Անտանտ

Անտանտ (ֆր.՝ entente — համաձայնություն), ռազմաքաղաքական դաշինք Ռուսաստանի, Անգլիայի և Ֆրանսիայի միջև՝ ստեղծված որպես հակակշիռ Եռյակ միությանը՝ A-Entente ՝ Գերմանիային, Ավստրո-Հունգարիային և Իտալիային։ Ձևավորվել է հիմնականում 1904-1907 թվականներին և մեծ տերությունների սահմանազատումն ավարտեց Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախաշեմին։ Եզրույթն առաջացել է 1904 թվականին՝ ի սկզբանե նշանակելով անգլո-ֆրանսիական դաշինքը, ընդ որում կիրառվում էր l’Entente cordiale («սրտակից համաձայնություն») արտահայտությունը՝ ի հիշատակ 1840-ական թվականներին նույն անվանումը կրող անգլո-ֆրանսիական կարճատև դաշինքի։

1914 թվականի ռուսական պաստառ

1917 թվականի ռուսական պաստառ

Անտանտի կազմավորումը

Ռազմա-քաղաքական միությունները Եվրոպայում Առաջին համաշխարհային պատերազմի նախաշեմին

20–րդ դարի սկզբին միջազգային հարաբերություններում եղան զգալի փոփոխություններ։ Բրիտանիան ստիպված էր դուրս գալ իր կողմից իրականացվող փայլուն մեկուսացման քաղաքականությունից և սկսել հավասարակշռող դաշինքների որոնման և ձևավորման քաղաքականություն։ 1902 թվականին կնքվեց անգլո-ճապոնական համաձայնությունը, որով Անգլիան իրեն ապահովեց ընդդեմ Ռուսաստանի, քանի որ Ռուսաստանը և Ճապոնիան հակամարտող կողմեր էին։ Անհրաժեշտ էր նաև դաշնակից որոնել ընդդեմ Գերմանիայի։ Գերմանիան ուներ հզոր ցամաքային բանակ և եվրոպական միակ պետությունը, որը կարող էր իր ցամաքային բանակով մրցել Գերմանիայի հետ և նրա հետ ուներ հակասություն դա Ֆրանսիան էր։ Ուստի անգլիական դիվանագիտությունը սկսեց աշխատել ֆրանս-անգլիական դաշինքի ձևավորման օգտին։ Ֆրանսիան իր հերթին դաշնակից էր փնտրում ընդդեմ Գերմանիայի, քանի որ նրա հիմնական դաշնակից Ռուսաստանը զբաղված էր Հեռավոր Արևելքում Ճապոնիայի հետ հարաբերությունների կարգավորմամբ։ 1904 թվականի ապրիլի 8-ին Լոնդոնում հանդիպեցին ֆրանսիական և անգլիական կողմերը՝ կնքվեց ֆրանս-անգլիական արտաքին համաձայնագիրը, որը կոչվեց entente (համաձայնություն)։ Պայմանագիրը բաղկացած էր երկու մասից՝ մեկը ենթակա էր հրապարակման, մյուսը գաղտնի էր։ Հրապարակման ենթակա բաժնում կողմերը պարտավորվում էին Մարոկկյան հարցի շուրջ պահպանել 1880 թվականի Մադրիդյան կոնֆերանսի սկզբունքները, իսկ գաղտնի հատվածում Անգլիան ճանաչում էր Ֆրանսիայի իրավունքները Մարոկկոյի, իսկ Ֆրանսիան՝ Անգլիայի իրավունքները Եգիպտոսի նկատմամբ։

Ռուս-ճապոնական պատերազմի ավարտից հետո ձախողված Ռուսաստանը նորից թեքվեց դեպի Եվրոպա, որտեղ սակայն ուժերի վերադասավորման արդյունքում Ռուսաստանի շահերի տարածքում արդեն ներկա էր ոչ թե Մեծ Բրիտանիան, այլ Գերմանիան։ Հետևաբար Մեծ Բրիտանիան այլևս չէր դիտարկվում որպես հակառակորդ և նույն այս հիմնավորմամբ Ռուսաստանը Մեծ Բրիտանիայի կողմից նույնպես չէր դիտարկվում որպես հակառակորդ։ Բացի այդ առկա էր նաև Ֆրանսիայի գործոնը, քանի որ վերջինս համարվում էր այս երկու երկրների դաշնակիցը։ 1907 թվականի օգոստոսի 31-ին Պետերբուրգում հանդիպեցին անգլո-ռուսական կողմերը և կնքվեց անգլո-ռուսական կոնվենցիան, որով վերջնական ձևավորում ստացավ Անտանտը՝ դառնալով ֆրանս-անգլո-ռուսական եռյակ խմբավորում, որը պետք է պայքարեր Եռյակ միության դեմ Մեծ պատերազմում։

Հիմնական թվականներ

• 1891 թվական — Ռուսական կայսրության և Ֆրանսիական հանրապետության միջև կնքվեց համաձայնագիր Ֆրանս-ռուսական դաշինք ստեղծելու վերաբերյալ։
  • 1892 թվականի 5 (17) օգոստոսի — Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի միջև գաղտնի ռազմական հռչակագրի ստորագրում։
• 1893 թվական — Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի միջև պաշտպանական դաշինքի կնքում։
• 1904 թվական — Անգլո-ֆրանսիական համաձայնագրի ստորագրում։
• 1907 թվական — Անգլո-ռուսական համաձայնագրի ստորագրում։

Հակագերմանական դաշինքի ամբողջական կազմը

	Պետություն	Պատերազմում ընդգրկվելու ամսաթիվը	Ծանոթագրություն
	Սերբիա	28 հուլիսի 1914	Պատերազմից հետո դարձավ Հարավսլավիայի հիմնաքարը։
	Ռուսաստան	1 օգոստոսի 1914	1918 թվականի մարտի 3-ին Գերմանիայի հետ կնքեց սեպարատ հաշտություն։
	Ֆրանսիա	3 օգոստոսի 1914
	Բելգիա	4 օգոստոսի 1914	Լինելով չեզոք երկիր՝ հրաժարվեց երկրի ներս թողնել գերմանական զորքերը, ինչն էլ հանգեցրեց Անտանտի կողմից պատերազմի մեջ ընդգրկվելուն։
	Մեծ Բրիտանիա	4 օգոստոսի 1914
	Չերնոգորիա	5 օգոստոսի 1914	Պատերազմից հետո մտավ Հարավսլավիայի կազմի մեջ։
	Ճապոնիա	23 օգոստոսի 1914
	Եգիպտոս	18 դեկտեմբերի 1914
	Իտալիա	23 մայիսի 1915	Լինելով Եռյակ միության անդամ՝ սկզբում հրաժարվեց սատարել Գերմանիային, իսկ հետո անցավ նրա հակառակորդների կողմը։
	Պորտուգալիա	9 մարտի 1916
	Հիջազ	30 մայիսի 1916	Պատերազմի ընթացքում անկախություն հռչակած Օսմանյան կայսրության արաբներով բնակեցված տարածք։
	Ռումինիա	27 օգոստոսի 1916	1918 թվականի մայիսի 7-ին սեպարատ հաշտություն կնքեց, բայց հենց նույն թվականի նոյեմբերի 10-ին մտավ պատերազմի մեջ։
	ԱՄՆ	6 ապրիլի 1917	Հակառակ տարածված կարծիքի՝ երբեք Անտանտի անդամ չի եղել՝ հանդիսանալով միայն դաշնակիցը։
	Պանամա	7 ապրիլի 1917
	Կուբա	7 ապրիլի 1917
	Հունաստան	29 հունիսի 1917
	Սիամ	22 հուլիսի 1917
	Լիբանան	4 օգոստոսի 1917
	Չինաստան	14 օգոստոսի 1917	Չինաստանը պաշտոնապես մտավ պատերազմի մեջ Անտանտի կողմից, բայց մասնակցում էր միայն ձևականորեն. ռազմական գործողություններում Չինաստանի զինված ուժերը մասնակցություն չունեցան։
	Բրազիլիա	26 հոկտեմբերի 1917
	Գվատեմալա	30 ապրիլի 1918
	Նիկարագուա	8 մայիսի 1918
	Կոստա Ռիկա	23 մայիսի 1918
	Հայիթի	12 հուլիսի 1918
	Հոնդուրաս	19 հուլիսի 1918
	Բոլիվիա
	Դոմինիկյան Հանրապետություն
	Պերու
	Ուրուգվայ
	Էկվադոր
	Սան Մարինո

Որոշ պետություններ Կենտրոնական տերություններին (Գերմանիա, Ավստրո-Հունգարիա, Թուրքիա, Բուլղարիա) պատերազմ չհայտարարեցին՝ սահմանափակվելով միայն դիվանագիտական հարաբերությունների խզումով։

1919 թվականին՝ Գերմանիայի դեմ հաղթանակ տանելուց հետո Անտանտի Գերագույն խորհուրդը փաստացի կատարում էր «համաշխարհային կառավարության» գործառույթները՝ զբաղվելով հետպատերազմյան կարգուկանոնի հաստատմամբ, բայց Անտանտի քաղաքականության տապալումը Ռուսաստանի և Թուրքիայի նկատմամբ սահմանեց նրա ամենազորության սահմանագիծը՝ հանգեցնելով հաղթող պետությունների միջև հակասությունների։ «Համաշխարհային կառավարության» նման կարգավիճակով Անտանտը դադարեց գոյություն ունենալ Ազգերի լիգայի կազմավորումից հետո։

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 440)։