաջին հնգամյա ծրագրի մի մասն էր, որն իրականացվել է կանոնավոր զորքերի և գաղտնի ոստիկանության կողմից, որը հայտնի էր «Չեկա» անվանումով։ Դիմադրություն ցույց տվածները ձերբակալվել և աքսորվել են գուլագներ և աշխատանքային ճամբարներ։ Կոլտնտեսությունների անդամներին չի թույլատրվել հացահատիկ ստանալ և առգրավվել է նրանց սննդամթերքը՝ անիրատեսական քվոտաները չապահովելու պարագայում։ Այս պայմաններում 3.5-5 միլիոն ուկրաինացիներ ՈւԽՍՀ-ում մահացել են քաղցից, ավելի քան 62 հազարը մահացել են հյուսիսային Կուբանում, իսկ ավելի քան 300 հազար ուկրաինացիներ տեղահանվել են կամ սպանվել։ Ավելի ուշ 1932-1933 թվականներին ԽՍՀՄ իշխանությունների կազմակերպված արհեստական սովը հայտնի է դարձել «Հոլոդոմոր» («Սովասպանդ», ուկրաիներեն՝ Голодомор) անվանումով, որը 2024 թվականի դրությամբ 34 պետությունների կողմից ճանաչվել է որպես Ստալինի և այլ խորհրդային պաշտոնյաների կողմից իրականացված ցեղասպանություն։

1930-ական թվականներին սկսվել են Ստալինյան բռնաճնշումները. «Մեծ զտման» շրջանակներում հետապնդվել և սպանվել են Ստալինի ենթադրյալ և շատ դեպքերում մտացածին քաղաքական թշնամիները։ Առանձնահատուկ ուշադրությամբ հետապնդվել է Ուկրաինական ԽՍՀ մտավոր վերնախավը` գրականության, գեղանկարչության, երաժշտության, թատրոնի ներկայացուցիչները, որոնց նկատմամբ իրականացված զանգվածային բռնաճշնումներն ու հաշվեհարդարները պատմությանը հայտնի է դարձել «Գնդակահարված վերածնունդ» (ուկրաիներեն՝ Розстріляне відродження) անվանումով։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ

1939 թվականի սեպտեմբերին Լեհաստան ներխուժելուց հետո Լեհաստանի տարածքը բաժանվել է Նացիստական Գերմանիայի և Խորհրդային Միության միջև։ Այսպիսով, Արևելյան Գալիցիան և Վոլինիան, որոնք բնակեցված էին ուկրաինացիներով, միացվեցին Ուկրաինական ԽՍՀ-ին։ Այս տարում պատմության մեջ առաջին անգամ ուկրաինացի ժողովուրդը միավորվել է միասնական ուկրաինական պետության կազմում։ Ռումինիայից հետագա տարածքային նվաճումների արդյունքում 1940 թվականին Խորհրդային Ուկրաինան ձեռք է բերել Բեսարաբիայի հյուսիսային ու հարավային շրջանները, հյուսիսային Բուկովինան և Հերցայի տարածաշրջանը։ ԽՍՀՄ նշյալ տարածքային նվաճումները միջազգայնորեն ճանաչվել են 1947 թվականի Փարիզի խաղաղության պայմանագրերով։

Կիևը զգալի վնաս է կրել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ և 1941 թվականի սեպտեմբերի 19-ից մինչև 1943 թվականի նոյեմբերի 6-ը գրավվել է գերմանացիների կողմից:

Մարշալ Սեմյոն Տիմոշենկոն պատերազմի ընթացքում ղեկավարել է բազմաթիվ ռազմաճակատներ, այդ թվում՝ Կիևից արևելք ընկած Հարավարևմտյան ճակատը։

Գերմանական վերմախտը 1941 թվականի հունիսի 22-ին «Բարբարոսա» ռազմագործողության շրջանակներում ներխուժել է Խորհրդային Միություն՝ սկզբնավորելով չորսամյա լայնամասշտաբ պատերազմ, որը խորհրդային պատմագիտությանը հայտնի է ԽՍՀՄ ժողովուրդների Հայրենական մեծ պատերազմ անվանումով։ Ինտերվենցիայի առաջին ամիսներին Առանցքի ուժերը առանց Կարմիր բանակի վճռական դիմադրության հանդիպելու, հազարավոր կիլոմետրերով մխրճվել են երկրի արևմտյան սահմաններից ներս։ 1941 թվականի հուլիսի 7-ին գերմանացիները հարձակվել են Կիևի ուղղությամբ և Կիևի ճակատամարտի արդյունքում մեծ դժվարություններով զավթել Ուկրաինական ԽՍՀ-ի մայրաքաղաքը։ Ճակատամարտից հետո քաղաքը ստացել է «Հերոս քաղաք»-ի կարգավիճակ։ Ավելի քան 600,000 խորհրդային զինվորներ (կամ Խորհրդային Արևմտյան ճակատի մեկ քառորդը) սպանվել կամ գերեվարվել են Կիևի պաշտպանության համառ մարտերում, որոնցից շատերը ենթարկվել են դաժանագույն կտտանքների։ Կիևի նվաճումից հետո Ուկրաինական ԽՍՀ-ի մեծ մասի տարածքում կազմավորվել է Ուկրաինայի Ռայխսկոմիսարիատը՝ երկրի հարուստ բնական ռեսուրսները Մոսկվայի ճակատամարտում օգտագործելու և ուկրաինական տարածքները գերմանացիներով բնակեցնելուն նախապատրաստելու նպատակով։ Արևմտյան Ուկրաինայում ապրող որոշ ուկրաինացիներ, որոնք ԽՍՀՄ-ին միացել էին 1939 թվականին, գերմանացի զավթիչներին ողջունել են որպես ազատագրողների, սակայն տեղի նացիստական իշխանությունները տեղի չեն տվել երկրում առկա հակաստալինյան տրամադրություններին։ Փոխարենը, նացիստները պահպանել են կոլտնտեսությունների համակարգը, իրականացրել են ցեղասպանական քաղաքականություն Ուկրաինայում բնակվող հրեաների դեմ, միլիոնավոր մարդկանց արտաքսել են Գերմանիա հարկադիր աշխատանքի և նախաձեռնել երկրի ուկրաինաթափման ծրագիր՝ նախապատրաստվելով գերմանական գաղութացմանը։ Ռայխկոմիսարիատի կողմից արգելափակվել է նաև սննդամթերքի փոխադրումը Դնեպր գետով։

Նացիստական վարչակարգին աջակցող ուկրաինացիների շքերթը Գերմանիայի կողմից գրավված Ստանիսլավ (ներկայումս՝ Իվանո-Ֆրանկիվսկ) քաղաքում, արևմտյան Ուկրաինա, 1941 թվական։

Չնայած ուկրաինացիների մեծամասնությունը կռվել են Խորհրդային կարմիր բանակի և խորհրդային դիմադրության շարժման կազմում, Ուկրաինայի արևմուտքում պատերազմին զուգահեռ առաջացել են մի շարք գերմանամետ ծայրահեղական կազմակերպություններ։ 1942 թվականին կազմավորվել է առաջին ազգայնական կազմակերպությունը՝ Ուկրաինական ապստամբական բանակի անկախ շարժումը։ Այն ստեղծվել է որպես ուկրաինական ազգայնականների ընդհատակյա կազմակերպության զինված ուժեր։ Վերջիններիս պայքարի նպատակը ուկրաինական էթնիկ մեծամասնություն ունեցող տարածքներում անկախ ուկրաինական պետության ստեղծումն էր։ Թեև այդ հիմնանպատակը հակասություն է առաջացրել նացիստական վարչակարգի ներկայացուցչների հետ, հայտնի է, որ կազմակերպության մելնիկական թևը հաճախ դաշնակցել է Գերմանիայի հետ։ 1943 թվականի կեսերից մինչև պատերազմի ավարտը ՈւԱԲ-ն իրականացրել է էթնիկ լեհ բնակչության համատարած ջարդեր Վոլինիայի և Արևելյան Գալիցիայի շրջաններում՝ սպանելով շուրջ 100,000 լեհ խաղաղ բնակիչների ։ Վոլինյան կոտորածները փորձ էր ստեղծել միատարր ուկրաինական պետություն՝ առանց իր սահմաններում ապրող լեհական փոքրամասնության, և թույլ չտալ հետպատերազմյան Լեհաստանին հաստատել իր տարածքային տիտղոսը այն տարածքների նկատմամբ, որոնք նախապատերազմյան Լեհաստանի մաս էին կազմում։ Պատերազմի ավարտից հետո ուկրաինացի ազգայնականները շարունակել են կռվել ԽՍՀՄ-ի դեմ մինչև 1950-ական թվականները։

Ընդհանուր առմամբ, ԽՍՀՄ բանակի շարքերում կռված էթնիկ ուկրաինացիների թիվը գնահատվել է 4,5 միլիոնից մինչև 7 միլիոն։ Սովետամետ պարտիզանական դիմադրության ստորաբաժանումների կեսը, որը 1944 թվականին հաշվվում էր մինչև 500,000 զինվոր, նույնպես կազմված էր ուկրաինացիներից։ Պատերազմի ընթացքում Ուկրաինայի բնակչությանը հասցված ընդհանուր կորուստները գնահատվում են 6 միլիոն, այդ թվում՝ մոտ մեկուկես միլիոն հրեաներ, որոնք սպանվել են համակենտրոնացման ճամբարներում։ Խորհրդային զորքերի 8,6 միլիոն կորուստներից 1,4 միլիոնը եղել են էթնիկ ուկրաինացիներ։ Գերմանիայի նկատմամբ ԽՍՀՄ հաղթանակը նշվում է որպես Ուկրաինայի տասնմեկ ազգային տոներից մեկը։

Հետպատերազմյան Խորհրդային Ուկրաինա

Չեռնոբիլի ատոմակայանի 4-րդ ռեակտորն աղետից ամիսներ անց։

Հանրապետությունը մեծապես տուժել է պատերազմից, և դրա վերականգնման համար զգալի ջանքեր են պահանջվել։ Ավերվել են ավելի քան 700 քաղաքներ և ավաններ, ինչպես նաև 28,000 գյուղեր։ Իրավիճակը վատթարացել է 1946-1947 թվականներին տասնյակ հազարավոր մարդկանց մահված պատճառ դարձած սովի պատճառով, որը առաջացել է երաշտի և պատերազմի արդյունքում ենթակառուցվածքների ոչնչացման հետևանքով։ 1945 թվականին Ուկրաինական ԽՍՀ-ն Խորհրդային Ռուսաստանի և Բելառուսի հետ միաժամանակ դարձել է Միավորված ազգերի կազմակերպության (ՄԱԿ) հիմնադիր անդամներից մեկը որպես Յալթայի կոնֆերանսի հատուկ համաձայնագրի մաս։ Ավելին, Ուկրաինան ևս մեկ անգամ ընդլայնել է իր սահմանները՝ միացնելով Անդրկարպատիան։ 1953 թվականին՝ Ստալինի մահից հետո, ԽՍՀՄ նոր առաջնորդ է դարձել Նիկիտա Խրուշչովը, որը սկսել է վարել ապաստալինացման քաղաքականություն («Խրուշչովյան ձնհալ»)։ Նրա պաշտոնավարման ընթացքում Ղրիմի թերակղզին Ռուսական ԽՍՀՄ-ից փոխանցվել է Ուկրաինական ԽՍՀ-ին՝ որպես ռուս և ուկրաինացի ժողովուրդների բարեկամության նշան։ Սա Խորհրդային Ուկրաինայի տարածքային վերջնական ընդլայնումն էր, որն էլ ընկած է ժամանակակից Ուկրաինայի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների հիմքում։ Ուկրաինան եղել է Խորհրդային Միության կարևորագույն հանրապետություններից մեկը։ ԽՍՀՄ մի շարք բարձր պաշտոնյաներ ծնունդով եղել են Ուկրաինայից, որոնց թվում էր Լեոնիդ Բրեժնևը՝ Խորհրդային Միության Կոմունիստական կուսակցության գլխավոր քարտուղարը 1964-1982 թվականներին։ Այնուամենայնիվ, հենց նրա օրոք էլ Ուկրաինան ենթարկվել է լայնածավալ ռուսականացման՝ Վոլադիմիր Շչերբիցկիի նախագահության պայմաններում։ Շչերբիցկին ճնշել է ուկրաինական մտավորականության նոր սերնդի վերելքը, որոնք հայտնի էին որպես «Վաթսունականներ»։

1950 թվականի դրությամբ հանրապետությունը լիովին գերազանցել է արդյունաբերության և արտադրության նախապատերազմական ցուցանիշները։ Խորհրդային Ուկրաինան ավելի ուշ դարձել է Եվրոպայի մասշտաբով առաջատար երկրներից մեկն իր արդյունաբերական արտադրության ծավալով՝ հանդիսանալով միաժամանակ նաև խորհրդային զենքի արդյունաբերության և բարձր տեխնոլոգիական հետազոտությունների կարևորագույն կենտրոն։ Խորհրդային կառավարությունը այս ժամանակաշրջանում զգալի ներդրումներ է կատարել հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման և ատոմային էներգիայի այլ նախագծերում, որպեսզի բավարարի երկրի էներգետիկ պահանջները։ 1986 թվականի ապրիլի 26-ին, սակայն, Չեռնոբիլի ատոմակայանի չորրորդ ռեակտորի պայթյունի արդյունքում առաջացած միջուկային աղետը մինչ օրս ամենախոշորն է իր էներգետիկայի պատմության մեջ` ինչպես զոհերի քանակով, այնպես էլ տնտեսական վնասով։ Ռեակտորի պայթյունի հետևանքով շրջակա տարածքները, առավելապես՝ Չեռնոբիլ և Պրիպյատ քաղաքները, ենթարկվել են ռադիոակտիվ ճառագայթման։ Չեռնոբիլի վթարի հետևանքների կանխարգելման գործում նշանակալի ներդրում է ունեցել վթարի պատճառների հետաքննման և հետևանքների վերացման կառավարական հանձնաժողովի ղեկավար Վալերի Լեգասովը։

Անկախություն

Հիմնական հոդվածներ՝ Նարնջագույն հեղափոխություն, Ուկրաինայի և Եվրամիության միջև ասոցացման համաձայնագիր, Ուկրաինական հեղափոխություն, Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը, Զինված հակամարտություն Ուկրաինայի արևելքում, և Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա (2022-այժմ)

Ուկրաինայի նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը, Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը, Բելառուսի վարչապետ Վյաչեսլավ Կեբիչը Բելովեժյան թավուտում ստորագրում են ԱՊՀ հիմնադիր պայմանագիրը։

Նպատակ ունենալով բարեփոխել երկրի լճացած տնտեսությունը՝ ԽՍՀՄ վերջին առաջնորդ Միխայիլ Գորբաչովը վարել է հասարակական կյանքի սահմանափակ ազատականացման քաղաքականություն։ Վերջինս պսակվել է անհաջողությամբ, փոխարենը՝ սնուցելով ազգայնական և անջատողական միտումները խորհրդային հանրապետություններում, այդ թվում՝ Ուկրաինայում։ Որպես այսպես կոչված ինքնիշխանությունների շքերթի մի մաս, 1990 թվականի հուլիսի 16-ին Ուկրաինայի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության նորընտիր Գերագույն խորհուրդն ընդունել է Ուկրաինայի ինքնիշխանության հռչակագիրը, իսկ Օգոստոսյան պուտչի ձախողումից հետո՝ 1991 թվականի օգոստոսի 24-ին, անկախության դեկլարացիայով հռչակվել է երկրի լիակատար ինքնիշխանությունը՝ Ուկրաինայի ընտրողների 92%-ի «կողմ» քվեի հիման վրա։ Ուկրաինայի նորընտիր նախագահ Լեոնիդ Կրավչուկը նույն տարում ստորագրել է Անկախ Պետությունների Համագործակցության հիմնադիր փաստաթուղթը՝ Բելավեժյան համաձայնագիրը, որի հիման վրա դեկտեմբերի 26-ից ԽՍՀՄ-ը դադարել է գոյություն ունենալ։

Չնայած այն հանգամանքին, որ ԽՍՀՄ գոյության վերջին տարիներին Ուկրաինան եղել է միության ամենից աղքատ հանրապետություններից մեկը, այն անկախության առաջին տարիներին համարվել է բարենպաստ տնտեսական պայմաններ ունեցող՝ ի համեմատ հետխորհրդային մյուս հանրապետությունների։ Այսուհանդերձ, շուկայական տնտեսության անցնելու ճանապարհին երկիրը բախվել է առավել խորը տնտեսական խնդիրների, քան մյուս հետխորհրդային հանրապետությունները։ Ռեցեսիայի արդյունքում 1991-1999 թվականներին Ուկրաինան կորցրել է իր ՀՆԱ-ի 60%-ը և տուժել հիպերինֆլյացիայից, որը 1993 թվականին հատել է 10000%-շեմը։ Իրավիճակը որոշակիորեն կայունացել է ուկրաինական նոր ազգային արժույթի՝ հրիվնայի շրջանառության դրվելուց հետո, որը ևս, սակայն, կտրուկ անկում է ապրել 1998 թվականի վերջին՝ մասամբ պայմանավորված նաև այդ տարվա սկզբին ռուսական պարտքի դեֆոլտով։ 1990-ականների տնտեսական քաղաքականության հիմնական ժառանգությունը եղել է պետական սեփականության զանգվածային մասնավորեցումը, որը ստեղծել է ծայրահեղ հարուստ անհատների՝ օլիգարխների դասը։ Երկրի տնտեսության վրա բացասական ազդեցություն է թողել նաև 2008 թվականի համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամը։

---

Իրավիճակը Ուկրաինայում 2004-2014 թվականներին

Ուկրաինայի նարնջագույն հեղափոխության շրջանակներում ցուցարարը խորհրդանիշ համարվող նարնջագույն վարդերով զարդարում է ոստիկանների կազմած արգելապատը մայրաքաղաք Կիևում։	Եվրոմայդանի հակակառավարական ցույցերը Ուկրաինայի մայրաքաղաքում, որոնք բռնկվել են 2013 թվականին այն բանից հետո, երբ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը հրաժարվեց վավերացնել Ուկրաինա-Եվրոպական միություն ասոցացման համաձայնագիրը։	Ուկրաինայի ազգային գվարդիայի «Դոնբաս» բատալիոնի զինվորները 2014 թվականի Արևելյան Ուկրաինայի պատերազմի շրջանակներում Լուգանսկի մարզի Պերվոմայսկ բնակավայրի մերձակայքում։

---

2004-2005 թվականներին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի դեմ ընտրակեղծարարության հիմնական մեղադրանքներով բողոքի ակցիաները ի վերջո հանգեցրել են Ուկրաինայի նարնջագույն հեղափոխության։ Երկրում զանգվածային քաղաքացիական անհնազանդություններ տեղի են ունեցել նաև 2013-2014 թվականներին՝ պայմանավորված նախագահ Յանուկովիչի՝ Եվրոպական միության հետ ասոցացման համաձայնագրի կնքումից հրաժարվելու փաստով։ Եվրոմայդանում ընթացող ցույցերն ի վերջո ավարտվել են Արժանապատվության հեղափոխությամբ և նախագահ Յանուկովիչի ավտորիտար վարչակարգի տապալմամբ։ Այս իրադարձությունների արդյունքում Ռուսաստանի Դաշնությունը հրաժարվել է ճանաչել Ուկրաինայում ձևավորված ժամանակավոր արևմտամետ կառավարությունը՝ այն անվանելով «խունտա», իսկ իրադարձությունները՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների կողմից հովանավորված պետական հեղաշրջում։

Ռուսական հրթիռակոծության արդյունքում հրդեհվող շինություն Սևերոդոնեցկում, 2022 թվական։

Անտեսելով 1994 թվականին Բուդապեշտի հուշագիրը, որով Ուկրաինական ԽՍՀ-ից մնացած միջուկային զենքերը տարածքային ամբողջականության երաշխիքների դիմաց Ուկրաինայի կառավարությունը հանձնել էր Ռուսաստանի Դաշնությանը, 2014 թվականին պաշտոնական Մոսկվան պատերազմ է սկսել իր արևմտյան հարևանի դեմ։ 2014 թվականի փետրվարի վերջին և մարտի սկզբին ռուսական զորքերը բռնակցման են ենթարկել Ղրիմի թերակղզին՝ օգտագործելով Սևաստոպոլում տեղակայված ռուսական նավատորմը, ինչպես նաև Ուկրաինայի արևելքի անջատողականներին հրահրելով ռազմական գործողություններ սանձազերծել Դոնբասում՝ ինքնահռչակ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետության և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետության միջոցով։ Կրեմլի կողմից հովանավորվող անջատողականների հետ հակամարտությանը զուգահեռ ՌԴ զինված ուժերը 2014 թվականի օգոստոսի 24-ին բացահայտ ռազմախուժել են արևելյան Ուկրաինա։ 2015 թվականին հակամարտությունը Ուկրաինայի արևելքում սառեցվել է և նոր թափ է ստացել միայն 2022 թվականի փետրվարի 24-ին՝ Վլադիմիր Պուտինի հրամանով ռուսական զորքերի լայնամասշտաբ ներխուժմամբ։ 2024 թվականի դրությամբ ակտիվ ռազմական գործողությունները Ուկրաինայի տարածքում շարունակվում են․ ՌԴ զինված ուժերը վերահսկում են Ուկրաինայի միջազգայնորեն ճանաչված տարածքի մոտ 17%-ը, այդ թվում՝ Լուգանսկի մարզի 94%-ը, Խերսոնի մարզի 73%-ը, Զապորոժիեի մարզի 72%-ը, Դոնեցկի մարզի 54%-ը և Ղրիմը։ Պատերազմի շրջանակներում ուկրաինական զորքերը հաջողել են ազատագրել Ռուսաստանի կողմից ներխուժման շրջանակներում գրավված մի շարք տարածքներ, այդ թվում՝ Խերսոն և Միկոլայիվ քաղաքները, Սև ծովի Զմիյնի կղզին, ինչպես նաև դուրս մղել ռուսական զորքերը մայրաքաղաք Կիևի, Խարկովի, Սումիի և Չերնիհիվի մատույցներից։ Ռուսաստանի հետ ռազմական հակամարտությունը արմատապես փոխել է Ուկրաինայի ողջ արտաքին քաղաքական կուրսը։ Ուկրաինայից Յանուկովիչի փախուստից անմիջապես հետո երկիրը 2014 թվականի հունիսին ստորագրել է Ուկրաինա-ԵՄ ասոցացման համաձայնագիրը, իսկ երեք տարի Ուկրաինայի և Եվրամիություն երկրների միջև սահմանվել է առանց վիզայի ռեժիմ։ 2019 թվականի հունվարին Ուկրաինայի ուղղափառ եկեղեցին իրեն հռչակել է Մոսկվայից անկախ, որով չեղարկել է Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի 1686 թվականի որոշումը և լրացուցիչ հարված հասցրել ռուս-ուկրաինական հարաբերություններին։ Ի վերջո, Ռուսաստանի հետ լայնածավալ պատերազմի պայմաններում 2022 թվականի հունիսի 23-ին Ուկրաինան ստացել է Եվրոպական միության անդամակցության թեկնածուի կարգավիճակ։

Աշխարհագրություն

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինայի աշխարհագրություն

Կիև

Չեռնիհիվ

Չեռնիվցի

Դնիպրո

Դոնեցկ

Խարկիվ

Լվիվ

Օդեսա

Սևաստոպոլ

Ուժհորոդ

լ. Հովերլա

Սիմֆերոպոլ

Ֆրանկիվսկ

Սումի

Սվյատոհիրսկ

Վիննիցա

Լուցկ

Զապորիժիա

Կրիվիյ Ռիհ

Ուկրաինայի միջազգայնորեն ճանաչված սահմանները։ Քարտեզում նշված են խոշոր բնակավայրերը և երկրի ամենաբարձր լեռնագագաթը

Ուկրաինան տարածքով երկրորդ խոշորագույն պետությունն է Եվրոպա աշխարհամասում և այս ցուցանիշով զիջում է միայն Ռուսաստանի Դաշնությանը։ Ուկրաինան գտնվում է հյուսիսային 44° և 53° լայնությունների և արևելյան 22° և 41° երկայնությունների միջև` 49°00′ հս․ լ. 32°00′ ավ. ե. աշխարհագրական կոորդինատներում։ Զբաղեցնելով 603 700 կմ² տարածք՝ Ուկրաինան աշխարհում 44-րդ պետությունն է ըստ տարածքի մեծության։ Սև ծովում երկրի բացառիկ տնտեսական գոտու տարածքը կազմում է 147 318 կմ²։ Ուկրաինայի մակերևույթի 98%-ը ցամաքային է, և միայն 2% են զբաղեցնում ջրային տարածքները։ Հարավում Ուկրաինան դուրս է գալիս Սև ծով՝ 2782 կմ ափեզրի ընդհանուր երկարությամբ։

Երկրի տարբեր երկրամասեր ունեն աշխարհագրական տարբեր առանձնահատկություններ՝ լեռնայինից մինչև հարթավայրային, մինչդեռ երկրի հիմնական մասը զբաղեցնում է Արևելաեվրոպական հարթավայրի տարածքը։ Ուկրաինայի տարածքն աչքի է ընկնում բնական պայմանների բազմազանությամբ։ Երկրի մակերևույթն առավելապես (95 %) հարթավայրային է։ Հյուսիսում տարածվում է ճահճապատ և անտառապատ Պոլեսիեի դաշտավայրը, միջին մասում՝ Մերձդնեպրյան ցածրավայրը, հարավում` Մերձսևծովյան դաշտավայրը։ Կարպատյան լեռները ձգվում են արևմուտքում, իսկ ծայր հարավում Ղրիմի ոչ բարձր լեռներն են։

Կարպատյան լեռների հյուսիսային մասը հասնում է Ուկրաինայի արևելյան մասին։ Ուկրաինայի տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում են Սև ծովի հյուսիսում տարածվող տափաստանանման շրջանները։ Ուկրաինան գրեթե կիսվում է երկու հավասար մասերի Դնեպր (Դնիպրո) գետով, որը տարածվում է ամբողջ Ուկրաինայով հյուսիսից հարավ։ Այն թափվում է Սև ծով Ղրիմի թերակղզուց հյուսիս՝ Հարավային Բուգի և Դնեստրի գետաբերանների մոտ։

Ուկրաինայի Հանրապետության ծայրակետերն են՝

• Հյուսիսային կետ՝ գյուղ Հրեմյաչ (Չեռնիհիվի մարզ)

52°20′04″ հս․ լ. 33°17′19″ ավ. ե.

• Հարավային կետ՝ Սառիչ հրվանդան (Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն)

44°23′14″ հս․ լ. 33°44′17″ ավ. ե.

• Արևմտյան կետ՝ գյուղ Սոլոմոնովո (Անդրկարպատյան մարզ)

48°25′50″ հս․ լ. 22°09′50″ ավ. ե.

• Արևելյան կետ՝ գյուղ Չերվոնա Զիրկա (Լուգանսկի մարզ)

49°15′33″ հս․ լ. 40°11′53″ ավ. ե.

Ուկրաինայի ամենաբարձր կետն է Հովերլա լեռը, որի բարձրությունն է 2061 մ, իսկ ամենացածրադիր կետն է Կույալնիկի լիմանը, այս կետը ընկնում է ծովի մակերևույթից 5 մ. ներքև։

Ուկրաինայի ընդհանուր սահմանի երկարությունը կազմում է 4663 կմ։ Երկիրը արևելքում սահմանակից է Ռուսաստանին (1576 կմ), հարավ-արևմուտքում՝ Մոլդավիայի Հանրապետությանը (939 կմ), հյուսիսում՝ Բելառուսին (891 կմ), հարավում՝ Ռումինիային (531 կմ), հյուսիս-արևմուտքում՝ Լեհաստանին (526 կմ), արևելքում՝ Հունգարիային (103 կմ) և Սլովակիային (97 կմ)։

---

Ուկրաինայի աշխարհագրություն

Հովերլա լեռՏեղագրություն՝ Անդրկարպատյան մարզ/Իվանո-Ֆրանկիվսկի մարզ Ուկրաինայի ամենաբարձր կետն է, որը գտնվում է Իվանո-Ֆրանկիվսկի և Անդրկարպատյան մարզերի սահմանին՝ Ռումինիայի հետ Ուկրաինայի սահմանից մոտ 17 կմ հեռավորության վրա։ Պատկանում է Արևելյան Կարպատների Չեռնոգորա լեռնաշղթային։ Գագաթի բարձրությունը կազմում է ծովի մակերևույթից 2061 մ։	Սառիչի հրվանդան Տեղագրություն՝ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն Հանդիսանում է Ղրիմի թերակղզու և Ուկրաինայի ամենահարավային կետը, որը վարչական առումով գտնվում է Սևաստոպոլի քաղաքային կոմիտեի ենթակայության ներքո։ Սառիչ հրվանդանից 5 կմ հեռավորության վրա է գտնվում Ֆորոս ավանը՝ Ուկրաինայի ամենահարավային բնակավայրը։ Հեռավորությունը մինչև Թուրքիայի Անատոլիական ափեզրին գտնվող Կերեմպե հրվանդանը կազմում է 142 մղոն։	Ուկրաինական ԿարպատներՏեղագրություն՝ Անդրկարպատյան մարզ Կարպատյան լեռնային համակարգի մի մասը, որը գտնվում է Ուկրաինայի արևմտյան մասում։ Սանից մինչև Սուչավայի ակունքների երկարությունը 280 կմ է, իսկ լայնությունը՝ ավելի քան 100 կմ։ Տարածքը՝ ավելի քան 24 հազար կմ²։ Լեռնաշղթաները, որոնք բաժանված են երկայնական իջվածքներով և սահմանազատված են լայնակի խոր հովիտներով, ձգվում են հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք։

---

Ռելիեֆ, օգտակար հանածոներ և հողածածկ

Տե՛ս նաև՝ Ուկրաինայի լեռներ

Ուկրաինական Կարպատների լանդշաֆտը

Պրոտյատե Կամենին Ուկրաինայի տեղական նշանակության բնության երկրաբանական հուշարձան է՝ գեղատեսիլ ժայռերի խումբ։ Ժայռերը գտնվում են Ուկրաինական Կարպատներում՝ Չեռնովցիի շրջանի շրջակայքում։

Արշիցիան գեղատեսիլ բնավայր է Գորգան լեռնազանգվածում։ Գտնվում է Իվանո-Ֆրանկիվսկի մարզի Ռոժնատիվ շրջանի սահմաններում։

Ուկրաինայի ռելիեֆը աչքի է ընկնում բազմազանությամբ։ Երկրի տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում են ոչ բերրի տափաստանները և սարավանդները։ Լեռնային տարածությունները զբաղեցնում են տարածքի ոչ ավելի քան 5%-ը։ Ուկրաինայի տարածքի մեծ մասը պատկանում է Արևելաեվրոպական հարթավայրի հարավ-արևմտյան վերջույթին և աչքի է ընկնում իր հարթ տեղանքով։ Հարթավայրերն ունեն բարձրադիր և ցածրադիր շրջաններ, որոնք առաջացել են Արևելաեվրոպական պլատֆորմի հիմքերի ոչ հավասար բյուրեղացման հետևանքով։ Ուկրաինայի տարածքում են գտնվում հետևյալ ցածրավայրերը՝ հյուսիսում Պոլեսյան, երկրի կենտրոնում Մերձդնեպրյան և հարավում Մերձսևծովյան ցածրավայրերը։ Ուկրաինայի տարածքի բարձրավայրերն են՝ Վոլինյան, Պոդոլյան, Մերձդնեպրյան, ինչպես նաև հետևյալ բլրաշարերը՝ Տովրիները արևմուտքում, Սլովեչանսկ-Օվրուչանսկի բլրաշարը հյուսիսում, Դոնեցի բլրաշարը և Մերձազովյան դաշտավայրը հարավ արևելքում։ Երկրի տարածքի մոտ 5%-ը զբաղեցնում են լեռները՝ Ուկրաինյան Կարպատները (բարձրությունը՝ 2061 մ) հարավ-արևմուտքում և Ղրիմի լեռները Ղրիմի թերակղզու հարավում։ Ուկրաինայի տարածքում գտնվող Արևելաեվրոպական հարթավայրը բաղկացած է բարձրադիր և ցածրադիր շրջաններից։ Դեպի արևելք՝ Հարավային Բուգի և Դնեպրի միջև, գտնվում է Մերձդնեպրյան բարձրավայրը (բարձրությունը մինչև 323 մետր)։ Բարձրավայրի հյուսիսային մասը մտնում է անտառատափաստանային գոտու մեջ, հարավայինը՝ տափաստանային։

Բարձրավայրում են գտնվում երկաթի և մանգանի հանքավայրեր։ Հյուսիս-արևելքից այն հարում է Դոնեցի բլրաշարին (367 մետր բարձրությամբ ամենաբարձր կետը՝ Մոհիլա-Մեչետնայա լեռ), որի տարածքում հաճախ հանդիպում են մարդկային տնտեսական գործունեության արդյունքում առաջացած թափոնների կույտեր, քարհանքեր և ռելիեֆի այլ ձևեր։ Ուկրաինայի հյուսիսային մասը զբաղեցնում է Պոլեսիեի դաշտավայրի հարավը՝ միջինում 150-200 մետր բարձրություններով, որի հարավային մասում իր հերթին առանձնանում է Սլովեչանսկ-Օվրուչանսկի բլրաշարը (բարձրությունը մինչև 316 մետր)։ Վերջինիս հարթ մակերևույթը (տեղ-տեղ խորդուբորդ, էոլիական լանդշաֆտներով) կազմված է հնագույն գետային սառցադաշտային և բերուկային հանքավայրերից։ Դաշտավայրի մեծ մասում տարածվում են անտառներն ու ճահիճները (Պինսկի կամ Պրիպյատի ճահիճներ)։ Հարավ-արևելքում այն ​​աստիճանաբար անցնում է դեպի Մերձդնեպրյան ցածրավայր, որը ձգվում է Դնեպրի ձախ ափով (Սլավուտա)։ Մերձդնեպրյան ցածրավայրը բաղկացած է Դնեպրի լայն հովիտից։ Մերձդնեպրյան ցածրավայրի սահմաններում առանձնացնում են երկու ենթաշրջաններ՝ Մերձդնեպրյան հարթավայրը և Պոլտավայի հարթավայրը։ Ընդերքը հարուստ է օգտակար հանածոներով, այդ թվում առկա են գազի և նավթի հանքավայրերով։

Ուկրաինայի հարավային շրջանները զբաղեցնում է Մերձսևծովյան դաշտավայրը, որն իրենից ենթադրում է տափարակ, Սև ծով և Ազովի ծովին հարող, դեպի հարավ թույլ թեքությամբ հարթավայր Դանուբի դելտայի և Կալմիուս գետի միջև։ Մերձսևծովյան դաշտավայրը կազմված է պալեոգեն և նեոգեն ծովային նստվածքային ապարներից (կրաքարեր, ավազներ, կավեր), որոնք ծածկված են դեղնահողերով և դեղնահողանման ավազակավերով։ Այստեղ գերակայում են տափաստանային լանդշաֆտները հարավային սևահողերով և մուգ-շագանակագույն հողերով։ Հյուսիսային Ղրիմի հարթավայրերը Սև ծովի հարթավայրի շարունակությունն են, բացառությամբ Կերչի թերակղզու, որն առանձնանում է իր խորդուբորդ տեղանքով և ցեխահրաբուխների առկայությամբ։ Ափամերձ հարթավայրերը հարավում աստիճանաբար փոխարինվում են Ղրիմի լեռների երեք լեռնաշղթաներով, որոնցից ամենաբարձրը Ղրիմի գլխավոր լեռնաշղթան է (ամենաբարձրը՝ Ռոման-Կոշ, 1545 մետր)։ Ուկրաինայի արևմուտքում ձգվում են երկրի ամենից բարձրալեռնային շրջանները՝ Կարպատները։ Կարպատյան Ուկրաինան իրենից ներկայացնում է Արևելյան Կարպատների նեղացած (մինչև 60-100 կմ) և իջեցված մասը, և բաղկացած է հյուսիս-արևմուտքից ձգվող մի շարք զուգահեռ լեռնաշղթաներից։ Այստեղ է գտնվում Ուկրաինայի ամենաբարձր գագաթը՝ Հովերլա լեռը 2061 մետր բարձրությամբ։ Ուկրաինական Կարպատների հարավ-արևմտյան նախալեռներում գտնվում է Անդրկարպատյան հարթավայրը (միջին բարձրությունը՝ 100-120 մետր)։

Երկրի ընդերքը շատ հարուստ է օգտակար հանածոներով: Նշանավոր են Կրիվիյ Ռիհի երկաթահանքային, Նիկոպոլի մանգանահանքային, Դոնեցկի ածխային ավազանները։ Կան սնդիկի, տիտանի, բոքսիտների, նեֆելինի, գրանիտի, կրաքարի, մարմարի, գրաֆիտի հանքավայրեր։ Շատ են հանքային բուժիչ ջրերը։

Կլիմա

Ուկրաինան ունի չափավոր մայրցամաքային կլիմա ցուրտ ձմեռներով և համեմատաբար շոգ ամառներով։ Միայն Ղրիմի թերակղզու հարավային ափեզրին գոյություն ունի խոնավ մերձարևադարձային կլիմայի գոտի։ Ուկրաինայի կլիման ենթարկվում է խոնավ ատլանտիկական օդի ազդեցությանը։ Տեղումների մակարդակը Ուկրաինայի տարածքում հավասարաչափ չէ բաշխված, հյուսիսում գրանցվում են մեծ քանակությամբ տեղումներ, արևելքում դրանից պակաս և հարավ-արևելքում ավելի քիչ։ Տարեկան տեղումների քանակությունը հարթավայրերում 300–700 մմ է, Ղրիմի լեռներում 1000–1200 մմ, Ուկրաինայի Կարպատներում ավելին քան 1500 մմ։

Հունիսը և հուլիսը սովորաբար ամենախոնավ ամիսներն են, մինչդեռ փետրվար ամիսը սովորաբար ամենաչորն է։ Ձմեռային կլիման տատանվում է պաղ եղանակից Սեվ ծովի ափեզրին մինչև ցուրտ եղանակը երկրի ներսում, ամառները երկրի հիմնական մասում տաք են, իսկ հարավային մասում սովորաբար լինում են շատ շոգ։

Միջին բազմամյա օդի ջերմաստիճանը կազմում է՝ հունվարին −5 °C, հուլիսին +20 °C։

Ջրային ռեսուրսներ

Հիմնական հոդվածներ՝ Ուկրաինայի խոշոր գետեր և Ուկրաինայի լճեր

Ուկրաինան հարավային և հարավարևելյան կողմերից լվացվում է Սև և Ազովի ծովերով։ Երկրի տարածքով հոսող գետերի 90% հանդիսանում են այս երկու ծովերի ներհոսքի ավազանի մասեր։ Մի քանի գետեր պատկանում են Բալթիկ ծովի ավազանին։ Ուկրաինայում կան յոթ հիմնական գետեր (փակագծերում տրված է գետերի երկարությունը Ուկրաինայի տարածքում)՝ Դեսնան (591 կմ), Դնեպրը (982 կմ), Դնեստրը (705 կմ), Դանուբը (174 կմ), Պրիպյատը (261 կմ), Սևերսկի Դոնեցը (672 կմ) և Հարավային Բուգը (806 կմ)։

Ուկրաինայի տարածքի 2 տոկոսը կազմում են ջրային տարածքները, դրանց մեջ են մտնում լճերը և լիմանները։ Ուկրաինայի խոշոր լճերը և լիմաններն են (փակագծերում ցույց է տրված մակերեսը կմ²)՝

Լճեր՝

• Սասիկ (Կունդուկ) (205 կմ²),
• Յալպուգ (149 կմ²),
• Կուրուգլույ (94 կմ²),
• Կագուլ (90 կմ²)։

Լիմաններ՝

• Դնեպրի լիման (800 կմ²),
• Ուտլյուկի լիման (700 կմ²),
• Դնեստրի լիման (360 կմ²),
• Մոլոչնի լիման (168 կմ²),
• Տիլիգուլի լիման (70 − 150 կմ²),
• Խաջիբեյի լիման (70 կմ²),
• Կույալնիկի լիման (60–56 կմ²)։

Լեռներ

Ուկրաինայի տարածքի հարթավայրային մասի ամենաբարձր կետն է Բերդա լեռը (515 մ), ձախափնյա հարթավայրային մասի բարձրագույն կետն է Մոգիլա Մեչետնայան (367,1 մ)։ Ստորև բերվում է Ուկրաինայի բարձր լեռների ցանկը՝

Ուկրաինական Կարպատներ

• Գովերլա – 2060,8 մ,
• Բրեբենեսկուլ – 2035,8 մ,
• Չոռնայա Գոռա – 2020,2 մ,
• Պետրոս – 2020,2 մ,
• Գուտին Տոմնատիկ – 2016,4 մ,
• Ռեբրա – 2001,1 մ։

Ղրիմի լեռներ

• Ռոման-Կոշ – 1545 մ,
• Դեմիր-Կապու – 1540 մ,
• Զեյտին-Կոշ – 1534 մ,
• Քեմալ-Էգերեկ – 1529 մ,
• Էկլիզի-Բուրուն – 1527 մ։

Օգտակար հանածոներ

Ուկրաինայում առկա են երկաթի հանքաքարի, ածուխի, մանգանի, բնական գազի, նավթի, աղի, ծծումբի, գրաֆիտի, տիտանի, մագնեզիումի, կաոլինի, նիկելի, պղնձի զգալի պաշարներ։

Բնապահպանական խնդիրներ

Ուկրաինան ունի բազմաթիվ բնապահպանական խնդիրներ։ Որոշ շրջաններում կա խմելու ջրի զգալի պակաս։ Օդը և ջուրը երկրում աղտոտված է, ինչպես նաև կա անտառահատման խնդիր։

Երկրի հյուսիս-արևելքում 1986 թվականի Չեռնոբիլի ատոմակայանում տեղի ունեցած աղետից հետո գոյություն ունի հսկայական տարածություն, որը վարակված է ռադիացիայով։

Երկնաքարային խառնարաններ

Տվյալ պահին Ուկրաինայի տարածքում հայտնի են ութ հարվածային խառնարաններ, որոնք առաջացել են երկնային մարմինների անկման պատճառով։ Բոլոր խառնարանները, բացի Իլինեցկիից, թաղված են, այսինքն ծածկված են նստվածքային ապարներով, և հետազոտվել են հորատանցքերի միջոցով։

• Բոլտիշի խառնարան (Կիրովոգրադի մարզ) – տրամագիծը 25 կմ, տարիքը – 100 մլն. տարի։
• Իլինեցկիի խառնարան (Վիննիցայի մարզ) – տրամագիծը 300 մ, տարիքը – 400 մլն. տարի։
• Զապադնի – տրամագիծը 4 կմ, տարիքը – 115 մլն. տարի։
• Զելենոգայի խառնարան – տրամագիծը 2,5 կմ, տարիքը – 120 մլն. տարի։
• Օբոլոնի խառնարան (Պոլտավայի մարզ) – տրամագիծը – 20 կմ, տարիքը – 169 ± 7 մլն. տարի, կոորդինատները՝ 49°35’հս. լ. 32°55’աե. ե.:
• Ռոտմիստրովի խառնարան – տրամագիծը – 2,7 կմ, տարիքը – 140 մլն. տարի։
• Տերնովի խառնարան – տրամագիծը – 12 կմ, տարիքը – 280 մլն. տարի։
• Բելիլովի խառնարան – տրամագիծը – 6,2 կմ, տարիքը – 166± 10 մլն. տարի։

Վարչական բաժանում

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինայի վարչական բաժանում

Համաձայն 1996 թվականի Ուկրաինայի սահմանադրության երկրում ընդունվել է հետևյալ վարչական բաժանումը՝ 24 մարզ, 2 հանրապետական նշանակության քաղաք և Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն։ Ուկրաինայում կան 490 շրջաններ, 446 քաղաք, 907 քաղաքատիպ ավան և 10196 գյուղ։

Ուկրաինայի տարածքային կազմությունը հիմնվում է միասնականության և պետական տարածքի ամբողջականության, համադրելով կենտրոնացված և ապակենտրոնացված պետական իշխանության համակարգերը, ինչպես նաև ռեգիոնների հավասարակշռված սոցիալ-տնտեսական զարգացման սկզբունքների վրա, հաշվի առնելով նրանց պատմական, տնտեսական, աշխարհագրական և դեմոգրաֆիկ առանձնահատկությունները, էթնիկական և մշակութային ավանդույթները։

Մարզեր

Վիննիցայի մարզ Վոլինի մարզ Դնեպրոպետրովսկի մարզ Դոնեցկի մարզ Ժիտոմիրի մարզ Անդրկարպատյան մարզ Զապորոժիեի մարզ Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզ Պետական նշանակության քաղաքներ Կիև

Կիևի մարզ Կիրովոգրադի մարզ Լուգանսկի մարզ Լվովի մարզ Նիկոլաևի մարզ Օդեսայի մարզ Պոլտավայի մարզ Ռովնոյի մարզ Սևաստոպոլ

Սումիի մարզ Տերնոպոլի մարզ Խարկովի մարզ Խերսոնի մարզ Խմելնիցկիի մարզ Չերկասիի մարզ Չեռնիգովի մարզ Չերնովիցիի մարզ

Վոլինի մարզ Ռովնոյի    մարզ Ժիտոմիրի մարզ Կիևի մարզ Խմելնիցկիի մարզ Տերնոպոլի    մարզ     Իվանո- Ֆրանկովսկի      մարզ Անդրկարպատյան       մարզ Չեռնովցիի մարզ Վիննիցայի մարզ Չերկասիի մարզ Կիրովոգրադի մարզ Նիկոլաևի մարզ Պոլտավայի մարզ Չեռնիգովի մարզ Սումիի մարզ Խարկովի մարզ Դնեպրոպետրովսկի մարզ Օդեսայի    մարզ Խերսոնի մարզ Զապորոժյեի մարզ Դոնեցկի մարզ Ղրիմի ԻՀ Լուգանսկի մարզ Լվովի մարզ Ազովյան ծով Սև ծով Դնեպր Ռուսաստան Բելառուս Սլով. Հունգ. Լեհաստան Ռումինիա Մոլդ. ՄՄՀ • Կիև • Սևաստոպոլ

Ղրիմի Ինքանավար Հանրապետությունը հանդիսանում է Ուկրաինայի անբաժան մասը, և Ուկրաինայի սահմանադրության շրջանակներում գործող իրավասություններով լուծում է իրեն հատկացված խնդրիները։

Քաղաքական համակարգ

Ուկրաինան ունիտար հանրապետություն է, որի գլխավոր օրենքն է հանդիսանում 1996 թվականին ընդունված Սահմանադրությունը։

Գործադիր իշխանություն

Պետության և գործադիր իշխանության ղեկավարը նախագահն է, 2014 թ. հունիսի 7-ից՝ Պետրո Պորոշենկոն։ Նախագահը հանդիսանում է նաև Ուկրաինայի զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարը։ Պետության ղեկավարի պարտականությունները կատարել նախագահին օգնում է վարչապետը․ 2013 թ դրությամբ՝ Նիկոլայ Ազարովը։ Վարչապետն զբաղեցնում է նախագահի պաշտոնը վերջինիս մահվան կամ հրաժարականի դեպքում։

Նախագահն ընտրվում է հինգ տարի ժամկետով գաղտնի քվեարկությամբ ուղղակի համընդհանուր ընտրական իրավունքի հիման վրա։ Նույն թեկնածուն չի կարող զբաղեցնել նախագահի պաշտոնը 2 անգամից ավել անընդմեջ։ 1991 թ երկրի առաջին նախագահ է ընտրվել Լեոնիդ Կրավչուկը։

Նախագահը կազմավորում է կառավարությունը՝ նախարարների կաբինետը, որի ղեկավարն է վարչապետը։

Կառավարության կազմի մեջ են մտնում փոխվարչապետներ (վերահսկում են մի քանի նախարություններ և գերատեսչություններ), նախարարներ (ղեկավարում են նախարարությունները) և գերատեսչությունների ղեկավարներ, ովքեր նախարարական պաշտոն չեն զբաղեցնում, սակայն պաշտոնապես իրենց կարգավիճակով նախարարներին հավասար են։ Կառավարության քանակական կազմը և կառուցվածքը (փոխվարչապետների, նախարարների և գերատեսչությունների ղեկավարների քանակը) օրենքով չեն կարգավորվում և սահմանվում են նախագահի կողմից։

Օրենսդիր իշխանություն

Ուկրաինայի գերագույն օրենսդիր մարմինը Գերագույն ռադան է (ուկրաիներեն՝ Верховна рада України, ВРУ)։ Այն հանդիսանում է մշտական գործող կառույց, որը հրավիրվում է տարին 2 անգամ։

Գերագույն ռադան իր կանոնավոր նստաշրջաններին անց է կանցնում նորընտիր նախագահի երդմնակալության արարողությունը և հաստատում է նախագահի կողմից առաջարկվող պետական քաղաքականության հիմնական ուղղությունները 5 տարի ժամկետով։ Նախագահը պատասխանատու է ռադայի առջև, խորհրդարանը կարող է անվստահություն հայտարարել նրան։

Գերագույն ռադան կազմված է 450 պատգամավորներից։ 2013 թ դրությամբ խորհրդարանի նախագահն է Վլադիմիր Ռիբակը։

Ռադայի իրավասությունների մեջ է մտնում օրենքների մշակումը, ընդունումը և դրանց իրագործման վերահսկողությունը, պետական բյուջեի հաստատումը, միջազգային համաձայնագրերի վավերացումը։ Ռադայի պատգամավորներն ընտրվում են 5 տարի ժամկետով ընդհանուր ուղղակի ընտրությունների միջոցով, որոնք անց են կացվում խառը համակարգով։

մինի|435px|Գերագույն ռադայի 8-րդ նստաշրջանի կուսակցական կազմը

Խմբակցություն	Տեղ
Շրջանների կուսակցություններ	210
Բատկիվշչինա	99
Ուկրաինայի ժողովրդավարական դաշինք հանուն բարեփոխումների	42
«Ազատություն» համաուկրաինական միավորում	37
Ուկրաինայի կոմունիստական կուսակցություն	32
Անկախ պատգամավորներ	30
Տեղերի ընդհանուր քանակը	450

Դատական իշխանություն

Արդարադատությունն Ուկրաինայում իրականացվում է բացառապես դատարանների միջոցով։ Դատարանների իրավասությունները տարածվում են պետությունում առկա բոլոր իրավահարաբերությունների վրա։ Ուկրաինայում ընդհանուր իրավասությունների դատարանների համակարգը կազմվում է մասնագիտացման և տարածքայնության սկզբունքների հիման վրա։ Ընդհանուր իրավասության դատարաններում գործում են քաղաքացիական և քրեական գործերով զբաղվող խորհուրդներ։ Ընդհանուր իրավասության դատարանների համակարգի գերագույն դատական մարմինն է հանդիսանում քաղաքացիական և քրեական գործերը քննող Գերագույն դատարանը։ Գերագույն դատարանն ավելի շատ դատական գործունեությունը համընդհանրացնող կարգավիճակ ունի։ Ունի վերանայման իրավունք։ Գերագույն դատարանն իր ուժը կորցրել է Բարձրագույն հատուկ դատարանի ձևավորումից հետո։

Հատուկ դատարաններ՝

• Կենցաղային (Տարածաշրջանային, Վերաքննիչ, Բարձրագույն),
• Վարչական (Թաղային, Վերաքննիչ, Բարձրագույն)։

Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանն առանձին, ընդհանուր իրավասությունների դատարաններից անկախ դատարան է։

Քաղաքական կուսակցություններ

Ուկրաինայի ներկայիս կուսակցական համակարգը կազմվել է 1990-ական թվականներին։ Այն ժամանակ լիբերալ-դեմոկրատական փոփոխությունների հետևանքով միակուսակցական համակարգը փոխարինվեց բազմակուսակցականով։

Կուսակցությունների գործունեությունը կարգավորվում է գործող օրենսդրությամբ, որը պարբերաբար վերանայման է ենթարկվում։ 2012 թ հոկտեմբերի դրությամբ գործում է կուսակցությունների վերաբերյալ 2011 թ նոյեմբերին ընդունված օրենքը։ Համաձայն այդ օրենքի՝ կուսակցություն ստեղծելու իրավունք ունեն երկրի ցանկացած 30 քաղաքացի։ Կուսակցությունը պետք է գրանցվի արդարադատության նախարարությունում և կուսակցական գործունեություն սկսելու համար պետք է ապացույց ներկայացնի, որ երկրի բոլոր մարզերում ունի իր անդամները։ Բոլոր կուսակցությունները պարտավոր են ընդունել Սահմանադրությունը որպես Ուկրաինայի հիմնական օրենք։

2012 թ դրությամբ Ուկրաինայում պաշտոնապես գրանցված է ավելի քան 200 կուսակցություն։ Վերջին խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ, որը տեղի է ունեցել 2012 թ հոկտեմբերի 28-ին, մասնակցել է 21 կուսակցություն։ Օրենքով սահմանված 5%-ի շեմը հաղթահարեց 5 կուսակցություն, 16 կուսակցություն խորհրդարանում տեղ չզբաղեցրեց։

Արտաքին քաղաքականություն

1918-1922 թթ Ուկրաինան դիվանագիտական հարաբերություններ ուներ Լեհաստանի, Բուլղարիայի, Թուրքիայի, Վատիկանի, Դանիայի, Նորվեգիայի, Շվեդիայի, Շվեյցարիայի, Իրանի, Ռումինիայի, Լիտվայի, Լատվիայի, Ֆինլանդիայի, Էստոնիայի, Վրաստանի, Ավստրիայի և Չեխոսլովակիայի հետ։ 1945 թ դարձավ ՄԱԿ-ի, այնուհետև ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի, Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության (ԱՄԿ) անդամ։ Խորհրդային Ուկրաինայի առաքելությունը ՄԱԿ-ին կից որոշվեց Վիեննայում, Փարիզում, Ժնևում, Նյու Յորքում։ 1948 թ Ուկրաինան առաջին անգամ դարձավ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի ոչ մշտական անդամ։ Մինչև 1991 թ Լեհաստանը, ԳԴՀ-ն, Չեխոսլովակիան, Հունգարիան, Ռումինիան, Բուլղարիան, Հարավսլավիան, Կանադան, ԳԴՀ-ն, ԱՄՆ հյուպատոսություններ ունեին Կիևում, իսկ Բուլղարիան, Կուբան, Հնդկաստանը և Եգիպտոսը՝ Օդեսայում։ 1991 թ հետո Ուկրաինան վերականգնեց դիվանագիտական հարաբերությունները աշխարհի պետությունների մեծ մասի հետ։ Քանի որ ՌԴ ԽՍՀՄ-ին պարտքի փոխարեն իրեն վերցրեց Ուկրաինայի արտերկրներում գտնվող նախկին դեսպանատները, ապա պետությունը բոլորովին մնաց առանց դեսպանատների՝ բացառությամբ ԱՄՆ-ում գտնվող դեսպանատանը։ ՌԴ և Բելառուսի հետ միասին Ուկրաինան դարձավ ԱՊՀ հիմնադիրը, թեև հետագայում որոշակիորեն հեռացավ նրանից։ 1997 թ մայիսի 31-ին ՌԴ և Ուկրաինայի նախագահները ստորագրեցին ընկերության, համագործակցության և գործընկերության պայմանագիր, որը վավերացվեց Գլխավոր ռադայի և Պետական դումայի կողմից։ 1999 թ մայիսի 14-15 Լվովում կայացած Կենտրոնական Եվրոպայի պետությունների նախագահների հանդիպմանը Կուչման հայտարարեց, որ Ուկրաինան կգնա «եվրոպական ուղիով» և սերտ կապեր կհաստատի ԵՄ հետ։ Դատապարտելով 1999 թ գարնան Հարավսլավիայի ռմբակոծությունները՝ ուկրաինացի դիվանագետներն իրենց միջնորդական դերակատարությունն առաջարկեցին Բալկանների հակամարտության լուծման գործում։

Ներկայումս Ուկրաինան հանդիսանում է հետևյալ կազմակերպությունների անդամ՝ ՄԱԿ (1945), ՄԱԿ-ի ԵՏՀ (1947), ԱՀԿ (1948), ՅՈւՆԵՍԿՕ (1954), ԵԱՀԿ (1992), ՎԶԵԲ (1992), ԱՄՀ (1992), ՎԶՄԲ (1992), ՍՏՀԿ (1992), ՄՖԿ (1993), ՆԵԲԳ (1994), ԳՀԽԿ (1994), ԵԽ (1995), ՏՀՁԿ (1997), Եվրո-ատլանտյան համագործակցության խորհուրդ (1997), ՍԱԶԲ (1998), Ներդրումային վեճերի կարգավորման միջազգային կենտրոն (2000), ԶՄԱ (2004), ԱՀԿ (2008)։ Ուկրաինան նաև հանդիսանում է ԱՊՀ-ի փաստացի անդամը (1991) և դիտորդի կարգավիճակ ունի հետևյալ կազմակերպություններում՝ Բալթյան երկրների խորհուրդ (1999), ԵվրԱզԷՍ (2002), Ֆրանկոֆոնիա (2006)։

Զինված ուժեր

Ուկրաինական բանակի զինվորները ԲՏՌ-80 զրահափոխադրիչի մեջ իրաքյան պատերազմում

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Ուկրաինային մնաց 780000 զինուժ, որը համարվում է աշխարհում երրորդ խոշորագույն միջուկային զենքով հագեցած ռազմական ուժը 1992 թ մայիսին Ուկրաինան ստորագրեց Ստրատեգիական հարձակողական սպառազինությունների սահմանափակման պայմանագիր, որտեղ երկիրը համաձայնվեց Ռուսաստանին տալ ողջ միջուկային զենքը և միանալ միջուկային զենքի չտարածման պայմանագրին որպես միջուկային զենք չունեցող երկիր։ Ուկրաինան վավերացրեց պայմանագիրը 1994 թ և 1996 թ երկիրը ազատվեց միջուկային զենքից։

Ուկրաինան հետևողական քայլեր ձեռնարկեց սովորական զենքի կրճատման ուղղությամբ։ Նա ստորագրեց Եվրոպայում Սովորական Սպառազինությունների մասին պայմանագիր, որը ենթադրում էր տանկերի, հրետանու և զրահապատ մեքենաների թվի կրճատում (զինված ուժերը կրճատվեցին 300000-ի)։ Պետությունը նախատեսում է ներկայիս բանակը փոխարկել պրոֆեսիոնալ կամավոր բանակի ոչ ուշ քան 2011 թ։

Ուկրաինայի օդային ուժը, Սուխոյ Սու-27

Ուկրաինան զգալի դեր է խաղում խաղաղապահ գործողություններում։ Ուկրաինական զորքերը տեղաբաշխված են Կոսովոյում որպես ուկրաինա-լեհական գումարտակի մաս։ Ուկրաինական զորքեր տեղաբաշխվեցին նաև Լիբանանում որպես ՄԱԿ-ի ժամանակավոր ուժերի մաս՝ հրադադարը պահպանելու նպատակով։ Տեխնիկական սպասարկման և ուսումնական գումարտակ տեղակայվեց նաև Սիերա Լեոնեում։ 2003-2005 թթ ուկրաինական զորքերը լեհական հրամանատարության ներքո մեկնեցին Իրաք որպես միջազգային կոալիցիոն ուժերի մաս։ Ուկրաինական բանակի զինծառայողների թիվն աշխարհում կազմում է շուրջ 562։

Այլ երկրների զինմիավորումները՝ ներառյալ ԱՄՆ զինուժը, ուկրաինական ուժերի հետ մեկտեղ կանոնավորապես մասնակցում են զորավարժությունների Ուկրաինայում։

Անկախությունից հետո Ուկրաինան իրեն չեզոք երկիր հռչակեց։ Պետությունը սահմանափակ ռազմական համագործակցություն ունի Ռուսաստանի, այլ Անկախ պետությունների համագործակցության երկրների և ՆԱՏՕ-ի հետ սկսած 1994 թվականից։ 2000-ական թվականներին կառավարությունը հակված էր դեպի ՆԱՏՕ-ն և խորը համագործակցության սկիզբը դրվեց, երբ 2002 թ ստորագրվեց ՆԱՏՕ-Ուկրաինական գործողությունների ծրագիրը։ Հետո որոշվեց, որ ՆԱՏՕ-ին միանալու որոշումը պետք է ընդունվի համազգային հանրաքվեի միջոցով հետագայում։ Գործող նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը Ուկրաինայի և ՆԱՏՕ-ի միջև համագործակցությունը բավարար է համարում։ Յանուկովիչը դեմ է Ուկրաինայի միացմանը ՆԱՏՕ-ին։ 2008 թ Բուխարեստում կայացած համաժողովին ՆԱՏՕ-ն հայտարարեց, որ Ուկրաինան կարող է անդամակցել ՆԱՏՕ-ին, երբ նա ցանկանա և երբ նա կհամապատասխանի անդամակցման չափանիշերին։

Պետական խորհրդանիշեր

Հիմնական հոդվածներ՝ Ուկրաինայի դրոշ, Ուկրաինայի զինանշան, և Ուկրաինայի օրհներգ

Ուկրաինան ունի 3 պետական խորհրդանիշ՝ դրոշ, զինանշան, օրհներգ։ 1996 թ հունիսի 28-ին Ուկրաինայի Սահմանադրության 20-րդ հոդվածով հաստատվեց պետության փոքր զինանշանը՝ ոսկե եռաժանին՝ կապույտ ֆոնի վրա։ Եռաժանին Կիևյան Ռուսիայի ժամանակ Ռյուրիկովիչ իշխանատոհմի պետական խորհրդանիշը և տոհմական կնիքն էր հանդիսանում։ Փոքր զինանշանը այդպես էլ չընդունված մեծ զինանշանի մասն է կազմում․ նրա վրա պատկերված է կապույտ վահան՝ դեղին եռաժանիով։

1992 թ հունվարի 28-ին Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդը հաստատեց Ազգային դրոշը, որն ուղղանկյուն պաստառ՝ կազմված լայնությամբ իրար հավասար 2 հորիզոնական շերտերից․ վերին շերտը կապույտ է, ստորինը՝ դեղին։

Զինանշան	Դրոշ	Նախագահական դրոշ

Պետական տոներ

• Հունվարի 1 – Նոր տարի,
• Հունվարի 7 – Սուրբ Ծնունդ,
• Հունվարի 22 – Ուկրաինայի համախմբվածության և ազատության օր,
• Մարտի 8 – Կանանց միջազգային օր,
• Մայիսի 1 – Աշխատավորների համերաշխության միջազգային օր,
• Մայիսի 9 – Հաղթանակի օր,
• Հունիսի 28 – Ուկրաինայի Սահմանադրության օր,
• Օգոստոսի 24 – Անկախության օր,
• Փոփոխվող ամսաթիվ – Զատիկ,
• Փոփոխվող ամսաթիվ – Սուրբ Երրորդության օր։

Տնտեսություն

Ուկրաինան պատկանում է արդյունաբերաագրարային երկրների կատեգորիային։ Ըստ ազգային մրցունակության՝ այն 2012 թ աշխարհում զբաղեցրել է 73-րդ տեղը։

Ուկրաինայի տնտեսությունն զբաղեցնում է 39-րդ տեղն աշխարհում ըստ ՀՆԱ-ի չափի (2011): Մեկ բնակչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ի չափը կազմում է 7600 ԱՄՆ դոլար (2011)։ 2011 թ ՀՆԱ-ի աճը կազմեց 5,2%։ Ուկրաինայի պարտքը 2010 թ հասավ ՀՆԱ-ից 93,5%-ի, իսկ 2010 թ հուլիսի 1-ի դրությամբ ՀՆԱ-ի աճը կազմեց 3,7%։

Ուկրաինան համարվում է արտահանման ուղղվածություն ունեցող երկիր․ ըստ որոշ գնահատականների՝ երկրի ՀՆԱ-ի 50%-ը կազմվում է արտահանումից։ 2011 թ ըստ Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպության՝ Ուկրաինան համաշխարհային ներմուծողների շարքում զբաղեցրեց 25-րդ տեղը։

1992 թ սկսած նկատվեց հարաճող ապաինդուստրալացում, որը բարձր տեխնոլոգիական արտադրություններում և մեքենաշինության ոլորտում ընդհանուր բնույթ կրեց։ 1999 թ ՀՆԱ-ն 40%-ով ցածր էր 1991 թ մակարդակից։ Որոշակիորեն բարորակ վիճակում հայտնվեցին մետաղագործական, քիմիական և ցածր ավելացված արժեքով այլ էներգատար արտադրությունները, որոնք համաշխարհային շուկայում պահպանեցին իրենց մրցունակությունը՝ ի շնորհիվ էներգակիրների ռուսական ցածր գների։ Արդյունաբերության այն ճյուղերը, որոնք քիչ թե շատ աշխատում են մետաղագործությունն է, էներգետիկան (կան ատոմային էլեկտրակայաններ և Դնեպր գետի վրա ՀԷԿ-ի մի ամբողջ համալիր), ինչպես նաև քիմիական արդյունաբերությունը և հանքարդյունաբերությունը (ածուխի, հանքանյութի արդյունահանում)։ Որոշակի չափով տնտեսապես զարգացած շրջաններն են Դոնբասը (Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզ), Պրիդնեպրովիեն (Դնեպրոպետրովսկի և Զապորոժիեի մարզ), ինչպես նաև Կիև, Խարկով, Օդեսա և Լվով քաղաքները։

Տնտեսությանն իր շուկայական բնույթի համաձայն բնորոշ է պետության ակտիվ դերը՝ նրան են պատկանում մոտ 140 խոշոր ընկերություններ ազգային տնտեսության տարբեր ոլորտներում, ինչպես նաև պետությունը վերահսկում է մի շարք ապրանքների գները՝ ներառյալ հիմնական սննդամթերքը և վառելիքաքսանյութերը։ 2011 թ ՀՆԱ ծավալում արդյունաբերության մասնաբաժինը կազմեց 34,4%, ծառայությունների ոլորտը՝ 56,2%, գյուղատնտեսությունը՝ 9,4%։ Ընդ որում արդյունաբերությունում զբաղված է աշխատող բնակչության 18,5%, գյուղատնտեսությունում՝ 15,8%, իսկ ծառայությունների ոլորտում՝ 65,7%։ Աշխատունակ բնակչության ընդհանուր թվաքանակը կազմում է 22.09 մլն մարդ (30-րդ տեղն աշխարհում), գործազրկության մակարդակը կազմում է 7% (81-րդ տեղն աշխարհում)։

Արդյունաբերություն

Ուկրաինայի արդյունաբերական զարգացումն սկսվեց 18-19-րդ դարերում, երբ հիմք դրվեց գյուղատնտեսական արտադրանքի մշակմանը։ Սակայն ինդուստրացմանն ուղղված ծրագիրը մշակվեց միայն 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին։ Ուկրաինան գլխավորապես արտահանում է գունավոր մետալուրգիա, որը կազմում է ծանր արդյունաբերության արտահանման գրեթե կեսը։ Քիմիական արդյունաբերությունն աշխատում է մետալուրգիայի հետ մեկտեղ՝ օգտագործելով մետաղագործության և գետնածուխի արդյունաբերության կողմնակի ապրանքները՝ ազոտային պարարտանյութերի, լաքերի, ներկերի, դեղերի արտադրության համար։ Ֆոսֆորիտները, կալիումի աղերը և կերակրի աղն օգտագործվում է հանքային պարարտանյութերի՝ ծծմբաթթվի արտադրության մեջ։ Նավթն ու գազը (ինչպես տեղական, այնպես էլ ներմուծված) օգտագործվում է սինթետիկ կաուչուկի և սինթետիկ մանրաթելի արտադրությունում։

Արդյունաբերության հիմնական կենտրոններն են՝

• Ցեմենտի արտադրություն՝ Բալակլեա, Ամվրոսիևկա, Զդոլբունով, Բախչիսարայ, Նիկոլաև (Լվովի մարզ)
• Բետոնային կառուցվածքների արտադրություն՝ Խարկով, Դնեպրոպետրովսկ, Զապորոժիե, Կրիվոյ Ռոգ, Չերնիգով, Կիև, Դոնեցկ, Սոկիրյանի, Կախովկա
• Պատերի կառուցման նյութերի արտադրություն՝ Սումի, Կիև, Խմելնիցկի, Չերնովցի, Չերնիգով
• Ապակու արտադրություն՝ Կիև, Ստրի, Կոնստանտինովկա, Լվով, Բերեժանի, Բուչա
• Ճենապակու և հախճապակու արդյունաբերություն՝ Բուդի, Կորոստեն, Պոլոննոյե, Բարանովկա, Սումի
• Սննդի արդյունաբերության մեջ զբաղված է երկրի աշխատուժի 12.8%-ը (2003 թ տվյալներով)։ Արտադրվում է ավելի քան 3000 տեսակ ապրանք։

Ուկրաինայի անտառային ռեսուրսները սահմանափակ են և կազմում են երկրի տարածքի 14,3%-ը։ Անտառների հիմնական մասը գտնվում է Կարպատներում, Պոլեսիեում և Ղրիմի լեռներում։ Տարածված են ծառերի թանկարժեք տեսակներ՝ հաճարենի, կաղնի, եղևնի, սոճի, հացենի։

Անտառամշակման արդյունաբերությունը ձևավորվել է Կարպատներում և Պոլեսիեում (կազմում է ամբողջ անտառամշակման արդյունաբերության 90%)։ Անտառային զանգվածները անխնա օգտագործված են։ Անտառամշակման խոշոր կենտրոններն են՝ Լվով, Չերնովցի, Իվանո-Ֆրանկովսկ, Լուցկ, Ժիտոմիր, Չերնիգով, Ռախով, Յասինյա, Խուստ, Ուժգորոդ, Մուկաչևո, Կոստոպոլ, Շոստկա։

Անտառամշակման գոտիներից դուրս՝ արդյունաբերական մեծ կենտրոններում և տրանսպորտային հանգույցներում (Կիև, Դոնեցկ, Խարկով, Օդեսա, Չերկասի, Խերսոն) ներկրվող հումքի հիման վրա գործում են փայտամշակման գործարաններ։ Արտադրվում է փայտանյութ, նրբատախտակ, լուցկի։ Կահույքագործական գործարանները տարածված են հիմնականում այնպիսի մեծ քաղաքներում, ինչպիսիք են Կիևը, Լվովը, Օդեսան, Խարկովը։ Այս բնագավառի գործարանների տեղաբաշխումն իրականացնելիս հաշվի է առնվում հումքը, ջրային ռեսուրսները, էլեկտրաէներգիայի առկայությունը, որակավորված աշխատուժը։

Գյուղատնտեսություն

ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո գյուղատնտեսության մեջ նկատվեց համակարգային ճգնաժամ, որը բացասաբար անդրադարձավ բնագավառի արտադրական ցուցանիշերի վրա։ 2000-ական թվականների կեսերին բուսաբուծության ցուցանիշերը հասան և նույնիսկ գերազանցեցին 1990-ական թվականներին արձանագրված ցուցանիշերին։ Միևնույն ժամանակ անասնաբուծությունը մինչ այժմ չի կարողացել վերականգնել նախկին ծավալները։

Գյուղատնտեսության ցուցանիշերն ըստ 2011 թ Ուկրաինայի Պետական վերլուծական ծառայության տվյալների՝

1. Բուսաբուծություն

• Հացահատիկի արտադրություն՝ 56.7 մլն տոննա (51 մլն տոննա 1990 թ)
• Շաքարի ճակնդեղի արտադրություն՝ 18,7 մլն տոննա (44,2 մլն տոննա 1990 թ)
• Արևածաղկի արտադրություն՝ 8,6 մլն տոննա (2,5 մլն տոննա 1990 թ)
• Կարտոֆիլի արտադրություն՝ 24,2 մլն տոննա (16,7 մլն տոննա 1990 թ)
• Բանջարեղենի արտադրություն՝ 9,8 լն տոննա (6,6 մլն տոննա 1990 թ)

1. Անասնաբուծություն

• Մսի արտադրություն՝ 2,1 մլն տոննա (4,3 մլն տոննա 1990 թ)
• Կաթի արտադրություն՝ 11 մլն տոննա (24,5 մլն տոննա 1990 թ)
• Ձվի արտադրություն՝ 18,6 մլդ տոննա (16,2 մլն տոննա 1990 թ)
• Ոչխարի բրդի արտադրություն՝ 3,8 հազ. տոննա (29,8 մլն տոննա 1990 թ)

Ծառայությունների ոլորտ

Ծառայությունների ոլորտը սովորաբար կարևոր դեր չի խաղացել Ուկրաինայի տնտեսության մեջ (ներառյալ ԽՍՀՄ կազմի մեջ)։ Այս ոլորտի զարգացումը կապված է 1990-2000 թթ հետ։ 2011 թ ծառայությունների ոլորտը կազմում էր ՀՆԱ-ի 56,2%-ը և աշխատանքով ապահովում էր էր երկրի աշխատուժի 65.7%-ին։

Բանկային ոլորտ

Ուկրաինայի ֆինանսավարկային համակարգը 1997-1998 թթ խորը ճգնաժամից հետո 2000-ական թթ առաջին կեսում ընդհանուր առմամբ կայունացավ։ 2005 թ Ուկրաինայի Ազգային բանկը երկարաժամկետ ծրագիր մշակեց՝ ուղղված երկրում գործող մասնավոր բանկային հաստատությունների թվի կրճատմանը՝ փոքր բանկերի միաձուլման կամ մեծ բանկերի կողմից փոքրերի «կուլ տալու» միջոցով։ Ի տարբերություն 2009-2011 թթ բացասական արդյունքների (2009 թ կորուստը կազմեց 38 450 մլն գրին, 2010 թ՝ 13 027 մլն գրին, 2011 թ՝ 7 708 մլն գրին) 2012 թ 9 ամիսների ընթացքում Ուկրաինայի բանկային համակարգը դրական ֆինանսական արդյունք ցուցաբերեց, որը հավասար էր +2 775մլն գրինի։ 2012 թ սեպտեմբերի դրությամբ Ուկրաինայում հաշվվում է 176 կոմերցիոն բանկ, որոնցից 55-ը օտարերկրյա գործընկերների հետ է համագործակցում, 10-ի վերահսկող փաթեթը պատկանում է օտարերկրյա սեփականատերերի։ Հատկանշական է, որ այդ բանկերից 10 ամենախոշորները ղեկավարում են բանկային ոլորտի 63,4%-ը, որի ընդհանուր միջոցները կազմում են $353 մլդ։

2010 թ Ուկրաինայի Ազգային բանկի վերաֆինանսավորումը կազմում էր 11,97% (27-րդ տեղն աշխարհում), կոմերցիոն բանկերի վարկավորման բազային տոկոսադրույքը՝ 15,95% (36-րդ տեղն աշխարհում)։

Զբոսաշրջություն

Ուկրաինան ունի զբոսաշրջական լայն հնարավորություններ՝ Ղրիմը և Կարպատները, հին ուկրաինական քաղաքների պատմական հուշարձաները, գյուղական զբոսաշրջությունը և բնական արգելոցները։

Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներն Ուկրաինայում

• Սոֆիայի տաճարը և նրա հետ կապված վանքային կառույցները
• Կիև-Պեչորյան մայրավանք (Կիև)
• Լվովի պատմական կենտրոնը (Լվով)

Էներգետիկա

Ուկրաինան հանդիսանում է էներգետիկայի արտահանող։ Ըստ «Ուկրինտերէներգո» պետական ընկերության տվյալների՝ 2012 թ Ուկրաինան արտահանել է 9 745 մլդ կվ/ժ էլեկտրաէներգիա։ Հիմնական գնորդներն են Հունգարիան, Լեհաստանը, Սլովակիան, Ռումինիան և Մոլդովան։

Միջուկային վառելիքի 100%-ը Ուկրաինան գնում է արտասահմանից։ Հիմնական մատակարարն է հանդիսանում ռուսական «ТВЭЛ» (վառելիքի մեծ մասն Ուկրաինայի համար ընկերությունն ստանում է ուկրաինական ուրանից) ընկերությունը։ 2011 թվականից Հարավուկրաինական ատոմակայանի երրորդ և չորրորդ սնուցման բլոկներում մասնակիորեն օգտագործվում է Westinghouse ընկերության վառելիքը։

2004 թ ուկրաինական 4 ատոմակայաններ արտադրեցին երկրի էլեկտրաէներգիայի 53.2%-ը։ Մինչ 2030 թ Ուկրաինան ծրագրում է կառուցել 9 նոր ատոմային էներգաբլոկներ և ևս 2 բլոկներ կառուցման տարբեր մակարդակների վրա են լինելու։

Ուկրաինայի ատոմակայաններ	Ատոմակայանների անվանում	Էներգաբլոկների քանակ	Օգտագործվող ռեակտորների տեսակ	Աշխարհագրական դիրք	Արտադրվող էլեկտրաէներգիայի ամենամյա ծավալ
Զապորոժիեի ատոմակայան	6	ՎՎԷՌ-1000	քաղաք Էներգոդար, Զապորոժիեի մարզ, Կախովսկի ջրամբարի մոտ	40-42մլդ կվ/ժ
Հարավուկրաինական ատոմակայան	3	ՎՎԷՌ-1000,	քաղաք Յուժնոուկրանսկ, Նիկոլաևի մարզ, Հարավային Բուգի ափ	17-18մլդ կվ/ժ
Ռովենսկի ատոմակայան	4	ՎՎԷՌ-440, ՎՎԷՌ-1000	քաղաք Կուզնեցովսկ, Ռովենսկի մարզ, Ստիր գետի ափին	11-12մլդ կվ/ժ
Խմելնիցկի ատոմակայան	2	ՎՎԷՌ-1000	քաղաք Նետեշին, Սլավուցկի շրջան, Խմելնիցկի մարզ, Գորին գետի ափին	7մլդ կվ/ժ

Ուկրաինան ունի նաև 2 չգործող ատոմակայան՝

• Չեռնոբիլի ատոմակայանը, որը 2000 թ դեկտեմբերի 15-ից հանվել է շահագործումից
• Ղրիմի ատոմակայանը, որի միայն շենքն է կառուցված։ Շինարարությունը դադարեցվել է դեռևս ԽՍՀՄ-ի ժամանակ, երբ պարզ դարձավ, որ շենքի նախագծման ժամանակ հաշվի չի առնվել Ղրիմի սեյսմիկ ակտիվությունը։

2005 թ դեկտեմբերին պետական ատոմային էներգետիկ «Էներգոատոմ» ընկերությունը պայմանագիր ստորագրեց ամերիկյան «Holtec International» ընկերության հետ՝ չոր տեսակի թափոն հանդիսացող միջուկային վառելիքի համար պահեստի նախագծման և կառուցման համար։ Այս պահեստն օգտագործվելու է Ռովենսկի, Հարավուկրաինական և Խմելնիցկի ատոմակայանների թափոն միջուկային վառելիքի պահպանման համար, որն այժմ արտահանվում է Ռուսաստան։

2010 թ 20 տարով երկարաձգվել է Ռովենսկի ատոմակայանի առաջին Էներգաբլոկի ռեսուրսը, իսկ 2011 թ աշխատանքներ են տարվել Ռովենսկի ատոմակայանի երկրորդ էներգաբլոկի և Հարավուկրաինական ատոմակայանի առաջին էներգաբլոկի ռեսուրսների երկարաձգման ուղղությամբ։

Արտաքին առևտուր և օտարերկրյա ներդրումներ

2011 թ արտաքին առևտրի ծավալը կազմեց $125,3 մլդ՝ $31,1 մլդ բացասական մնացորդի դեպքում, արտահանման ծավալը՝ $69,42 մլդ, ներմուծումը՝ $83,22 մլդ (արտահանումով 38-րդն է աշխարհում, իսկ ներմուծմամբ՝ 51-րդը)։

Արտահանվում է հիմնականում էլեկտրական սարքավորումներ, տեքստիլ, փայտանյութ, նրբատախտակ։

Ներմուծվում է գլխավորապես էներգակիրներ, մեքենաներ, սարքավորումներ, քիմիական արդյունաբերության և նավթամշակման ապրանքներ։

2009 թ դրությամբ ուկրաինական արտահանման հիմնական սպառողներն են հանդիսանում ՌԴ (27.3%), Թուրքիան (5.9%), Իտալիան (4.7%):

Ուկրաինական տնտեսության մեջ օտարերկրյա ներդրումները 2011 թ դրությամբ կազմել են մոտ $60.5 մլդ (52-րդ տեղն աշխարհում)։ Ուկրաինական ներդրումներն արտասահմանում կազմել են $3 մլդ (65-րդ տեղն աշխարհում)։

Տրանսպորտ

Ջրային տրանսպորտ

Գետային նավարկելի ճանապարհների երկարությունը կազմում է 1672 կմ։ Դնեպր և Դանուբ գետերը միջազգային բեռնափոխադրումների գործում կարևոր դեր են խաղում։ Ուկրաինայում գործում է նավթատարների և գազատարների զարգացած համակարգ (20 070 կմ և 7 4540 կմ համապատասխանաբար, ինչպես նաև 4170 կմ խողովակատար մաքուր ապրանքների համար)։ Սև և Ազովի ծովի հիմնական նավահանգիստներն են՝ Յուժնի, Խերսոն, Նիկոլաև, Մարիուպոլ։ 2008 թ ընդհանուր առմամբ բոլոր նավահանգիստների բեռնաշրջանառությունը կազմել է 132.18 մլն տոննա։

Ուկրաինայի խոշորագույն նավահանգիստները (2008)
Նավահանգիստ	Բեռնաշրջանառություն, միլիոն տոննա
Օդեսայի նավահանգիստ	34,56
Հարավային նավահանգիստ	21,7
Իլյիչյովսկի նավահանգիստ	18,9
Մարիուպոլի նավահանգիստ	16,3
Նիկոլաևի նավահանգիստ	9,25

Միջազգային օդանավակայաններ են գործում Կիևում, Խարկովում, Դնեպրոպետրովսկում, Դոնեցկում, Մարիուպոլում (2009 թվականից կանոնավոր ուղերթներ չի իրականացնում), Սիմֆերոպոլում, Լվովում, Օդեսայում։

1833 թ ստեղծված և ԽՍՀՄ-ի ժամանակ զարգացող Սևծովյան շոգենավերը վաճառվեցին կասկածելի գործարքների արդյունքում և այժմ գրեթե դադարել են գոյություն ունենալ․ 350 նավերից մնացել է միայն 6։

Երկաթուղային տրանսպորտ

Երկաթուղային տրանսպորտն սկսեց բավականին ակտիվորեն զարգանալ 19-րդ դարի վերջին (առաջին երկաթուղային ճանապարհը դրվել է 1861 թ)։ 2009 թ դրությամբ երկաթուղային ճանապարհների երկարությունը կազմում է 22 300 կմ և զբաղեցնում է 7-րդ տեղն աշխարհում։ Էլեկտրաֆիկացված երկաթուղիների երկարությունը 9752 կմ է։ Որպես ազգային ստանդարտ ընդունված է այսպես կոչված լայնագիծը, որն ունի 1520 մմ լայնություն։ Երկաթուղային ցանցի զարգացման համար բնորոշ են նույն շրջանային անհամաչափությունները, ինչ ավտոճանապարհների համար։

2012 թ վերջի դրությամբ Կիևում, Խարկովում, Դնեպրոպետրովսկում գործում է մետրո։

Կապ և հեռահաղորդակցություն

Բնակչությանը կապի միջոցներով ապահովելու աստիճանով Ուկրաինան միջին զարգացած երկրների շարքում առաջնային տեղ է գրավում, սակայն 2000-ական թվականներին այս ոլորտին բնորոշ էր բարձր դրական դինամիկան, մասնավորապես՝ ինտերնետի բնագավառում։ Պետության հեռախոսային կոդն է՝ +380։ Բավականին արագ է տարածվում նաև ինտերնետի հասանելիությունը։ Ազգային ինտերնետային դոմենն է՝ .ua։

Ժողովրդագրություն

Բնակչությունը և բաշխում

Համազգային մարդահամարի արդյունքներով, որը անցկացվել է 2001 թվականի մայիս-հունիս ամիսներին, Ուկրաինայի բնակչությունը կազմում էր 48,457 մլն. մարդ, գնահատականների համաձայն, հաշվի առնելով բնակչության աճի տեմպերը, 2012 թվականի հուլիսին բնակչությունը նվազել է մինչև 45 561 989 մարդ։ Այսպիսով, Ուկրաինան հանդիսանում է Արևելյան Եվրոպայի առավել բնակեցված երկիրը, և զբաղեցնում է բնակիչների թվով երեսուներորդ տեղը աշխարհում։

Կիև, Արտաքին գործերի նախարարություն, Ուկրաինայի մայրաքաղաքը, բնակչությունը ավելին քան 2,8 միլիոն մարդ

Բնակչության միջին խտությունը կազմում է մոտ 77,3 մարդ կմ² վրա, ընդ որում բնակչությունը հավասարաչափ չի բաշխված. առավել խիտ են բնակեցված արդյունաբերական, արևելյան շրջանները(Դոնեցկի, Լուգանսկի, Դնեպրոպետրովսկի, Խարկովի) և մեձկարպատյան, արևմտյան շրջանները (Լվովի, Իվանո-Ֆրանկովսկի, Չերնովիցիի)։ Մասնավորապես, Դոնեցկի մարզի բնակչության խտությունը կազմում է 172,9 մարդ/կմ², Լվովինը՝ 117,8, Դնեպրոպետրովսկինը՝ 107,3։ Համեմատաբար նոսր են բնակեցված Ուկրաինական Կարպատների, Պոլեսիեի և հարավային շրջանների առանձին հատվածներ (Վոլինի մարզում՝ 51,4 մարդ/կմ², Ժիտոմիրի մարզում՝ 44,1, Խերսոնի մարզում՝ 39,2)։

Քաղաքային բնակչության մասնաբաժինը կազմում է 64 %։ 2013 թվականի դրությամբ 4 քաղաք ունեն 1 միլիոնից ավելի բնակչություն՝

1. Կիև, երկրի մայրաքաղաքը – 2 814 043,
2. Խարկով – 1 451 028,
3. Օդեսա – 1 014 852,
4. Դնեպրոպետրովսկ – 1 000 157:

Բնակչություն

XX դարը Ուկրաինան թևակոխեց Եվրոպայում ամենամեծ բնակչության աճի գործակիցներից մեկով։ Սակայն հաջորդող պատերազմները (Առաջին համաշխարհային պատերազմ, Քաղաքացիական պատերազմ, Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ, որոնց ընթացքում Ուկրաինան դարձավ ռազմական գործողությունների բեմ) և 1920-ականների, 1930-ականների, և 1940-ականների վերջի սովերը մեծապես ազդեցին Ուկրաինայի բնակչության աճի վրա։

Այս ամենից զատ, իր դերն ունեցավ նաև արդյունաբերական զարգացած երկրների համար սովորական բնակչության աճի դանդաղեցումը։ Այսպես, եթե 1897–1913 թվականները (16 տարի) Ուկրաինայի բնակչությունը աճել էր 24 %-ով, ապա 1959 - 1976 թվականները (17 տարի)՝ ընդամենը 17 %, իսկ 1976–1992 թվականները (16 տարի)՝ 6 %։

Ուկրաինայի բնակչության առավելագույն արժեքը նկատվել է 1993 թվականին, երբ այն հասել է 52,2 միլիոնի։ Այս տարուց սկսած, գրանցվում է բնակչության քանակի անընդհատ անկում (ինչպես քաղաքային, այնպես էլ գյուղական)։ 1993–2010 թվականները (17 տարի) ընկած ժամանակահատվածում Ուկրաինայի բնակչությունը պակասել է −12 %-ով։ Հիմնական պատճառները նույնն են ինչպես և ամբողջ հետսովետական տարածքում՝ արտագաղթ, ծնելիության անկում և մահացիության աճ։

Բնակչության քանակական ցուցանիշների անկում գրանցվում է Ուկրաինայի բոլոր մարզերում, բացի Կիև և Սևաստոպոլ քաղաքներից։ Առավելագույն անկում է գրանցվել, 2006 թվականի տվյալներով, Չեռնիգովի (-1,42 %), Կիրովոգրադի (-1,33 %), Սումիի (-1,22 %), Լուգանսկի (-1,14 %), Չերկասկի (-1,01 %) մարզերում, նվազագույն անկում է եղել Ուկրաինայի արևմտյան մարզերում՝ Անդրկարպատյան (-0,13 %), Ռովնոյի (-0,18 %), Չերնովցիի (-0,21 %), Վոլինի (-0,23 %) մարզեր։

2011 թվականին Ուկրաինայի 11 հազար բնակավայրերում չի գրանցվել ոչ մի ծնունդ։ Նույն 2011 թվականին ծնելությունը գերազանցեց մահացածությունը ընդամենը 25-ից 5 մարզերում՝ Կիևում, Անդրկարպատյան, Վոլինի, Չերնովցիի և Ռովնոյի մարզերում։ 2012 թվականի դրությամբ Ուկրաինան զբաղեցնում է աշխարհի երկրների միջև 19-րդ տեղը մահացածության ցուցանիշներով 1000 մարդու համեմատ։

Ազգային կազմ

Ուկրաինայի բնակչության ազգային կազմը մարդահամարի տվյալներով

Ուկրաինայի բնակչության ազգային կազմությունը (2001 թվական)՝

• ուկրաինացիներ – 77,8 % (մեծամասնություն են կազմում բոլոր շրջաններում, բացի Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունից և Սևաստոպոլից),
• ռուսներ – 17,3 %,
• բելառուսներ – 0,6 %,
• մոլդովացիներ – 0,5 %,
• ղրիմյան թաթարներ – 0,5 %,
• բուլղարներ – 0,4 %,
• հունգարներ – 0,3 %,
• ռումինացիներ – 0,3 %,
• լեհեր – 0,3 %,
• հրեաներ – 0,2 %,
• հայեր – 0,2 %,
• հույներ – 0,2 %,
• թաթարներ – 0,2 %,
• այլ – 1,2 %.

Կրոն

Հիմնական հոդված՝ Կրոնը Ուկրաինայում

Կիևի Սոֆիայի տաճար, Ուկրաինայի ամենահին տաճարներից մեկը

Ուկրաինան աշխարհիկ պետություն է, երկրի սահմանադրությունը երաշխավորում է հավատամքի ազատությունը։

Բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը, ավելին քան 88 %, դավանում են քրիստոնեություն, որը տարածվել է երկրում հիմնականում X-XII դարերում։ Ուկրաինական քրիստոնեաների հիմնական մասը հանդիսանում են ուղղափառ, կաթոլիկների մի որոշ մաս (մոտ 1 միլիոն մարդ) բնակվում է ցրված, հիմնականում Արևմտյան Ուկրաինայում։

XXI դարի սկզբի դրությամբ, մուսուլմանական համայնքի առաջնորդներից մեկի գնահատականով, մուսուլմանական բնակչության մասնաբաժինը Ուկրաինայում կազմում է 1–4 % (հիմնականում էթնիկ ղրիմյան թաթարներ)։ Մուսուլմանները հիմնականում բնակվում են Ղրիմում, զգալի համայնքներ կան Սիմֆերոպոլում, Բախչիսարայում և Հին Ղրիմում։

Հայերը Ուկրաինայում

Հիմնական հոդված՝ Հայերն Ուկրաինայում

Հայերը Ուկրաինայում բնակվել են շատ վաղուց արդեն 11-րդ դարում Կիևում կար հայկական համայնք։ Ավելի ուշ հայկական մեծ համայնքներ են եղել Լվովում, Կամենեց-Պոդոլսկում և Մոգիլյով-Պոդոլսկիում։ XV-XVIII դարերում հայկական գաղութներ են հիմնվել Չեռնովցիում, Յազլովեցում, Խոտինում, Բերեժանիում, Զոլոչևում, Ստանիսլավում (այժմ՝ Իվանո-Ֆրանկովսկ), Ժվանեցում, Դոմբրովիցայում, Ռաշկովում և այլուր։ Հայերն զբաղվել են արհեստներով, առևտրով, երկրագործությամբ։ Նրանք ունեցել են ներքին ինքնավարություն, դատարաններ։ Կառուցել են բնակելի շենքեր, եկեղեցիներ, դպրոցներ, ռազմական ամրություններ, ջրմուղներ, հիմնել հիվանդանոցներ, տպարաններ, գրադարաններ, թատրոն։ Շատ հայեր մասնակցել են ուկրաինական ժողովրդի ազգային-ազատագրական պայքարին։ Դեռևս XVI դարում նրանք մտել են կազակական զորամիավորումների մեջ և կռվել թուրք-թաթարական ասպատակիչների դեմ։ Հայերը երկար ժամանակ կարողացել են պահպանել իրենց ազգային նկարագիրը։ Սակայն օտար միջավայրն աստիճանաբար ձուլել և կլանել է նրանց, ինչին զգալի չափով նպաստել է նաև XVII դարում իրականացված բռնի կաթոլիկացումը։ Թուրքական լուծն իր հերթին սասանեց արդեն նկատելիորեն թուլացած գաղութի հիմքերը, և ապազգայնացումն ընթացավ ավելի ուժեղ թափով։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին, երբ մարտերի առաջին իսկ օրից Ուկրաինայի տարածքը վերածվեց ռազմադաշտի, հազարավոր հայ մարտիկներ, այդ թվում և Ուկրաինայում բնակվող հայեր, մասնակցեցին երկրի պաշտպանությանն ու ազատագրմանը։ Ուկրաինայի տարածքում մղված մարտերի մասնակից զորակազմավորումների մեջ էին հայկական դիվիզիաները և Սասունցի Դավիթ տանկային շարասյունը։ 1988 թ-ի Սպիտակի երկրաշարժից հետո և 1990-ական թվականներին մի քանի հազար հայաստանցիներ բնակություն են հաստատել Ուկրաինայի արդյունաբերական և ծովափնյա քաղաքներում։ Աշխուժացել է հայ ազգային կյանքը։ Ուկրաինայի գրեթե բոլոր խոշոր քաղաքներում հիմնվել են հայկական մշակութային ընկերություններ, եկեղեցիներ, դպրոցներ, հայերենի ուսուցման խմբակներ։ Ներկայումս Ուկրաինայում բնակվում է շուրջ 130 հզ. հայ, ոչ պաշտոնական տվյալների հայերը Ուկրաինայում կազմում են 400.000 մարդ։ Բնակվում են հիմնականում Կիևում (40.000), Օդեսայում, Խարկովում, Դոնեցկում, Լվովում, Զապորոժյեում, Ղրիմի քաղաքներում և այլ վայրերում։ Գործում են 23 հայկական եկեղեցիներ և 2 մատուռ, ամենօրյա և կիրակնօրյա դպրոցներ, հրատարակվում են "Արագած", "Մասյաց աղավնի" հայկական թերթերը, "Սուրբ Խաչ" հանդեսը։ 2001 թ-ին ստեղծվել է Ուկրաինայի հայերի միությունը։ Ուկրաինայում կառուցվել են 9 հայկական եկեղեցի, Օդեսա (1995), Սիմֆերոպոլ (1997), Մակեևկա (1998), Խարկով (2004), Զապորոժիե (2007), Նիկոլաև (2012), Կիև (2017), Լուգանսկ (2017) և Դնեպր (2018) քաղաքներում։

Մշակույթ

Տե՛ս նաև՝ Ուկրաինայի մշակույթ

Ս. Մխայիլի Ոսկեգմբեթ տաճարը Կիևում որպես ուկրաինական ճարտարապետության նմուշ

Ուկրանիայի ավանդույթները մեծ ազդեցության տակ են գտնվում քրիստոնեական կրոնից, որը երկրի գերակայող կրոնն է։ Ուկրաինացիները աշխատում են պահել իրենց ավանդույթները և երեխաների դաստիարակման գործում էական է տատիկների և պապիկների ավանդը։ Այն զգալիորեն տարբերվում է արևմուտքից։ Ուկրաինայի մշակույթի վրա ազդել են նաև արևելյան և արևմտյան հարևանները՝ հիմանականում ազդեցություն թողնելով ճարտարապետության և երաժշտության վրա։

Վոլինիայի ավանդական Զատկի ձվի նկարազարդումը

Կոմունիստական դարաշրջանը մեծ ազդեցություն է թողել ուկրաինական գրի վրա։ 1932 թ.-ին Ստալինը Խորհրդային Միությունում հրապարակեց «գրական գեղարվեստական խմբակցությունների ռեֆորմ», որով և առաջ քաշեց սոցիալիստական ռեալիզմը։ Այս հանգամանքը զգալիորեն խեղդեց մշակույթը։ Իրավիճակը շտկվեց միայն 1980-ականներին, երբ սովետական գրողները և նկարիչները ազատորեն կարողանում էին արտահայտել իրենց մտքերը։

Զատկի ձուն նկարազարդելու ավանդույթը խորը արմատներ ունի Ուկրաինայում։ Նրանք այն անվանում են պիսանկա։ Ներկելու համար կա հատուկ տեխնոլոգիա։ Ձվերը պատվում են մոմի շերտով, որից հետո այն սկսում են գունազարդել տարբեր ներկանյութերով։ Մոմն արդյունքում պաշտպանում է ձվի կլեպը ներկերի ազդեցությունից։ Ներկելուց հետո մոմի շերտը հեռացնում են՝ թողնելով որ մնան գեղեցիկ նախշերը։ Այս ավանդույթն ունի հազարավոր տարիների պատմություն և նույնիսկ եղել է քրիստոնեությունից առաջ։ 2000 թվականին Կոլոմիա քաղաքի մոտակայքում՝ Կարպատների ստորորտում կառուցվել է «պիսանկայի» թանգարանը, որն 2007 թվականին ճանաչվել է Ուկրաինայի յոթ հրաշալիքներից մեկը։

Ճարտարապետություն

Կիև-Պեչորյան մայրավանք

Ուկրաինական ճարտարապետություն տերմինը նկարագրում է այն մոտիվները և ոճը, որոնցով կառուցված են շինությունները ժամանակակից Ուկրաինայում ամբողջ աշխարհում գտնվող ուկրաինացիների կողմից։ Ուկրաինական ճարտարապետության առաջին տարրերն ի հայտ են եկել Կիևյան Ռուսիայի ժամանակաշրջանում։ 12-րդ դարից հետո ճարտարապետական պատմությունը միանգամայն այլ կերպ զարգացավ Գալիցկի-Վոլինսկյան տիրապետության ժամանակաշրջանում։ Զապորոժյան կազակների տիրապետության ժամանակաշրջանում նոր եզակի ճարտարապետական ոճ զարգացավ Լեհա-Լիտվական միության ազդեցության ներքո։ Ցարական Ռուսաստանի հետ միավորվելուց հետո ճարտարապետությունն սկսեց զարգանալ տարբեր ուղղություններով․ ռուսական տիրապետության տակ գտնվող շրջաններում շինությունները կառուցվում էին այդ ժամանակաշրջանի Ռուսաստանին բնորոշ ոճով, մինչդեռ արևմտյան Գալիցիայի ճարտարապետությունը զարգանում էր Ավստրո-Հունգարական ազդեցության տակ՝ երկու դեպքում էլ հոյակերտ շինություններ կառուցվեցին։ Ուկրաինական ազգային մոտիվները կիրառվեցին նաև Խորհրդային Միության ժամանակ և այժմյան անկախ Ուկրաինայում։

Թատրոն

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինական թատրոն

Ուկրաինայի թատրոնը կերպարվեստի ձև է, որը հանդիսանում է մշակութային զարգացման մակարդակի նույնականացման և մշակութային արտահայտման միջոց։ Որպես արվեստի տեսակ այն դերասանի խաղի միջոցով գեղարվեստորեն բնութագրում է կյանքը հանդիսատեսի առջև։

Ուկրաինական թատրոնը, որպես ազգային թատրոն, հիմնված է Ուկրաինայի ավանդույթների, սովորույթների և լեզվի վրա։ Ուկրաինական թատրոնի մասին առաջին հիշատակումները եղել են 19-րդ դարի սկզբներին։

Արվեստ

Կիևյան Ռուսիայի նշանավոր իշխանները
Իշխանուհի Օլգա (մոտ 910-969)	Սվյատոսլավ Իգորևիչ (մոտ 938-972)	Վլադիմիր Մեծ (մոտ 960-1015)	Յարոսլավ Իմաստուն (մոտ 983-1054)	Դանիլ Գալիչկի (1201-1264)

Գրականություն

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինական գրականություն

Երաժշտություն

Հիմնական հոդված՝ Ուկրաինական երաժշտություն

Սպորտ

Ուկրաինան ընդունեց 2012 թվականի ֆուտբոլի Եվրոպայի առաջնությունը Ուկրաինայում խաղացին 16 թիմեր Ուկրաինայի 8 քաղաքների նույնքան մարզադաշտներում։ 2012 թ.-ի ամառային օլիմպիական խաղերում Ուկրաինայի թիմը նվաճեց՝ 6 ոսկե, 5 արծաթե և 9 բրոնզե մեդալներ։

Արտաքին հղումներ

• Ուկրաինայում Հայաստանի դեսպանություն
• Ուկրաինայի դեսպանատունը Հայաստանում
• «Ուկրաինայի Հայերի Միության» տեղեկատվական-վերլուծական հանդես
• Ուկրաինա հոդվածը Curlie-ում (ըստ DMOZ-ի)
• Վիքիմեդիայում Ուկրաինա
• Կիևի Հայ Համայնք
• Ուկրաինայի պաշտոնական կայքը

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուկրաինա» հոդվածին։