Վիքիպեդիա

Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (2014-այժմ)

(Վերահղված է Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինաից)

Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (ռուս.՝ российско-украинская война, СВО, ուկրաիներեն՝ російсько-українська війна), Ռուսաստանի պատերազմը Ուկրաինայի դեմ՝ սկսված 2014 թվականին։ Կիրառվում են նաև հիբրիդային պատերազմի տարրեր։ Համաշխարհային հանրությունը ևս այն անվանում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ։

Ռուս-ուկրաինական պատերազմ
Հետխորհրդային կոնֆլիկտներ և Second Cold War?

Ռուսաստանի լայնածավալ ներխուժումը Ուկրաինա (անիմացված քարտեզ)։ Ռուսաստանի վերահսկողության տակ գտնվող տարածքները նշված են կարմիրով (2022 թվականի մարտ)
Թվական 2014-ից ի վեր
Վայր

Արևելյան և Հարավային Ուկրաինա Ուկրաինա

Ռուսաստան Ռուսաստան

Սև ծով (Ազովի ծով)[4]
Արդյունք Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը
Ռուսաստանամետ ապստամբները վերահսկում են
ռուս-ուկրաինական սահմանամերձ տարածքը՝
Նովոազովսկից մինչև Լուգանսկ
Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա (2022-այժմ)
Հակառակորդներ
Ռուսաստան Ռուսաստան Ուկրաինա Ուկրաինա
Հրամանատարներ
Վլադիմիր Պուտին
Ռուսաստան Սերգեյ Շոյգու
Ռուսաստան Վալերի Գերասիմով
Ռուսաստան Եվգենի Պրիգոժին
(2014-2023)
Ղրիմում՝
{{{2}}} Սերգեյ Աքսյոնով
Դոնբասում՝
ԴԺՀ ԴԺՀ՝ Ալեքսանդր Զախարչենկո (2014-2018)
ԴԺՀ ԴԺՀ՝ Դենիս Պուշիլին (2018-այժմ)
ԼԺՀ ԼԺՀ՝ Իգոր Պլոտնիցկի (2014-2017)
ԼԺՀ ԼԺՀ՝ Լեոնիդ Պասեչնիկ (2017-այժմ) 		Օլեքսանդր Տուրչինով
(փետրվար-հունիս 2014)
Պետրո Պորոշենկո
(2014-2019)
Վլադիմիր Զելենսկի
(2019-այժմ)
Ուկրաինա Ռուստեմ Ումերով
Ուկրաինա Վալերի Զալուժնի
Կողմերի ուժեր
Ռուսաստանի զինված ուժեր՝
Ղրիմի զորքեր՝
200,000–500,000
Սևծովյան նավատորմ՝
11,000 (ներառյալ ծովային հետևակազորը)
30-ից ավելի ռազմանավեր 
(ներառյալ՝ սուզանավեր) 4 էսկադրիլիա կործանիչ օդուժ
(յուրաքանչյուրում՝ 18 ինքնաթիռ)
Համալրումներ՝ 16.000–42.000
Դոնբասում՝
7.500-ից ավելի ռուսական մոտոհետևակային զորքեր
 Ուկրաինայի զինված ուժեր՝
Ռազմական կորուստներ
100,000-300,000 ռուսաստանցի զինվորներ սպանվել են (ըստ ԱՄՆ-ի Պետքարտուղարության),
12-ը՝ գերեվարվել 
Դոնբասյան անջատողականների զորքերից անհայտ քանակությամբ զինվորներ ու սպաներ են զոհվել
1 զորական սպանվել է Ղրիմի Ինքնապաշտպանական ուժերի՝ ԻՊՈՒ կազմից 		1,000,000-1,800,000 միլիոն սպանված,
6.820 վիրավոր,
378 անհետ կորած,
2.768 գերեվարված։

2014 թվականին Ռուսաստանը Ուկրաինայի տարածքում վարել է մի շարք ռազմական գործողություններ։ Եվրոմայդանի բողոքի ցույցերից և դրանց հաջորդած` Ուկրաինայի այն ժամանակվա նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի տապալումից հետո, առանց տարբերանշանների ռուսաստանցի զինվորականները վերահսկողության տակ են վերցրել Ղրիմի Հանրապետություն կոչվող ուկրաինական տարածաշրջանի ռազմավարական դիրքերը և ենթակառուցվածքը։ Այնուհետև Ռուսաստանը բռնակցել է, այսինքն ուժի կիրառմամբ միացրել է Ղրիմը, ինչը կատարվել է հակասահմանադրական հանրաքվեից հետո, որի ժամանակ տեղի բնակիչների մեծամասնությունը, ըստ պաշտոնական տվյալների՝ քվեարկել են հօգուտ Ռուսաստանի Դաշնությանը միանալու[5][6][7]։ Հետագայում Ուկրաինայի Դոնբասի տարածքում ռուսամետ խմբերի ցույցերը վերաճեցին զինված հակամարտության՝ ուկրաինական իշխանության և ռուսամետ անջատողականների միջև, որոնք այստեղ ինքնահռչակեցին Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետությունները։ Օգոստոսին ռուսական ռազմական տրանսպորտային միջոցները հատել են ռուս-ուկրաինական սահմանը Դոնեցկի մի քանի վայրերում.[8][9][10][11] ռուս զինվորականների ներխուժումը դիտարկվել է որպես գլխավոր գործոն, որը հանգեցրել է ուկրաինական զորքերի պարտությանը 2014-ի սեպտեմբերի սկզբին[12][13]։ 2014 թվականի նոյեմբերին ուկրաինացի զինվորականները հայտնել են Ռուսաստանի զորքերի և ռազմական տեխնիկայի ինտենսիվ երթևեկության մասին՝ դեպի անջատողականների վերահսկողության տակ գտնվող Ուկրաինայի Արևելյան շրջաններ[14]։ "Ասսոշեյթեդ Պրես" գործակալությանը հայտնել է ապստամբների վերահսկած շրջաններում առանց տարբերանշանների և համարանիշների 80  միավոր ռազմական տեխնիկայի ի հայտ գալու մասին.[15] Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության կազմակերպության (ԵԱՀԿ) Դիտորդական հատուկ Առաքելությունը դիտարկել է և շարունակում է դիտարկել ծանր սպառազինության և տանկերի զանգվածային փոխադրումներին՝ անջատականների կողմից վերահսկվող Դոնեցկի հանրապետություն կոչված տարածքում[16]։ ԵԱՀԿ դիտորդները նաև հայտարարել են, որ իրենք դիտարկել են տրանսպորտային միջոցներ, որոնք կատարել են զինամթերքի, ինչպես նաև զոհված ռուս զինվորների դիակների փոխադրումներ ռուս-ուկրաինական սահմաններում՝ մարդասիրական օգնության փոխադրման անվան տակ[17]։ 2015 թվականի օգոստոսի սկզբի դրությամբ ԵԱՀԿ-ն դիտարկել է 21 այդպիսի տրանսպորտային միջոց, որոնց վրա նշված էր մարտական գործողություններում զոհված ռուս զինվորականների կոդը[18]։ The Moscow Times պարբերականի տվյալներով Ռուսաստանը փորձում է ահաբեկել և լռեցնել իրավապաշտպաններին, որոնք քննարկում են այդ հակամարտությունում ռուս զինվորների զոհվելու հարցը[19]։ ԵԱՀԿ-ն բազմիցս տեղեկացրել է, որ իր դիտորդներին մերժվել է մուտք գործել այն շրջաններ, որոնք վերահսկվում են "միավորված ռուս-անջատողական ուժերի" կողմից[20]։

Միջազգային հանրության մեծամասնությունը[21][22][23] և այնպիսի կազմակերպությունները, ինչպիսիք են "Միջազգային համաներումը"՝ Amnesty International[24], քննադատել են Ռուսաստանին այն գործողությունների համար, որոնք իրականացվել են հետ-հեղափոխական Ուկրաինայում, մեղադրելով Ռուսաստանին միջազգային իրավունքի խախտման և Ուկրաինայի ինքնիշխանության նկատմամբ բացահայտ ոտնձգությունների համար։ Շատ երկրներ տնտեսական պատժամիջոցներ են կիրառում Ռուսաստանի, նրա որոշ պատասխանատու քաղաքացիների և ընկերությունների – դեմ, որոնց Ռուսաստանը պատասխանել է նույն կերպ։

2015 թվականի հոկտեմբերին «The Washington Post»-ը հայտնել է, որ Ռուսաստանը իր էլիտար՝ ընտրազորային զորամասերի մի մասը Արևելյան Ուկրաինայից տեղափոխել է Սիրիայ՝ աջակցելու Սիրիայի նախագահ Բաշար Ալ-Ասադին.[25]: 2015 թվականի դեկտեմբերին ՌԴ Նախագահ Վլադիմիր Պուտինը խոստովանել է, որ ռուսական ռազմական հետախուզության սպաները գործել են Ուկրաինայում, պնդելով, սակայն, որ նրանք նույն բանը չեն, ինչ կանոնավոր զորքերը[26]։

Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև լարվածությունը սրվել է հատկապես 2021-2022 թվականներին, երբ պարզ դարձավ, որ Ռուսաստանը դիտարկում է Ուկրաինա ռազմական ներխուժում իրականացնելու հնարավորությունը[27]։ 2022 թվականի Փետրվարի 24-ի առավոտյան Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանը «հատուկ ռազմական գործողություն» է սկսում Դոնբասում և լայնամասշտաբ ներխուժում է սկսել Ուկրաինա։

Պատերազմի անվանման հարց

խմբագրել

Յուրաքանչյուր երևույթի ճիշտ անվանումը շատ կարևոր է այդ երևույթի ճիշտ պատկերացման և նրա էության հստակ ընբռնման համար[28]։ Այդ իսկ պատճառով կարևոր է ճիշտ անվանել այն պատերազմը, որը փաստացի ընթանում է Ուկրաինայի արևելքում սկսած 2014 թվականից։ Ուկրաինական կողմը պարզորոշ կերպով և իրավացիորեն այդ երևույթը դիտում է որպես Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (ուկրաիներեն՝ Російсько-українська війна)։ Այդ պատերազմում կիրառվում են նաև հիբրիդային պատերազմի տարրեր, սակայն դա չի փոխում պատերազմի էությունը։ Այն իրենից ներկայացնում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ։

Համաշխարհային հանրությունը ևս այն անվանում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ։ Բելառուսերեն այդ պատերազմն անվանում է Ռուսաստանյան ներխուժում Ուկրաինա (բելառուս․՝ Расійская інтэрвенцыя ва Украіну)։

Ռուսական կողմը համառորեն խուսափում է պատերազմի իրական անվանումը տալուց։ Ռուսական Վիքիպեդիայում մինչև 2022 թվականը պատերազմի մասին հոդված չկար։ Երբ հոդվածը ստեղծվեց, այն կոչվում է Ռուս-ուկրաինական պատերազմ (ռուս.՝ Российско-украинская война)։

Նախապատմություն

խմբագրել

Չնայած այն հանգամանքին, որ 1991 թվականից ի վեր անկախ երկիր է, Ուկրաինան ընկալվում է որպես Ռուսաստանի շահերի գոտու մի մաս, ինչպես Հայաստանը, Վրաստանը, Ադրբեջանը, Բելառուսը, Մոլդովան, մերձբալթյան երեք[29] և կենտրոնաասիական հինգ[30] հանրապետությունները։ Հարցի վերաբերյալ փորձագետները, մասնավորապես՝ ռումինացի քաղաքական գործիչ, լրագրող և Ռումինիայի նախագահի ռազմավարական հարցերով խորհրդական Յուլիան Չիֆուն (Iulian Chifu) և նրա համահեղինակները պնդում են, թե Ուկրաինայի նկատմամբ, Ռուսաստանը վարում է Բրեժնևյան դոկտրինի արդիականացված տարբերակը, համարելով, թե այդ երկիրը  «սահմանափակ ինքնիշխանության» է տիրապետում, ըստ որի՝ Ուկրաինայի ինքնիշխանությունը չի կարող լինել ավելի մեծ, քան մինչև Վարշավյան պակտի փլուզումը եղած Խորհրդային ազդեցության ոլորտում.[31] այդ պնդումը հիմնված է ռուսաստանցի ղեկավարների այն հայտարարությունների վրա, որոնց համաձայն՝ ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի հնարավոր ինտեգրումը կվտանգի Ռուսաստանի ազգային անվտանգությունը։

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո, երկու երկրները՝ Ռուսաստանը և Ուկրաինան, լինելով սլավոնական պետություններ, պահպանել են շատ սերտ կապը։ Միևնույն ժամանակ, եղել են մի քանի ցավոտ հարցեր, որոնցից ամենակարևորն է Ուկրաինայում զգալի միջուկային զինանոցի առկայությունը, որից Ուկրաինան համաձայնվել է հրաժարվել ըստ Բուդապեշտի հուշագրի անվտանգության երաշխիքների, սակայն՝ պայմանով, որ Ռուսաստանը (և այլ ստորագրող կողմերը) տալիս են երաշխիքներ՝ Ուկրաինայի նկատմամբ ուժի սպառնալիքի կամ ուժի չկիրառման, տարածքային ամբողջականության և քաղաքական անկախության պահպանման վերաբերյալ։ 1999 թվականին Ռուսաստանը մեկն էր այն կողմերից, որոնք ստորագրեցին Եվրոպական անվտանգության խարտիան, որտեղ հաստատվել է այն անքակտելի իրավունքը, ըստ որի՝ "յուրաքանչյուր մասնակից պետություն ազատ է ընտրելու կամ փոխելու իր անվտանգության մեխանիզմները, ներառյալ դաշնակցային պայմանագրերը, որոնց ինքը ներգրավված է"[32]։  Ինչպես 2014 թվականին պարզվեց՝ այդ երաշխիքներից ոչ մեկն էլ ուժ չունեցավ[33]։

Երկրորդ ցավոտ կետը ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում եղել է Սևծովյան նավատորմի բաժանման հարցը։ Ուկրաինան համաձայնել է վարձակալության տալու Սևաստոպոլի նավահանգիստը՝ Севастопольский порт, այնպես, որ, ռուսական Սևծովյան նավատորմը կարողանար շարունակել զբաղեցնել այն՝ Ուկրաինայի հետ համատեղ։ Սկսած 1993 թվականից, ամբողջ 1990-ական և 2000-ական թվականներին, Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև տեղի ունեցան մի շարք ՙՙգազային՚՚ վեճեր։ 2001 թվականին Ուկրաինան, Վրաստանի, Ադրբեջանի ու Մոլդովայի հետ միասին, ձևավորել էր մի խմբավորում, որը կոչվում է ՎՈւԱՄ Վրաստան, Ուկրաինա, Ադրբեջան, Մոլդովա՝ "Կազմակերպություն հանուն ժողովրդավարության ու տնտեսական զարգացման" (մի որոշ ժամանակ դրան անդամակցում էր նաև Ուզբեկստանը, այդպիսով կազմակերպության անվանումը դարձնելով ՎՈՒՈՒԱՄ։

Այս կազմակերպության ստեղծումը Ռուսաստանն ընկալեց որպես անմիջական մարտահրավեր ԱՊՀ-ի գոյությանը, մի կազմակերպություն, որը Ռուսաստանի գերակշռությամբ ստեղծվել էր իբրև առևտրի և այլ տնտեսական նպատակների համար, սակայն, իրականում, Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ստեղծված այդ տնտեսական-քաղաքական դաշինքի նպատակը ԽՍՀՄ-2-ի ստեղծումն էր, այսինքն՝ Ռուսական կայսերական շահերի առաջմղումը[34]։ Ռուսաստանին առավել ևս նյարդայնացնում էր 2004 թվականի նարնջագույն հեղափոխությունը, որը Ուկրաինայում հանգեցրեց պոպուլիս Վիկտոր Յուշչենկոյի նախագահ ընտրվելուն՝ փոխանակ ռուսամետ[35] Վիկտոր Յանուկովիչի։ Բացի այդ, Ուկրաինան շարունակում էր և, այժմ էլ շարունակում է ընդլայնել համագործակցությունը ՆԱՏՕ-ի հետ, է 2004 թվականին՝ ԱՄՆ-ի և արևմտյան մյուս պետությունների հետ համագործակցելով՝ Իրաքի հակամարտության գոտում տեղակայել է թվաքանակով երրորդ զորակազմը՝ ռազմական կոնտինգենտը, ինչպես նաև նվիրված խաղաղապահների զորաջոկատներ է տրամադրում ՆԱՏՕ-ի այնպիսի առաքելություններին, ինչպիսիք են ISAF-ը՝ (Անվտանգության աջակցության միջազգային ուժեր)` Աֆղանստանում և KFOR-ը՝ Կոսովոյում։

Ռուսամետ նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը ընտրվել է 2010 թվականին։ Այդ ժամանակ Ռուսաստանը զգաց, որ շատ կապեր Ուկրաինայի հետ կարող է վերականգնել։ Մինչ այդ Ուկրաինան չէր երկարաձգում Սևաստոպոլում Սևծովյան ռազմածովային բազայի վարձակալության պայմանագիրը, ինչը նշանակում էր, որ ռուսական զորքերը պետք է լքեին Ղրիմը մինչև 2017 թվականը։ Սակայն, Յանուկովիչը ստորագրեց նոր պայմանագիր վարձակալության մասին և ընդլայնեց թույլատրելի զորքերի առկայությունը, ինչպես նաև Կերչի թերակղզում ռուսական զորքերի համար ուսուցման հնարավորությունը[36]։ Ուկրաինայում ռուսական զորքերին նման հնարավորությոնների ընձեռնումը և ռուսական զորքերի կայանման տևողության երկարաձգումը դիտվել է որպես հակասահմանադրական, քանզի Սահմանադրության համաձայն Ուրկաինայի տարածքում չպետք է լինեն մշտական արտասահմանյան զորքեր, իսկ Սևաստոպոլի պայմանագրի ժամկետը լրանալուց հետո, ռուսները պետք է հեռանային այնտեղից։ Ընդդիմադիր գործիչ Յուլիա Տիմոշենկոն դատապարտել է Յանուկովիչի այս գործողությունները, խորացնելով հետագա դժգոհությունները Յանուկովիչի ռեժիմի նկատմամբ։ 2013-ի նոյեմբերին նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչը հրաժարվել էր ստորագրել Եվրոպական Միության հետ ասոցացման պայմանագիրը, որը մշակման մեջ էր արդեն քանի տարի, և որին Յանուկովիչն ավելի վաղ հավանություն են տվել[37]։ Դրա փոխարեն Յանուկովիչի հայտարում էր, որ կողմ է Ռուսաստանի հետ մերձեցմանը[38]։

2013 թվականի աշնանը Ռուսաստանը նախազգուշացրել է, որ եթե Ուկրաինան շարունակի ընթանալ դեպի ԵՄ-ի հետ պլանավորվող ազատ առևտրի մասին համաձայնագրի ստորագրումը, այդ երկիրը հանդիպելու է ֆինանսական աղետի և, հնարավոր է, երկրի փլուզումը։ Սերգեյ Գլազևը` ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի խորհրդականը, հայտարարել է, թե ուկրաինական իշխանությունները հսկայական սխալ են անում, եթե նրանք մտածում են, որ ռուսական արձագանքը կլինի չեզոք՝ մի քանի տարիների ընթացքում։ "Դա տեղի չի ունենա". Ռուսաստանը սահմանափակումներ է մտցրել որոշ ուկրաինական ապրանքների ներմուծման մեջ և Գլազևը չէր բացառում հետագա պատժամիջոցները, եթե ԵՄ-ի հետ Ուկրաինայի պայմանագիրը ստորագրվեր. Գլազևը հնարավոր էր համարում անջատողական շարժման առաջացումը Ուկրաինայի ռուսալեզու Արևելքում և հարավում։ Նա նաև ենթադրել է, որ, միջազգային իրավունքին հակառակ է, եթե Ուկրաինան համաձայնագիր է ստորագրում։ Այդ դեպքում Ռուսաստանը պետք է անվավեր պիտի համարի այն երկկողմանի պայմանագիրը, որում հաստատվում էր ռուս-ուկրաինական պետական սահմանը։ Ռուսաստանը այլևս չի երաշխավորում Ուկրաինայի պետության կարգավիճակը և կարող է միջամտել, եթե ռուսամետ շրջանները անմիջականորեն դիմեն իրեն[39]։ Այս ամենը, փաստացի, Ուկրաինայի դեմ պատերազմի իրավա-քաղաքական նախապատրաստումն էր։

Եվրոմայդան և Անտի-մայդան

խմբագրել

2014 թ. փետրվարի 22-ին, Եվրոմայդանի շարժման մաս կազմող և ամիսներ տևած բողոքի ցույցերից հետո, ընդվզածները տապալեցին Վիկտոր Յանուկովիչի կառավարությունը։ Հայտնի է, որ Վ. Յանուկովիչը 2010 թվականին ժողովրդավարական ընտություններով նախագահ էր ընտրվել[40]։ Ընդվզումների մասնակիցները իրենց ձեռքն առան կառավարական շենքերի վերահսկողությունը Ուկրաինայի մայրաքաղաք Կիևում, և ընդհանրապես, փաստորեն, իրենց ձեռքը վերցրեիցն ամբողջ Կիևը։ Յանուկովիչին պաշտպանած ոստիկանական ուժերը լքեցին իրենց դիրքերը ամբողջ Կիևով մեկ, և ընդդիմադիր ուժերը վերահսկողություն սահմանեցին կարևոր մայրաքաղաքի հանգուցային կետերում, խաչմերուկներում, և խորհրդարանի նկատմամբ։ Նախագահ Յանուկովիչը Կիևից փախավ Խարկով, որը գտնվում է Ուկրաինայի արևելքում և Ուկրաինական խորհրդային սոցիալիստական հանրապետության պատմության սկզբնական տարիներին եղել է այդ խորհրդային հանրապետության մայրաքաղաքը։ Յանուկովիչն ավանդականորեն այդտեղ առավել մեծ պաշտպանություն էր գտնում[41]։ Դրանից հետո Ուկրաինայի խորհրդարանը՝ Վերխովնա ռադան քվեարկեց հօգուտ 2004 թվականի Ուկրաինայի սահմանադրության վերականգնման[42] և իշխանությունից հեռացրեց Յանուկովիչին[43][44]։ Այդ սահմանադրությունն առավել ազգայնական էր՝ Ուկրաինայի շահերից բխող և առավել հակադիր Ռուսաստանի շահերին։ Ուկրաինայի Վերխովնա Ռադայում՝ Գերագույն Խորհրդում տեղի ունեցավ քվեարկություն, որպեսզի ընդունվի բանաձև՝ Յանուկովիչի մասին և այդտեղ նշվում էր, որ վերջինս "ինքն իրեն հեռացրել է իշխանությունից, քանզի չի կատարել իր պարտավորությունները"[41]: Այս բանաձևը անցավ 328 կողմ ձայնով, դեմ քվեարկողների ձայները՝ 0: Ի դեպ, 2014-ի փետրվարի 25-ին լուծարվեցին Ուկրաինայի «Բերկուտ», այսինքն՝ «Լեռնային արծիվ» կոչվող ոստիկանական ուժերը, որոնք Յանուկովիչի ամենահավատարիմ ու մոլեռանդ պաշտպաններից էին, նրա հիմնական հարվածային ուժը։

Քվեների քանակությունը 10-ով պակաս էր անհրաժեշտ 3/4-ից, որը պահանջվում է նախագահի իմփչիմենթի՝ հրաժարականը պահանջելու համար, ըստ Ուկրաինայի սահմանդրության։ Յանուկովիչը հայտարարեց, թե քվեարկությունը հակասահմանադրական էր, քանզի անհրաժեշտ քվորումը չէր ապահովվել[Ն 1][43][45][46], և դրանից օգտվելով՝ հրաժարվեց հրաժարական տալ։ Ուկրաինայի արևելյան և հարավային տարածաշրջանների, ներառյալ Ղրիմի, քաղաքական գործիչները հայտարարեցին իրենց շարունակվող հավատարմությունը նախագահ Յանուկովիչին[44]։

Հակայանուկովիչյան Խորհրդարանի օրակարգի առաջին հարցերից մեկը եղավ լեզվի հարցը, չեղյալ հայտարարելով ռուսերենի, որպես պաշտոնական կառավարական լեզվի կարգավիճակը մեծաքանակ ռուսախոս բնակչությամբ տարածաշրջաններում[47]։ Խորհրդարանը օրենք ընդունեց, ըստ որի չեղյալ հայտարարվեց 2012 թվականի օրենսդրությունը փոքրամասնությունների լեզուների վերաբերյալ, որը ժամանակին պաշտպանում էր ուկրաիներենից բացի, նաև մյուս լեզուների կարգավիճակը։ Խորհրդարանի այս առաջարկը իրենից հետ վանեց բազմաթիվ մարդկանց, որոնք ապրում էին Ուկրաինայի ռուսախոս տարածաշրջաններում և[48], մի քանի օր անց, 2014-ի մարտի 1-ին, նախագահի պաշտոնակատար Օլեքսանդր Տուրչինովը վետո դրեց՝ արգելանքի ենթարկեց այս օրինագիծը, դրանով իսկ, փաստացի, դադարեցնելով դրա հետագա գործունեությունը[49]։

Այնինչ այն նույն օրերին, մասնավորապես, 2014-ի փետրվարի 27-ին Բերկուտ հատուկ նշանակության ոստիկանական զորամասերը Ղրիմից և Ուկրաինայի այլ տարածաշրջաններից, փաստացի, ապստամբելով Կիևում ամբողջ բարձրագույն իշխանությունը ստանձնած Վերխովնա Ռադայի դեմ, գրավեցին Պերեկոպ և Չոնհար պարանոցների վրա գտնվող անցակետերը։ Ի դեպ, այդտեղ գտնվում է նշանավոր Արմյանսկ քաղաքը, որը Ղրիմի ամենածայր հյուսիսային քաղաքն է և թերակղզու մուտքի դուռը[50][51]։ Ըստ Ուկրաինայի խորհրդարանի անդամ Հեննադի Մոսկալի, որը եղել է Ղրիմի ոստիկանության նախկին պետը, Բերկուտի այդ ուժերն ունեին զրահապատ փոխադրիչ մեքենաներ՝ զրահափոխադրիչներ՝ ԶՓԽ-ներ, ինչպես նաև նռնականերներ, ինքնաձիգներ, գնդացիրներ, և այլ զինատեսակներ[51]։ Այսինքն, այդ ուժերը գրեթե հավասար էին բավական լավ զինված մոտոհետևակային զորամասերին։ Այդ ժամանակվանից ի վեր դրանք վերահսկում էին ամբողջ ցամաքային երթևեկությունը Ղրիմի թերակղզու և մայրցամաքային Ուկրաինայի միջև։

Ռուսաստանի քաղաքական գործողությունները

խմբագրել

2016-օ օգոստոսի 16-ին Ուկրաինայի անվտանգության Ծառայությունը (ՈՒԱԾ) հրապարակել է հեռախոսազրույցի գրանցում, որտեղ 2014 թվականին զրուցում են Ռուսաստանի մի շարք բարձրաստիճան պաշտոնատար անձինք, մասնավորապես՝ Սերգեյ Գլազևը (Ռուսաստանի նախագահի խորհրդական), Կոնստանտին Զատուլինը և այլք, որտեղ նրանք քննարկել են Արևելյան Ուկրաինայում ռուսամետ ակտիվիստներին թաքուն ֆինանսավորելու, կառավարական-վարչական շենքերի գրավման և այլ գործողությունների հարցերը, որոնք էլ, ի վերջո, հանգեցրին զինաբախմանը[52]։ Սերգեյ Գլազյևը հրաժարվել է մերժել գրանցված հեռախոսազրույցների իսկությունը, իսկ մյուս անձը՝ Կոնստանտին Զատուլինը, հաստատել է, թե այդ հեռախոսազրույցները իրականում եղել են, սակայն կոնտեքստից՝ համաշարադրանքից կտրված են ներկայացված[53]։

2014-ի փետրվարի սկզբներին Պուտնի խորհրդական Սերգեյ Գլազյևը ուղղակի հրահանգներ է տվել զանազան ռուսամետ խմբավորումներին և կուսակցություններին Ուկրաինայում՝ խռովություններ սկսելու Դոնեցկում, Խարկովում, Զապորոժյեում և Օդեսայում[54][55]։

  Կոնստանտին Զատուլին. «… Սա է գլխավոր հարցը։ Ուզում եմ ասել մյուս տարածաշրջանների մասին՝ մենք ֆինանսավորել են Խարկովը, Օդեսան»։ Սերգեյ Գլազյև. «Տեսեք, իրավիճակը զարգանում է։ Խարկովի մարզի վարչակազմի շենքի վրա արդեն գրոհել են, Դոնեցկում մարզի վարչակազմի շենքի վրա գրոհել են։ Հարկավո՛ր է գրոհել մարզային վարչակազմերի շենքերը և պատգամավորներին հավաքե՛լ այնտեղ»։ Սերգեյ Գլազյև. «Շատ կարևոր է, որ ժողովուրդը դիմի Պուտինին։ Ժողովրդական զանգվածային դիմումներ ուղղակիորեն նրան, դիմում Ռուսաստանին, և այլն։ Այս դիմումն արդեն եղել է ձեր հավաքի ժամանակ։» Դենիս Յացյուկ. «Ուրեմն մենք, մարզային վարչակազմի շենքը գրոհելուց հետո պետք է գումարենք մարզային պատգամավորների խորհրդի նի՞ստը, ճի՞շտ է։ Մենք հրավիրում են պատգամավորներին և հարկադրում ենք նրանց քվեարկե՞լ»[56]։  

2014-ի մարտի 4-ին ՄԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Վիտալի Չուրկինը ներկայացրեց մի փաստաթղթի լուսապատճենը, որը նամակ էր, 2014-ի մարտի 1-ին ստորագրված Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի կողմից, որով վերջինս խնդրում էր Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինին՝ օգտագործելու Ռուսաստանի Զինված Ուժերը՝ "վերականգնելու համար օրինականությունը, խաղաղությունը, կարգուկանոնը, կայունությունը և բնակչության պաշտպանությունը Ուկրաինայում"[57]: Ռուսաստանի խորհրդարանի՝ Դաշնային ժողովի երկու պալատներն էլ՝ Դաշնության Խորհուրդը, այսինքն՝ Սենատը և Պետական դուման, այսինքն՝ ստորին պալատը, 2014-ի մարտի 1-ին քվերակել են հօգուտ նրա, որ ՌԴ նախագահ Պուտինին իրավունք տրվի օգտագործելու երկրի զինված ուժերը՝ Ղրիմում[58][59]։ 2014-ի հունիսի 24-ին Պուտինը խնդրել է Ռուսաստանի Դաշնության խորհրդարանին՝ չեղյալ հայտարարելու Ուկրաինայում Ռուսաստանի զորքերի օգտագործման մասին խորհրդարանական բանաձևը[60]։ Հաջորդ օրը Դումայի վերին պալատը՝ Դաշնության խորհուրդը քվեարկել է հօգուտ իր իսկ նախորդ որոշման չեղարկման, այդպիսով ապօրինի դարձնելով Ռուսաստանի կազմակերպված զինված ուժերի օգտագործումը Ուկրաինայում[61]։

Ղրիմ

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը
Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի Հանրապետություն

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի՝ Կիևից փախչելու հաջորդ օրը՝ 2014-ի փետրվարի վերջերին, Եվրոմայդանի հակառակորդ զինված մարդկանց խմբերը սկսեցին իրենց հսկողության տակ առնել Ղրիմի թերակղզին[62]։ Առանց տարբերանշանների ռուսաստանյան զինվորականները սկսեցին անցակետեր հաստատել և դիրքեր գրավել թերակղզում[63]։ Մասնավորապես, կանաչ ռազմական համազգեստով և ռուսաական սպառազինությամբ զինվորականների ջոկատները վերահսկողություն սահմանեցին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության մայրաքաղաք, Սիմֆերոպոլում և անկախ ինքնակառավարվող նավահանգիստ-քաղաք Սևաստոպոլումl, որը Ռուսաստանի ռազմական նավատորմի մայր-բազան էր համաձայն 2010 թվականի Խարկովյան Պակտի՝ ստորագրված Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև[64][65][66]

Ղրիմի տեղական բնակչությունը և զանգվածային լրատվամիջոցները՝ ԶԼՄ-ները այդ մարդկանց անվանում էին "կանաչ մարդուկներ"[67] Այս առանց տարբերանշանների զորքերի (որոնք, ամենայն հավանականությամբ ռուսաստանյան հատուկ նշանակության ուժերն էին՝ «սպեցնազ») կողմից Ղրիմի խորհրդարանի գրավումից հետո[68][69][70][71] Ղրիմի տեղական ղեկավարությունը հայտարարեց, թե կանցկացնի հանրաքվե, որտեղ կդրվի Ուկրաինայից անջատման հարցը[72]։ Այս խիստ վիճելի հանրաքվեին[73] հաջորդեց փաստացի Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը, որը տեղի ունեցավ 2014-ի մարտի կեսերին։ Ուկրաինան և միջազգային հանրության մեծ մասը հրաժարվել և հրաժարվում են ճանաչել թե՛ հանրաքվե կոչեցյալը թե՛ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին[74] 2014-ի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի խորհրդարանը հայտարարեց Ղրիմը որպես Ռուսաստանի կողմից ժամանակավորապես զավթված տարածք[75][76]։ Ղրիմի գրավումով Ռուսաստանի կառավարությունը ուժեղացրեց իր ռազմական ներկայությունը այս տարածաշրջանում, ընդ որում Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն ասաց, որ այստեղ կհաստատվի Ռուսաստանի հատուկ ռազմական զորախումբ[77]։

Դոնբաս

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն
Հիմնական հոդված՝ Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն

Պատերազմը Դոնբասում ռազմական բախում/հակամարտություն է Ուկրաինայի Դոնբասի տարածաշրջանում։ Ի սկզբանէ՝ 2014-ի մարտից, ռուսամետ և հակակառավարական խմբերը Ուկրաինայի Դոնեցկի մարզում և վերջինիս հարևան Լուգանսկի մարզում, որոնք միասին կոչվում են «Դոնբաս» (ռուս.՝ Донбас, ռուս.՝ Донецкий бассейн, «Դոնեցկիյ բասեյն», հայերեն՝ Դոնեցկի ավազան), հակակառավարական ցույցեր իրականացրեցին, որոնք հաջորդեցին 2014-ի Ուկրաինական հեղափոխությանը և Եվրոմայդանի շարժմանը։

2014 թ. մարտ–հուլիս

խմբագրել

2014-ի մարտի վերջին Ռուսաստանը շարունակում է կենտրոնացնել ռազմական ուժեր Ուկրաինային սահմանակից ռուսաստանյան տարածքներում. այդտեղ ռուսական զորքերի թիվը հասնում է 30.000-40.000-ի։ Հնչեցին մտահոգություններ, որ Ռուսաստանը, հավանաբար, նորից պատրաստվում է ներխուժել Ուկրաինա՝ արդեն հաջողությամբ բռակցած լինելով Ղրիմը[78]։

ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի պաշտոնյաները հայտարարել են, թե իրենց մոտ ապացույցներ կան ռուսական միջամտության, այդ թվում ռադիոհետախուզության կողմից գրանցված զրույցները Ռուսաստանի պաշտոնատար անձանց և Դոնբասի ապստամբների ղեկավարների միջև[79][80]։

Ուկրաինական զանգվածային լրատվամիջոցները նկարագրել են լավ կազմակերպված և լավ զինված ռուսամետ գրոհայիններին, որոնք նման են նրանց, ովքեր օկուպացրել էին Ղրիմը[81][82]

Զենքի մատակարարումներ

խմբագրել

Անդրսահմանային հրետակոծություն

խմբագրել

2014-ի օգոստոսյան ռազմական ներխուժում

խմբագրել

Լուգանսկի հանրապետություն

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն
 
Ռուսաստանի ռազմական դատախազության պաշտոնական պատասխանում, որը հաստատել է Ռուսաստանի զինված ուժերի Պսկովի հաոտւկ նշանակության զորամասի դեսանտայինների մահը, մահվան հանգամանքները նշվում են որպես «պետական գաղտնիք»։[83]

  ԼԺՀ Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետություն

Դոնեցկի մարզ

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն

  ԴԺՀ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետություն

Ներխուժում Մարիուպոլ

խմբագրել

Արդյունքներ

խմբագրել

Սեպտեմբերի 3-ին, հայտարարել է ասել, որ նա հասել է մշտական հրադադարի մասին համաձայնագրի Ռուսաստանի Նախագահ վլադիմիր Պուտինի հետ[84]։ այն ժամանակ Ռուսաստանը հերքել են հրադադարը չի կայացել, հերքելով լինելով հակամարտության կողմ.[85] Ուկրաինան հետո հրաժարվել է իր նախորդ հայտարարության հնարավորության մասին է հրադադարի ռեժիմը[86]։

Նաև սեպտեմբերի 3-ին ԵԱՀԿ-ն առաջին անգամ հայտնել է "թեթև և ծանր տրամաչափի փոխհրաձգության արևելքից և հարավ-արևելյան շրջաններում, որոնք նույնպես սահմանակից Ուկրաինայի հետ". Զեկույցում նաև ասվում է, որ ԵԱՀԿ դիտորդների ավելացում է նկատվել ռազմական հագած տղամարդկանց սահմանը հատող երկու ուղղություններով, այդ թվում ՝ ԼՈՒԳԱՆՍԿԻ և Ամենաերջանիկ խորհրդանիշները ՝ դրոշը, և վիրավորներին տեղափոխում են Ռուսաստան[87]։

Արձագանքներ

խմբագրել

2014-ի Նոյեմբերյան սրում

խմբագրել

2015

խմբագրել

Ռուսաստանի մասնակցության դրվագներ

խմբագրել

Ռուսական մեդալների շնորհում

խմբագրել

Ուսումնական կենտրոն

խմբագրել

Կառավարում

խմբագրել

Արձագանքը Ղրիմ ռուսական ներխուժմանը

խմբագրել

Ուկրաինայի պատասխան գործողություններ

խմբագրել

Ժամանակավոր Ուկրաինայի Նախագահ Ալեքսանդր Տուրչինովը Ռուսաստանին մեղադրել է "հրահրելու", աջակցելով գրավումը Ղրիմի խորհրդարանի շենք և այլ պետական հաստատություններ Ղրիմի թերակղզում. Նա համեմատել է Ռուսաստանի ռազմական գործողությունները 2008 թվականին ռուս-վրացական պատերազմի ժամանակ, երբ ռուսական զորքերը օկուպացրել մասի 'Հանրապետության Վրաստանի և անջատողական անկլավներ Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի ստեղծվել վերահսկողության տակ ռուսամետ վարչակազմերի. Նա կոչ է արել Պուտինին դուրս բերել ռուսական զորքերը Ղրիմից և հայտարարել է, որ Ուկրաինան պետք է "պահպանել իր տարածքը" և "պաշտպանել է իր անկախությունը"[88]։ մարտի 1-ին նա զգուշացրել է, որ ռազմական միջամտությունը կլինի պատերազմի սկզբի և ավարտի ցանկացած հարաբերությունները Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև".[89]

ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի ռազմական պատասխան

խմբագրել

Մարտի 4-ին, 2014 թվականի ԱՄՆ-ն խոստացել է օգնություն ցուցաբերել Ուկրաինային 1 մլրդ դոլար[90]։

Ռուսաստանի գործողությունները ուժեղացնում են լարվածությունը հարևան երկրներում պատմականորեն իր ազդեցության ոլորտում, մասնավորապես, Մերձբալթյան և Մոլդովայի հետ։

Բալթյան երկրներ

խմբագրել

Սև և Միջերկրական ծովերի ավազան

խմբագրել

Լեհաստանը և Ռումինիան

խմբագրել
  • Յոթ ամերիկյան F-16 կործանիչների էին ծրագրել զորավարժություններին Լեհաստանում։ Մարտի 6-ին հայտարարվել է, որ 12 կործանիչ և 300 զինծառայողներ կմեկնի Լեհաստան[91]։

Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները

խմբագրել

Ռազմական գործողությունները այլ երկրներում

խմբագրել

Բելառուս

խմբագրել

Թուրքիա

խմբագրել

Միջազգային դիվանագիտական և տնտեսական միջոցները

խմբագրել
 
ԱՄՆ պետքարտուղար Ջոն Քերին կհանդիպի ուկրաինայի խորհրդարանի անդամների, մարտի 4-ին, 2014

Ֆինանսական շուկաներ

խմբագրել

Արձագանքը ռուսական ներխուժում Դոնբաս

խմբագրել

Ռուսաստանի բողոքներին

խմբագրել
 
Բողոքի ցույցեր Մոսկվայում, սեպտեմբերի 21-ին, 2014

Պատերազմի դեմ բողոքները և դրանց արտահայտություն հանդիսացող փողոցային ակցիաները տեղի ոեն ունեցել հենց բուն իսկ Ռուսաստանում։ Նշանավոր բողոքներից առաջինը տեղի էր ունեցել 2014-ի մարտին[92], իսկ մեծ բողոքները սկսվել են սեպտեմբերին, երբ տասնյակ հազարավոր ոռւսաստանցիներ բողոքում էին Մոսկվայի կենտրոնում 2014 սեպտեմբերի 21-ին, կիրակի օրը, "ուժեղացված ոստիկանական ուժերի հսկողության ներքո"[93]։

 
Համերաշխության ցույց Դոնեցկում, դեկտեմբերի 20-ին 2014թ.

Ուկրաինայի հասարակական կարծիքը

խմբագրել

Միջազգային արձագանք

խմբագրել

2014 թվականի մարտին, թե ինչպես է Էստոնիայի նախագահ Թոոմաս Հենդրիկ Իլվեսը ասել է։ "հիմնավորումը ռազմական ներխուժման պատրաստ է "հայրենակիցներին" հարություն է փաստարկներ, որոնք օգտագործվում են հավելվածում Судет է 1938-ին:"[94] 2017 թվականին Ուկրաինան է հաց է ներկայացրել ընդդեմ Ռուսաստանի՝ ռազմական ներխուժման մասնակցության համար, և ահաբեկչության ֆինանսավորման ռազմական օկուպացված Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության մաս Դոնբասի.[95]

2021-2022 թվականների ռուս-ուկրաինական ճգնաժամ

խմբագրել

2021-2022 թվականների ռուս-ուկրաինական ճգնաժամ Ռուսաստանի և Ուկրանիայի հարաբերությունների միջև լարվածության պատճառներց մեկն է, որը պայմանավորված է ռուս-ուկրաինական սահմանի մոտ ռուսական զորքերի և սպառազինությունների մեծացմամբ[96][97][98]։

2021 թվականի գարնանը Ուկրաինայի արևելքում հակամարտության գոտում զորքերի շփման գծում իրադրության վատթարացում է տեղի ունեցել, որն ուղեկցվել է ռուս-ուկրաինական սահմանին լարվածության սրմամբ։ Իրավիճակը կարգավորվել է ապրիլի վերջին։ Աշնանը, սակայն, ամերիկյան հետախուզական ծառայությունները կրկին մեղադրել են Ռուսաստանին Ուկրաինա ներխուժման նախապատրաստման մեջ։ 2021 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանի ղեկավարությունը ԱՄՆ-ի վարչակազմի քննարկման է հանձնել անվտանգության երաշխիքների մասին պայմանագրի և Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի երկրների անվտանգության ապահովման միջոցների մասին համաձայնագրի նախագծերը[99], որոնք ներառում են դաշինքին Ուկրաինայի չընդունման երաշխիքի պահանջը։

Ռուսաստանի երեք առանցքային պահանջները նախատեսում են ՆԱՏՕ-ի հրաժարումը դեպի արևելք հետագա ընդլայնումից, Արևելյան Եվրոպայից ամերիկյան ուժերի և սպառազինությունների հետքաշումը և Եվրոպայում (այդ թվում՝ Ուկրաինայում) հարվածային միջոցների տեղակայումից հրաժարումը, որոնք կարող են սպառնալ Ռուսաստանին։ Այդ պահանջների քննարկումը տեղի է ունեցել Ռուսաստան, ԱՄՆ, Ռուսաստան, ՆԱՏՕ և ԵԱՀԿ ձևաչափով 2022 թվականի հունվարի կեսերին։ Այդ բանակցությունների արևմտյան մասնակիցները փորձել են դրանք տանել Ուկրաինա ռուսական ենթադրյալ ներխուժման քննարկման։

2022 թվականի փետրվարի 21-ին Ռուսաստանը պաշտոնապես ճանաչեց Արևելյան Ուկրաինայի երկու անջատված շրջանները՝ Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունը, որպես անկախ պետություններ և զորքեր մտցրեց Դոնբաս[100]։

2022 թվականի Փետրվարի 24-ի առավոտյան Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանը «հատուկ ռազմական գործողություն» է սկսում Դոնբասում և լայնամասշտաբ ներխուժում է սկսել Ուկրաինա[101]։

2021 թվականի մարտ-ապրիլ

խմբագրել
 
ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրները (կապույտ), երկրները ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու գործընթացում (մանուշակագույն) և ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրները (կարմիր)

2021 թվականի մարտի վերջին շփման գծում և Դոնբասի չճանաչված հանրապետությունների զինված կազմավորումների շփման գծում կտրուկ վատացել է գնդակոծությունների հետ կապված իրավիճակը։ Մարտի 26-ին, ինչպես հայտնել են Ուկրաինայի միավորված ուժերի գործողության շտաբում, չորս ուկրաինացի զինվորականներ զոհվել են, երկուսը՝ վիրավորվել Շումի բնակավայրի գնդակոծության հետևանքով։ Ի պատասխան «հրադադարի ռեժիմի խախտման» ուկրաինացի զինվորականները պատասխան կրակ են բացել[102]։ ԴԺՀ-ի վարկածով՝ ուկրաինացի զինծառայողները զոհվել են՝ պայթելով սեփական ականի վրա[103]։

Ուկրաինայի իշխանությունները հայտարարել են լայնամասշտաբ հակամարտության սպառնալիքի և դրա նախապատրաստման մասին, ընդ որում՝ գլխավոր շտաբի պետ ԶՈՒ-ի գլխավոր հրամանատար, գեներալ-գնդապետ Ռուսլան Հոմչակը հայտարարել է Դոնբասում և Ղրիմի ուղղությամբ զորքերի խմբավորումն ուժեղացնելու Ուկրաինայի ԶՈՒ-ի մտադրության մասին։ Գերագույն ռադան օրենք է ընդունել, որը Դոնբասում իրավիճակի սրման դեպքում թույլ է տալիս մեկ օրում մոբիլիզացնել պահեստազորայիններին։ Շարունակվել է կոլաբորացիոնիզմի մասին օրենքի նախապատրաստումը, որը քրեական պատասխանատվություն է նախատեսում «Ուկրաինայի դեմ զինված ագրեսիայի ժխտման», Ռուսաստանի, ԴԺՀ-ի և ԼԺՀ-ի հետ համագործակցության համար։ Հոմչակը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը նույնպես պատրաստվում է պատերազմի․ «Ռուսաստանի Դաշնությունը շարունակում է ագրեսիվ քաղաքականությունը Ուկրաինայի նկատմամբ։ 2021 թվականի մարտի 30-ի դրությամբ Ուկրաինայի պետական սահմանի երկայնքով և Ուկրաինայի ժամանակավորապես օկուպացված տարածքներում Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունում պահում են 28 Գումարտակային մարտավարական խումբ»[104]։ Մարտի 30-ին Գերագույն ռադան արտահերթ նիստում հայտարարություն է ընդունել այն մասին, որ աշնանը պլանավորված բելառուսա-ռուսական համատեղ զորավարժությունները վտանգ են ներկայացնում Ուկրաինայի համար և ընկալվում են որպես Ուկրաինայի և ՌԴ-ի միջև զինված հակամարտության էսկալացիայի սպառնալիք[105]։

Մարտի 30-ին Ռուսաստանի և Ֆրանսիայի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինը և Էմանուել Մակարոնը, ինչպես նաև Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը տեսակցության շուրջ բանակցություններ են վարել։ Կենտրոնական թեման դարձել Է Դոնբասի հակամարտության սրումը՝ սահմանագծում մշտապես սրվող իրադրությունը։ Ինչպես հայտնել են Կրեմլում, «ռուսական կողմից լուրջ մտահոգություն է հայտնվել շփման գծում Ուկրաինայի կողմից հրահրվող զինված դիմակայության սրման կապակցությամբ և 2020 թվականի հուլիսին շփման գծում համաձայնեցված հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման լրացուցիչ միջոցների կատարումից փաստացի հրաժարումով»։ Նշվել է նաև Կիևի կողմից Դոնեցկի և Լուգանսկի հետ «ուղիղ երկխոսության» հաստատման կարևորությունը։ Ելիսեյան պալատի հաղորդագրության մեջ նշվել է, որ նախագահ Մակրոնը և կանցլեր Մերկելը կարծում են, որ «Ռուսաստանը պետք է վճռականորեն մասնակցի Ուկրաինայում հրադադարի ռեժիմի կայունացմանը»[104]։

Մինչդեռ Դոնբասում հրադադարի խախտումները դադարել են եզակի լինել։ Հակամարտության էսկալացիան ստիպված է եղել ճանաչել նաեւ ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելությունը[106]։ Ապրիլի 3-ի ՍՄՄ հաշվետվության համաձայն՝ հրադադարի ռեժիմի խախտումների տպավորիչ աճ է գրանցվել՝ 594 խախտում Դոնեցկի մարզում և 427 խախտում Լուգանսկում (նախորդ հաշվետու ժամանակահատվածում հրադադարը խախտվել է համապատասխանաբար 255 և 31 անգամ)[107]։

Ապրիլի 7-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը վերջապես իր կայքում հայտարարություն է հրապարակել այն մասին, որ այն հաստատում է իր հավատարմությունը 2020 թվականի հուլիսին համաձայնեցված «հրադադարի ռեժիմի ուժեղացմանն ուղղված միջոցառումներին»[108]։ Մինչ այդ Կիևում մի քանի անգամ փոխել էին ստորագրված փաստաթղթի իրենց մեկնաբանությունը։ Ի սկզբանե համաձայնելով այն բանի հետ, որ պատասխան կրակ կարելի է արձակել միայն Ուկրանիայի ԶՈՒ-ի համապատասխան ղեկավարության և Դոնեցկի ու Լոգանսկի զինված կազմավորումների ղեկավարության հրամանով, ուկրաինական կողմն ավելի ուշ իր զինվորականներին թույլ է տվել պատասխան կրակ բացել հակառակորդի կողմից լռության ռեժիմի խախտման և ուկրաինացի զինծառայողների կյանքին սպառնացող վտանգի դեպքում[109]։

Հակամարտության գոտում լարվածության սրման ֆոնին Ուկրաինան Ռուսաստանին մեղադրել է ռուս-ուկրաինական սահմանին զորքերի խմբավորման ավելացման մեջ, մինչդեռ Ռուսաստանը հայտարարել է, որ Ուկրաինան լրացուցիչ զորքեր է տեղափոխում հակամարտության գոտի[110]։

Բրյուսելում տեղի է ունեցել Ուկրաինա ՆԱՏՕ հանձնաժողովի արտահերթ նիստը, կայացել են Ուկրաինայի ԱԳ նախարար Դմիտրի Կուլեբայի բանակցությունները ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենի և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգի հետ։ ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայանում տեղի է ունեցել դաշինքի անդամ երկրների արտաքին գործերի եւ պաշտպանության նախարարների արտակարգ տեսաժողով։ Վիեննայում Ուկրաինայի նախաձեռնած անվտանգության ոլորտում համագործակցության համաժողովի և ԵԱՀԿ մշտական խորհրդի արտակարգ նիստի օրակարգում է դրվել Ուկրաինայի հետ սահմանին ՌԴ-ի ռազմական ակտիվության հարցը։ Ռուսական կողմը զորքերի տեղափոխումը հիմնավորել է «Արևմուտք-2021» զորավարժությունների նախապատրաստությամբ, ինչպես նաև Ատլանտյան օվկիանոսով Հյուսիսային Ամերիկայից Եվրոպա ամերիկյան զորքերի տեղափոխմամբ, Եվրոպայոմ տեղակայված զորքերի տեղափոխմամբ ռուսական սահմաններ։ ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուի խոսքով՝ Ռուսաստանի տարածքի կողքին «կկենտրոնանա 40 հազար զինծառայող և 15 հազար միավոր սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա, այդ թվում՝ ռազմավարական ավիացիա»[111]։ Ռուսաստանի ներկայացուցիչները մեղադրել են Ուկրաինային այն բանում, որ նա 2014 թվականից պատերազմ է վարում Դոնբասում, իսկ ԱՄՆ-ն ու ՆԱՏՕ-ն, խրախուսելով այդ գործողությունները, Ուկրաինան փաստացի վերածում են Եվրոպայի «վառոդի տակառի»[112]։

Ապրիլի 14-ի լույս 15-ի գիշերը Ազովի ծովում միջադեպ է տեղի ունեցել Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի գյուրզա-Մ երեք փոքր զրահամեքենաների հինգ մոտորանավակների և ՌԴ ԱԴԾ սահմանապահ ծառայության առափնյա պահպանության նավի միջև։ Միջադեպը տեղի է ունեցել Կերչի նեղուցից 25 մղոն հեռավորության վրա, երբ Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի մոտորանավակները կատարում էին քաղաքացիական նավերի ուղեկցումը։ Միջադեպը ավարտվել է առանց զենքի կիրառման, Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի բոլոր նավակները հաջողությամբ վերադարձել են նավահանգիստ[113]։

Ապրիլին ՌԴ պաշտպանության նախարարությունը տեղեկացրել էր ապրիլի 24-ից մինչև հոկտեմբերի 31-ը «օտարերկրյա ռազմանավերի և այլ պետական նավերի համար Ռուսաստանի Դաշնության տարածքային ծովով խաղաղ անցման իրավունքի» ռազմածովային զորավարժությունների կասեցման մասին։ Սև ծովի ջրատարածքի երեք հատվածներ՝ Սևաստոպոլի և Գուրզուֆի միջև Ղրիմի ափերի երկայնքով, փակվել են, Կերչենի թերակղզու ափերի մոտ՝ Օպուկ հրվանդանի շրջանում և Ղրիմի արևմտյան ծայրամասի մոտ։ Սևծովյան նավատորմը հայտնել է մարտական նավերի դուրս գալու մասին՝ ուսումնական հրաձգություններ անցկացնելու համար։ Ռուսաստանի ռազմածովային ուժերի հյուսիսային և Բալթիական նավատորմերի կազմից Կասպյան նավատորմի նավերի և 4 խոշոր դեսանտային նավերի ջոկատը միացել է Սևծովյան խմբավորմանը։ Ուկրաինայում հայտարարել են, որ Ռուսաստանը փորձում է «խախտել Ուկրաինայի՝ որպես ափամերձ պետության ինքնիշխան իրավունքները բռնազավթելու միջազգային իրավունքի նորմերն ու սկզբունքները»։ Ռուսաստանի գործողությունները, Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի կարծիքով, ցույց են տալիս, որ «իր կողմից Ուկրաինայի դեմ ռազմական և հիբրիդային մեթոդների օգտագործմամբ ագրեսիայի շարունակումից հրաժարվելու որևէ մտադրություն չկա»[114]։

Մի փոքր թեթևացնել լարվածությունը թույլ է տվել միայն Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Ջո Բայդենի հեռախոսազրույցը, որը տեղի է ունեցել ապրիլի 13-ին[107]։ Ինչպես հայտարարել են Սպիտակ տանը,«նախագահ Բայդենն ընդգծել է ԱՄՆ-ի հաստատակամ հավատարմությունը Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը։ Նախագահը՝ իր մտահոգությունն է հայտնել օկուպացված Ղրիմում և ուկրաինական սահմաններում Ռուսաստանի ռազմական ներկայության հանկարծակի ավելացման կապակցությամբ, ինչպես նաև Ռուսաստանին լարվածության թուլացման կոչ է արել»։ Կրեմլում, իրենց հերթին, նշել են, որ Վլադիմիր Պուտինը շարադրել Է Մինսկի համալիրում հիմնված մոտեցումներն Ուկրաինայում քաղաքական կարգավորման վերաբերյալ։

Ապրիլի 16-ին Վլադիմիր Զելենսկին այցելել է Փարիզ, որտեղ բանակցություններ է վարել Էմանուել Մակրոնի հետ[115], որից հետո նրանց զրույցին միացել է նաև Անգելա Մերկելը։ Հանդիպման գլխավոր օրակարգում եղել է «Ուկրաինայի արևելյան սահմանի մոտ Ռուս զինվորականների ներկայության հարցը» Բոլոր երեք կողմերը՝ Կիևը, Փարիզը և Բեռլինը, պահանջել են Ռուսաստանից դուրս բերել իրենց զորքերը սահմանամերձ շրջաններից, ինչպես նաև «անօրինական բռնակցված Ղրիմից»[116]։

Ապրիլի 20-ին «նորմանդական քառյակի» առաջնորդների քաղաքական խորհրդականների հեռակոնֆերանսի ձախողումից[117] և ՏԿԳ անվտանգության ենթախմբի հանդիպումից հետո, որտեղ, դատելով կողմերի հայտարարություններից, հաջողվել է մի փոքր առաջ շարժվել հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման միջոցառումների համաձայնեցման հարցերում, Ուկրանիայի նախխագահ Զելենսկին ՌԴ նախագահ Պուտինին առաջարկել է հանդիպել «Ուկրաինական Դոնբասի ցանկացած կետում, որտեղ պատերազմ է ընթանում»[118][119]։ Ռուսաստանի նախագահը հայտարարել է, որ պատրաստ է Զելենսկուն ընդունել Մոսկվայում, բայց ոչ Դոնբասի քննարկման համար[120]։ Նախագահների հանդիպման նախապատրաստման ընթացքում Ուկրաինան պայման է դրել. բանակցությունների պարտադիր թեմաներ պետք է դառնան Ղրիմի և Դոնբասի խնդիրները[121]։ Հունիսի 30-ին Վլադիմիր Պուտինը ուղիղ եթերի ժամանակ հայտարարել էր, որ չի հրաժարվում ուկրաինացի գործընկերոջ հետ հանդիպելու առաջարկից, բայց չի տեսնում, թե ինչի մասին խոսել նրա հետ. «Ինչու հանդիպել Զելենսկու հետ։ Եթե նա իր երկիրը տվել է ամբողջական արտաքին կառավարման տակ։ Ուկրաինայի կենսագործունեության առանցքային հարցերը լուծվում են ոչ թե Կիևում, այլ Վաշինգտոնում։ Մասամբ Բեռլինում և Փարիզում։ Եվ ինչի մասին խոսել»[122]։

Ապրիլի 22-ին Ղրիմում տեղի է ունեցել Հարավային ռազմական օկրուգի զորքերի և ՌԴ օդադեսանտային զորքերի վարժանքների հիմնական փուլը։ Զորավարժություններում, ըստ ՌԴ պաշտպանության նախարարության տվյալների, գործի են դրվել ավելի քան 10 հազար զինծառայողներ, 1,2 հազար միավոր սպառազինություն և ռազմական տեխնիկա, ավելի քան 40 մարտական նավ և ապահովման 20 նավ[123]։

Ապրիլի 22-ին Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն հայտարարել է Հարավային և Արևմտյան ռազմական օկրուգների տարածքում անցկացված զորքերի հանկարծակի ստուգումն ավարտելու մասին և կարգադրել մինչեւ մայիսի 1-ը զորքերը վերադարձնել մշտական տեղակայման վայրեր խոսքը Հարավային ռազմական օկրուգի կազմից 58-րդ համազորային բանակի զորքերի, կենտրոնական ռազմական օկրուգի կազմից 41-րդ բանակի, 7-րդ, 76-րդ դեսանտա-գրոհային և օդադեսանտային զորքերի 98-րդ դիվիզիայի մասին է։ Հրահանգվել է նաև «Պոգոնովո» զորավարժարանում տեղակայել 41-րդ համազորային բանակի տեխնիկան և սպառազինությունը, որոնք նախատեսվում է գործարկել «Արևմուտք-2021» ռազմավարական զորավարժություններում[124]։ Միաժամանակ Շոյգուն հրամայել է իր ենթականերին պատրաստ լինել անհապաղ արձագանքել ՆԱՏՕ-ի Defender Europe զորավարժությունների շրջաններում իրադրության անբարենպաստ զարգացման դեպքում, որոնց ընթացքում, մասնավորապես, ապրիլի 24-ին Ալբանիայի Դուրես նավահանգիստ է տեղափոխվել ԱՄՆ-ի ազգային գվարդիայի 29-րդ դիվիզիայի 53-րդ հետևակային բրիգադը և 750 միավոր ռազմական տեխնիկա[125]։

Ելույթ ունենալով ՀԱՊԿ-ի անդամ պետությունների պաշտպանության նախարարների խորհրդի նիստում՝ Շոյգուն հայտարարել է, որ Արևմտյան և Հարավային ռազմական օկրուգների զորքերի մարտական պատրաստության հանկարծակի ստուգումը, որի ընթացքում Արևմտյան սահմաններին, ուսումնամարտական խնդիրների կատարման շրջաններ, հաջողությամբ տեղափոխվել են երկու բանակներ և ռազմաօդային ուժերի երեք միավորումներ, ձեռնարկվել է ի պատասխան եվրոպական տարածաշրջանում ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի սպառնալից գործողությունների[125]։

Էսկալացիան վերսկսվել է (2021 թվականի հոկտեմբեր - 2022 թվականի փետրվարի)

խմբագրել
 
Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկին և ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլտթենբերգը: 2021 թվականի դեկտեմբերի 16-ին Բրյուսել

Մարտական անօդաչու թռչող սարքերի կիրառումը

խմբագրել

Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների հերթական սրացումը տեղի է ունեցել 2021 թվականի նոյեմբերին այն բանից հետո, երբ ամերիկյան ԶԼՄ-ները ռուս-ուկրաինական սահմանի մոտ «ռազմական տեխնիկայի անսովոր տեղաշարժերի» մասին հաղորդագրություններ հրապարակեցին[126]։

Ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների վատթարացումը հրահրել են ուկրաինական Bayraktar TB2 անօդաչու թռչող սարքի առաջին մարտական կիրառումը ԴԺՀ-ի կազմավորումների դեմ, ինչի մասին հայտնի է դարձել հոկտեմբերի 26-ին։ Հաղորդվում է, որ անօդաչու թռչող սարքն օգտագործվել է ԴԺՀ-ի կազմավորումների Հաուբիցին հարված հասցնելու համար, որն իբր հնարավոր առավելագույն հեռահարությունից գնդակոծել էր Գրանիտնոյե գյուղը։ Անօդաչու թռչող սարքերի առաջին մարտական կիրառման մասին տեղեկությունը հաստատել են Ուկրաինայի գլխավոր շտաբում՝ հստակեցնելով, որ հարվածը հասցրել են «ԶՈՒ գլխավոր հրամանատար գեներալ-լեյտենանտ Վալերի Զալուժնիի հրամանով»։ ԱԹՍ-ի օգտագործման մասին հաղորդումը հայտնվել է գրեթե միաժամանակ կողմերի շփման գծում Ստարոմարիևկա գյուղի օկուպացիայի մասին լուրի հետ, որում այդ պահին բնակվում էր Ռուսաստանի 37 քաղաքացի, որոնք պարզեցված ծրագրով անձնագիր էին ստացել[127][128]։

Նոյեմբերի 2-ին ելույթ ունենալով պաշտպանության հարցերով խորհրդակցության ժամանակ՝ Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը ուշադիր հետևում է «Ռուսաստանի սահմանների մոտ» անօդաչու թռչող սարքի օգտագործմանը և պետք է մանրակրկիտ վերլուծի իրավիճակը։ ԵԱՀԿ դիտորդների տվյալներով՝ հրադադարի ռեժիմը սկսել է խախտվել երկու անգամ ավելի հաճախ, քան 2020 թվականին (հոկտեմբերի 29-ի երեկոյից մինչև հոկտեմբերի 31-ի երեկո հրադադարի ռեժիմը Դոնեցկի մարզում խախտվել է 988 անգամ, իսկ Լուգանսկի մարզում՝ 471 անգամ)[129]։ Ուկրաինայում ԵԱՀԿ հատուկ մոնիթորինգային առաքելության դիտորդները հայտնել են զինված ուժերի ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժի, ինչպես նաև դրա անօդաչու թռչող սարքի ազդանշանը լռեցնելու բազմակի փորձերի մասին, որոնք օգտագործվում են դիտարկման համար[130]։ Միևնույն ժամանակ արևմտյան ԶԼՄ-ներում հրապարակումներ են հայտնվել, որ Ռուսաստանը կրկին զորքեր է ձգում ուկրաինական սահմանին։ Որպես ապացույց ներկայացվել են ռուսական զրահատեխնիկայի արբանյակային լուսանկարները[131]։

Նոյեմբերի 2-3-ին Մոսկվա էր ժամանել ԿՀՎ ղեկավար Ուիլյամ Բյորնսը։ CNN-ի պնդմամբ՝ ուղևորության նպատակը Կրեմլին զգուշացնելն էր այն մասին, որ ԱՄՆ-ում ուշադրությամբ հետևում են Ուկրաինայի սահմանի մոտ ռուսական զորքերի ավելացմանը։ Հեռուստաալիքի աղբյուրները հայտնել են, որ այցից հետո Բյորնսը հեռախոսով խոսել է Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու հետ, որպեսզի թեթևացնի Մոսկվայի և Կիևի միջև լարվածությունը։ Այդ նպատակների համար Նոյեմբերի 4-ին Ուկրաինա է ուղարկվել ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի բարձրաստիճան պաշտոնյան[132]։ Suddeutsche Zeitung-ի պնդմամբ՝ ԱՄՆ-ի ռուսական զորքերի տեղաշարժի մասին տվյալները կիսվել են Եվրամիության հետ։ Դրան նախորդել Է G20-ի գագաթնաժողովի շրջանակներում Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի հետ ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենի զրույցը, որի ընթացքում ԱՄՆ-ի ղեկավարը կոչ է արել ուժեղացնել ճնշումը Ռուսաստանի վրա[133]։

Ռազմական սրմանը զուգակցվել է սրացումը նաև ուկրաինական քաղաքական դաշտում։ Նոյեմբերի 2-ին Դմիտրի Յարոշը՝ «Պրավիյ սեկտոր» կազմակերպության նախկին առաջնորդը, նշանակվել է Ուկրաինայի զինված ուժերի գլխավոր հրամանատար Վալերի Զալուժնիի խորհրդական։ Նոյեմբերի 4-ին հաստատվել է պաշտպանության նոր նախարար՝ ժամանակավոր օկուպացված տարածքների վերաինտեգրման հարցերով նախկին փոխվարչապետ Ալեքսեյ Ռեզնիկովը, ով Ուկրաինայից մասնակցել է եռակողմ կոնտակտային խմբի նիստերին[134]։

Լարվածության բարձրացում

խմբագրել

Նոյեմբերի 15-ին Պենտագոնի մամուլի քարտուղար Ջոն Քիրբին հաստատել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակում է հետևել ՌԴ-ի «անսովոր ռազմական ակտիվությանը» Ուկրաինայի սահմանների մոտ, իսկ Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոն Բլինկենը այդ շրջանում ռուսական ռազմական գործունեության մասին հաղորդագրությունները քննարկել է արտաքին գործերի նախարար Ժան Իվ Լե Դրիանի հետ։ Հաղորդվում էր, որ ԱՄՆ-ն եվրոպական դաշնակիցների հետ քննարկում է Ռուսաստանի ագրեսիայի դեպքում պատժամիջոցները։ Այս ֆոնին Ուկրաինան կտրուկ ակտիվացրել է դիվանագիտական ջանքերը։ Մասնավորապես, պաշտպանության նոր նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը մեկնել է Վաշինգտոն, որտեղ նոյեմբերի 18-ին հանդիպել է ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Լլոյդ Օսթինի հետ[135]։

Նոյեմբերի 16-ին ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգը կոչ է արել Արևմուտքին «հստակ ազդանշան ուղարկել Ռուսաստանին՝ կոչ անելով կրճատել լարվածությունը, խուսափել Ուկրաինայում և Ուկրաինայի մոտ ցանկացած էսկալացիայից»։ Ստոլտենբերգը հավելել է, որ դաշինքը ռուսական ուժերի «անսովոր կենտրոնացում» է արձանագրում ուկրաինական սահմանի մոտ։ Նոյեմբերի 15-ին Գերմանիայի ԱԳ նախարարի պաշտոնակատար Հեիկո Մաասը և Ֆրանսիայի ԱԳ նախարար Ժան-Իվ Լե Դրիանը համատեղ կոմյունիկեում մտահոգություն են հայտնել «Ուկրաինայի մերձակայքում ռուսական ուժերի և ռազմական տեխնիկայի տեղաշարժերի» կապակցությամբ՝ երկու կողմերին կոչ անելով «զսպվածություն ցուցաբերել»։ Այդ ժամանակ էլ Պենտագոնի մամուլի քարտուղար Ջոն Քիրբին հաստատել է, որ ԱՄՆ-ն շարունակում է հետևել ՌԴ-ի «անսովոր ռազմական ակտիվությանը» Ուկրաինայի սահմանների մոտ, իսկ Պետդեպարտամենտի ղեկավար Էնթոն Բլինկենը Ժան-Իվ Լե Դրիանի հետ քննարկել է այդ շրջանում «ռուսական ռազմական գործունեության» մասին հաղորդագրությունները։ ԱՄՆ-ն եվրոպական դաշնակիցների հետ քննարկում է «Ռուսաստանի ագրեսիայի» դեպքում պատժամիջոցները[135]։

Դեռ նոյեմբերի սկզբին ուկրաինական հետախուզությունը հայտարարել էր, որ ուկրաինական սահմաններին լրացուցիչ ռուսական զորքերի տեղափոխման մասին տեղեկատվությունը ոչ այլ ինչ է, քան «հոգեբանական ճնշման տարր»։ Սակայն մեկ շաբաթ անց Ուկրաինայի նախագահ Վլադիմիր Զելենսկու գրասենյակում խոստովանել են. որ ՌԴ-ն ուժեղացնում է «զորքերի յուրահատուկ խմբավորումները» սահմանի մոտ։ Ուկրաինայի ԱԳ նախարար Դմիտրի Կուլեբան կոչ է արել Փարիզին և Բեռլինին պատրաստվել Ուկրաինական ուղղությամբ ՌԴ գործողությունների հնարավոր ռազմական սցենարին[135]։

Նոյեմբերի 21-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության հետախուզության գլխավոր վարչության պետ Կիրիլ Բուդանովը հայտնել էր, որ Ռուսաստանն, իբր, Ուկրաինայի սահմանների մոտ կենտրոնացրել է ավելի քան 92 հազար զինծառայողների և «Իսկանդեր» փոքր հեռահարության բալիստիկ հրթիռների համակարգ։ Բուդանովը նշել է, որ Կիևում COVID-19-ի դեմ պատվաստումների և Ուկրաինայում բողոքի այլ ակցիաների դեմ բողոքների հետևում կանգնած է Ռուսաստանը, դա լայնածավալ ռազմական ներխուժման նախապատրաստումն է։ Բուդանովի խոսքով՝ Ռուսաստանին բողոքի ակցիաներ են հարկավոր, որպեսզի ուկրաինացի բնակչությունը չդիմադրի ռազմական գործողության ժամանակ՝ համարելով, որ ուկրաինական իշխանությունն իրեն դավաճանել է. «նրանք ցանկանում են հանրահավաքներ ու բողոքներ կազմակերպել, որպեսզի ցույց տան, որ մարդիկ դեմ են իշխանությանը», Military Times-ին տված հացազրույցում ասել է նա։ «Նրանք փորձում են ապացուցել, որ մեր իշխանությունը դավաճանում է ժողովրդին»։ Ուկրաինական հետախուզության ղեկավարի խոսքով՝ Ռուսաստանը փորձում է հասնել նրան, որ ուկրաինացիներն իրենք փոխեն իշխանությունը, և եթե չստացվի, կմոտենա բանակը[136]։ Բուդանովի խոսքով՝ ակտիվ գործողություններ պետք է սպասել 2022 թվականի հունվարի փետրվարի վերջին[137][138]։

Մոսկվան, իր հերթին, մեղադրել Է Ուկրաինային ագրեսիվ գործողությունների մեջ։ Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան նոյեմբերի 25-ին հայտարարել է, Ուկրաինայի իշխանությունները սրում են լարվածությունը Դոնբասում և այնտեղ հարձակողական գործողություններ են իրականացնում առանձին հատվածներում։ «Կիևի ռեժիմի տաք ղեկավարները, հավանաբար, զգալով լիակատար անպատժելիությունը, հանդես են գալիս ներուկրաինական ճգնաժամի ուժային լուծման օգտին։Իրավիճակը հակամարտության գոտում սրվում է։ Շարունակվում է ՆԱՏՕ-ի երկրների կողմից Ուկրաինային մատակարարվող միջոցների Մինսկի համալիրով արգելված սպառազինության կիրառման մասին տեղեկատվության ստացումը»։ Նա կարծում է, որ դրանով Ուկրաինայի ղեկավարությունը փորձում է «ուշադրությունը շեղել երկրում սոցիալ-տնտեսական և քաղաքական իրադրության դեգրադացիայից և այդ ուշադրությունը սևեռել արտաքին որոշ ժամանակավոր սպառնալիքների վրա»[137]։

Մինչդեռ նոյեմբերի 15-ին Վլադիմիր Պուտինը հրամանագիր է ստորագրել Ուկրաինայի Դոնեցկի և Լուգանսկի մարզերի առանձին շրջանների բնակչությանը մարդասիրական օգնություն ցուցաբերելու մասին՝ «մինչ քաղաքական կարգավորումը» Մինսկի համաձայնությունների հիման վրա[139][140]։

Դեկտեմբերի 1-ին ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովան ճեպազրույցի ժամանակ հայտարարել էր, որ, ըստ որոշ տվյալների, Դոնբասի հակամարտության շրջան է մտցվել 125 հազար ուկրաինացի զինծառայող, ինչը կազմում է ուկրաինական զինված ուժերի թվաքանակի կեսը։ Նրա խոսքով՝ վերջին շաբաթներին ավելի հաճախ են արձանագրվում փոխհրաձգություններ ուկրաինացի զինվորականների և Դոնեցկի ու Լուգանսկի զինված կազմավորումների միջև։ Զախարովան հայտարարել է, որ ԵԱՀԿ հատուկ ծառայությունները հրադադարի ռեժիմի խախտումները նշում է ոչ միայն առանձին կետերում, այլև կողմերի շփման գծի ողջ երկայնքով. «գնալով ավելի հաճախ են կիռարվում Մինսկի պայմանավորվածություններով արգելված ծանր սպառազինությունները, գնդակոծություններց տուժում են խաղաղ բնակիչները»[141]։

Դեկտեմբերի 3-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը, ելույթ ունենալով Գերագույն ռադայի պատգամավորների առջև, հայտարարել էր. «Ռուսաստանի կողմից լայնածավալ էսկալացիայի հավանականություն կա։ Էսկալացիայի պատրաստվածության հասնելու ամենահավանական ժամանակը հունվարի վերջն է»։ Նա հայտնել է, որ ռուս-ուկրաինական սահմանի մոտ և Դոնբասում ՌԴ զորքերի թիվը 94,3 հազար է[142]։

Դեկտեմբերին Ջեյնսի վերլուծությունը հանգել է այն եզրակացության, որ ռուսական 41-րդ բանակի հիմնական տարրերը Կենտրոնական ռազմական օկրուգի և 1-ին գվարդիական տանկային բանակը (սովորաբար տեղակայված է Մոսկվայի շուրջ) տեղափոխվել են Արևմուտք՝ ուժեղացնելով ռուսական 20-րդ գվարդիական և 8-րդ գվարդիական բանակները։ Հաղորդվում է նաև, որ լրացուցիչ ռուսական ուժերը տեղափոխվել են Ղրիմ՝ ուժեղացնելով այնտեղ արդեն տեղակայված ռուսական ռազմածովային և ցամաքային ստորաբաժանումները[143]։

Դեկտեմբերի 9-ին Ռուսաստանն Ուկրաինային մեղադրել Է Դոնբասում ուժերի բաժանման գծին ծանր հրետանի տեղափոխելու մեջ[144]։ Ռուսաստանի գլխավոր շտաբի պետ Վալերի Գերասիմովը հայտարարել է, որ «Ուկրաինային ուղղաթիռներ, անօդաչու թռչող սարքեր և ինքնաթիռներ մատակարարելը Ուկրաինայի իշխանություններին դրդում է կտրուկ և վտանգավոր քայլերի։ Դոնբասի խնդիրների հարկադիր կարգավորման ճանապարհով ուկրաինական իշխանությունների ցանկացած սադրանք կմեղմացվի»[145]։

Դեկտեմբերի 21-ին Ռուսաստանի պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն, ելույթ ունենալով ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի մասնակցությամբ պաշտպանության նախարարության կոլեգիայի ընդլայնված նիստում, հայտարարել է Ուկրաինայի արևելքում ամերիկյան մասնավոր ռազմական ընկերությունների կողմից «քիմիական բաղադրիչներով» սադրանք նախապատրաստելու մասին։ Նրա խոսքով՝ «հավաստիորեն հաստատվել է», որ Դոնեցկի շրջանի Ավդեևկա և Պրիազովսկի բնակավայրերում գտնվում են ամերիկյան մասնավոր ռազմական ընկերությունների ավելի քան 120 աշխատակիցներ, որոնք «կահավորում են կրակային օբյեկտները բնակելի տներում և սոցիալապես կարևոր օբյեկտներում, իրականացնում են ուկրաինական ուժերի նախապատրաստումը հատուկ գործողությունների և ակտիվ մարտական գործողությունների անցկացման համար»։ Շոյգուն հայտարարել է, որ «սադրանք կատարելու համար Ավդեևկա և կարմիր Լիման քաղաքներ են հասցվել չպարզված քիմիական բաղադրիչի պահուստները[146]։ Պենտագոնի ներկայացուցիչ Ջոն Քիրբին հայտարարել է, որ այդ մեղադրանքները ամբողջովին կեղծ են»[147]։

Ռուսաստանի վերաբերմունքը Ուկրաինայի և Արևմուտքի ռազմական համագործակցության նկատմամբ

խմբագրել

Միևնույն ժամանակ Վլադիմիր Պուտինը հասկացրել է, որ արևմուտքից Ռուսաստանին անհրաժեշտ են նրա անվտանգության իրավաբանական երաշխիքներ, որոնք ոչ միայն վերաբերում են Ուկրաինային, այլև անմիջականորեն առնչվում են նրան․ Ռուսաստանի ղեկավարությունը պնդում է, որ Ուկրաինան ընդմիշտ դուրս մնա, և այդ հարցը Ռուսաստանը մտադիր է քննարկել ոչ թե Ուկրաինայի, այլ ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի հետ։ Դոնբասի հակամարտության կարգավորման հետ կապված փակուղու ֆոնին Ռուսաստանի ղեկավարությունն ավելի ու ավելի է սկսել ուշադրություն դարձնել Ուկրաինայի հետ արևմտյան երկրների ռազմական և ռազմատեխնիկական համագործակցության ինտենսիվացմանը՝ լրջորեն վախենալով, որ Ուկրաինան պլացդարմի կվերածվի Ռուսաստանի վրա հարձակվելու համար՝ նույնիսկ ձևականորեն ինտեգրված չլինելով ՆԱՏՕ-ին։ ՌԴ պաշտպանության նախարար Սերգեյ Շոյգուն այդ կապակցությամբ հայտարարել է. «Հյուսիսատլանտյան դաշինքի՝ ուկրաինական զինված ուժերին իր ռազմական գործունեության մեջ ներգրավելու ձգտումը սպառնալիք է պարունակում անվտանգության համար, հաշվի առնելով Դոնբասի խնդիրը ուժային ճանապարհով լուծելու Կիևի փորձերը։ Շարունակվում է ՆԱՏՕ-ի երկրների կողմից Ուկրաինայի տարածքի ռազմական յուրացումը։ Սաստկացնում են ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների կողմից ուղղաթիռների, հարվածային անօդաչու թռչող ապարատների, հակատանկային կառավարվող հրթիռների մատակարարման իրադրությունը»[148]։

Խոսելով Ուկրաինայի տարածքում  Սև ծովի ավազանում արևմտյան երկրների գործողությունների մասին՝ Նախագահ Պուտինը նախազգուշացրել է. «այն, ինչ նրանք հիմա անում են Ուկրաինայի տարածքում և ծրագրում են անել, դա մեր ազգային սահմանից ոչ թե հազար կիլոմետր հեռավորության վրա է, այլ մեր տան շեմին։ Նրանք պետք է հասկանան, որ մենք պարզապես նահանջելու տեղ չունենք»։ Այսպիսով, ռուսական զգալի ուժերի տեղափոխումն ուկրաինական սահմանի շրջան դարձել է Արևմուտքի գործողությունների յուրօրինակ պատասխան արձագանքը։ Միաժամանակ, դեռ նոյեմբերի 18-ին Պուտինը ԱԳՆ-ին հանձնարարել էր արևմտյան երկրներից Ռուսաստանին տրամադրել «անվտանգության ապահովման երկարաժամկետ լուրջ երաշխիքներ»։ Դեկտեմբերի 1-ին Նա ճշտել Է. «ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների հետ երկխոսության մեջ կպնդենք կոնկրետ պայմանավորվածությունների իրականացմանը,, որոնք բացառում են ՆԱՏՕ-ի հետագա ցանկացած առաջխաղացում դեպի արևելք և մեզ սպառնացող զենքի համակարգերի տեղակայումը Ռուսաստանի տարածքի անմիջական մերձակայքում»[149]։

Դեկտեմբերի 7-ին կայացել են Ռուսաստանի և ԱՄՆ նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Ջո Բայդենի միջև տեսակոնֆերանսային կապի ձևաչափով բանակցությունները։ Սպիտակ տան կայքում զետեղված մամուլի հաղորդագրությունից հետևում է, որ բանակցությունների գլխավոր թեման եղել է Ուկրաինան․ «նախագահ Բայդենը խորը մտահոգություն է հայտնել ԱՄՆ-ին և մեր եվրոպացի դաշնակիցներին Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի ուժերի էսկալացիայի կապակցությամբ և պարզ հասկացրել է, որ ԱՄՆ-ն և մեր դաշնակիցները պատասխանելու են տնտեսական և այլ վճռական միջոցներով ռազմական էսկալացիայի դեպքում։ Նախագահ Բայդենը վերահաստատել է աջակցություն Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը և կոչ է արել դեպի ապաէսկալացիա և դիվանագիտության վերադարձին»[150]։ Վլադիմիր Պուտինն ի պատասխան հայտարարել է, որ «ՆԱՏՕ-ն վտանգավոր փորձեր է ձեռնարկում Ուկրաինայի տարածքի յուրացման համար» և մեծացնում է ռազմական ներուժը Ռուսաստանի սահմանի մոտ, իսկ «այդ պատճառով Ռուսաստանը լրջորեն շահագրգռված է հուսալի, իրավաբանորեն ամրագրված երաշխիքների ստացման հարցում, որոնք բացառում են արևելյան ուղղությամբ ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը և Ռուսաստանի հետ սահմանակից պետություններում սպառազինության հարվածային հարձակողական համակարգերի տեղակայումը»։ Նախագահները պայմանավորվել են« հանձնարարել իրենց ներկայացուցիչներին՝ առարկայական կոնսուլտացիաներ անցկացնել այդ զգայուն հարցերի շուրջ»[150]։

Ավելի ուշ Սպիտակ տանը և Կրեմլում հանդես են եկել լրացուցիչ պարզաբանումներով։ Սպիտակ տան հայտարարության համաձայն՝ ԱՄՆ-ի և եվրոպական երկրների ղեկավարները «պայմանավորվել են սերտ կապ պահպանել Ուկրաինայի սահմաններում Ռուսաստանի ռազմական հզորության ավելացմանը ի պատասխան համակարգված և համապարփակ մոտեցման շուրջ»։ Լրագրողների համար ճեպազրույցում ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանը հայտարարել է, որ Բայդենը «անկեղծ էր նախագահ Պուտինի հետ» և ուղղակիորեն նրան ասել է, «որ Ուկրաինա Ռուսաստանի հետագա ներխուժման դեպքում Միացյալ Նահանգները և մեր եվրոպացի դաշնակիցները դրան կարձագանքեն վճռական տնտեսական միջոցառումներով։ Մենք ուկրաինացիներին լրացուցիչ պաշտպանական ռեսուրսներ կտրամադրենք այն ամենից, ինչ մենք արդեն տրամադրում ենք»։ Նրա խոսքով՝ Բայդենը Պուտինին հայտարարել Է, որ ԱՄՆ-ն և նրա դաշնակիցները մտադիր են քննարկել նաև այլ լուրջ ռազմավարական հարցեր, օրինակ՝ «մեխանիզմներ, որոնք օգնում են նվազեցնել անկայունությունը»[151]։

ՌԴ նախագահի օգնական Յուրի Ուշակովն ընդգծել է, որ նախագահ Պուտինը ամերիկացի գործընկերոջ հետ զրույցում նշել է «կարմիր գծեր». «Այդ գծերը բացառում են ՆԱՏՕ-ի հետագա ցանկացած առաջխաղացում դեպի արևելք և Ուկրաինայի տարածքում տեղակայումը, ինչպես նաև մեզ հետ սահմանակից այլ պետությունների, որոնք սպառնում են մեզ զենքի համակարգերով, հատկապես հարձակողական սպառազինությամբ»[151]

Արևմուտքի դիվանագիտական ակտիվությունը

խմբագրել

Հետագա օրերին Ուկրաինայի թեման ԱՄՆ-ի և նրա դաշնակիցների համար կենտրոնական դարձավ իրենց արտաքին քաղաքական գործունեության մեջ։ Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրավիճակը ճանաչելով Եվրոպայում անվտանգության գլխավոր սպառնալիք, ԱՄՆ-ն և Արևմուտքը որոշ չափով փոխել են իրենց ռազմավարությունը՝ ուկրաինական իշխանություններին աջակցելու հարցում։ Շարունակելով հայտարարել Ռուսաստանի համար «ագրեսիայի» դեպքում «սարսափելի հետևանքների» մասին, նրանք միևնույն ժամանակ հստակ հասկացրել են, որ ռազմական ճանապարհով չեն պաշտպանելու Ուկրաինան ռուսական «ագրեսիայի» դեպքում։ Միաժամանակ, չնայած ոչ հրապարակային, Արևմուտքը Կիևից պահանջում էր զսպվածություն և խնդրի խաղաղ լուծում[152]։

Դեկտեմբերի 8-ին Ջո Բայդենը հայտարարել է ամենաբարձր մակարդակով հանդիպման մասին՝ Ռուսաստանի, ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի գծով Վաշինգտոնի առնվազն չորս դաշնակիցների մասնակցությամբ։ Նրա խոսքով՝ այնտեղ կքննարկեն դաշինքի ընդլայնման վերաբերյալ ռուսական անհանգստությունը, և այն, թե «հնարավոր է արդյոք որևէ միջոցներ մշակել արևելյան թևում լարվածությունը նվազեցնելու համար»[153]։ Այս հայտարարությունը, սակայն, առաջացրել է չափազանց նյարդային արձագանք մի շարք այլ ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների, առաջին հերթին արևելաեվրոպական երկրների մոտ։ Արդյունքում ոչ մի նման հանդիպման մասին չի հայտարարվել[154]։

Ուկրաինական թեմայի կարևորությամբ՝ Ջո Բայդենի և Վլադիմիր Զելենսկու հեռախոսազրույցը կայացել է միայն դեկտեմբերի 9-ին։ Բայդենը հաստատել է «Ուկրաինայի ինքնիշխանությանն ու տարածքային ամբողջականությանը ԱՄՆ-ի անսասան հանձնառությունը», Ռուսաստանի գործողություններն ագրեսիվ է անվանել և Ուկրաինայի տարածքին ռազմական միջամտության դեպքում տնտեսական միջոցներ է սպառնացել նրան։ Սպիտակ տան մամուլի հաղորդագրության համաձայն՝ «Բայդենն ընդգծել Է Մինսկի համաձայնությունների կատարումն առաջ մղելու համար ԱՄՆ-ի պատրաստակամությունը՝ աջակցելու նորմանդական ձևաչափի աջակցությանը»[155]։ Ընդ որում Բայդենը միանշանակ հայտարարել է, որ ԱՄՆ-ն չի դիտարկում ռազմական ուժի կիրառումը Ուկրաինայի հետ հակամարտության իրավիճակում։ Ոչ Բայդենը, ոչ նրա վարչակազմի պաշտոնյաները, որոնք մեկնաբանել են Ռուսաստանի հետ բանակցությունները, ոչ մի անգամ չեն հիշատակել Ղրիմը։ Դեկտեմբերի 9-ին Associated Press գործակալությունը, վկայակոչելով իրազեկ աղբյուրին, հաղորդել էր, որ ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտում բարձրաստիճան պաշտոնյաները Ուկրաինայի ղեկավարությանը հասցրել են, որ Ուկրաինան կարող է առաջիկա տասնամյակում ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հույս չունենալ։ Բացի այդ, ասվում էր հրապարակման մեջ, ԱՄՆ-ն կարող է ճնշում գործադրել Ուկրաինայի վրա, որպեսզի դրդի նրան շարժվել Դոնբասի իրադրության կարգավորման հարցերում՝ մի կողմ դնելով տարածաշրջաններին չվերահսկվող որոշակի ինքնավարություն տրամադրելը[153]։

Դեկտեմբերի 10-ին Ջո Բայդենը հեռախոսազրույց է ունեցել «Բուխարեստի իննյակի» (Բուլղարիա, Հունգարիա, Լատվիա, Լիտվա, Լեհաստան, Սլովակիա, Ռումինիա, Չեխիա և Էստոնիա) երկրների ղեկավարների հետ՝ քննարկելով, մասնավորապես, «Ուկրաինայի հետ սահմանի երկայնքով Ռուսաստանի ռազմական հզորության ապակայունացնող աճը»։ Կողմերը նշել են «դաշնակիցների հավաքական պաշտպանության հարցում ՆԱՏՕ-ի միասնական, պատրաստված և վճռական դիրքորոշման» անհրաժեշտությունը, հաղորդել Է ԱՄՆ-ի Սպիտակ տան մամուլի ծառայությունը[156]։

Դեկտեմբերի 11-12-ին G7-ի երկրների արտգործնախարարների հանդիպմանը ԱՄՆ-ն դաշնակիցներին կոչ է արել վճռական ընդհանուր պատասխան տալ ենթադրյալ «Ռուսաստանի ագրեսիային»․ նկատի ունենալով այն պայմանավորվածությունը, որ անհրաժեշտության դեպքում Ռուսաստանի դեմ խիստ պատժամիջոցների դեպքում նրանց պետք է պատրաստ լինի արագ միանալ «երկրների լայն խումբը, ներառյալ G7-ի անդամ մյուս երկրները»։ Ընդ որում, հանդիպման ընթացքում հնչած հայտարարություններից ոչ մեկում զենքի ուժով Ուկրաինայի պաշտպանության հնարավորությունը չի հիշատակվել։ Ինքը՝ Ջո Բայդենը, որը դեկտեմբերի 11-ին ելույթ է ունեցել լրագրողների առջև, «ավերիչ հետևանքներ» է խոստացել ռուսական տնտեսության համար Ուկրաինայում ռազմական միջամտության դեպքում, սակայն պարզաբանել է, որ Ռուսաստանին զսպելու համար «ԱՄՆ-ի կողմից ուժի միակողմանի կիրառումն այժմ չի քննարկվում»։ Նրա խոսքով՝ «ագրեսիայի» պատասխանը կարող է դառնալ ամերիկյան զորակազմի տեղափոխումը «Բուխարեստի իննյակի» երկրներ, ինչպես նաև «բոլոր այն երկրներ, որոնց առջև մենք սրբազան պարտավորություն ունենք՝ պաշտպանել նրանց Ռուսաստանի ցանկացած հարձակումից»։ Պատասխանելով ճշտող հարցին, թե ինչու ԱՄՆ-ն հրաժարվեց իր զորքերն տեղակայել Ուկրաինայում, Բայդենը նշել է. «նման հնարավորությունը երբեք չի քննարկվել»[152]։

Եվրոպայում անվտանգության ոլորտում Ռուսաստանի պահանջները

խմբագրել

Դեկտեմբերի 15-ին Ռուսաստանի ղեկավարությունը ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի քննարկմանը է փոխանցել Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի երկրների անվտանգության ապահովման միջոցների մասին պայմանագրի և համաձայնագրի նախագծերը՝ «Եվրոպայում ռազմաքաղաքական իրադրությունը հօգուտ իր փոխելու ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի չդադարող փորձերի լույսի ներքո»[99][157]։ Ավելի վաղ ՌԴ ԱԳՆ-ն դեկտեմբերի 10-ի իր հայտարարության մեջ մանրամասն շարադրել էր, թե ինչ պահանջներ է ցանկանում Ռուսաստանը  «անվտանգության երաշխիքների» ներքո։ Նրանց թվում են, մասնավորապես․

  • ՆԱՏՕ-ի հետագա առաջխաղացումը դեպի արևելք և Ռուսաստանի արևմտյան սահմաններին զենքի սպառնալից համակարգերի տեղակայումը բացառող երկարաժամկետ լուրջ իրավական երաշխիքների հավասար և անբաժանելի անվտանգության սկզբունքի հիման վրա մշակում,
  • ՆԱՏՕ-ի 2008 թվականի Բուխարեստի գագաթնաժողովի որոշումներից հրաժարվելը, որ Ուկրաինան և Վրաստանը կդառնան ՆԱՏՕ-ի անդամ, որպես ԵԱՀԿ-ի բոլոր մասնակից պետությունների ղեկավարների պարտավորությանը հակասող «ուրիշների անվտանգության հաշվին չուժեղացնել իրենց անվտանգությունը»,
  • ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի մյուս երկրների կողմից Ռուսաստանի, նրա հարևան երկրների, ինչպես նաև դաշինքի մեջ չմտնող, այնպես էլ դաշինքի մեջ չմտնող սպառազինությունների հարվածային համակարգերի չտեղակայման մասին պայմանավորվածության իրավաբանական ամրագրում[157]։

Ռուսական պահանջների քննարկումը տեղի է ունեցել Ռուսաստան, ԱՄՆ, ՆԱՏՕ և ԵԱՀԿ ձևաչափով 2022 թվականի հունվարի կեսերին։ Հունվարի 26-ին ՌԴ ԱԳՆ է փոխանցվել ԱՄՆ-ի գրավոր պատասխանը Ռուսաստանի անվտանգության վերաբերյալ առաջարկներին։ Փետրվարի 1-ին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Հունգարիայի վարչապետ Վիկտոր Օրբանի հետ բանակցություններից հետո մամուլի ասուլիսում հայտարարել է, որ Մոսկվան ուշադիր վերլուծում է ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի պատասխանները անվտանգության երաշխիքների վերաբերյալ ռուսական առաջարկների վերաբերյալ և տեսնում է, որ նրա սկզբունքային մտահոգություններն անտեսվեցին։ «Մենք չենք տեսել մեր երեք առանցքային պահանջների համարժեք հաշվառումը, որոնք վերաբերում են ՆԱՏՕ-ի ընդլայնումը թույլ չտալուն, ռուսական սահմանների մոտ հարվածային համակարգերի տեղակայումից հրաժարվելուն, ինչպես նաև 1997 թվականի դրությամբ Եվրոպայում դաշինքի ռազմական ենթակառուցվածքի վերադարձին, երբ ստորագրվեց Ռուսաստան-ՆԱՏՕ հիմնարար ակտը»։

Փետրվարի 2-ին իսպանական El Pais թերթը հրապարակել է ռուսական առաջարկներին ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի գաղտնի պատասխանները։ Դրանցից հետևում է, որ ԱՄՆ-ն և ՆԱՏՕ-ն մերժել են անվտանգության երաշխիքների վերաբերյալ Ռուսաստանի հանգուցային պահանջները, սակայն պատրաստ են նրա հետ երկխոսության՝ սպառազինությունների վերահսկման և ռազմական միջադեպերի կանխման շուրջ։

2022

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Ռուսաստանի ներխուժում Ուկրաինա (2022-այժմ)

2022 թվականի հունվարի 10-ին Ուկրաինայի կառավարությունը հայտարարել էր, որ ձերբակալել է ռուսական ռազմական հետախուզության հավանական գործակալին, որը փորձել է հավաքագրել մյուսներին Օդեսա քաղաքում հարձակումներ կատարելու համար[158]։ Ավելի ուշ՝ հունվարի 14-ին, Ուկրաինայում կիբեռգրոհ է տեղի ունեցել, որի իրականացնողները ռուս հաքերներն էին[159]։ Նույն օրը ուկրաինական ռազմական հետախուզությունը հայտնել է, որ Ռուսաստանի հատուկ ծառայությունները «սադրանքներ» են նախապատրաստում Մերձդնեստրի Մոլդովական Հանրապետությունում տեղակայված ռուս զինվորների դեմ, չճանաչված պետության, որը միջազգային մակարդակով համարվում է Մոլդովայի Հանրապետության մի մասը, որպեսզի առիթ ստեղծի Ուկրաինայի տարածք ռուսական ներխուժման համար[160]։

 
ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենը հանդիպում է Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովի հետ Ժնևում, Շվեյցարիայում, 2022 թվականի հունվարի 21-ին:

Հունվարի 19-ին ՌԴ կոմկուսի խմբակցության պատգամավորները Պետական դումա են ներկայացրել նախագահ Պուտինին դիմելու նախագիծը՝ խնդրելով պաշտոնապես ճանաչել Դոնեցկի Ժողովրդական Հանրապետությունը և Լուգանսկի Ժողովրդական Հանրապետությունը[161][162]։

Ռուս-բելառուսական զորավարժություններ

խմբագրել

Հունվարին հայտնի էր դարձել «դաշնակցային վճռականություն-2022» համատեղ զորավարժություններին մասնակցելու համար Բելառուս լրացուցիչ ռուսական զորքերի տեղափոխման մասին։

Փետրվարի 10-20-ը նախատեսված զորավարժություններին կմասնակցի 60-80 հազար զինծառայող։

Արևելյան Եվրոպայում ՆԱՏՕ-ի ռազմական ներկայության ավելացում

խմբագրել

ՆԱՏՕ-ի կայքում հունվարի 24-ին հրապարակված կոմյունիկեում հայտարարվել է, որ Ուկրաինայի մերձակա ռուսական ուժերի ավելացման կապակցությամբ ՆԱՏՕ-ի մի շարք երկրներ հայտարարել են իրենց զինված ուժերը մարտական պատրաստականության վիճակի բերելու մասին և լրացուցիչ ուժեր են ուղարկել Արևելյան Եվրոպա։ Այսպես, Դանիան Բալթիկ ծով ֆրեգատ է ուղարկել և հայտարարել Է չորս F-16 կործանիչներ Լիտվա տեղափոխելու մտադրության մասին՝ օդային տարածքի պարեկությանը մասնակցելու համար։ Իսպանիան դաշինքի ռազմածովային ուժերի կազմում իր նավերն է հատկացրել և քննարկում է Բուլղարիա կործանիչներ ուղարկելու հնարավորությունը։ Ֆրանսիան պատրաստակամություն է հայտնել լրացուցիչ զորքեր ուղարկել Ռումինիա։ Երկու F-35 կործանիչներ պատրաստվում են Բուլղարիա ուղարկել Նիդերլանդներ, որոնք ևս մտադիր են մեկ նավ և ցամաքային ստորաբաժանումներ հատկացնել ՆԱՏՕ-ի արագ արձագանքման ուժերի ռեզերվ[163]։

Ինչպես հաղորդել Է The New York Times թերթը, ԱՄՆ-ի նախագահ Ջո Բայդենը դիտարկում է 1-5 հազար զինծառայողներ Մերձբալթյան և Արևելյան Եվրոպայի երկրներ տեղափոխելու հնարավորությունը։ Եթե իրադրությունը վատանա, խոսքը կարող է վերաբերել արդեն 50 հազար ամերիկացի զինծառայողների։ Միաժամանակ ԱՄՆ-ից Ուկրաինա «արտակարգ ռազմական օգնություն» է ստացվում, մասնավորապես, որը ներառում է smaw-D մեկանգամյա նռնականետեր և Javelin հակատանկային համալիրի հրթիռներ[164]։ Հունվարի 28-ին ՌԲԿ-Ուկրաինա հրատարակությունը, հղում անելով Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարության աղբյուրին, հաղորդել Է, որ ԱՄՆ-ն Ուկրաինային լրացուցիչ 200 մլն դոլարի ռազմական օգնություն կմատակարարի, որի տեղափոխման համար կպահանջվի շուրջ 45 ավիաչվերթ։ Մատակարարումները ներառում են զինամթերք, հակատանկային պայքարի միջոցներ, հակատանկային միջոցներ, հրաձգային զենք[165]։ Այս մասին օգնության «գաղտնի փաթեթն» ավելի վաղ՝ հունվարին, հայտնել Է CNN հեռուստաալիքը։ Ինչպես գործակալությանը հայտնել է անանուն ամերիկացի դիվանագետը, այդ օգնության հատկացումը Կիևին նախկինում նախատեսված չէր։ Այսպիսով, նրա խոսքով՝ 2021 թվականին Ուկրաինային ԱՄՆ-ի ռազմական օգնության ընդհանուր ծավալը հասել Է ռեկորդային 650 մլն դոլարի[166]։

Ուկրանիայի սպառազինության մատակարարման մասին հայտարարել են նաև ՆԱՏՕ-ի այլ երկրներ։ Ռազմական բեռները, որոնք ներառում են NLAW հակատանկային նռնականետերը, գալիս են Բրիտանիայից։ Նոր զենքի հետ վարվելու համար Ուկրաինա է ուղարկվում բրիտանացի զինվորականների «փոքր թիվը»։ Էստոնիան հայտնել Է Կիևին ավելի վաղ ԱՄՆ-ից ստացված Javelin համալիրները, իսկ Լատվիան և Լիտվան՝ Stinger շարժական զենիթահրթիռային համալիրները փոխանցելու մտադրության մասին։ Այդ զենքի փոխանցման համաձայնությունը ստացվել Է ԱՄՆ Պետդեպարտամենտից[164]։ Չեխիան մտադիր Է հրետանային արկեր ուղարկել Ուկրաինային[166]։

Եվրամիությունը մտադիր է նյութապես աջակցել Ուկրաինային։ «Եվրահանձնաժողովը 1,2 մլրդ եվրոյի չափով արտակարգ ֆինանսական օգնության նոր փաթեթ է առաջարկում», հունվարի 24-ին հայտարարել Է Եվրահանձնաժողովի ղեկավար Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը։ Նրա խոսքով՝ այդ օգնությունն Ուկրաինային թույլ կտա «լուծել ֆինանսական պահանջների արագ ավելացման խնդիրը», կապված Ռուսաստանի հետ հնարավոր հակամարտության հետ[164]։

Ընդհանուր ֆոնի վրա դուրս է մղվում Գերմանիան, որը հրաժարվել է Էստոնիային թույլատրել Ուկրաինային գերմանական արտադրության 122 մմ տրամաչափի հաուբիցներ մատակարարել։ Հունվարի 20-ին Գերմանիայի ԱԳ նախարար Աննալենա Բերբոքը ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենի հետ հանդիպումից հետո ընդգծել էր. «Գերմանիան ավանդաբար զուսպ դիրքորոշում է զբաղեցնում հակամարտության տարածաշրջաններ զենքի վաճառքի հարցում»։ Ուկրաինայի իշխանությունները հիասթափություն են հայտնել Բեռլինի նման դիրքորոշման կապակցությամբ։ Գերմանիայում Ուկրաինայի դեսպան Անդրեյ Մելնիկը DPA գործակալությանը տված հարցազրույցում նշել է, որ Ուկրաինան կցանկանար Գերմանիայից ռազմական նավեր և ժամանակակից զենիթային համալիրներ ստանալ։ Ավելի վաղ նա բազմիցս հայտարարել էր Ուկրաինային մահաբեր զենք մատակարարելուց Գերմանիայի հրաժարվելու դեպքում «երկկողմ հարաբերությունների համար լուրջ հետևանքների» մասին։ Դեկտեմբերին Բեռլինի դիրքորոշման կտրուկ քննադատությամբ հանդես եկավ նաև Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը[166]։

Ի պատասխան «Արևմտյան մահաբեր զենքով Ուկրաինային մղելու» Դաշնության խորհրդի առաջին փոխխոսնակ, գլխավոր խորհրդի քարտուղար Անդրեյ Տուրչակը հունվարի 26-ի հայտարարել է, որ Ռուսաստանը պետք է օգնություն ցուցաբերի Դոնեցկի և Լուգանսկի ժողովրդական հանրապետություններին՝ զենքի առանձին տեսակների մատակարարումների տեսքով՝ հնարավոր ագրեսիայի դեմ  նրանց պաշտպանունակությունը բարձրացնելու համար[167]։

Հունվարի 30-ին BBC-ին տված հարցազրույցում ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Ենս Սթոլթենբերգն ընդգծել է, որ դաշինքը մտադիր չէ զորքեր ուղարկել Ուկրաինա Կիևի և Մոսկվայի միջև ռազմական հակամարտության դեպքում։ Դրա փոխարեն ՆԱՏՕ-ն կկենտրոնանա Ուկրաինային զենքի մատակարարման և ՌԴ-ի դեմ պատժամիջոցների մշակման վրա[168]։

Կիևի դիվանագիտական անձնակազմի տարհանումը

խմբագրել

2022 թվականի հունվարին Ավստրալիան, Մեծ Բրիտանիան, Գերմանիան, Կանադան  ԱՄՆ-ն Կիևից տարհանել են որոշ դիվանագետների և նրանց ընտանիքների անդամներին՝ վախենալով Ռուսաստանի ենթադրյալ հարձակումից[169]։

Հունվարի 23-ին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը թույլատրել Է Կիևում դեսպանատան աշխատակիցների մի մասին կամավոր կարգով լքել Ուկրաինան «Ռուսաստանի կողմից ռազմական գործողությունների պահպանվող սպառնալիքի պատճառով»։ Նրանց ընտանիքներին կարգադրված է հեռանալ երկրից։ Պետդեպարտամենտը խորհուրդ է տվել Ուկրաինայում գտնվող ԱՄՆ քաղաքացիներին դիտարկել երկրից հեռանալու հնարավորությունը, սակայն որոշումն այն մասին, թե արդյոք լքել երկիրը, նրանք պետք է ինքնուրույն ընդունեն։ Միաժամանակ Պետդեպարտամենտը ամերիկացի քաղաքացիներին խորհուրդ է տվել ձեռնպահ մնալ Ռուսաստան ուղևորություններից։ Դեսպանատունը շարունակում է աշխատել սովորական ռեժիմով, երկրում մնում է նաև Ուկրաինայում ԱՄՆ-ի գործերի ժամանակավոր հավատարմատար Քրիստինա Կվինը[164][170]։

ԱՄՆ-ից հետո Ուկրաինայում դեսպանատան աշխատակիցների մի մասը որոշել է տարհանել Մեծ Բրիտանիային։ Դեսպանատան որոշ աշխատակիցների և նրանց ընտանիքների անդամների դուրս են բերում Կիևից ՝ ի պատասխան Ռուսաստանի կողմից աճող սպառնալիքի, ասված է բրիտանական կառավարության հաղորդագրության մեջ։ Համերաշխ դիրք են զբաղեցրել Ավստրալիայի իշխանությունները։ «Այժմ մենք խորհուրդ ենք տալիս Ուկրաինա չայցելել՝ զինված հակամարտության ռիսկի պատճառով ։ Ավստրալիայի կառավարությունը ավստալիական դեսպանատան աշխատակիցների ընտանիքներին կարգադրել է դուրս գալ Կիևից։ Ավստրալիայի ԱԳՆ-ի հանձնարարականում ասվում է որ եթե դուք Ուկրաինայում եք, դուք այժմ պետք է հեռանաք առևտրային տրանսպորտով»[164]։

Միևնույն ժամանակ Եվրամիությունը, ինչպես հայտարարել է եվրոպական դիվանագիտության ղեկավար Ժոզեպ Բորելը, հիմքեր չի տեսնում իր դիվանագետների ընտանիքներին դուրս բերելու համար[171]։ Նրա խոսքով՝ «պետք չէ դրամատիզացնել իրավիճակը, քանի դեռ ընթանում է բանակցային գործընթացը»։ Ֆրանսիայի ԱԳՆ մամուլի ծառայության ներկայացուցիչը հունվարի 24-ին պարզաբանել է. «մենք ի գիտություն ենք ընդունել ԱՄՆ-ի և Միացյալ Թագավորության կողմից Ուկրաինայում իրենց դիվանագիտական անձնակազմի և նրանց ընտանիքների վիճակի վերաբերյալ արված հայտարարությունները։ Մենք սերտ կապի մեջ ենք մեր բոլոր գործընկերների, հատկապես եվրոպացիների հետ»։ Դրանով նա հասկացրել է, որ տարհանման հարցի վերաբերյալ վերջնական դիրքորոշումը կախված կլինի իրավիճակի հետագա զարգացումից։ Գերմանիայի ԱԳՆ-ն թույլ է տվել Ուկրաինայում դիվանագիտական ներկայացուցչությունների աշխատակիցների հարազատներին լքել երկիրը, եթե նրանք ցանկանան։ Չեխիան, Լեհաստանը, Իռլանդիան և Ֆինլանդիան հասկացրել են, որ մտադիր չեն խուճապի մատնվել[164]։

Ուկրաինայի ԱԳՆ-ում օտարերկրյա դիվանագիտական անձնակազմի տարհանումը վաղաժամ են անվանել։ Մինչդեռ պատերազմի վերսկսման հավանականության վերաբերյալ մտավախությունները հանգեցրել են նրան, որ եվրոպական ավիաընկերությունները՝ Lufthansa- ն, Swiss Air-ը, Austrian Airlines-ը և KLM-ը, հրաժարվել են գիշերային կայանատեղիից Կիևում։ Հունվարի 23-ին այդ ավիաընկերությունները որոշում են կայացրել փոխել Ուկրաինայի մայրաքաղաք թռիչքների ժամանակացույցը, որպեսզի իրենց ինքնաթիռներն ու անձնակազմերը չմնան գիշերն երկրում[164].

Տարաձայնություններ ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի ղեկավարության միջև

խմբագրել

ԶԼՄ-ներում չդադարող աժիոտաժը Ուկրաինա ռուսական ենթադրյալ ներխուժման կապակցությամբ, որը հանգեցրել է երկրից օտարերկրյա կապիտալների փախուստի, Ուկրաինայի ղեկավարությանը ստիպել է փոխել հռետորաբանությունը։ Հունվարի 19-ին Զելենսկին տեսաուղերձով դիմել է երկրի բնակչությանը՝ կապված Ռուսաստանի հետ պատերազմի սպառնալիքի մասին հաղորդագրությունների հետ։ Նրա խոսքով՝ այդ պատերազմն իրականում տևում է արդեն ութ տարի, իսկ այժմ ընթանում է «ոչ թե մեր հողի վրա, այլ մեր նյարդերի վրա հարձակում, որպեսզի մենք ունենանք տագնապի մշտական զգացողություն»։ Ուկրաինայի նախագահի կարծիքով՝ տարածվող հաղորդագրությունների նպատակը Ուկրաինային թուլացնելու և նրան զիջումներ պարտադրելու ցանկությունն է[172]։

Ինչպես պնդում Է CNN հեռուստաալիքը, հունվարի 21-ին Զելենսկին ԱՄՆ-ի պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենի հետ բանակցություններում դեմ է արտահայտվել Կիևից ամերիկյան դիվանագիտական անձնակազմի տարհանմանը՝ այն անվանելով «չափազանց արձագանք»[173]։

Հունվարի 24-ին Ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի նիստից հետո Զելենսկին հայտարարել էր. «Մենք աշխատում ենք իրավիճակի և խաղաղ կարգավորման ճանապարհով շարժման լիակատար դեէսկալացիայի համար»։ Նրա խոսքով՝ իրավիճակը մնում է վերահսկողության տակ և խուճապի պատճառներ չկան։ «Ես կցանկանայի դիմել ձեզ բոլորիդ, ընկերներ ու գործընկերներ, մի փոքր նվազեցնել այն ճնշումը, որն այսօր գոյություն ունի։ Առկա իրավիճակը մեզ համար լիովին հասկանալի է։ Այսօր ոչ մի պատճառ չկա, որ մենք ձեզ հետ խուճապի մատնվենք» վստահեցրել է նա[174]։

Հունվարի 25-ին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարար Ալեքսեյ Ռեզնիկովը ICTV-ի եթերում հայտարարել էր, որ Ուկրաինա Ռուսաստանի լայնամասշտաբ ներխուժման անմիջական սպառնալիք չի տեսնում. «Այս պահի դրությամբ ՌԴ զինված ուժերի կողմից ոչ մի հարվածային խմբավորում չի ստեղծվել, ինչը կվկայի, որ վաղը նրանք հարձակման կգնան»[174][175]։

Հունվարի 28-ին CNN-ը հաղորդել Է, որ ԱՄՆ-ի և Ուկրաինայի նախագահներ Ջո Բայդենի և Վլադիմիր Զելենսկու հեռախոսազրույցները, որոնք տեղի են ունեցել հունվարի 27-ին, «այնքան էլ լավ» չեն անցել. պետությունների ղեկավարները բաժանվել են ստեղծված իրադրության գնահատման մեջ[176][177]։

CNN-ի աղբյուրի փոխանցմամբ՝ ԱՄՆ-ի ղեկավարությունը դժգոհ է, որ Կիևը «հրապարակայնորեն նվազեցնում է» Ռուսաստանի կողմից հարձակման սպառնալիքը և թույլ է տալիս «վատ քողարկված հարձակումներ կատարել ԱՄՆ-ի նախագահի հասցեին»։ CNN-ի տվյալներով՝ երկու երկրների միջև տարաձայնությունները վկայում են «Ուկրաինայի մշտական մտահոգության մասին, որ այն օգտագործում են ԱՄՆ-ի և Ռուսաստանի միջև աշխարհաքաղաքական դրամայում»։ Ըստ աղբյուրի, Զելենսկին Արևմուտքին կոչ է արել «խուճապ» չստեղծել իր երկրում հնարավոր ռուսական ներխուժման պատճառով՝ հավելելով, որ ներխուժման «անխուսափելի» սպառնալիքի մասին մշտական նախազգուշացումները սպառնալիքի տակ են դնում Ուկրաինայի տնտեսությունը[178][179]։

Politico պարբերականի աղբյուրների փոխանցմամբ՝ Կիևը ԱՄՆ-ի և այլ երկրների դիվանագետների տարհանումը վաղաժամ է համարում. այդ գործողությունները վախեցրել են հենց Ուկրաինայի բնակչությանը և ֆինանսական շուկաներին, ինչը հանգեցրել Է Ուկրաինայի համար փոխառությունների արժեքի բարձրացմանը։ Զելենսկին «մտավախություն ունի, որ ԱՄՆ-ն միտումնավոր չափազանցնում է Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի սպառնալիքը, քանի որ դա նրանց քաղաքական տարածք կտա Կրեմլի հետ պայմանավորվածություններ ձեռք բերելու համար, օրինակ, Դոնբասի նկատմամբ Մոսկվայի վերահսկողության ուժեղացման համար»։ Հունվարի 28-ին Զելենսկին մամուլի ասուլիս է հրավիրել, որտեղ դժգոհություն է հայտնել պատերազմի անխուսափելիության մասին Արևմուտքի երկրների հայտարարությունների վերաբերյալ։ Նա կարծում է, որ խուճապը թանկ է նստում երկրի վրա։ Որոշ դեսպանատների անձնակազմի տարհանումը նա համեմատել է «Տիտանիկի» հետ[180]։

Նորմանդական ձևաչափով շփումների վերսկսումը

խմբագրել

Դեռևս 2021 թվականի դեկտեմբերին, ճանաչելով Ուկրաինայի շուրջ ստեղծված իրադրությունը Եվրոպայում անվտանգության գլխավոր սպառնալիքով, ԱՄՆ-ն և Արևմուտքը որոշ չափով փոխեցին իրենց ռազմավարությունը Ուկրաինայի իշխանություններին աջակցելու հարցում։ Շարունակելով հայտարարել Ռուսաստանի համար ագրեսիայի դեպքում սարսափելի հետևանքների մասին՝  նրանք միաժամանակ հստակ հասկացրել են, որ ռուսական ագրեսիայի դեպքում նրանք զինված ճանապարհով չեն պաշտպանի Ուկրաինան։ Միաժամանակ, թեև ոչ հրապարակային, Արևմուտքը Կիևից պահանջում էր զսպվածություն և խնդրի խաղաղ լուծում։ Մասնավորապես, դեկտեմբերի 10-ին Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը հեռախոսազրույց է ունեցել Վլադիմիր Զելենսկու հետ՝ նրան կոչ անելով վերսկսել բանակցությունները «նորմանդական ձևաչափով» Ֆրանսիայի և Գերմանիայի միջնորդությամբ[152]։ Ուկրաինայի շուրջ բանակցային գործընթացի վերագործարկումը դարձել Է ԱՄՆ պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի հարցերով օգնական Կարեն Դոնֆրիդի այցի գլխավոր թեման, որը դեկտեմբերի 13-ին այցելել էր Կիև։ Մոսկվա նրա այցի նախաշեմին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը հայտարարել է, որ «պետքարտուղարի օգնականը կընդգծի, որ մենք կարող ենք դիվանագիտական առաջընթացի հասնել Դոնբասի հակամարտության դադարեցման հարցում՝ Մինսկի համաձայնությունների կատարման միջոցով նորմանդական ձևաչափի աջակցությամբ»[152]։

Հունվարի 19-ին Կիև կատարած այցի ժամանակ ԱՄՆ պետքարտուղար Էնթոն Բլինկենը «Ամերիկայի Ձայնին» տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ Մինսկի համաձայնությունները վերանայման կարիք չունեն և Դոնբասի հակամարտության կարգավորման միակ ճանապարհն են։ Բլինկենը նաև նշել է, որ Ուկրաինան պետք է մի շարք քայլեր ձեռնարկի այդ կապակցությամբ[174]։

Ուկրանիայի ու ԱՄՆ-ի մի շարք շփումներց հետ Զելենսկու թիմի հռետորաբանությունը փոխվել է։ Եթե ավելի վաղ Ուկրաինայի նախագահի գրասենյակի ղեկավար Անդրեյ Երմակը հայտարարել էր, որ Մինսկի համաձայնագրերը ներկայիս տեսքով կատարելը գրեթե անհնար է, ապա հունվարի 24-ին ICTV հեռուստաալիքի եթերում նա դրանք անվանել է «միակ հարթակը, որի վրա այսօր կարելի է աշխատել»։ Երմակը հայտնել է, որ Մինսկի համաձայնագրերում ամրագրված բոլոր օրենքները կարող են ընդունվել Գերագույն ռադայի կողմից Դոնբասում պատերազմի դադարեցման պլանի համաձայնեցումից հետո, բայց, նրա խոսքով, «մենք Մինսկի պայմանավորվածությունները կկատարենք բացառապես ուկրաինական շահերից ելնելով և բացառապես միջազգային իրավունքի նորմերին համապատասխան»[174]։

Նույն օրը Գերագույն ռադայից հանկարծակի հետ էր կանչվել 2021 թվականի օգոստոսին այնտեղ ուղարկված «անցումային շրջանի պետական քաղաքականության մասին» օրինագիծը, որի համաձայն՝ Ռուսաստանին առաջարկվում էր անվանել «ագրեսոր պետություն», չճանաչված ԴԺՀ-ում և ԼԺՀ-ում տրված ցանկացած փաստաթուղթ, ներառյալ ռուսական անձնագրերը, անվավեր համարել մինչև Դոնբասի՝ Կիևին չվերահսկվող մասում տեղական ինքնակառավարման ընտրություններ անցկացնելը, ժամանակավոր վարչակազմեր ստեղծել։ Ինչպես իր աղբյուրներին վկայակոչելով հայտնել է «Եվրոպական պրավդա»-ն, փաստաթղթի հետկանչը պայման էր, որով ռուսական կողմը համաձայնություն էր տվել անցկացնել «նորմանդական քառյակի» առաջնորդների քաղաքական խորհրդականների հանդիպումը։ Հրատարակության տեղեկատվության համաձայն՝ Ռուսաստանի պահանջն Ուկրաինայի ղեկավարությանը փոխանցել են Գերմանիայի և Ֆրանսիայի ներկայացուցիչներ Ենս Պլետները և Էմանուել Բոննը, որոնք, իրոք, եղել են Կիևում հունվարի 11-ին և բանակցություններ են վարել Վլադիմիր Զելենսկու և Անդրեյ Երմակի հետ, իսկ մինչ այդ հունվարի 6-ին այցելել են Մոսկվա, որտեղ նրանց ընդունել է Դմիտրի Կոզակը[174]։

Հունվարի 26-ին Փարիզում 2021 թվականի օգոստոսից ի վեր առաջին անգամ հանդիպել են «նորմանդական քառյակի» երկրների առաջնորդների քաղաքական խորհրդականները։ Գերմանիան ներկայացրել է Գերմանիայի կանցլերի արտաքին քաղաքական խորհրդական Ենս Պլետները, Ֆրանսիան՝ նախագահի խորհրդական Էմանուել Բոննը, Մոսկվան և Կիևը՝ նախագահական վարչակազմի ղեկավարի տեղակալ Դմիտրի Կոզակը և Ուկրաինայի նախագահի գրասենյակի ղեկավար Անդրեյ Երմակը[174]։ Հանդիպումից հետո Ելիսեյան պալատը կոմյունիկե է հրապարակել, որում հաստատվել է, որ Մինսկի պայմանավորվածությունները «նորմանդական ձևաչափի» աշխատանքի հիմքն են, և հաղորդվել է, որ բանակցությունների մասնակիցները մտադիր են նվազեցնել առկա տարաձայնությունները՝ առաջ շարժվելու համար։ Հանդիպման մասնակիցները համաձայնել են, որ Դոնբասում հրադադարի ռեժիմը պետք է պահպանվի անկախ այլ հարցերի շուրջ տարաձայնություններից։

Ռուսաստանի լայնամասշտաբ ներխուժումը Ուկրաինա (2022)

խմբագրել

2022 թվականին Ռուսաստանի ներխուժումը Ուկրաինա տեղի ունեցավ փետրվարի 24-ի առավոտյան[181]։

 
Ռուսաստանի առավելագույն տարածքային ձեռքբերումները պատերևազմի ժամանակ։

Լայնածավալ պատերազմ՝ "Հատուկ գործողություն" կեղծ անվան ներքո

խմբագրել

Այդ ժամանակ Պուտինը հայտարարեց, որ իր հրամանով տեղի է ունենում "հատուկ ռազմական գործողություն", որպեսզի Ուկրաինան ենթարկվի "ապառազմականացման եւ ապանացիֆիկացման"[182][183]։,

Րոպեներ անց հրթիռակոծություններ եւ ավիացիոն հարձակումներ կատարվեցին ամբողջ Ուկրաինայով մեկ, ներառյալ Կիեւը, որից կարճ ժամանակ անց սկսվեց լայնածավալ ցամաքային ներխուժումը մի քանի ռազմաճակատներով[184][185]։,

Ուկրաինայի նախագահ Վ․Զելենսկին Ռազմական դրություն հայտարարեց երկրում, ինչպես նաեւ համընդհանուր զորահավաք՝ բոլոր արական սեռի Ուկրիանայի քաղաքացիների համար՝ 18-ից մինչեւ 60 տարեկան, որոնց արգելվեց երկրից դուրս գալ[186][187]։,

Գրոհներ բոլոր ռազմաճակատներում։ Հյուսիսային ռազմաճակատի վերացումը

խմբագրել

Ռուսաստանի գրոհները սկզբնապես կատարվում էին Հյուսիսային ռազմաճակատում՝ Բելառուսից դեպի Կիեւ, Հյուսիս-արևելյան ռազմաճակատում՝ Խարկովի ուղղությամբ, Հարավային Ռազմաճակատում՝ Ղրիմից, հարավ-արևելյան ռազմաճակատում՝ Լուհանսկից եւ Դոնեցկից[188][189]։,

Հյուսիսային ռազմաճակատում, տալով ծանր մարդակային եւ ռազմատեխնիկական կորուստներ, եւ հանդիպելով Ուկրաինայի բանակի ուժեղ դիմադրությանը՝ Կիեւի շրջակայքում՝ Ռուսաստանի զորքերը ստիպված եղան դադարեցնել իրենց առաջխաղացումը Մարտ ամսին, իսկ Ապրիլ ամսին Ռուսաստանի զորքերը ստիպված եղան նահանջել։ Փաստորեն՝ Կիեւը արագ վերցնելու եւ ընդհանրապես վերցնելու Ռուսաստանի բանակի հնարավորությունը սպառվեց։

Ռուսաստանի հարձակման գլխավոր ուղղության փոխադրումը դեպի Հարավ եւ հարավ-արեւելք

խմբագրել

Ապրիլի 8-ին Ռուսաստանը փորձեց փոխել իր զորքերի հարվածի գլխավոր ուղղությունը եւ ուժերը նետեց Հարավային եւ Հարավ-Արևելյան Ուկրաինա՝ գեներալ Ալեքսանդր Դվորնիկովի հրամանատարությամբ, որը նախկինում հայտնի էր Սիրիայում իր դաժանություններով, խաղաղ ու անպաշտպան սիրիական քաղաքների օդային ու հրթիռային սարսափելի հրթիռակոծություններով ու ռմբակոծություններով։ Այս պատճառով նա ստացել էր "Սիրիայի մսագործ" անունը։ Ուկրաինայի Հյուսիսից փաստորեն փախած (քանզի այդ ռազմաճակատը ընդհանրապես վերացավ) Ռուսական բանակի զորամասերի մի մասն էլ փոխադրվեց Դոնբաս[190]։

Ապիլի 19-ին Ռուսաստանը մի նոր հարձակում ձեռնարկեց 500-կիլոմետրանոց (կամ 300-մղոնանոց) ռազմաճակատով մեկ, որը տարածվում էր Խարկովից մինչեւ Դոնեցկ եւ Լուհանսկ[191]։

Ռուսաստանի հարձակման ձախողումը Խարկովի մարզում։ Հարձակման ուժեղացումը Հարավ-արեւելքում

խմբագրել

Մինչեւ մայիսի 13-ը Ուկրաինայի Զինված Ուժերի հակահարձակումը հետ շպրտեց ռուսական հարձակվող զորքերին Խարկովի մոտ։ Մինչդեռ մինչեւ մայիսի 20-ը Ռուսաստանի Զինված Ուժերին հաջողվեց մի քանի ամիս տեւած դաժան պաշարումից, բազմաթիվ գրոհներից եւ անմարդակյին ռմբակոծություններից հետո գրավել Մարիուպոլ քաղաքը՝ Ազովստալի մետաղաձուլական գործարանով, որտեղ պաշտպանվում էին փոքրաթիվ, սակայն քաջարի ուկրաինական զորքերը[192][193]։,

Ռուսաստանի կողմից Ուկրաինայի խաղաղ բնակչության դեմ մղվող ցեղասպանական պատերազմը

խմբագրել

Ի պատասխան Ուկրաինայի բանակի հաջողություններին տարբեր ռազմաճակատներում՝ Ռուսաստանի զորքերը անընդհատ ռմբակոծում էին Ուկրաինայի խաղաղ բնակավայրերն ու քաղաքացիական ենթակառուցվածքները՝ այդ թվում՝ ռազմաճակատի գծից շատ հեռու գտնվողները։ Դա, բնականաբար, պատերազմին տալիս էր խաղաղ բնակչության զանգվածային ոչնչացման, այսինքն՝ ցեղասպանության բնույթ[194][195]։,

Պատերազմն առաջացրեց Եվրոպայի ներսում տեղի ունեցած մեծագույն գաղթականական եւ հումանիտար ճգնաժամը՝ Հարավսլավիայի 1990-ականների պատերազմից ի վեր, իսկ որոշ իմաստով՝ նույնիսկ ավելին՝ համեմատվելով Երկրորդ Համաշխարհային Պատերազմի առաջացրած նմանաբնույթ ճգնաժամերի հետ[196][197]։, ՄԱԿ-ը համարում է այդ ճգնաժամը՝ Երկրորդ Աշխարհամարտից հետո առավել արագ աճող նման ճգնաժամը[198]։

Պատերազմի արդեն առաջին իսկ շաբաթվա ընթացքում ՄԱԿ-ը զեկուցեց մեկ միլիոնից ավելի գաղթականների եւ փախստականների մասին։ մինչեւ սեպտեմբերի 24-ը այդ թիվը հասավ 7 միլիոն 405 հազար 590-ի։ Չնայած այդ թիվը մի փոքր կրճատվել էր նախկինում հայտարարված ավելի քան ութ միլիոնից, քանզի մինչեւ սեպտեմբերի 24-ը՝ շնորհիվ Ուկրաիանական բանակի հաղթանակների՝ որոշ գաղթականներ եւ փախստականեր հետ էին վերադարձել Ուկրաինա[199][200]։,

Ուկրաինաի հետագա ռազմական հաջողությունները։ Ռուսաստանի քաղաքական նենգախաղերը։ Ճգնաժամը Ռուսաստանի ներսում

խմբագրել

Ուկրաինական զորքերը հակահարձակում ձեռնարկեցին Հարավում՝ օգոստոս ամսին, եւ Հյուսիս-արեւելքում՝ Սեպտեմբերին։ Սեպտեմբերի 30-ին, Ռուսաստանը հերթական անգամ ամենավայրագ կերպով ոտնահարելով միջազգային իրավունքի բոլոր նորմերը՝ աննեքսիայի ենթարկեց Ուկրաինայի չորս մարզեր, որոնք մասնակիորեն զավթել էր փետրվարից մինչեւ սեպտեմբեր տեղի ունեցած ռազմագործողությունների ընթացքում[201]։

Այս անեքսիան կամ բռնակցումը ընդհանուր առմամբ Աշխարհի պետությունների կողմից ոչ միայն չճանաչվեց, այլեւ դատապարտվեց[202]։

Տեսնելով իր այս քաղաքական նենգ խաղի կամ դավադրության տապալումը, Ռուսաստանը դիմեց այլ միջոցի՝ փորձելով հասնել որևէ հաջողության Ուկրաինական պատերազմում, որը նա, փաստորեն, արդեն տանուլ էր տվել, եւ շանսեր էլ չուներ հաղթելու։ Պուտինը հայտարարեց, որ Ռուսաստանի 25 միլիոն զինապարտ քաղաքացիներից 300 հազարին մասնակի զորահավաքի է ենթարկում։ Նրանք պետք է ռազմական ուսուցում անցնեին եւ մեկնեին ռազմաճակատ, որտեղ պիտի համալրեին, փաստորեն, գրեթե հենց այդքանի չափ զոհեր տված ռուսական բանակի նոսրացած շարքերը՝ կանգնեցնելու համար Ուկրաինայի բանակի հարձակումը։ Պուտինի՝ մասնակի զորահավաքի մասին հրամանագրից անմիջապես հետո՝ Ռուսաստանում երկրից դուրս մեկնելու միակողմանի տոմսերը, այդ թվում՝ ավիատոմսերը, գրեթե լիովին վաճառվեցին, քանզի ռուս ժողովուրդը չէր ցանկանում մեկնել ռազմաճակատ եւ մեռնել Պուտինի խելահեղ պլանների համար[203][204]։,

Ուկրաիանական բանակի հարձակման հետեւանքով Խարկովի մարզի մեծ մասը ազատագրվեց արդեն Սեպտեմբերին։ Ինչ վերաբերում է Հարավային ռազմաճակատին, ապա այստեղ նոյեմբերին Ուկրաինան հետ գրավեց Խերսոն մարզային կենտրոնը, որը միակ մարզային կենտրոնն էր, որ Ռուսաստանին հաջողվել էր գրավել 2022 թ․ փետրվարին սկսված լայնածավալ պատերազմի ժամանակ։ Ռուսաստանի զորքերը այժմ էլ փախուստի դիմեցին ու անցան Դնեպր գետի ձախ կամ արևելյան ափը։ Բայց ռուսական ռազմական անհաջողություններից ավելի սարսափելին Պուտինի համար եղավ իր քաղաքական սարսափելի պարտությունը միջազգային ասպարեզում։ Մասնավորապես, Ռուսաստանի ներխուժումն Ուկրաինա դատապարտվեց միջազգային հանրության մեծ մասի կողմից եւ հայտարարվեց ագրեսիվ պատերազմ[205][206]։,

Միավորված Ազգերի Կազմակերպության Գլխավոր Ասամբլեան իր բանաձեւով պահանջեց Ռուսաստանի զորքերի լիակատար դուրս բերումը Ուկրաինայից, իսկ Միջազգային Արդարադատության Ատյանը կարգադրեց Ռուսաստանին՝ դադարեցնել Ռազմական գործողություններն Ուկրաինայում, միաժամանակ՝ Եվրոպայի Խորհուրդը Ռուսաստանին հեռացրեց իր շարքերից։ Բազմաթիվ երկրներ նոր պատժամիջոցներ դրեցին Ռուսաստանի վրա, ինչը բացասական ազդեցություն գործեց Ռուսաստանի տնտեսության վրա, թեպետ անմասն չմնացին նաեւ Աշխարհի այլ երկրները[207]։

Աշխարհի բազում երկրներ մնարդասիրական եւ ռազմական օգնություն ցուցաբերեցին Ուկրաինային, ինչը մեծացրեց Ուկրաինայի հաղթանակի եւ Ռուսաստանի վերջնական պարտության հնարավորությունները։ Մասնավորապես հսկայածավալ օգնություն ցուցաբերեց ԱՄՆ-ն, որի հերթական ֆինանսական օգնությունն Ուկրաինային դարձավ քառասուն միլիարդ դոլար[208]։

Տես նաև

խմբագրել

Նշումներ

խմբագրել
  1. ↑ Feffer (2014) "Article 11 maintains that a vote on impeachment must pass by two-thirds of the members, and the impeachment itself requires a vote by three-quarters of the members. In this case, the 328 out of 447 votes were about 10 votes short of three-quarters,"[40]

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ 1,0 1,1 USA State Departmen.
  2. ↑ "Kherson_invaded". Ukrainian News, 8 March 2014 Russian Military Forces Come Into Chonhar Village, Kherson Region.
  3. ↑ "Shelling from inside Russia". US: Photos show Russia fired into Ukraine – Videos – CBS News. Publisher: cbsnews.com. Date: 28 July 2014. Access date: 14 September 2014. [1]
  4. ↑ «Eight border guards rescued, two missing after shelling in Sea of Azov». Kiev Post. 2014 թ․ սեպտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  5. ↑ «BBC Radio 4 - Analysis, Maskirovka: Deception Russian-Style». BBC. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 11-ին.
  6. ↑ Lally, Kathy (2014 թ․ ապրիլի 17). «Putin's remarks raise fears of future moves against Ukraine — The Washington Post». washingtonpost.com. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  7. ↑ «President of Russia». Eng.kremlin.ru. 2010 թ․ հունիսի 1. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 20-ին.
  8. ↑ Per Liljas (2014 թ․ օգոստոսի 19). «Rebels in Besieged Ukrainian City Reportedly Being Reinforced». Time. TIME. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  9. ↑ «How the war zone transformed between June 16 and Sept. 19». KyivPost. 2014 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 21-ին.
  10. ↑ «Exclusive: Charred tanks in Ukraine point to Russian involvement». Reuters. 2014 թ․ հոկտեմբերի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  11. ↑ unian, 8 April 2015 debaltseve pocket created by Russian troops - yashin
  12. ↑ Channel 4 News, 2 September 2014 tensions still high in Ukraine
  13. ↑ Luke Harding. «Ukraine ceasefire leaves frontline counting cost of war in uneasy calm». the Guardian. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  14. ↑ «Kiev claims 'intensive' movements of troops crossing from Russia». AFP. 2014 թ․ նոյեմբերի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  15. ↑ various reuters (2014 թ․ նոյեմբերի 9). «worst east Ukraine shelling for month». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 10-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
  16. ↑ «Spot report by the OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM), 8 November 2014». osce.org. 2014 թ․ նոյեմբերի 8. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  17. ↑ «Ukraine crisis: Russian 'Cargo 200' crossed border — OSCE». BBC. 2014 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  18. ↑ «ОБСЕ заявляет, что на ростовских КПП были машины с надписью "груз 200"» (ռուսերեն). RIA Novosti. 2015 թ․ օգոստոսի 6. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  19. ↑ «Moscow Stifles Dissent as Soldiers Return From Ukraine in Coffins». The Moscow Times. Reuters. 2014 թ․ սեպտեմբերի 12. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 9-ին.
  20. ↑ «Response to Special Representative in Ukraine Ambassador Martin Sajdik and OSCE Special Monitoring Mission Chief Monitor Ertugrul Apakan». U.S. Mission to the OSCE. 2015 թ․ նոյեմբերի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  21. ↑ «The world reacts to Russia's military intervention in Crimea». Bloomberg.com. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
  22. ↑ «UN committee passes resolution on Crimea, condemning Russian occupation | Toronto Star». thestar.com. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
  23. ↑ «OSCE Parliamentary Assembly adopts resolution condemning Russia's continuing actions in Ukraine». www.oscepa.org (բրիտանական անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
  24. ↑ «Ukraine: Mounting evidence of war crimes and Russian involvement». www.amnesty.org (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
  25. ↑ «Russia said to redeploy special-ops forces from Ukraine to Syria». Fox News Channel. 2015 թ․ հոկտեմբերի 24. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. «"The special forces were pulled out of Ukraine and sent to Syria," a Russian Ministry of Defense official said, adding that they had been serving in territories in eastern Ukraine held by pro-Russia rebels. The official described them as "akin to a Delta Force," the U.S. Army's elite counterterrorism unit.»
  26. ↑ Walker, Shaun (2015 թ․ դեկտեմբերի 17). «Putin admits Russian military presence in Ukraine for first time». The Guardian.
  27. ↑ «UK says: The Russian invasion of Ukraine has begun». Al Arabiya English (անգլերեն). 2022 թ․ փետրվարի 22. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 22-ին.
  28. ↑ Գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրեան, Հայաստանի ռազմական պատմութիւն, Երևան, 2010թ. (անտիպ)։
  29. ↑ Էստոնիա, Լատվիա, Լիտվա։
  30. ↑ Ուզբեկստան, Տաջիկստան, Թուրքմենստան, Ղրղզստան, Ղազախստան։
  31. ↑ , ISBN 978-973-1983-19-6։
  32. ↑ «Istanbul Document 1999». Organization for Security and Co-operation in Europe. 1999 թ․ նոյեմբերի 19. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 21-ին.
  33. ↑ nbc 18 March 2014 [2], ukrainesolidaritycampaign the oligarchic rebellion in the donbas
  34. ↑ «Axis of Evil Shaping Against Moscow». Kommersant. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  35. ↑ White, Gregory L. (2014 թ․ փետրվարի 23). «Russia Stung By Ally Yanukovych's Defeat in Ukraine». The Wall Street Journal. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 11-ին.
  36. ↑ Harding, Luke (2010 թ․ ապրիլի 22). «Ukraine extends lease for Russia's Black Sea fleet». The Guardian. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  37. ↑ «Yanukovych flexes but will resist EU over jailed rival». Kyiv Post. 2013 թ․ ապրիլի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  38. ↑ Այս ամենը շատ նման է հայկական սցենարին. նույնը կատարվեց 2013-ի սեպտեմբերին ՀՀ-ում, երբ ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանը մեկ գիշերում, կատարելով Մոսկվայի հրամանը՝ հրաժարվեց Եվրոպական ասոցացման պայմանագրից և կտրուկ շրջադարձ կատարեց դեպի Ռուսաստան, ԵԱՏՄ
  39. ↑ Walker, Shaun (2013 թ․ սեպտեմբերի 22). «Ukraine's EU trade deal will be catastrophic, says Russia». The Guardian. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 25-ին.
  40. ↑ 40,0 40,1 Feffer, John (2014 թ․ մարտի 14). «Who Are These 'People,' Anyway?». The Huffington Post. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին.
  41. ↑ 41,0 41,1 «Ukraine Protestors Seize Kiev As President Flees». Time. 2014 թ․ փետրվարի 22. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  42. ↑ Balmforth, Richard (2014 թ․ փետրվարի 21). «Ukraine parliament votes in favor of return to old constitution». Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 12-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 Sindelar, Daisy (2014 թ․ փետրվարի 23). «Was Yanukovych's Ouster Constitutional?». Radio Free Europe, Radio Liberty (Rferl.org). Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 25-ին.
  44. ↑ 44,0 44,1 «Ukraine President Yanukovich impeached». Ալ-Ջազիրա. 2014 թ․ փետրվարի 22. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 25-ին.
  45. ↑ «Rada removes Yanukovych from office, schedules new elections for May 25». Interfax-Ukraine. 2014 թ․ փետրվարի 24. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 25-ին.
  46. ↑ Stern, David (2014 թ․ փետրվարի 22). «Ukrainian MPs vote to oust President Yanukovych». Bbc.co.uk. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին.
  47. ↑ Traynor, Ian (2014 թ․ փետրվարի 24). «Western nations scramble to contain fallout from Ukraine crisis». The Guardian. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 25-ին.
  48. ↑ Ayres, Sabra (2014 թ․ փետրվարի 28). «Is it too late for Kiev to woo Russian-speaking Ukraine?». The Christian Science Monitor. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 25-ին.
  49. ↑ На отмену закона о региональных языках на Украине наложат вето [The abolition of the law on regional languages in Ukraine will be vetoed] (ռուսերեն). Lenta.ru. 2014 թ․ մարտի 1. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 25-ին.
  50. ↑ "wsj-feb28"
  51. ↑ 51,0 51,1 "armyansk". Под Армянск стянулись силовики из "Беркута", date: 27 February 2014, website: armyansk.info, language:ru, access date:15 March 2014. [3]
  52. ↑ «Беседы "Сергея Глазьева" о Крыме и беспорядках на востоке Украины. Расшифровка — Meduza» (ռուսերեն). Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  53. ↑ «Грани.Ру: Глазьев: Запись моих переговоров - "бред нацистских преступников"». mirror694.graniru.info. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  54. ↑ The Tale Of The Tape. Whitmore, Brian. Date:2016-08-26. Sorce: RadioFreeEurope/RadioLiberty. Language: English. Access-date: 2016-08-29. [4]
  55. ↑ English translation of audio evidence of Putin`s Adviser Glazyev and other Russian politicians involvement in war in Ukraine. Date: 2016-08-29. Language: en-US. Access-date: 2016-08-29 [5]
  56. ↑ Աղբյուրը՝ «Պուտինի խորհրդական Գլազյևի և այլ ռուսաստանցի քաղաքական գործիչների՝ Ուկրաինայում պատերազմին ներգրավվածության մասին ձայնային վկայությունների անգլերեն թարգմանությունը», Ուկրաինա դիրքորոշում համացանցային կայքից, UAPosition.com
  57. ↑ Чуркин сообщил об обращении Януковича к Путину (ռուսերեն). Lenta.ru. 2014 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 11-ին.
  58. ↑ «Путін оголосив Україні війну» [Putin declared war against Ukraine]. Ukrayinska Pravda (ուկրաիներեն). 2014 թ․ մարտի 1. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 3-ին.
  59. ↑ «Russian Troops Take Over Ukraine's Crimea Region». ABC News. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  60. ↑ «Putin asks Federation Council to cancel the resolution on use of Russian forces in Ukraine». TASS. 2014 թ․ հունիսի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 17-ին.
  61. ↑ «Federation Council cancels resolution on using Russian troops in Ukraine». TASS. 2014 թ․ հունիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 17-ին.
  62. ↑ «Armed men seize two airports in Ukraine's Crimea, Russia denies involvement — Yahoo News». news.yahoo.com. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  63. ↑ Birnbaum, Michael (2015 թ․ մարտի 15). «Putin Details Crimea Takeover Before First Anniversary». The Washington Post. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 11-ին.
  64. ↑ Mackinnon, Mark (2014 թ․ փետրվարի 26). «Globe in Ukraine: Russian-backed fighters restrict access to Crimean city». Toronto: The Globe & Mail. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 2-ին.
  65. ↑ «Russia flexes military muscle as tensions rise in Ukraine's Crimea». CNN. 2014 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 2-ին. «A CNN team in the area encountered more than one pro-Russian militia checkpoint on the road from Sevastopol to Simferopol.»
  66. ↑ «Checkpoints put at all entrances to Sevastopol». Kyiv Post. 2014 թ․ փետրվարի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին. «Checkpoints were put up at all entrances to Sevastopol last night and the borders to the city are guarded by groups of people, police units, and traffic police.»
  67. ↑ Shevchenko, Vitaly (2014 թ․ մարտի 11). «"Little green men" or "Russian invaders"?». BBC News. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  68. ↑ «Russian special forces on Crimea frontline: experts». Gulf News. 2014 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 4-ին.
  69. ↑ Ewen MacAskill (2014 թ․ ապրիլի 22). «Does US evidence prove Russian special forces are in eastern Ukraine?». the Guardian. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 5-ին. «The US state department has claimed Russian special forces are engaged in covert actions in the Ukraine, citing as evidence controversial photographs that purportedly identify known personnel and show bullet-proof jackets and "Russian-designed weapons like AK-47s"»
  70. ↑ «Armed men seize Crimea parliament». The Guardian. 2014 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին. {{cite news}}: More than one of |work= and |newspaper= specified (օգնություն)More than one of |work= և |newspaper= specified (օգնություն)
  71. ↑ «BBC News — Russian parliament approves troop deployment in Ukraine». bbc.com. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  72. ↑ «Ukraine crisis: 'Russians' occupy Crimea airports». BBC News. 2014 թ․ փետրվարի 28. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  73. ↑ Morello, Carol; Constable, Pamela; Faiola, Anthony (2014 թ․ մարտի 17). «Crimeans vote in referendum on whether to break away from Ukraine, join Russia». The Washington Post. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին. {{cite news}}: More than one of |work= and |newspaper= specified (օգնություն)More than one of |work= և |newspaper= specified (օգնություն)
  74. ↑ «Putin Reclaims Crimea for Russia and Bitterly Denounces the West». The New York Times. 2014 թ․ մարտի 18. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  75. ↑ «Ukraine Parliament declares Crimea temporarily occupied territory». IANS. news.biharprabha.com. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 15-ին.
  76. ↑ Նման մի բանաձև պետք է ընդունի Հայաստանի Հանրապետության խորհրդարանը, եթ այն հայության ազգային պետականություն է, այլ ոչ թե՝ Ռուսաստանի վասալական ենթակա կազմավորումը, հայտարարելով Արևմտյան Հայաստանը Թուրքիայի կողմից ժամանակավորապես բռնազավթված տարածք։
  77. ↑ «Putin: Russia to set up military force in Crimea». ITV. 2014 թ․ օգոստոսի 19. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  78. ↑ «Russia's buildup near Ukraine may reach 40,000 troops: U.S. sources». Reuters. 2014 թ․ մարտի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 2-ին.
  79. ↑ Josh Rogin; Eli Lake (2014 թ․ ապրիլի 29). «Kerry: U.S. Taped Moscow's Calls to Its Ukraine Spies». The Daily Beast. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 1-ին.
  80. ↑ : Մասնավորապես, 2014-ի ապրիլի մի ռադիոխոսակցության գրանցումից, օրինակ, երևում է, որ ապստամբների ղեկավարներից Իգոր Գիրկինը խոսում է մեկ այլ ապստամբական հրամանատարի հետ. "Քեզ հարավային կողմից ծածկապաշտպանում է Ռուսաստանի զորքերի հրետանային կրակը։ Եվ քանի դեռ գիշեր է, քանի դեռ պահեստային ուժերը գալիս են մեզ մոտ, դու պետք է այդտեղ ամեն ինչ մաքրես:" «Intercept Reveals Separatist Leader's Admission of Russian Artillery Back-Up». The Interpreter Magazine. 2014 թ․ ապրիլ. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 28-ին.
  81. ↑ Rachkevych, Mark (2014 թ․ ապրիլի 12). «Armed pro-Russian extremists launch coordinated attacks in Donetsk Oblast, seize buildings and set up checkpoints». Kyiv Post. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 11-ին.
  82. ↑ «Під Слов'янськом з'явилися "зелені чоловічки"». Ukrayinska Pravda (ուկրաիներեն). 2014 թ․ ապրիլի 12. {{cite news}}: More than one of |work= and |newspaper= specified (օգնություն)More than one of |work= և |newspaper= specified (օգնություն)
  83. ↑ «Главная военная прокуратура подтвердила факты гибели десантников». Vedomosti.ru (ռուսերեն). 2014 թ․ նոյեմբերի 10. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 11-ին.
  84. ↑ «В Кремле и Киеве разъяснили заявление о прекращении огня в Донбассе» (ռուսերեն). Interfax. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  85. ↑ «Kremlin denies that Poroshenko and Putin agreed on ceasefire (UPDATES)». kyivpost.com. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  86. ↑ Neil MacFarquhar (2014 թ․ սեպտեմբերի 3). «Putin Lays Out Proposal to End Ukraine Conflict». nytimes.com. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 15-ին.
  87. ↑ «Weekly update from the OSCE Observer Mission at the Russian Checkpoints Gukovo and Donetsk, 28 August until 08:00, 3 September 2014». OSCE. 2014 թ․ սեպտեմբերի 3. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
  88. ↑ «Turchynov: Russia starts aggression in Crimea». Kyiv Post. 2014 թ․ փետրվարի 28. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  89. ↑ Henderson, Barney (2014 թ․ մարտի 1). «Ukraine live: Prime Minister of Ukraine says Russian military invasion would lead to war». The Daily Telegraph. London. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  90. ↑ «U.S. pledges $1 billion in aid to Ukraine». Los Angeles Times. Associated Press. 2014 թ․ մարտի 4. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. {{cite news}}: More than one of |work= and |newspaper= specified (օգնություն)More than one of |work= և |newspaper= specified (օգնություն)
  91. ↑ Moore, Jack (2014 թ․ մարտի 6). «Ukraine Crisis: Obama Orders 12 F-16 Fighter Jets and 300 US Troops to Poland». International Business Times. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 7-ին. {{cite news}}: More than one of |work= and |newspaper= specified (օգնություն)More than one of |work= և |newspaper= specified (օգնություն)
  92. ↑ «Russian anti-war protesters detained in Moscow». Agence France-Presse. 2014 թ․ մարտի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 17-ին. {{cite news}}: More than one of |work= and |newspaper= specified (օգնություն)More than one of |work= և |newspaper= specified (օգնություն)
  93. ↑ Demirjian, Karoun (2014 թ․ սեպտեմբերի 21). «Russian peace march draws tens of thousands in support of Ukraine». Washington Post. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  94. ↑ Ilves, Toomas Hendrik (2014 թ․ մարտի 27). «Toomas Hendrik Ilves: The United States and Europe need a new rulebook for Russia». The Washington Post. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 11-ին.
  95. ↑ «Ukraine sues Russia in International Court of Justice for 'financing terrorism' and discrimination». 2017 թ․ մարտ.
  96. ↑ Sanger, David E. (2022 թ․ հունվարի 10). «In U.S.-Russia Talks, How Far Can Putin Turn Back the Clock?». The New York Times (անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
  97. ↑ «Putin to mull options if West refuses guarantees on Ukraine». AP NEWS (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 26. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.
  98. ↑ Gongloff, Mark (2022 թ․ հունվարի 13). «Putin Launches an Unwelcome Cold War Reboot». Bloomberg. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  99. ↑ 99,0 99,1 Вперед, в прошлое. Россия требует от США и НАТО восстановить в Европе ситуацию 1997 года // Коммерсантъ, 18.12.2021
  100. ↑ «Russia recognises Ukraine separatist regions as independent states». BBC News. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 21-ին.
  101. ↑ «Russia's invasion of Ukraine». The Economist. 2022 թ․ փետրվարի 26.
  102. ↑ Киев заявил о гибели четверых военных при обстреле в Донбассе // Коммерсантъ, 26.03.2021
  103. ↑ Минные переговоры по Донбассу. Лидеры РФ, Франции и Германии собираются обсудить обострение на востоке Украины без Киева // «Коммерсантъ» от 29.03.2021
  104. ↑ 104,0 104,1 Донбасскому урегулированию четвёртого не дано. Лидеры России, ФРГ и Франции обсудили Украину в отсутствие представителей Киева // «Коммерсантъ» от 31.03.2021
  105. ↑ «Назвали війну війною: Рада ухвалила заяву про ескалацію російсько-українського конфлікту». Левий берег. 30 березня 2021. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 31 травня 2021-ին.
  106. ↑ Если завтра Донбасс. Восток Украины готовится к войне // Газета «Коммерсантъ» № 58/П от 05.04.2021
  107. ↑ 107,0 107,1 Черноморскому флоту демонстрируют иностранные флаги. Британский корабль отправился в Одессу на смену американскому // «Коммерсантъ» от 16.05.2021
  108. ↑ Равняйсь, мирно! Украина подтвердила свои обязательства по прекращению огня в Донбассе // Коммерсантъ, 07.04.2021
  109. ↑ Война не принуждается к миру. Контактная группа по Донбассу провела заседание вхолостую // Коммерсантъ, 07.04.2021
  110. ↑ Как НАТО ляжет. Украина хочет вступить в альянс по самый Донбасс // Газета «Коммерсантъ» № 60 от 07.04.2021
  111. ↑ Североатлантический нюанс. В НАТО готовы помочь Украине всем, кроме членства // «Коммерсантъ» от 13.04.2021
  112. ↑ Осуждаем, но не сдаёмся. США и НАТО на словах защищают Украину, а на деле не готовы приближать её к альянсу // Газета «Коммерсантъ» № 66 от 15.04.2021
  113. ↑ Кораблі ФСБ РФ намагались спровокувати ВМСУ біля Керченської протоки: «Гюрзи-М» дали гідну відсіч | Defense Express
  114. ↑ Краснознамённый Черноморский фронт. Россия и Запад вступают в новый конфликт, теперь ещё и из-за режима Чёрного моря // Газета «Коммерсантъ» № 69 от 20.04.2021
  115. ↑ «Украина должна уже узаконить свои отношения с Евросоюзом». Корреспондент «Ъ FM» — о встрече Владимира Зеленского и Эмманюэля Макрона // «Коммерсантъ FM» от 16.04.2021
  116. ↑ «Нормандский формат» позвали на все четыре стороны. Владимир Зеленский стремится возобновить разговор с Владимиром Путиным о Донбассе // Газета «Коммерсантъ» № 68 от 17.04.2021
  117. ↑ Нет Донбасса без огня. На Украине требуют разрыва дипотношений с Россией на фоне провала переговоров // «Коммерсантъ» от 19.04.2021
  118. ↑ Зеленский предложил Путину встретиться в Донбассе // Коммерсантъ, 20.04.2021
  119. ↑ «Господин Путин! Я готов предложить вам встретиться в любой точке украинского Донбасса». Владимир Зеленский пригласил российского лидера на переговоры // «Коммерсантъ» от 20.04.2021
  120. ↑ Путин готов принять Зеленского в Москве, но не для обсуждения Донбасса // Коммерсантъ, 22.04.2021
  121. ↑ Владимир Зеленский обозначил приоритеты. Как прошла пресс-конференция украинского лидера // «Коммерсантъ FM» от 21.05.2021
  122. ↑ Путин: Зеленский отдал Украину под внешнее управление // Коммерсантъ, 30.06.2021
  123. ↑ Россия начала возвращать войска с учений в Крыму // Интерфакс-Украина, 23.04.2021
  124. ↑ Проверка в ЮВО и ЗВО завершается, с 23 апреля войска начнут возвращаться в пункты постоянной дислокации — Шойгу // Интерфакс-Украина, 22.04.2021
  125. ↑ 125,0 125,1 РФ не приемлет давления в вопросе перемещения войск на своей территории — Шойгу // Интерфакс-Украина, 27.04.2021
  126. ↑ «От беспилотников к беспредельникам. Восток Украины переходит в режим непрекращающегося огня». Коммерсантъ. 02.11.2021. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 26-ին.
  127. ↑ «Донбасс становится беспилотной зоной – Газета Коммерсантъ № 197 (7159) от 28.10.2021». kommersant.ru. 2021 թ․ հոկտեմբերի 27. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  128. ↑ «Генштаб Украины показал первое применение дрона Bayraktar в Донбассе — РБК». rbc.ru. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  129. ↑ «OSCE Special Monitoring Mission to Ukraine (SMM) Daily Report 256/2021 issued on 1 November 2021». www.osce.org (անգլերեն). OSCE. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 19-ին.
  130. ↑ «Daily Report 256/2021» (PDF). www.osce.org. 2021 թ․ նոյեմբերի 1. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 19-ին.
  131. ↑ «От беспилотников к беспредельникам – Мир – Коммерсантъ». kommersant.ru. 2021 թ․ նոյեմբերի 2. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  132. ↑ «Администрация президента США очень обеспокоена». CNN объяснил, зачем глава ЦРУ приезжал в Москву // Газета.ru, 06 ноября 2021
  133. ↑ Визит с предупреждением. Стали известны детали приезда главы ЦРУ Уильяма Бернса в Москву // Коммерсантъ, 06.11.2021
  134. ↑ Алексей Резников назначен министром обороны Украины // Коммерсантъ, 04.11.2021
  135. ↑ 135,0 135,1 135,2 Россия и Запад концентрируют обвинения. Угроза дестабилизации на украинском направлении беспокоит всех, но по-своему // Коммерсантъ, 16.11.2021
  136. ↑ «Глава разведки Украины назвал протесты в Киеве подготовкой России к военному вторжению – Новости – Мир – Коммерсантъ». kommersant.ru. 2021 թ․ նոյեմբերի 21. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  137. ↑ 137,0 137,1 «Ненормандское положение вещей – Газета Коммерсантъ № 215 (7177) от 26.11.2021». kommersant.ru. 2021 թ․ նոյեմբերի 25. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  138. ↑ «Украина заговорила о "вторжении" – Коммерсантъ FM – Коммерсантъ». kommersant.ru. 2021 թ․ նոյեմբերի 22. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  139. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 15.11.2021 № 657 «Об оказании гуманитарной поддержки населению отдельных районов Донецкой и Луганской областей Украины»». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  140. ↑ Саммит Украине! Героям саммит! Почему важны и чем уникальны переговоры Владимира Путина и Джо Байдена // Коммерсантъ, 07.12.2021
  141. ↑ Захарова заявила об отправке половины украинских военных в район Донбасса // РБК, 01.12.2021
  142. ↑ За нашу соседскую родину. Киев ждёт войну с Россией, а Москва — пересмотра политики Запада на украинском направлении // Коммерсантъ, 03.12.2021
  143. ↑ «Russia builds up forces on Ukrainian border». Politico. 2021 թ․ դեկտեմբեր.
  144. ↑ «Russia accuses Ukraine of mobilising artillery, feigning negotiations». Euronews. 2021 թ․ դեկտեմբերի 10.
  145. ↑ «UPDATE 1-Russia accuses Ukraine of mobilising artillery, feigning negotiations». Reuters. 2021 թ․ դեկտեմբերի 9.
  146. ↑ Шойгу заявил о подготовке США провокации с химоружием на Украине // РБК, 21.12.2021
  147. ↑ Пентагон назвал ложью слова Шойгу о провокациях с химоружием в Донбассе // РБК, 22.12.2021
  148. ↑ Остросюжетная внешняя политика. Как Россия перешла в дипломатическое наступление и чем оно может закончиться // Коммерсантъ, 30.12.2021
  149. ↑ Путин предложил начать переговоры по нерасширению НАТО на восток // Ведомости, 01.12.2021
  150. ↑ 150,0 150,1 Кремль прокомментировал переговоры Путина и Байдена // Коммерсантъ, 07.12.21
  151. ↑ 151,0 151,1 Между Киевом и наковальней. Владимир Путин и Джо Байден обсудили Украину без Украины // Коммерсантъ, 08.12.21
  152. ↑ 152,0 152,1 152,2 152,3 Меролюбивая позиция. США и союзники готовы защищать Украину только экономически // Коммерсантъ, 13.12.21
  153. ↑ 153,0 153,1 Альянс на скаку остановят. Что происходит в отношениях Москвы и Запада после видеосаммита президентов России и США // Коммерсантъ, 10.12.21
  154. ↑ Операция против деградации. США и НАТО готовы обсуждать российские требования о гарантиях безопасности, но выборочно // Коммерсантъ, 22.12.2021
  155. ↑ Байден в разговоре с Зеленским выразил озабоченность «агрессивными действиями России» // Коммерсантъ, 10.12.21
  156. ↑ Байден обсудил с лидерами «бухарестской девятки» ситуацию на российско-украинской границе // Коммерсантъ, 10.12.21
  157. ↑ 157,0 157,1 Помощник Блинкена получила предложения России о гарантиях безопасности. Чем завершилось украино-российское турне помощника госсекретаря США Карен Донфрид // РБК, 15.12.21
  158. ↑ «Ukraine says arrests Russian agent planning attacks in Odessa». www.msn.com.
  159. ↑ Harding, Luke (2022 թ․ հունվարի 14). «Ukraine hit by 'massive' cyber-attack on government websites». The Guardian (անգլերեն).
  160. ↑ «Russia is preparing a pretext for invading Ukraine: US official». Al Jazeera English. 2022 թ․ հունվարի 14.
  161. ↑ «Признать Донецкую и Луганскую народные республики!». Правда. 21 января 2022.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  162. ↑ «В Госдуму внесли проект обращения к Путину с просьбой признать ДНР и ЛНР».
  163. ↑ НАТО на фоне наращивания РФ военной группировки возле Украины приводит войска в боеготовность // Интерфакс-Украина, 24.01.2022
  164. ↑ 164,0 164,1 164,2 164,3 164,4 164,5 164,6 Поджигатели волны. Ситуация вокруг Украины становится предвоенной // Коммерсантъ, 24.01.2022
  165. ↑ СМИ: Украина ожидает от США 45 самолётов с военной помощью // ТАСС, 28.01.2022
  166. ↑ 166,0 166,1 166,2 Украину взяли на вооружение. Страны НАТО наращивают военную помощь Киеву // Коммерсантъ, 20.01.2022
  167. ↑ Турчак: Россия должна поддержать ДНР и ЛНР поставками отдельных видов вооружений // ТАСС, 26.01.2022
  168. ↑ Столтенберг заявил, что НАТО не знает истинные намерения РФ в отношении Украины // ТАСС, 30.01.2022
  169. ↑ Канада отзывает из Киева часть сотрудников посольства // Коммерсантъ, 30.01.2022
  170. ↑ Госдеп рекомендовал американцам покинуть Украину и начал эвакуацию сотрудников посольства // Коммерсантъ, 24.01.2022
  171. ↑ Зарубежные СМИ: Почему США решили вывезти из Киева семьи дипломатов? // Коммерсантъ, 24.01.2022
  172. ↑ Зеленский призвал украинцев не паниковать из-за слухов о российском вторжении // Коммерсантъ, 19.01.2022
  173. ↑ США могут начать эвакуацию сотрудников посольства на Украине на следующей неделе // Коммерсантъ, 22.01.2022
  174. ↑ 174,0 174,1 174,2 174,3 174,4 174,5 Власти Украины разжигают мир. Угрозу большой войны отменили перед переговорами в «нормандском формате» // Коммерсантъ, 25.01.2022
  175. ↑ Министр обороны Украины заявил, что не видит угрозы вторжения России в ближайшее время. ТАСС, 25.01.2022
  176. ↑ Ukrainian official tells CNN Biden’s call with Ukrainian President 'did not go well' but White House disputes account. CNN Politics, 28.01.2022
  177. ↑ CNN: телефонный разговор Байдена и Зеленского прошел «не очень хорошо» // Коммерсантъ, 28.01.2022
  178. ↑ Tensions growing between Washington and Kyiv as Ukraine-Russia crisis drags on. CNN Politics, 28.01.2022
  179. ↑ CNN: США недовольны, что Украина «преуменьшает угрозу» возможного «российского вторжения». Коммерсантъ, 29.01.2022
  180. ↑ Politico: Зеленский опасается, что США намеренно преувеличивают российскую угрозу. Коммерсантъ, 29.01.2022
  181. ↑ Nikolskaya, Polina; Osborn, Andrew (24 February 2022). "Russia's Putin authorises 'special military operation' against Ukraine". Reuters. Retrieved 4 March 2022.
  182. ↑ Grunau, Andrea; von Hein, Matthias; Theise, Eugen; Weber, Joscha (25 February 2022). "Fact check: Do Vladimir Putin's justifications for going to war against Ukraine add up?". Deutsche Welle. Retrieved 7 March 2022.
  183. ↑ Waxman, Olivia B. (3 March 2022). "Historians on What Putin Gets Wrong About 'Denazification' in Ukraine". Time. Retrieved 6 March 2022.
  184. ↑ "Russia attacks Ukraine". CNN International. 24 February 2022. Archived from the original on 24 February 2022. Retrieved 24 February 2022.
  185. ↑ Kirby, Paul (9 March 2022). "Why is Russia invading Ukraine and what does Putin want?". BBC News. Retrieved 9 March 2022.
  186. ↑ "Ukrainian president signs decree on general mobilisation of population -Interfax". Reuters. 24 February 2022. Archived from the original on 25 February 2022. Retrieved 25 February 2022.
  187. ↑ "Zelensky signs decree declaring general mobilization". Interfax-Ukraine. 25 February 2022. Archived from the original on 25 February 2022. Retrieved 25 February 2022.
  188. ↑ "Ukraine rejects Russian demand to surrender port city of Mariupol in exchange for safe passage". CBS News. 20 March 2022. Retrieved 21 March 2022.
  189. ↑ "Ukraine refuses to surrender Mariupol as scope of human toll remains unclear". Canadian Broadcasting Corporation. 21 March 2022. Retrieved 21 March 2022.
  190. ↑ "Trending news: BBC: Putin replaces military commander in Ukraine – The Moscow Times". Hindustan News Hub. 8 April 2022. Retrieved 9 April 2022.
  191. ↑ Arraf, Jane; Nechepurenko, Ivan; Landler, Mark (19 April 2022). "Ukraine Says Russia Begins Assault in the East After Raining Missiles Nationwide". The New York Times. Retrieved 20 April 2022.
  192. ↑ "Russia says remaining 531 Azovstal defenders surrender, steelworks siege over". Yahoo!News. 20 May 2022.
  193. ↑ Sommerville, Quentin (11 May 2022). "Ukraine war: Russia pushed back from Kharkiv – report from front line". BBC. Archived from the original on 11 May 2022. Retrieved 23 May 2022.
  194. ↑ Myre, Greg (26 June 2022). "Russia bombs Kyiv in a weekend missile barrage across Ukraine". NPR. Retrieved 7 July 2022.
  195. ↑ "Russia hits Lviv again as Putin's campaign of terror focuses on Ukraine's shell-shocked east". www.cbsnews.com. Retrieved 7 July 2022.
  196. ↑ Rutter, Jill (7 March 2022). "Protecting Ukrainian refugees: What can we learn from the response to Kosovo in the 90s?". British Future. Retrieved 29 March 2022.
  197. ↑ "IntelBrief: China Seeks to Balance Its Interests as Russia's War on Ukraine Intensifies". The Soufan Center. 4 March 2022. Retrieved 29 March 2022. Over a week into the Russian invasion of Ukraine, the war has raged on, spurring the most serious humanitarian crisis in Europe since the wars in the Balkans in the 1990s."
  198. ↑ Beaumont, Peter (6 March 2022). "Ukraine has fastest-growing refugee crisis since second world war, says UN". The Guardian. Retrieved 8 March 2022.
  199. ↑ "Situation Ukraine Refugee Situation". United Nations High Commissioner for Refugees. Retrieved 23 July 2022.
  200. ↑ "Liz Truss mulls seizure of Russian assets in UK to give to Ukraine". the Guardian. 3 July 2022. Retrieved 4 July 2022.
  201. ↑ Dickson, Janice (30 September 2022). "Putin signs documents to illegally annex four Ukrainian regions, in drastic escalation of Russia's war". The Globe and Mail. Archived from the original on 1 October 2022. Retrieved 1 October 2022.
  202. ↑ "Ukraine war latest: Putin declares four areas of Ukraine as Russian". BBC News.
  203. ↑ "Russians Are Fleeing the Threat of Conscription". 21 September 2022.
  204. ↑ "Russians rush for flights out amid partial reservist call-up". NPR. 21 September 2022.
  205. ↑ "UN resolution against Ukraine invasion: Full text". Al Jazeera. 2 March 2022. Retrieved 25 March 2022. The General Assembly ... [d]eplores in the strongest terms the aggression by the Russian Federation against Ukraine in violation of Article 2 (4) of the Charter
  206. ↑ Scheffer, David J. (17 March 2022). "Can Russia Be Held Accountable for War Crimes in Ukraine?". Council on Foreign Relations. Retrieved 18 March 2022. Russia's invasion of Ukraine constitutes the crime of aggression under international law.
  207. ↑ Chernova, Anna; Cotovio, Vasco; Thompson, Mark (28 February 2022). "Sanctions slams Russian economy". CNN. Retrieved 4 March 2022.
  208. ↑ "House approves $40B in Ukraine aid, beefing up Biden request". Associated Press. 11 May 2022.

Լրացուցիչ գրականություն

խմբագրել

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռուս-ուկրաինական_պատերազմ_(2014-այժմ)&oldid=10138268» էջից