Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Նյու Յորք (այլ կիրառումներ)

Նյու Յորք (անգլ.՝ New York), Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ամենաբնակեցված քաղաքը[4]։ 2016 թվականի տվյալներով՝ 784 կմ² տարածքի վրա[5][6] բնակվում է 8,537,673 մարդ[7], ինչն էլ Նյու Յորքը դարձնում է Միացյալ Նահանգների ամենախիտ բնակեցված քաղաքը[8]։ Տեղակայված լինելով Նյու Յորք նահանգի ծայր հարավում՝ քաղաքը Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանի կենտրոնն է, որն աշխարհում ամենաբնակեցվածն է[9][10]։ Համաշխարհային հզոր այս քաղաքը[11] մեծ ազդեցություն ունի առևտրի, ֆինանսների, մեդիայի, արվեստի, նորաձևության, հետազոտությունների, տեխնոլոգիայի, կրթության և ժամանցի վրա․ քաղաքի արագ տեմպը[12][13] հայտնի է «Նյույորքյան րոպե» անվամբ[14]։ Այստեղ է գտնվում Միացյալ Ազգերի Կազմակերպության գլխավոր գրասենյակը[15]։ Նյու Յորքը միջազգային դիվանագիտության կարևոր կենտրոնն է[16] և նկարագրվում է որպես աշխարհի[17][18][19][20][21] մշակութային, ֆինանսական և մեդիա մայրաքաղաք[22][23]։

Ձայնային ֆայլն ստեղծվել է հետևյալ տարբերակի հիման վրա (դեկտեմբերի 18, 2017) և չի պարունակում այս ամսաթվից հետո կատարված փոփոխությունները։ Տես նաև ֆայլի մասին տեղեկությունները կամ բեռնիր ձայնագրությունը Վիքիպահեստից։ (Գտնել այլ աուդիո հոդվածներ)
Բնակավայր
Նյու Յորք
անգլ.՝ New York[1]
անգլ.՝ Fort Neu-Amsterdam[1]
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԱմերիկայի Միացյալ Նահանգներ ԱՄՆ
Ներքին բաժանումՆյու Յորք շրջան, Բրուքլին, Քուինս, Բրոնքս շրջան և Ռիչմոնդ շրջան
Հիմնադրված է1624[2] և 1626[1] թ.
Մակերես1213,369839 կմ²
ԲԾՄ11 մետր
Պաշտոնական լեզուանգլերեն
Բնակչություն8 804 190 մարդ (ապրիլի 1, 2020)[3]
Ժամային գոտիEDT?, UTC-5 և UTC−4
Հեռախոսային կոդ212, 347, 646, 718, 917 և 929
Փոստային դասիչ10000–10499, 11004–11005, 11100–11499 և 11600–11699
Ավտոմոբիլային կոդNY
Պաշտոնական կայքnyc.gov(անգլ.)
Նյու Յորք (ԱՄՆ)##
Նյու Յորք (ԱՄՆ)

Տեղակայված լինելով աշխարհի ամենամեծ բնական ծովախորշում[24][25]՝ Նյու Յորքը կազմված է 5 բորոներից, որոնցից յուրաքանչյուրը Նյու Յորք նահանգի առանձին շրջան է[26]։ Հինգ բորոները՝ Բրուքլինը, Քուինսը, Մանհեթենը, Բրոնքսը և Սթաթեն Այլենդը, 1898 թվականին միավորվել են՝ դառնալով մեկ քաղաք[27]։ Քաղաքը և դրա մերձքաղաքային շրջանը ԱՄՆ օրինական գաղթելու համար առաջնային մուտքն է[28][29][30], և քանի որ Նյու Յորքում խոսում են ավելի քան 800 լեզվով[31][32][33], այն այդ առումով աշխարհի ամենաբազմալեզու քաղաքն է[32][34][35]։ Նյու Յորքն ունի ավելի քան 3.2 մլն բնակիչ, որոնք ծնվել են ԱՄՆ-ից դուրս[36]․ այն աշխարհի ամենաշատ օտարազգի բնակչություն ունեցող քաղաքն է։ 2016 թվականի տվյալներով[37]՝ Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանն ամենաբնակեցվածն է ԱՄՆ-ում, սա վերաբերվում է և՛ Մերձքաղաքային վիճակագրական տարածաշրջանին (MSA, 20.2 մլն)[38], և՛ Միացյալ վիճակագրական տարածաշրջանին (CSA, 23.7 մլն)[39]։ 2013 թվականին Մերձքաղաքային վիճակագրական տարածաշրջանն արտադրել է գրեթե $1.39 տրիլիոն ԱՄՆ դոլարի համախառն մերձքաղաքային արտադրանք[40]։ 2012 թվականին Միացյալ վիճակագրական տարածաշրջանն[41] արտադրել է $1.55 տրիլիոն համախառն մերձքաղաքային արտադրանք։ Նյու Յորքի Մերձքաղաքային վիճակագրական տարածաշրջանի համախառն ներքին արդյունքն ավելի բարձր է, քան բոլոր երկրներինը՝ բացառությամբ 11 երկրի, իսկ Միացյալ վիճակագրական տարածաշրջանինը՝ ավելի բարձր է, քան բոլոր երկրներինը՝ բացառությամբ 12 երկրի[42]։

Նյու Յորքը հիմնադրվել է 1624 թվականին Ստորին Մանհեթենում Հոլանդիայի գաղութարարների կողմից` որպես առևտրային կենտրոն, և 1626 թվականին անվանվել է Նոր Ամստերդամ[43]։ 1664 թվականին քաղաքը և շրջակա տարածքներն անցել են անգլիական իշխանության տակ[43], և երբ Անգլիայի Չարլզ II արքան այդ տարածքները նվիրել է եղբորը՝ Յորքի դքսին, վերանվանվել է Նյու Յորք[44]։ 1785–1790 թվականներին Նյու Յորքը եղել է ԱՄՆ-ի մայրաքաղաքը[45]։ Այն 1790 թվականից երկրի ամենամեծ քաղաքն է[46]։ Ազատության արձանը, որը համարվում է Միացյալ Նահանգների և նրա ժողովրդավարության խորհրդանիշը[47], 19-րդ դարի վերջին 20-րդ դարի սկզբին ողջունում էր Ամերիկա ժամանած միլիոնավոր մարդկանց, որոնք ներգաղթել էին նավով[48]։ Այժմ Նյու Յորքը համարվում է նորարարության և ձեռնարկատիրության[49], սոցիալական հանդուրժողականության[50] և շրջակա միջավայրի կայունության[51][52] համաշխարհային հանգույց և ազատության ու մշակութային բազմազանության համաշխարհային խորհրդանիշ[53]։

Նյու Յորքի շատ վարչական շրջաններ և հուշարձաններ բավականին հայտնի են․ 2016 թվականին քաղաք է այցելել ռեկորդային՝ 61 միլիոն զբոսաշրջիկ[54], 2013 թվականին Նյու Յորքում էին գտնվում աշխարհի ամենաշատ այցելվող 10 զբոսաշրջային վայրերը[55]։ Որոշ աղբյուրներ Նյու Յորքը դասել են որպես աշխարհի ամենաշատ լուսանկարված քաղաք[56]։ Թայմս Սքվերը համարվում է աշխարհի «սիրտը»[57], իսկ նրա «խաչմերուկները»[58] Բրոդվեյի թատերական թաղամասի լուսավոր հաբն են[59]՝ աշխարհի ամենաաշխույժ հետիոտնային հանգույցը[60][61] և աշխարհի զվարճալիքների ամենամեծ կենտրոնը[62]։ Քաղաքի շատ կամուրջներ, երկնաքերներ[63] և զբոսայգիներ հայտնի են ամբողջ աշխարհում։ Ստորին Մանհեթենի Ֆինանսական վարչական շրջանում է գտնվում Ուոլ Սթրիթը, որի համար Նյու Յորքը համարվում է աշխարհի տնտեսապես ամենահզոր քաղաքը և առաջատար ֆինանսական կենտրոնը[21][64][65][66]․ քաղաքում են գտնվում ընդհանուր շուկայական կապիտալիզացիայով աշխարհի 2 ամենամեծ ֆոնդային բորսաները՝ Նյու Յորքի ֆոնդային բորսան և NASDAQ[67][68]։ Մանհեթենի անշարժ գույքի շուկան ամենաթանկն է աշխարհում[69][70]։ Մանհեթենի Չայնաթաունում է կենտրոնացած Արևմտյան կիսագնդի չինացիների մեծ մասը[71][72]՝ տարբեր առումներով զարգացնելով Չայնաթաուններն ամբողջ քաղաքում[73][74]։ Մատուցելով 24/7 ծառայություն[75]՝ Նյու Յորքի մետրոպոլիտենը խոշորագույնն է աշխարհում՝ 472 կայարանով[76][77][78]։ Նյու Յորքում է գտնվում ավելի քան 120 քոլեջ և համալսարան՝ Կոլումբիայի համալսարանը, Նյու Յորքի համալսարանը, Ռոքֆելլերի համալսարանը, որոնք ընդգրկված են աշխարհի առաջատար 35 բուհերի սանդղակում[79][80]։

Պատմություն խմբագրել

Անվան ստուգաբանություն խմբագրել

1664 թվականին քաղաքն անվանվեց Հյուսիսային Անգլիայի Յորք քաղաքի պատվին՝ մեծարելով Յորքի դուքս, Անգլիայի հետագա արքա Ջեյմս II-ին։ Չարլզ II-ը՝ Ջեյմսի եղբայրը, վերջինիս նվիրեց նախկին Նոր Նիդեռլանդները և նրա գլխավոր քաղաք Նոր Ամստերդամը, որը նոր էին զավթել հոլանդացիներից։

Վաղ պատմություն խմբագրել

Վիսկոնսինյան սառցակալման ժամանակ Նյու Յորքը տեղակայված էր 304.8 մ խորություն ունեցող մեծ սառցե վահանի ծայրին։ Սառցե վահանից մեծ հողակտորներ պոկվեցին, մնաց միայն հիմնաժայռը, որը ներկայիս Նյու Յորքի երկրաբանական հիմքն է։ Ավելի ուշ, սառցե վահանի տեղաշարժի արդյունքում առանձնացան ներկայիս Լոնգ Այլենդը և Սթաթեն Այլենդը[81]։

Նախագաղութային ժամանակաշրջանում ներկայիս Նյու Յորքի տարածքում ապրում էին հնդկացի ալգոնկինների տարբեր ցեղախմբեր՝ ներառյալ դելավարները, որոնց հայրենի Լինեյփհոքինգի մեջ էր մտնում Սթաթեն Այլենդը, Լոնգ Այլենդի արևմտյան մասը՝ ներառյալ այն տարածքը, որի վրա հետագայում առաջացան Բրուքլինը և Քուինսը, Մանհեթենը, Բրոնքսը և Ստորին Հուդզոնի հովիտը[82]։

Առաջին եվրոպացին, որն այցելեց Նյու Յորք, ֆրանսիական գահին ծառայող ֆլորենցիացի ծովագնաց Ջիովաննի դա Վեռացանոն էր, որը 1524 թվականին իր «La Dauphine» նավով մտավ այժմյան Նյու Յորք ծովախորշ։ Նա պահանջեց այդ տարածքը Ֆրանսիայի համար, որն անվանեց Նոր Անգուլեմ (Nouvelle Angoulême)[83]։

 
Պետեր Մինյոյտին են վերագրում Մանհեթեն կղզու գնումը 1626 թվականին։

Մի իսպանական արշավախումբ՝ Կառլոս V կայսեր պորտուգալացի ծովագնաց, կապիտան Էշտևան Գոմեշի գլխավորությամբ, 1525 թվականի հունվարին ժամանեց ներկայիս Նյու Յորք ծովախորշ՝ «La Anunciada» կարավելլան կառուցելու նպատակով․ նա տեղակայվեց Հուդզոն գետի ափին, որն անվանեց Ռիո դե Սան Անտոնիո (Սուրբ Անտոնիոսի գետ)։ Ծանր սառույցը խոչընդոտեց նրա հետագա նավարկությանը, և Էշտևանն օգոստոսին վերադարձավ Իսպանիա։ 1527 թվականի Պադրոն Ռեալ քարտեզը, որը Հյուսիսային Ամերիկայի արևելյան ափը ցույց տվող առաջին գիտական քարտեզն էր, կազմվել է Գոմեշի արշավախմբի հաղորդած տվյալների հիման վրա, որի համար էլ Միացյալ Նահանգների հյուսիսարևելյան մասը Գոմեշի պատվին կոչվել է Տիեռա դե Էշտևան Գոմեշ (Էշտևան Գոմեշի երկիր)[84]։

1609 թվականին անգլիացի ծովագնաց Հենրի Հուդզոնը կրկին հայտնաբերեց այս շրջանը, երբ իր «Halve Maen» (հոլանդերենից թարգմ․՝ «Կիսալուսին») նավով ժամանեց ներկայիս Նյու Յորք ծովախորշ, մինչ Հոլանդական Իսթ Ինդիա ընկերության համար Արևելքում փնտրում էր Հյուսիսարևմտյան անցուղին։ Նա շարունակեց նավարկել մինչև Հյուսիսային գետ հասնելը (այսպես էին հոլանդացիները կոչել գետը, այժմ՝ Հուդզոն գետ), որը Հուդզոնն անվանեց Մաուրիտիուս (MauritiusՄորից Օրանացու պատվին։ Հուդզոնի առաջին օգնականը ծովախորշը նկարագրել է որպես «շատ լավ ծովախորշ բոլոր տեսակի քամիների համար», իսկ գետը՝ որպես «մի մղոն լայնության» և «լի ձկներով»[85]։ Հուդզոնը նավարկեց 150 մղոն դեպի հյուսիս[86], անցավ ներկայիս Օլբանիի տարածքը՝ հավատալով, որ նավարկում է օվկիանոսային վտակով, մինչև որ գետը չափազանց ծանծաղ դարձավ՝ նավարկելը շարունակելու համար[85]։ Նա 10 օր հետազոտեց տարածքը և այն վերցրեց Հոլանդական Իսթ Ինդիա կազմակերպության համար։ 1614 թվականին Նիդեռլանդները վերցրեց Քեյփ Քոդի և Դելավար ծոցի միջև ընկած տարածքը և այն անվանեց Նոր Նիդեռլանդներ (հին հոլ․՝ Nieuw-Nederland

Ապագա Նյու Յորքի առաջին ոչ հնդկացի բնակիչը Խուան Ռոդրիգեսն էր՝ մի վաճառական Սանտո Դոմինգոյից։ Ծնվելով Սանտո Դոմինգոյում և ունենալով պորտուգալական և աֆրիկյան ծագում՝ նա Մանհեթեն ժամանեց 1613-1614 թվականի ձմռանը՝ որպես Հոլանդիայի ներկայացուցիչ, տեղի բնակչության հետ առևտուր անելու համար։ Վերին Մանհեթենի Բրոդվեյ փողոցի 159-218 հատվածը կրում է Խուան Ռոդրիգեսի անունը[87][88]։

 
Նոր Ամստերդամը՝ Ստորին Մանհեթենի կենտրոնում, 1664 թվականին, երբ Անգլիան գրավեց այն և անվանեց «Նյու Յորք»։

Հոլանդիայի կառավարման տարիներ խմբագրել

Նոր Նիդեռլանդներում մշտական եվրոպական ներկայությունն սկսել է 1624 թվականին՝ Նյու Յորքը դարձնելով 12-րդ ամենահին շարունակ նվաճված, եվրոպացիների կողմից ստեղծված բնակավայրը Միացյալ Նահանգներում[89], որի Գովերնորս կղզում հիմնվեց հոլանդական մորթու առևտրի բնակատեղի։ 1625 թվականին շինարարություն սկսվեց Մանհեթեն կղզու միջնաբերդում և Ամստերդամ բերդում, որն ավելի ուշ անվանվեց Նոր Ամստերդամ[90][91]։ Նոր Ամստերդամի գաղութը կենտրոնացած էր մի վայրում, որը հետագայում դարձավ Ստորին Մանհեթենը։ 1626 թվականին հոլանդացի գաղութային կառավարիչ-գեներալ Պետեր Մինյոյտը, գործելով որպես Հոլանդական Վեսթ Ինդիա ընկերության իրավասու, Քանարսիից՝ դելավարների մի փոքր ցեղախմբից, 60 գուլդենով[92][93] (մոտ $1,000 2006 թվականին) գնեց Մանհեթեն կղզին։ Ըստ հերքված լեգենդի՝ Մանհեթենը գնել են $24 ԱՄՆ դոլար արժեցող ապակյա ուլունքահատիկներով[94][95][96]։

Գնումից հետո Նոր Ամստերդամը սկսեց դանդաղ աճել[97]։ Որպեսզի բնակիչներ գրավեն, հոլանդացիները 1628 թվականին ստեղծեցին պատրունային համակարգ, համաձայն որի՝ հարուստ հոլանդացիները («պատրուններ» կամ պատրոններ), որոնք 50 գաղութաբնակների էին բերում Նոր Ամստերադամ, պարգևատրվում էին հողով, տեղում քաղաքական ինքնավարություն, ինչպես նաև իրավունք էին ստանում մասնակցել մորթու եկամտաբեր առևտրին։ Այս ծրագիրը քիչ հաջողություն ունեցավ[98]։

1621 թվականից Հոլանդական Վեսթ Ինդիա ընկերությունը, Հոլանդիայի գլխավոր նահանգների կողմից լիազորված լինելով, գործում էր որպես մենաշնորհ Նոր Նիդեռլանդներում։ 1639–1640 թվականներին տնտեսական աճը կայունացնելու նպատակով Հոլանդական Վեսթ Ինդիա ընկերությունը հրաժարվեց մորթու վաճառքի իր մենաշնորհից, որը հանգեցրեց սննդի, փայտանյութի, ծխախոտի և ստրուկների վաճառքի աճին (մասնավորապես Նիդերլանդական Անտիլների հետ)[97][99]։

1647 թվականին Փիթեր Ստայվեսանտը դարձավ Նոր Նիդեռլանդների վերջին կառավարիչ-գեներալը։ Նրա կառավարման օրոք Նոր Ամստերդամի բնակչությունը 2000-ից դարձավ 8000։ Ստայվեսանտին են վերագրում գաղութում իրավակարգի բարելավումը, այդուհանդերձ, նա վայելում էր նաև բռնապետ առաջնորդի համբավ։ Նա կանոնակարգեց խմիչքների վաճառքը, փորձեց վերահսկողություն սահմանել Հոլանդական ռեֆորմատական եկեղեցու վրա և արգելեց կրոնական այլ խմբերին (այդ թվում՝ քվակերներին, հուդայականներին և լյութերականներին) պաշտամունքի վայրեր կառուցել[100]։ Հոլանդական Վեսթ Ինդիա ընկերությունը փորձում էր թեթևացնել Ստայվեսանտի և Նոր Ամստերդամի բնակիչների միջև լարվածությունը[101]։

Անգլիայի կառավարման տարիներ խմբագրել

1664 թվականին առանց էական դիմադրության Պետեր Ստյոյվեսանտն առանց արյունահեղության Նոր Ամստերդամը հանձնեց անգլիական զորքին, որը գլխավորում էր գնդապետ Ռիչարդ Նիքոլսը[100][101]։ Հանձնման պայմանները թույլ էին տալիս հոլանդացի բնակիչներին մնալ գաղութում, որոնք ազատ էին նաև ընտրել իրենց կրոնը[102]։ Անգլիացիները նոր քաղաքն անվանեցին «Նյու Յորք»՝ Յորքի դքսի պատվին (հետագայում՝ Անգլիայի արքա Ջեյմս II)[103]։ Փոխանցումը հաստատվեց 1667 թվականին Բրեդի համաձայնագրով, որով վերջացավ Երկրորդ անգլո-հոլանդական պատերազմը[104]։

1673 թվականի օգոստոսի 24-ին՝ Երրորդ անգլո-հոլանդական պատերազմի ժամանակ, հոլանդացի կապիտան Անթոնի Քոլվեն Կորնելիս Էվերտսեն կրտսերի հրամանով Անգլիայից բռնագրավեց Նյու Յորքի գաղութը և Վիլհելմ III Օրանացու պատվին այն կնքեց «Նոր Օրան» անվամբ[105][106]։ Շուտով 1674 թվականի նոյեմբերին կնքված Վեսթմինսթերի համաձայնագրով հոլանդացիները կղզին վերադարձրին Անգլիային։

Հնդկացիների միջցեղային պատերազմները և եվրոպացիների հետ շփման արդյունքում տարածված որոշ համաճարակներ 1660-1670 թվականներին դելավարների շրջանում զգալի կորուստների պատճառ դարձան[107]։ 1700 թվականին դելավարների թիվը նվազեց՝ դառնալով 200[108]։ 18-րդ դարում Նյու Յորքում մի քանի անգամ դեղին տենդի համաճարակ բռնկվեց, որի արդյունքում միայն 1702 թվականին կրճատվեց բնակչության 10 տոկոսը[109][110]։

1700-ականների սկզբին բրիտանական իշխանության տակ Նյու Յորքը դարձավ կարևոր առևտրային նավահանգիստ։ Այն դարձավ նաև ստրկության կենտրոն․ 1730 թվականին ընտանիքների 42 %-ը ունեին ստրուկներ (ավելի քան որևէ այլ քաղաք՝ բացառությամբ Հարավային Կարոլինայի Չառլսթոն քաղաքի[111])։ Ստրկատերերից շատերը մի քանի տնային ստրուկ ունեին, սակայն մնացածները ստրուկներ էին վարձում դրսի աշխատանքների համար։ Ստրկությունը դարձավ Նյու Յորքի տնտեսության անբաժանելի մասը նավահանգստում ստրուկների աշխատանքի և դեպի ԱՄՆ-ի հարավային մաս նավագանացության շնորհիվ։ 1990-ական թվականներին Ֆոլի հրապարակի մոտ նոր դաշնային դատարանի կառուցման ժամանակ հայտնաբերվել է «African Burial Ground»-ը, որը բացահայտեց գաղութային տարիներին տվյալ տարածքում տասնյակ հազարավոր աֆրիկացիների թաղված լինելը։

1735 թվականին Մանհեթենում Ջոն Փիթեր Զենգերի դատը և արդարացման դատավճիռը, որը գաղութային կառավարիչ Ուիլյամ Քոսբիին քննադատելուց հետո մեղադրվում էր զրպարտության մեջ, օգնեց Հյուսիսային Ամերիկայում մամուլի ազատության հաստատմանը[112]։ 1754 թվականին Գեորգ II արքայի հրովարտակով Ստորին Մանհեթենում հիմնադրվեց Կոլումբիայի համալսարանը՝ որպես արքայական քոլեջ[113]։

Ամերիկյան հեղափոխություն խմբագրել

 
Լոնգ Այլենդի ճակատամարտը, Ամերիկյան հեղափոխական պատերազմի ամենամեծ ճակատամարտը, որը տեղի ունեցավ 1776 թվականին Բրուքլինում։

1765 թվականի հոկտեմբերին Նյու Յորքում տեղի ունեցավ Ամերիկյան գաղութների առաջին կոնգրեսի հանդիպումը։ Լոնգ Այլենդի ճակատամարտը, որն Ամերիկյան հեղափոխական պատերազմի ամենամեծ ճակատամարտն էր, տեղի ունեցավ 1776 թվականի օգոստոսին ներկայիս Բրուքլինի բորոյում։ Ճակատամարտից հետո, որտեղ ամերիկացիները պարտվեցին, բրիտանացիները քաղաքը դարձրին Հյուսիսային Ամերիկայի իրենց ռազմական և քաղաքական գործողությունների բազան։ Քաղաքն ապաստարան էր լոյալիստ փախստականների և փախուստի դիմած ստրուկների համար, որոնք միացել էին բրիտանական զորքերին, երբ արքան ազատություն խոստացավ բոլոր մարտիկներին։ Երբ բրիտանացիները գրավեցին քաղաքը, ավելի քան 10000 փախուստի դիմած ստրուկ հավաքվեց քաղաքում։ 1783 թվականին պատերազմից հետո բրիտանական ուժերը տարհանվեցին և վերաբնակեցման համար Նոր Շոտլանդիա 3000 լիբերտիններ տեղափոխվեց։ Մնացած լիբերտիններին բնակեցրին Անգլիայում և Կարիբյան ավազանում։

Պատերազմը խաղաղ ճանապարհով լուծելու միակ փորձն արվեց 1776 թվականի սեպտեմբերի 11-ին Սթաթեն Այլենդի Համաժողովի տանը (անգլ.՝ Conference House) ամերիկյան պատվիրակության (ներառյալ Բենջամին Ֆրանկլինը) և բրիտանական գեներալ լորդ Ռիչարդ Հաուիի կողմից։ Շուտով, երբ սկսվեց բրիտանական նվաճումը, տեղի ունեցավ Նյու Յորքի մեծ հրդեհը Ստորին Մանհեթենի արևմտյան մասում, որը ոչնչացրեց քաղաքի մոտ քառորդ մասը՝ ներառյալ Սուրբ Երրորդության եկեղեցին[114]։

1785 թվականին Համադաշնության կոնգրեսի ասամբլեան պատերազմից հետո Նյու Յորքը հռչակեց մայրաքաղաք։ Նյու Յորքը Համադաշնության հոդվածներով ԱՄՆ վերջին մայրաքաղաքն էր և ԱՄՆ սահմանադրության առաջին մայրաքաղաքը։ 1789 թվականին Ուոլ Սթրիթի Դաշնային սրահում տեղի ունեցավ ԱՄՆ առաջին նախագահ Ջորջ Վաշինգտոնի երդմնակալության արարողությունը, գումարվեց ԱՄՆ առաջին կոնգրեսը և Գերագույն դատարանը, նախագծվեց Իրավունքների հռչակագիրը[115]։ 1790 թվականին Նյու Յորքը գերազանցեց Ֆիլադելֆիային որպես ԱՄՆ-ի ամենամեծ քաղաք։

19-րդ դար խմբագրել

 
Մանհեթենի Բրոդվեյ փողոցը[116]

1799 թվականին, Նյու Յորք նահանգում ստրկության վերացման որոշման համաձայն, ստրուկ մայրերի երեխաները պետք է ազատվեին, սակայն մինչև 25-30 տարեկանը պետք է ծառայեին իրենց տերերին[117][118]։ Հեղափոխական պատերազմից հետո տերերի կողմից ազատ արձակված, ինչպես նաև փախուստի դիմած սևամորթ ստրուկներն աստիճանաբար հավաքվեցին Մանհեթենում։ Այսպիսի ազդեցության տակ Միացյալ Նահանգների հիմնադիրներ Ալեքսանդր Համիլթոնն ու Ջոն Ջեյը, Նյու Յորքի ստրուկների ազատման միությունը (անգլ.՝ New York Manumission Society), աշխատելով ստրուկների ազատման ուղղությամբ, հիմնեցին Աֆրիկյան ազատ դպրոց սևամորթ երեխաներին կրթություն տալու համար[119]։ 1827 թվականին ստրկությունն ամբողջովին վերացվեց նահանգում, և ազատ սևամորթներն սկսեցին պայքարել խտրականությունների դեմ։ Նյու Յորքի միջռասայականության խտրականության դեմ պայքարը շարունակվեց․ պայքարի առաջնորդների թվում էին Աֆրիկյան ազատ դպրոցի շրջանավարտները։ 1840 թվականին քաղաքի սևամորթ բնակչության թիվը հասավ 16000-ի[120]։

19-րդ դարում զարգացման և Եվրոպայից ներգաղթի արդյունքում քաղաքը՝ որպես առևտրի կենտրոն, վերափոխվեց[121]։ 1811 թվականին կազմվեց Մանհեթենի գլխավոր հատակագիծը, որով ընդլայնվեց փողոցային ցանցը՝ ընդգրկելով ողջ Մանհեթենը։ 1825 թվականին ավարտվեց Կենտրոնական Նյու Յորքով անցնող Էրի ջրանցքի կառուցումը, որն Ատլանտյան նավահանգիստը Հուդզոն գետի և Մեծ Լճերի միջոցով կապում էր Միացյալ Նահանգների հյուսիսում գտնվող գյուղատնտեսական շուկաների հետ, որի շնորհիվ քաղաքում հասանելի դարձան լայն սպառման ապրանքները[122]։ Տեղական քաղաքականության մեջ իշխում էր Թամանի Հոլ միությունը, որին աջակցում էին իռլանդացի և գերմանացի ներգաղթյալները[123]։

1830–1840-ական թվականներին Նյու Յորքում են ապրել նշանավոր ամերիկացի գրողներ Ուիլյամ Քալեն Բրայանթը, Վաշինգտոն Իրվինգը, Հերման Մելվիլը, Ռուֆուս Ուիլմոթ Գրիզվոլդը, Ջոն Կիսը, Նաթանիել Փարկեր Ուիլիսը և Էդգար Ալան Պոն։ Ժամանանակից բիզնես էլիտայի հասարակամետ անդամների շնորհիվ կառուցվեց Կենտրոնական պարկը, որը 1857 թվականին դարձավ ԱՄՆ-ի առաջին լանդշաֆտային պարկը։

 
Մանհեթենի Լիթլ Իտալիան, Ստորին Իսթ Սայդ, մոտ 1900 թվական։

Իռլանդիայի Մեծ սովը իռլանդացի գաղթականների հոծ զանգված բերեց քաղաք։ 1860 թվականին Նյու Յորքում ապրում էր ավելի քան 200000 իռլանդացի, որը կազմում էր քաղաքի բնակչության քառորդից ավելին[124]։ Մեծաքանակ ներգաղթյալներ եկան նաև գերմանական պրովինցիաներից, որտեղ հեղափոխությունները քայքայեցին հասարակություններին, որի արդյունքում 1860 թվականին Նյու Յորքի բնակչության մյուս 25%-ը կազմում էին գերմանացիները[125]։

Դեմոկրատական կուսակցության թեկնածուները պարբերաբար ընտրվում էին տեղի իշխանության մարմիններում՝ ամրապնդելով քաղաքի կապերը Հարավի և նրա գերիշխող մասի հետ։ 1861 թվականին քաղաքապետ Ֆերնանդո Վուդը հավաքեց քաղաքային վարչության անդամներին, որպեսզի անկախություն հայտարարի Օլբանիից և Միացյալ Նահանգներից այն բանից հետո, երբ ԱՄՆ-ի հարավային մասն առանձնացավ, սակայն նրա առաջարկը չանցավ[119]։ Բարկացած Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի (1861–1865) ժամանակ զինվորական պարտավորվածության օրենքների վրա, որոնցով հարուստներն ազատվում էին զինվորական ծառայությունից՝ 300 ԱՄՆ դոլար (2016 թվականի տվյալներով՝ հավասար է $5,835 ԱՄՆ դոլարի) տուրք վճարելով և իրենց համար փոխարինող գտնելով[126], 1863 թվականին խռովություններ սկսեցին, որոնց ակնհայտ մասնակիցներն էթնիկ իռլանդացի աշխատավոր դասն էր[119]։ Հարձակումներ արձանագրվեցին Նյու Յորքի էլիտայի վրա․ շուրջ մեկ տասնամյակ իռլանդացի ներգաղթյալների և սևամորթների միջև աշխատանքի համար կատաղի պայքարի արդյունքում հարձակումներ եղան սևամորթ նյույորքցիների և նրանց սեփականության վրա։ Խռովարարները հրդեհեցին «Colored Orphan Asylum»-ը․ Նյու Յորքի ոստիկանության ջանքերի շնորհիվ, որի գերակշիռ մասն իռլանդացի ներգաղթյալներ էին, հաջողվեց փրկել 200 երեխայի[125]։ Ըստ պատմաբան Ջեյմս Մ․ ՄակՖերսոնի (2001)՝ նվազագույնը 120 մարդ սպանվեց։ 5 օրերի ընթացքում 11 սևամորթ ինքնադատաստանի ենթարկվեց, խռովությունները հարյուրավոր սևամորթների ստիպեցին փախչել Ուիլյամսբուրգ, Բրուքլին և Նյու Ջերսի։ 1865 թվականին Նյու Յորքի բնակչությունը 10000-ից էլ քիչ դարձավ․ այսպիսի ցուցանիշ վերջին անգամ գրանցվել էր 1820 թվականին։ Սպիտակամորթ աշխատավոր դասն սկսեց գերիշխել[125][127]։ Սևամորթների նկատմամբ իրականացրած նավահանգստային բեռնիչների բռնությունը հատկապես կատաղի էր նավանորոգարաններում[125]։ Սա Ամերիկայի պատմության մեջ քաղաքացիական անհնազանդության վատթարագույն միջադեպերից մեկն էր[128]։

Նորագույն շրջան խմբագրել

 
Բանվոր Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի կառուցման ժամանակ, 1930 թվական։

1898 թվականին Բրուքլինը (մինչ այդ առանձին քաղաք էր), Նյու Յորքի շրջանը (որն ընդգրկում էր Բրոնքսի մի մասը), Ռիչմոնդի շրջանը և Քուինսի շրջանի արևմտյան հատվածը միավորվեցին, և ձևավորվեց ժամանակակից Նյու Յորքը[129]։ 1904 թվականին մետրոպոլիտենի բացումը, որը կառուցվել էր որպես առանձին մասնավոր համակարգ, օգնեց իրար կապել նոր քաղաքը։ 20-րդ դարի առաջին կեսին քաղաքը դարձավ համաշխարհային արդյունաբերության, առևտրի և հաղորդակցության կենտրոնը։

1904 թվականին «PS General Slocum» շոգենավը հրդեհվեց Իսթ Ռիվերում՝ խլելով 1021 մարդու կյանք։ 1911 թվականին տեղի ունեցավ քաղաքի վատթարագույն արդյունաբերական աղետը՝ Թրայանգլ գործարանում բռնկված հրդեհը, որին զոհ գնաց կարի 146 բանվոր, որը խթանեց Միջազգային լեդիների կարի բանվորների միության աճին և գործարանային պայմանների անվտանգության չափորոշիչների բարելավմանը[130]։

 
ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Դագ Համարշոլդը ՄԱԿ-ի գլխավոր գրասենյակի առջև, որի շինարարությունն ավարտվեց 1952 թվականին։

1890 թվականին Նյու Յորքի ոչ սպիտակամորթ բնակչության թիվը 36620 էր[131]։ 20-րդ դարի սկզբին Նյու Յորքը Միացյալ Նահանգների հարավային մասից Մեծ ներգաղթի ժամանակ Աֆրիկյան ամերիկացիների հանգրվանն էր, և արդեն 1916 թվականին այն Հյուսիսային Ամերիկայում աֆրիկյան սփյուռքի ամենամեծ կենտրոնն էր։ Ոգելից խմիչքների արգելքի տարիներին ծաղկում ապրեց գրական և մշակութային կյանքի Հարլեմյան վերածնունդը։ Տնտեսական մեծ բումն արտահայտվեց բարձրությամբ միմյանց հետ մրցող երկնաքերների կառուցմամբ։

1920-ական թվականների սկզբին Նյու Յորքը դարձավ աշխարհի ամենաբնակեցված քաղաքը՝ առաջ անցնելով Լոնդոնից։ 1930-ական թվականների սկզբին մերձքաղաքային տարածքը հատեց 10 միլիոնի սահմանը՝ դառնալով մարդկության պատմության առաջին մեգաքաղաքը[132]։ 80 տարի կառավարելուց հետո Թամամի Հոլը տապալվեց, և Մեծ ճգնաժամի տարիներին քաղաքապետ ընտրվեց բարեփոխիչ Ֆիորելլո լա Գուարդիան[133]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից վերադարձած վետերաններն արևելյան Քուինսում հետպատերազմական տնտեսական բում ստեղծեցին։ Նյու Յորքն անվնաս դուրս եկավ պատերազմից՝ դառնալով համաշխարհային առաջատար քաղաք, որի Ուոլ Սթրիթն աշխարհում գերիշխող տնտեսական ուժն է։ 1952 թվականին ավարտվեց ՄԱԿ-ի գլխավոր գրասենյակի շինարարությունը՝ ամրապնդելով աշխարհում Նյու Յորքի աշխարհաքաղաքական ազդեցությունը, իսկ քաղաքում աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմի զարգացման շնորհիվ այն փոխարինեց Փարիզին՝ որպես արվեստի համաշխարհային կենտրոն[134]։

 
Ստոունուոլ Ինը Գրինվիչ Վիլիջում։[135][136]

Ստոունուոլի խռովությունները նույնասեռական համայնքի անդամների ինքնաբուխ, կատաղի ցույցերն էին ոստիկանական շուրջկալի դեմ, որը տեղի ունեցավ 1969 թվականի հունիսի 28-ի առավոտյան Ստորին Մանհեթենի Գրինվիչ Վիլիջի հարևանությամբ գտնվող Ստոունուոլ Ին բարում։ Այս ցույցերը համարվում են ամենակարևոր իրադարձությունը նույնասեռականների ազատագրական շարժման[137][138][139] և ԱՄՆ-ում ԼԳԲՏ իրավունքների համար պայքարի մեջ[140][141]։

1970-ականներին արդյունաբերական վերակառուցման արդյունքում գործազրկության պատճառով Նյու Յորքը տուժեց տնտեսական խնդիրներից և հանցագործությունների թվի աճից[142]։ Մինչ 1980-ականներին վերածնվող ֆինանսական արդյունաբերությունը բարելավեց քաղաքի տնտեսությունը, Նյու Յորքում հանցագործությունների թիվը շարունակեց աճել ևս մեկ տասնամյակ՝ մինչև 1990-ականների սկիզբ[143]։ 1990-ական թվականների կեսերին հանցագործությունների թիվը կտրուկ նվազեց՝ ոստիկանության վերանայած ռազմավարության, բարելավվող տնտեսական հնարավորությունների, քաղաքային շրջանառության, նոր բնակիչների (բնիկներ և ներգաղթյալներ Ասիայից և Լատինական Ամերիկայից) շնորհիվ։ Քաղաքի տնտեսության մեջ ի հայտ եկան այնպիսի կարևոր նոր սեկտորներ, ինչպիսին է Սիլիկոնյան ծառուղին։ 2000 և 2010 թվականների մարդահամարներով Նյու Յորքի բնակչության թիվն ամենաբարձրն էր բոլոր ժամանակներում։

 
Յունայթեդ Էյրլայնսի 175 չվերթի ինքնաթիռը մխրճվում է Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի Հարավային աշտարակի մեջ 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ին։

2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական հարձակումները մեծ վնաս հասցրին քաղաքի տնտեսությանը և մարդկային կյանքին, երբ Ալ-Քաիդայի հետ կապված 19 ահաբեկիչներից 10-ը Ամերիկյան ավիաուղիների 11-րդ չվերթի ինքնաթիռը մխրճեցին Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի Հյուսիսային աշտարակի մեջ, իսկ Միացյալ ավիաուղիների 175-րդ չվերթը՝ Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի Հարավային աշտարակի մեջ, որոնք այնուհետև փլուզվեցին՝ խլելով 2192 քաղաքացու, 343 հրշեջի և 71 իրավապահ մարմինների աշխատակցի կյանք, որոնք գտնվում էին աշտարակներում կամ հարակից տարածքում։ Հյուսիսային աշտարակը մինչև այժմ ամենաբարձր շենքն է, որ ավերվել է[144]։ Աշտարակի տարածքում կառուցվել է Համաշխարհային առևտրի կենտրոն 1, 9/11 ազգային հուշարձան և թանգարանը, այլ կառույցներ և ենթակառուցվածքներ։ Հարձակման ժամանակ ավերվեց նաև Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի կայարանը, որը բացվել էր 1909 թվականի հուլիսի 19-ին՝ որպես Հուդզոնի տերմինալ։ Նոր ժամանակավոր կայարան կառուցվեց, որի բացումը տեղի ունեցավ 2003 թվականի նոյեմբերի 23-ին։ Սանտիագո Կալատրավայի նախագծած 74000 մ² տարածք ունեցող մշտական կայարանի շինարարությունը, որը Համաշխարհային առևտրի կենտրոնի երթևեկության հաբն է, ինչպես նաև քաղաքի 3-րդ ամենամեծ հաբը, ավարտվեց 2016 թվականին[145]։ Համաշխարհային առևտրի կենտրոն 1-ն Արևմտյան կիսագնդի ամենաբարձր երկնաքերն է[146] և աշխարհի չորրորդ ամենաբարձր շինությունը․ սայրն ունի 1776 ոտնաչափ՝ 541.3 մ բարձրություն, որը խորհրդանշում է ԱՄՆ-ի անկախության թվականը[147][148][149][150]։

Ստորին Մանհեթենի Ֆինանսական վարչական շրջանի Զուկոտի պարկում 2011 թվականի սեպտեմբերի 17-ին սկսվեցին «Գրավի՛ր Ուոլ Սթրիթը» ցույցերը, որոնք իրենց վրա սևեռեցին համաշխարհային ուշադրությունը՝ հանրայնացնելով «Occupy» շարժումն ընդդեմ սոցիալական և տնտեսական անհավասարության[151]։

Աշխարհագրություն խմբագրել

 
Արբանյակային լուսանկար, որտեղ պատկերված է Նյու Յորքի մերձքաղաքային շրջանը, կենտրոնում՝ Մանհեթեն կղզին։

Նյու Յորքը տեղակայված է Միացյալ Նահանգների հյուսիսարևելյան, Նյու Յորք նահանգի հարավարևելյան մասում՝ Վաշինգտոն և Բոսթոն քաղաքների միջև[152]։ Քաղաքը գտնվում է Ատլանտյան օվկիանոսի ափին՝ բնական ծովախորշ առաջացնող Հուդզոն գետի ափին, որն օգնում է քաղաքի աճին՝ որպես առևտրային նավահանգիստ։ Նյու Յորքի մեծ մասը կառուցված է 3 կղզիների՝ Լոնգ Այլենդի, Մանհեթենի և Սթաթեն Այլենդի վրա։

Հուդզոն գետը հոսում է Հուդզոնի հովտով և թափվում Նյու Յորքի ծովածոց։ Գետաբերանին տեղակայված են Նյու Յորք և Տրոյ քաղաքները[153]։ Հուդզոն գետով քաղաքն առանձնանում է Նյու Ջերսի նահանգից։ Իսթ Ռիվերը հոսում է Լոնգ Այլենդ նեղուցից՝ Բրոնքսն ու Մանհեթենն առանձնացնելով Լոնգ Այլենդից։ Հարլեմ գետը բաժանում է Մանհեթենի մեծ մասը Բրոնքսից։ Բրոնքս գետը, որը հոսում է Բրոնքսով և Վեսթչեսթեր շրջանով, քաղաքի միակ քաղցրահամ գետն է[154]։

Քաղաքի հողը հոլանդական գաղութային ժամանակներից զգալիորեն փոխվել է մելիորացման արդյունքում․ մելիորացման վառ օրինակ է Ստորին Մանհեթենը, 1970 և 1980-ական թվականներին զարգացած Բեթերի Փարկ Սիթին[155]։ Որոշ բնական ռելիեֆներ հավասարեցվել են՝ հատկապես Մանհեթենում[156]։

Քաղաքի ընդհանուր տարածքը 1,213.37 կմ² է, որից 783.84 կմ²-ը ցամաքն է, իսկ 429.53 կմ²-ը՝ ջուրը[157][158]։ Քաղաքի բարձրագույն կետը Սթաթեն Այլենդի Թոդթ Հիլն է, որն ունի ծովի մակարդակից 124.9 մ բարձրություն[159]։ Լեռնակատարը ծածկված է անտառներով, որը մտնում է Սթաթեն Այլենդի կանաչ գոտու մեջ[160]։

   Հարևան բնակավայրեր   
 Բերգեն շրջան, Նյու Ջերսի   Հյուսիսային
Վեսթչեսթեր շրջան, Նյու Յորք 
 Լոնգ Այլենդ նեղուց 
 Հուդզոն շրջան, Նյու Ջերսի     Նասաու շրջան, Նյու Յորք 
 Միդլսեքս շրջան, Նյու Ջերսի   Մոնմաութ շրջան, Նյու Ջերսի
Հարավ 
 Ատլանտյան օվկիանոս 

Քաղաքի համայնապատկեր խմբագրել


Ստորին Մանհեթենը մայրամուտին Ջերսի Սիթիից, Նյու Ջերսի։ Համաշխարհային առևտրի կենտրոն 1-ը՝ Արևմտյան կիսագնդի ամենաբարձր երկնաքերը։


Ճարտարապետություն խմբագրել

 
Ժամանակակից ճարտարապետությունը՝ համադրված դասական ճարտարապետության հետ, հաճախ է հանդիպում Նյու Յորքում։
1930 թվականին կառուցված Քրայսլեր Բիլդինգն ար-դեկո ոճի նմուշ է։ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը Նյու Յորքի միայնակ պատկերանշանն է։ 1931-1970 թվականներին այն աշխարհի ամենաբարձր շենքն էր։
 
19-րդ դարի շագանակագույն քարով, սանդղավանդի վրա գտնվող տներ Բրուքլինի Գրինփոյնթ թաղամասի Քենթ փողոցում։

Նյու Յորքն ունի ճարտարապետական առումով ուշադրության արժանի, բազմաոճ կառույցներ՝ սկսած Բրուքլինի սալթբոքս ոճի Փիթեր Քլեյսեն Ուայքոֆի տնից, որի ամենահին հատվածը կառուցվել է 1656 թվականին մինչև ժամանակակից Համաշխարհային առևտրի կենտրոն 1-ը՝ Ստորին Մանհեթենում գտնվող մի երկնաքեր, որն իր կառուցման արժեքով աշխարհում համարվում է ամենաթանկարժեքը[161]։

Մանհեթենի երկնաքերները հայտնի են ամբողջ աշխարհում․ այստեղ են գտնվում աշխարհի ամենաբարձր երկնաքերներից մի քանիսը։ 2011 թվականի դրությամբ՝ Նյու Յորքն ուներ 5937 բազմահարկ շենք, որոնցից 550-ի բարձրությունը նվազագույնը 100 մ էր։ Այն Հոնկոնգից հետո երկրորդ քաղաքն է[162][163], որն ունի 200 մ-ից ավել բարձրություն ունեցող 50 երկնաքեր։ Այսպիսի երկնաքերներից են նեոգոթիկա ոճի Վուլվորթ Բիլդինգը, որի շինարարությունն ավարտվել է 1913 թվականին․ 17 տարի այն աշխարհի ամենաբարձր շենքն էր[164]։

1916 թվականի Գոտիների մասին որոշմամբ սահմանափակվում էր նոր շենքերի և աշտարակների բարձրությունը․ սա արվում էր նրա համար, որ արևի լույսը թափանցի փողոցներ[165]։ Կոնաձև գագաթով և պողպատե սայրով Քրայսլեր Բիլդինգի (1930) և Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգի (1931) ար-դեկո ոճն արտացոլում էր Գոտիների որոշման պահանջները։ Շենքերը տարբեր զարդարանք ունեին․ այսպես, Քրայսլեր Բիլդինգի 61-րդ հարկի անկյունների արծիվները համարվում են ար-դեկոյի ամենալավ օրինակներից մեկը[166]։ ԱՄՆ-ում միջազգային ոճի ամենաազդեցիկ օրինակը Սիգրեմ Բիլդինգն է (1957), որը տարբերվում է իր բրոնզեզօծ երկթավաձև ճակատով։ Կոնդե Նաստ Բիլդինգը (2000) Ամերիկյան երկնաքերների կանաչ դիզայնի նշանավոր օրինակ է[167], որը Ճարտարապետների ամերիկյան ինստիտուտից մրցանակ է ստացել իր դիզայնի համար։

Նյու Յորքի բնակելի մեծ շրջաններում հաճախ են հանդիպում շագանակագույն քարով, սանդղավանդի վրա գտնվող տներ, թաունհաուսներ և խղճուկ բազմաբնակարան շենքեր, որոնք կառուցվել են 1870-1930 թվականներին[168]։ Նյու Յորքում կան նաև թաղամասեր, որոնք ավելի քիչ են բնակեցված, և որտեղ շենքերն ազատ վեր են խոյանում։ Բրոնքսի Ռիվերդեյլ, Բրուքլինի Դիթմաս Փարկ և Քուինսի Դուգլասթոն թաղամասերում սովորական են տարբեր ոճերի մեծ կամ փոքր ընտանեկան տները[169][170][171]։

Քարն ու աղյուսը դարձան քաղաքի շինարարական նյութերն այն բանից հետո, երբ փայտե կարկասային տների շինարարությունը սահմանափակվեց 1835 թվականի Մեծ հրդեհից հետո։ Քաղաքի շատ շենքերի առանձնահատկությունը փայտե, ծածկած ջրաճնշումային աշտարակներն են[172]։ 1800-ական թվականներին դրանք դրվեցին 6 հարկից ավել շենքերի վրա, որպեսզի կանխարգելվի ավելի ցածր բարձրություններում ջրի ծայրահեղ բարձր ճնշումը, որը կարող էր ավերել համայնքային ջրատար խողովակները[173]։ Պարտեզային բնակարանները հանրահայտ դարձան 1920-ական թվականներին հեռավոր շրջաններում, ինչպիսին է Ջեքսոն Հայթսը[174]։

ԱՄՆ-ի երկրաբանական ծառայության տվյալներով՝ 2014 թվականի հուլիսի սեյսմիկ վտանգի թարմացված վերլուծությունը ցույց տվեց Նյու Յորքի «բարձրահարկ շինությունների համար մի փոքր ավելի քիչ վտանգ», քան նախկինում էր[175]։

Բորոներ խմբագրել

Նյու Յորքի 5 բորոները
Իրավասություն Բնակչություն Տարածք Խտություն
Բորո Շրջան Գնահատում
(2016)[176]
Մակերես
մղոն
Մակերես
կմ
Բնակչություն /
քառ․ մղոն
Բնակչություն /
քառ․ կմ
Նյու Յորք
1,643,734 22.83 59.1 72,033 27,826
Բրոնքս
1,455,720 42 110 34,653 13,231
Քինգս
2,629,150 71 180 37,137 14,649
Քուինս
2,333,054 109 280 21,460 8,354
Ռիչմոնդ
476,015 58.5 152 8,112 3,132
8,537,673 303.33 781.1 28,188 10,947
19,745,289 47,214 122,284 416.4 159
Աղբյուրներ՝ տե՛ս բորոների առանձին հոդվածները
 
Նյու Յորքի 5 բորոները՝      1. Մանհեթեն      2. Բրուքլին      3. Քուինս      4. Բրոնքս      5. Սթաթեն Այլենդ

Նյու Յորքը հաճախ է հիշատակվում որպես 5 բորոների համակցություն․ քաղաքի շրջակայքում հարյուրավոր թաղամասեր կան, որոնցից շատերն ունեն իրենց ուրույն պատմությունը։ Եթե բորոներն անկախ քաղաքներ լինեին, այս 4 քաղաքները (Բրուքլին, Քուինս, Մանհեթեն, Բրոնքս) կլինեին ԱՄՆ-ի ամենախիտ բնակեցված 10 քաղաքների թվում (Սթաթեն Այլենդը կզբաղեցներ 37-րդ տեղը)։ Այս բորոները նաև ԱՄՆ-ի ամենախիտ բնակեցված 4 շրջաններն են (Նյու Յորք [Մանհեթեն], Քինգս [Բրուքլին], Բրոնքս և Քուինս)։

Բորոյի մեծ մասը գտնվում է Մանհեթեն կղզու վրա՝ Հուդզոն գետի գետաբերանին։ Մանհեթեն բորոյի կազմի մեջ են մտնում նաև մի քանի ոչ մեծ կղզիներ՝ Ռենդոլս կղզին, Ուորդս կղզին, Ռուզվելտ կղզին՝ Իսթ Ռիվերի վրա, ինչպես նաև Գովերնորս կղզին և Ազատության կղզին՝ հարավում՝ Նյու Յորք ծովախորշում։ Մանհեթեն կղզին բաժանված է Ստորին, Միջին և Վերին շրջանների։ Վերին Մանհեթենը Կենտրոնական պարկով բաժանվում է Վերին Իսթ Սայդի և Վերին Վեսթ Սայդի, իսկ պարկի վերևում՝ Հարլեմ թաղամասն է։ Բորոյում է գտնվում նաև Մարբլ Հիլ փոքր թաղամասը, որը սահմանակից է Բրոնքսին։ Նյու Յորքի մնացած 4 բորոները համակցաբար կոչվում են արտաքին բորոներ։

Կլիմա խմբագրել

 
Մանհեթենի Սի պողոտան Սենդի փոթորկից հետո, հոկտեմբերի 29, 2012[195]։

Կյոպպենի կլիմայական դասակարգման համաձայն, կիրառելով 0 °C (32 °F) իզոթերմը՝ Նյու Յորքն ունի մերձարևադարձային մուսսոնային կլիմա և սրանով դառնալով Հյուսիսային Ամերիկա մայրցամաքի ամենահյուսիսային խոշոր քաղաքը[196][197]։ Հարավային և արևմտյան մասում գտնվող արվարձանները գտնվում են անցումային գոտում՝ մերձարևադարձային մուսսոնային և խոնավ ցամաքային կլիմաների միջև[196][197]։ Քաղաքն ունի տարեկան 234 արևոտ օր, որը միջինում կազմում է տարեկան հնարավոր արևի լույսի 57%-ը․ տարեկան քաղաքի արևի լույսը կազմում է 2535 ժամ[198]։ Քաղաքը գտնվում է ԱՄՆ գյուղդեպարտամենտի բույսերի 7բ ցրտադիմացկունության գոտում[199]։

Ձմեռները ցուրտ ու խոնավ են․ Ատլանտյան օվկիանոսն ու Ապալաչներից եկող սառը օդի մասնակի պաշտպանությունը ձմռանը քաղաքը ավելի տաք են պահում, քան նման կամ ավելի փոքր լայնություններում գտնվող հյուսիսամերիկյան այլ քաղաքներում, ինչպիսիք են Փիթսբուրգը, Ցինցինատին և Ինդիանապոլիսը։ Օրական միջին ջերմաստիճանն ամենացուրտ ամսին՝ հունվարին 32,6 °F (0,3 °C) է[200], ջերմաստիճանը ձմռանը մի քանի անգամ սովորաբար ընկնում է մինչև 10 °F (-12 °C)[200][201] և ամենացուրտ ձմեռներին մի քանի օր հասնում 60 °F (16 °C)[200]։ Գարունն ու աշունն անկանխատեսելի են և կարող են տատանվել ցրտից տաք, թեև սովորաբար եղանակը մեղմ է՝ ցածր խոնավությամբ։ Ամառը սովորաբար տատնվում է տաքից շոգ և խոնավ, հուլիսին օրական միջին ջերմաստիճանը 76,5 °F (24,7 °C) է[200]։ Գիշերները եղանակը հաճախ սաստկանում է քաղաքի ջերմային կղզու երևույթի պատճառով, իսկ ցերեկները յուրաքանչյուր ամառվա 17 օր ջերմաստիճանը հասնում է 90 °F (32 °C)[202], իսկ որոշ տարիներ էլ գերազանցում 100 °F (38 °C)։ Նվազագույն ջերմաստիճանը՝ -15 °F (-26 °C), գրանցվել է 1934 թվականի փետրվարի 9-ին, բարձրագույնը՝ մինչև 106 °F (41 °C)՝ 1936 թվականի հուլիսին[202]։ Ատլանտյան օվկիանոսի մերձակա ափի ջրի միջին ջերմաստիճանը փետրվարին կազմում է 39,7 °F (4,3 °C), օգոստոսին՝ մինչև 74,1 °F (23,4 °C)[203]։

Քաղաքի ամենամյա տեղումները կազմում են 1270 մմ, որը համեմատաբար հավասարաչափ է բաշխվում ամբողջ տարվա ընթացքում։ 1981-2010 թվականների միջին ձյունատեղումը կազմել է 66 սմ, ինչը փոփոխվում է տարեցտարի[202]։ Փոթորիկներ ու արևադարձային մրրիկներ հազվադեպ են լինում Նյու Յորքում, սակայն միշտ էլ դրանց վտանգը կա[204]։ Սենդի փոթորիկը քաղաքին ավերիչ վնաս պատճառեց 2012 թվականի հոկտեմբերի երեկոյան՝ ջրով լցնելով Ստորին Մանհեթենի և քաղաքի այլ մասերի բազմաթիվ փողոցները, գետնանցքները, մետրոյի գծերը և հոսանքազրկելով քաղաքի շատ շրջաններ և արվարձաններ[205]։ Փոթորիկն ու նրա թողած խոր հետևանքները պատճառ դարձան քննարկումների, որպեսզի քաղաքի ափերին պատնեշներ կառուցվեն, որը հետագայում կնվազեցնի նմանատիպ փոթորկի ավերիչ հետևանքները[206][207]։

Կլիմայական տվյալները Նյու Յորքի կլիմայական տվյալները (Բելվեդեր ամրոց, Կենտրոնական պարկ), 1981-2010 թթ նորմալ ջերմաստիճանը[Ն 1], 1869-ից մինչև հիմա ծայրահեղ ջերմաստիճանը[Ն 2]։
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Ռեկորդային բարձր °F (°C) 72
(22)
75
(24)
86
(30)
96
(36)
99
(37)
101
(38)
106
(41)
104
(40)
102
(39)
94
(34)
84
(29)
75
(24)
106
(41)
Միջին բարձր °F (°C) 38.3
(3.5)
41.6
(5.3)
49.7
(9.8)
61.2
(16.2)
70.8
(21.6)
79.3
(26.3)
84.1
(28.9)
82.6
(28.1)
75.2
(24)
63.8
(17.7)
53.8
(12.1)
43.0
(6.1)
62.0
(16.7)
Միջին օրական °F (°C) 32.6
(0.3)
35.3
(1.8)
42.5
(5.8)
53.0
(11.7)
62.4
(16.9)
71.4
(21.9)
76.5
(24.7)
75.2
(24)
68.0
(20)
56.9
(13.8)
47.7
(8.7)
37.5
(3.1)
55.0
(12.8)
Միջին ցածր °F (°C) 26.9
(−2.8)
28.9
(−1.7)
35.2
(1.8)
44.8
(7.1)
54.0
(12.2)
63.6
(17.6)
68.8
(20.4)
67.8
(19.9)
60.8
(16)
50.0
(10)
41.6
(5.3)
32.0
(0)
47.9
(8.8)
Ռեկորդային ցածր °F (°C) −6
(−21)
−15
(−26)
3
(−16)
12
(−11)
32
(0)
44
(7)
52
(11)
50
(10)
39
(4)
28
(−2)
7
(−14)
−13
(−25)
−15
(−26)
Տեղումներ դյույմ (մմ) 3.65
(92.7)
3.09
(78.5)
4.36
(110.7)
4.50
(114.3)
4.19
(106.4)
4.41
(112)
4.60
(116.8)
4.44
(112.8)
4.28
(108.7)
4.40
(111.8)
4.02
(102.1)
4.00
(101.6)
49,94
(1268,5)
Ձյան տեղումներ դյույմ (սմ) 7.0
(17.8)
9.2
(23.4)
3.9
(9.9)
0.6
(1.5)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0
(0)
0.3
(0.8)
4.8
(12.2)
25.8
(65.5)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 0.01 in) 10.4 9.2 10.9 11.5 11.1 11.2 10.4 9.5 8.7 8.9 9.6 10.6 122.0
Միջ. ձնառատ օրեր (≥ 0.1 in) 4.0 2.8 1.8 0.3 0 0 0 0 0 0 0.2 2.3 11.4
% խոնավություն 61.5 60.2 58.5 55.3 62.7 65.2 64.2 66.0 67.8 65.6 64.6 64.1 63.0
Միջին ամսական արևային ժամ 162.7 163.1 212.5 225.6 256.6 257.3 268.2 268.2 219.3 211.2 151.0 139.0 2534,7
Տոկոս հնարավոր արևի լույս 54 55 57 57 57 57 59 63 59 61 51 48 57
աղբյուր: NOAA (հարաբերական խոնավություն և ջերմություն, 1961֊1990)[202][200][198]

Զբոսայգիներ խմբագրել

 
1964 թվականին Նյու Յորքում տեղի ունեցած համաշխարհային տոնավաճառը կազմակերպվել է Ֆլաշինգ Մեդոուս-Քորոնա պարկում․ կենտրոնում Ունիսֆերան է։

Նյու Յորքը զբոսայգիների բարդ համակարգ ունի, որը վերահսկում է Ազգային պարկերի ծառայությունը, Նյու Յորքի զբոսայգիների, հանգստի և պատմական արգելոցների պետական վարչությունը և Նյու Յորքի զբոսայգիների և հանգստի դեպարտամենտը։

2013 թվականի ParkScore վարկանիշով «Trust for Public Land»-ը հաղորդեց, որ Նյու Յորքի զբոսայգիների համակարգը երկրորդ ամենալավ համակարգն է ԱՄՆ-ի 50 ամենախիտ բնակեցված քաղաքներում՝ Մինեապոլիսի զբոսայգիների համակարգից հետո[209]։ ParkScore-ը քաղաքային զբոսայգիների համակարգը գնահատում է մի բանաձևով, որը վերլուծում է զբոսայգու միջին չափը, թե քաղաքի որ տոկոսն են կազմում զբոսայգիները, քաղաքի բնակչության տոկոսը՝ զբոսայգուց կես մղոն հեռավորության վրա, զբոսայգու ծառայության՝ մեկ բնակչին բաժին ընկնող ծախսերը և 10000 բնակչին բաժին ընկնող մանկական խաղահրապարակների քանակը։

Ազգային պարկեր խմբագրել

 
Նյու Յորք ծովախորշի Ազատության կղզում գտնվող Ազատության արձանը Միացյալ Նահանգների, նրա ազատության, ժողովրդավարության և հնարավորության կատարելատիպերի խորհրդանիշն է[210]։

Գեյթուեյ հանգստի ազգային գոտին ընդհանուր առմամբ ավելի քան 26000 ակր տարածք ունի (10 521,83 հա), որի մեծ մասը շրջափակում է Նյու Յորքը[211]՝ ներառյալ Ջամեյկա ծովածոցի վայրի բնության արգելոցը։ Բրուքլինում և Քուինսում պարկը զբաղեցնում է ավելի քան 9000 ակր (36 կմ²) աղի ճահճուտներ, ջրաճահճային տարածքներ, կղզիներ և ջրեր՝ ներառյալ Ջամեյկա ծովածոցի մեծ մասը։ Քուինսում պարկի կազմի մեջ է մտնում Ռոքուեյ թերակղզու զգալի մասը՝ առաջին հերթին Ջեյքոբ Ռիիս պարկը և Ֆորթ Թիլդենը։ Սթաթեն Այլենդում Գեյթուեյ հանգստի ազգային գոտու մեջ է մտնում Ֆորթ Ուոդսուորթը՝ պատմական նախաքաղաքացիական պատերազմի ժամանակաշրջանի Հրետամարտկոցային կայանը և Ֆորթ Թոմփկինսը, ինչպես նաև Գրեյթ Քիլս պարկը՝ լողափերով, արահետներով և զբոսանավերի կայանատեղիով։

Ազատության արձանը և Էլիս կղզու ներգաղթի թանգարանը գտնվում են և՛ Նյու Յորք, և՛ Նյու Ջերսի նահանգներում և վերահսկվում են Զբոսայգիների ազգային ծառայության կողմից։ Նյու Յորքի ծովախորշում միանում են Գովերնորս Այլենդի ազգային հուշարձանով։ Մանհեթեն կղզու դաշնային վարչության վերայսկողության տակ գտնվող պատմական վայրերից են Քլինթոն ամրոցի ազգային հուշարձանը, Ֆեդերալ Հոլ ազգային հուշարձանը, Թեոդոր Ռուզվելտի ծննդյան ազգային պատմական վայրը, Գրանտ ազգային հուշարձանը («Գրանտի դամբարան»), «African Burial Ground» ազգային հուշարձանը և Համիլտոն Գրանջի ազգային հուշարձանը։ ԱՄՆ-ի պատմական վայրերի ազգային գրանցամատյանում հարյուրավոր մասնավոր օբյեկտներ են ներկայացված որպես պատմական վայրեր կամ ազգային պատմական հուշարձաններ, որոնցից է Գրինվիչ Վիլիջի Սթոունուոլ ազգային հուշարձանի մասը կազմող Սթոունուոլ Ինը, որը համարվում է ԼԳԲՏ ժամանակակից շարժմանը նպաստող գործոն[137][138][139][140][141]։

Պետական պարկեր խմբագրել

Նյու Յորքում կա 7 պետական պարկ, այդ թվում՝ Քլեյ Փիթ Փոնդս պետական արգելոցը, որը բնական տարածք է ձիարշավի համար լայնարձակ արահետներով և Ռիվերբանկ պետական պարկը՝ 28 ակր (110 000 մ²) մակերեսով[212]։

Քաղաքային զբոսայգիներ խմբագրել

 
Հյուսիսային եղջերու Բրոնքսի կենդանաբանական այգում, որն աշխարհի ամենամեծ մերձքաղաքային կենդանաբանական այգին է[191]։

Նյու Յորքն ունի ավելի քան 28000 ակր (110 կմ²) մունիցիպալ զբոսայգիներ և 14 մղոն (23 կմ) հանրային լողափներ[213]։ Քաղաքի ամենամեծ մունիցիպալ զբոսայգին Փելհամ Բեյ պարկն է՝ 2765 ակր (1119 հա) տարածքով[194][214]։

Կենտրոնական պարկը Ռոքֆելլեր կենտրոնից։ Ամենաշատ այցելվող քաղաքային զբոսայգին է Միացյալ Նահանգներում։


Ռազմական օբյեկտներ խմբագրել

Նյու Յորքում է գտնվում Ֆորթ Համիլթոնը՝ ԱՄՆ զինված ուժերի միակ գործող օբյեկտը քաղաքում[225]։ Հիմնադրվելով 1825 թվականին Բրուքլինում՝ Ամերիկյան հեղափոխության ժամանակ օգտագործվող ոչ մեծ հրետամարտկոցի վայրում՝ համարվում է Ամերիկայի ամենաերկար գործող ռազմական օբյեկտը[226]։ Այսօր Ֆորթ Համիլթոնը Միացյալ Նահանգների զինված ուժերի ինժեներական կորպուսի Հյուսիսատլանտյան ստորաբաժանման գլխամասն է։ Այստեղ են գտնվում նաև 1179-րդ տրանսպորտային ջոկատը, 722-րդ ավիացիոն էսկադրիլիան և զորքի՝ մարտի մեջ մտցնելու ռազմական կայանը։ Այլ ավելի վաղ ժամանակից գործող ռազմական օբյեկտները, որոնք դեռևս օգտագործվում են ԱՄՆ ազգային գվարդիայի ռազմավարժանքի կամ ռազմական գործողությունների համար, Ֆորթ Ուոդսուորթն է Սթաթեն Այլենդում և Ֆորթ Թոթենը՝ Քուինսում։

Քաղաքական կյանք խմբագրել

Կառավարում խմբագրել

 
Նյու Յորքի քաղաքապետարանը մինչ այժմ գործող ամենահին քաղաքապետարանն է Միացյալ Նահանգներում։

Նյու Յորքը 1898 թվականի իր միավորումից ի վեր մերձքաղաքային համայնք է, որը ղեկավարում է քաղաքապետ-խորհուրդը[227]։ Նյու Յորքում քաղաքային իշխանությունը պատասխանատու է պետական կրթության, ուղղիչ հաստատությունների, հանրային անվտանգության, հանգստի օբյեկտների, մաքրության, ջրամատակարարման և սոցիալական ծառայությունների համար։

Քաղաքապետն ու խորհրդի անդամներն ընտրվում են 4 տարի ժամանակով։ Քաղաքային խորհուրդը միապալատ մարմին է, որը կազմված է 51 անդամից․ թե որ շրջաններից պետք է անդամներն ընտրվեն, սահմանվում է բնակչության աշխարհագրական սահմաններով[228]։ Քաղաքապետը և խորհուրդը կարող է ընտրվել 3 անգամ անընդմեջ 4 տարի ժամանակով, որից հետո պետք է 4 տարի ընդմիջում լինի նախքան կրկին վերընտրվելը[229]։ Նյու Յորքի վարչական օրենսգիրքը, Նյու Յորքի կանոնները և Քաղաքի գրանցամատյանը տեղական օրենքների օրենսգիրքը, կանոնակարգերի հանրագումարը և պաշտոնական գրանցամատյանն են կազմում համապատասխանաբար[230][231]։

 
Նյու Յորքի շրջանային դատարանի շենքում են գտնվում Նյու Յորքի Գերագույն դատարանը և այլ կառուցներ։

Յուրաքանչյուր բորո ենթարկվում է Նյու Յորք նահանգի դատական համակարգի դատական շրջանին, որոնցից Քրեական և Քաղաքացիական դատարանները տեղական մարմիններ են, իսկ Գերագույն դատարանը քննում է միայն մեծ գործերն ու հայցերը։ Մանհեթենում է գտնվում Նյու Յորքի Գերագույն դատարանի Վերաքննիչ առաջին բաժինը, իսկ Բրուքլինում՝ Երկրորդ բաժինը։ Կան նաև որոշ արտադատական վարչական դատարաններ, որոնք գործադիր մարմիններ են և չեն ենթարկվում Նյու Յորք նահանգի դատական համակարգին։

Ի տարբերություն մնացած ամերիկյան խոշոր քաղաքների՝ Նյու Յորքը ենթարկվում է 2 տարբեր շրջանային դատարաններիՆյու Յորքի հարավային շրջանի դաշնային դատարանի, որի գլխավոր դատարանի շենքը գտնվում է Մանհեթենի Սիթի Հոլի մոտ գտնվող Ֆոլի հրապարակում, իրավասության տակ են մտնում Մանհեթենը և Բրոնքսը և Նյու Յորքի արևելյան շրջանի դաշնային դատարանը, որի գլխավոր դատարանի շենքը գտնվում է Բրուքլինում և որի իրավասության տակ են Բրուքլինը, Քուինսը և Սթաթեն Այլենդը։ ԱՄՆ Երկրորդ լսման Վերաքննիչ դատարանը և ԱՄՆ միջազգային առևտրի դատարանը ևս գտնվում են Մանհեթենի Ֆոլի հրապարակի վրա։

Քաղաքականություն խմբագրել

 
Բիլ դե Բլազիո՝ Նյու Յորքի ներկայիս 109-րդ քաղաքապետը։

Ներկայիս քաղաքապետը Բիլ դե Բլազիոն է՝ առաջին դեմոկրատը 1993 թվականից[232]։ Նա ընտրվել է 2013 թվականին ձայների ավելի քան 73% մեծամասնությամբ և սկսեց պաշտոնավարել 2014 թվականի հունվարի 1-ից։

Պետական պաշտոնների մեծ մասը զբաղեցնում են դեմոկրատները։ 2016 թվականի ապրիլի դրությամբ քաղաքի գրանցված ընտրողների 69%-ը դեմոկրատներ են, իսկ 10%-ը՝ հանրապետականներ[233]։ Նյու Յորքի նահանգային կամ նախագահական ընտրություններին հանրապետական չի հաղթել․ վերջին հանրապետական ղեկավարը նախագահ Քալվին Քուլիջն էր, որը 1924 թվականին հաղթել է 5 բորոներում։ 2012 թվականին դեմոկրատ Բարաք Օբաման դարձավ առաջին նախագահի թեկնածուն, որ երբևէ ստացել է Նյու Յորքի ձայների 80%-ը։ Նախընտրական արշավները կենտրոնացած են հասանելի կենցաղի, կրթության և տնտեսական զարգացման և աշխատանքային քաղաքականության վրա, որոնք կարևոր են քաղաքի համար։

Նյու Յորքը Միացյալ Նահանգների ամենակարևոր քաղաքական ընտրարշավի համար դրամաշնորհների հավաքագրման վայրն է, քանի որ երկրի լավագույն 5 փոստային ինդեքսներից 4-ը գտնվում են Մանհեթենում։ Առաջին տեղը զբաղեցնող փոստային ինդեքսը՝ Վերին Իսթ Սայդում գտնվող 10021-ը, 2004 թվականի Ջորջ Բուշի և Ջոն Քերիի նախագահական քարոզարշավներին բերեց ամենաշատ գումարը[234]։ Քաղաքում նկատվում է զգալի անհավասարակշռություն՝ ազգային և պետական իշխանություններին վճարումների հետ կապված։ Այն որպես հարկ դաշնային իշխանություններին ուղարկված, ծառայությունների յուրաքանչյուր $1-ի համար ստանում է 83 ցենտ (կամ յուրաքանչյուր տարի ուղարկում է 11.4 մլրդ ԱՄՆ դոլար ավելի շատ, քան ստանում է)։ Քաղաքի բնակիչները և կազմակերպությունները 2009–2010 ֆինանսական տարում ծախսել են հավելյալ 4.1 մլրդ ԱՄՆ դոլար, քան ստացել են[235]։

Ժողովրդագրություն խմբագրել

Ռասայական կազմություն 2010[236] 1990[238] 1970[238] 1940[238]
Սպիտակամորթ 44.0% 52.3% 76.6% 93.6%
Ոչ իսպանացի 33.3% 43.2% 62.9%[239] 92.0%
Սևամորթ կամ Աֆրիկյան ամերիկացի 25.5% 28.7% 21.1% 6.1%
Իսպանացի կամ լատինո (ցանկացած ռասայի) 28.6% 24.4% 16.2%[239] 1.6%
Ասիացիներ 12.7% 7.0% 1.2%
 
Նյու Յորքի բնակչության խտությունը 2016 թվականի տվյալներով 28,201 մարդ/մղոն² է։ Միայն Մանհեթենում խտությունը 71,999 մարդ/մղոն² (27,799/կմ²) է։
Պատմական բնակչություն
ՏարեթիվԲնակ․±%
16984937—    
17125840+18.3%
17237248+24.1%
173710 664+47.1%
174611 717+9.9%
175613 046+11.3%
177121 863+67.6%
179049 401+126.0%
180079 216+60.4%
1810119 734+51.1%
1820152 056+27.0%
1830242 278+59.3%
1840391 114+61.4%
1850696 115+78.0%
18601 174 779+68.8%
18701 478 103+25.8%
18801 911 698+29.3%
18902 507 414+31.2%
19003 437 202+37.1%
19104 766 883+38.7%
19205 620 048+17.9%
19306 930 446+23.3%
19407 454 995+7.6%
19507 891 957+5.9%
19607 781 984−1.4%
19707 894 862+1.5%
19807 071 639−10.4%
19907 322 564+3.5%
20008 008 278+9.4%
20108 175 133+2.1%
20168 537 673+4.4%
Նշում՝ 1790֊2010 թվականների մարդահամարը ներառում է բոլոր 5 բորոները՝ 1898 թվականի միավորումից առաջ և հետո։ Նյու Յորքի համար, նախքան 1874 թվականին Բրոնքսի միանալը, տես Մանհեթեն հոդվածի «Ժողովրդագրություն» բաժինը[240]։ Աղբյուրներ՝ 1698֊1771[241][242], 1790–1890[240][243], 1900–1990[244], 2000 և 2010[245][246][247], 2016 թվականների մարդահամարները[7]։
Աղբյուր՝
ԱՄՆ-ի մարդահամար[248]

Նյու Յորքն Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների ամենախիտ բնակեցված քաղաքն է[4]․ 2016 թվականի տվյալներով ուներ ռեկորդային՝ 8 537 673 բնակիչ՝ հաշվի առնելով, որ ԱՄՆ-ի 2010 թվականի մարդահամարից հետո ավելի շատ մարդ ներգաղթել է, քան արտագաղթել[249][250]։ Նյու Յորքում ապրում է ԱՄՆ-ի ամենախիտ բնակեցված երկրորդ քաղաքի (Լոս Անջելես) բնակչության կրկնակին[4], այն էլ ավելի փոքր տարածքում։ 2010 թվականի ապրիլից մինչև 2014 թվականի հուլիսը Նյու Յորք է տեղափոխվել բնակվելու ավելի շատ բնակիչ (316000), քան ԱՄՆ-ի որևէ այլ քաղաք[4]։ Նյու Յորքում է բնակվում Նյու Յորք նահանգի բնակչության 43%-ը[251] և Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանի 36%-ը[252]։

Բնակչության խտություն խմբագրել

2015 թվականին բնակչության խտությունը կազմում էր 28 053 մարդ/մղոն² (10 756 կմ²), որը նրան դարձնում է բոլոր մունիցիպալիտետներից ամենախիտ բնակեցվածը, որտեղ ապրում է ավելի քան 100 000 բնակիչ[253]։ Աշխարհագրորեն Նյու Յորք շրջանի հետ միասին 2015 թվականին Մանհեթեն բորոյի բնակչությունը 69 468 մարդ/մղոն² (26,822/կմ²) էր[254], որով այն Միացյալ Նահանգների ամենախիտ բնակեցված շրջանն է[255][256]․ խտությունն ավելի բարձր է, քան ԱՄՆ մեկ այլ քաղաքի խտությունն է.[257]։

Ռասաներ և էթնիկ կազմ խմբագրել

2010 թվականին քաղաքի բնակչության 44%-ը սպիտակամորթ էր (33.3%-ը ոչ իսպանացի սպիտակամորթ), 25.5%-ը՝ սևամորթ (23%-ը՝ ոչ իսպանացի սևամորթ), 0.7%-ը՝ հնդկացի և 12.7%-ը՝ ասիացի[258]։ Ցանկացած ռասայի իսպանացիները կազմում են բնակչության 28.6%-ը[258], մինչդեռ ասիացիները 2000-2010 թվականներին քաղաքի բնակչության ամենաարագ աճող սեգմենտն են․ ոչ իսպանացի սպիտակամորթների թիվը կրճատվել է 3 տոկոսով, որը գրանցված ամենաքիչ կրճատումն է այս տասնամյակում, և առաջին անգամ այս տասնամյակի ընթացքում Քաղաքացիական պատերազմից հետո սևամորթների թիվը կրճատվեց[259]։

Իր ողջ պատմության ընթացքում քաղաքն ԱՄՆ ներգաղթյալների համար հիմնական անցակետն էր․ 1892-1924 թվականներին ավելի քան 12 մլն եվրոպացի ներգաղթյալ է ընդունել Էլիս կղզին[260]։ «Հալող կաթսա» եզրն առաջին անգամ կիրառվել է նկարագրելու Ստորին Իսթ Սայդի ներգաղթյալներով խիտ բնակեցված շրջանները։ 1900 թվականին գերմանացիներն ներգաղթյալների ամենամեծ խումբն էին կազմում, որոնց հետևում էին իռլանդացիները, հրեաները և իտալացիները[261]։ 1940 թվականին քաղաքի բնակչության 92%-ը սպիտակամորթներ էին[238]։

Քաղաքի բնակչության մոտ 37%-ն օտարերկրացիներ են և բոլոր երեխաների կեսից ավելին ծնվում են ներգաղթյալ մայրերից[262][263]։ Նյու Յորքում սերելու ոչ մի շրջան կամ երկիր չի գերիշխում[262]։ 2011 թվականի դրությամբ քաղաք 10 ամենամեծ քանակով օտարերկրյա բնակիչները Դոմինիկյան Հանրապետությունից են, Չինաստանից, Մեքսիկայից, Գայանայից, Ճամայկայից, Էկվադորից, Հայիթիից, Հնդկաստանից, Ռուսաստանից և Տրինիդադ և Տոբագոյից[264], մինչդեռ բանգլադեշցի ներգաղթյալները ամենաարագ աճողն են՝ 2011 թվականին կազմելով ավելի քան 74000 մարդ[37][265]։

2010 թվականի մարդահամարի տվյալներով Նյու Յորքում ասիացի ամերիկացիները հաշվվում են ավելի քան 1 մլն՝ ավելին, քան Սան Ֆրանցիսկոյի և Լոս Անջելեսի ասիացի ամերիկացիները միասին վերցրած[266]։ Նյու Յորքում է բնակվում ամենամեծ քանակով ասիացի բնակչությունը, քան ԱՄՆ-ի որևէ այլ քաղաքում է[267]։ Նյու Յորքի Քուինս բորոյում է բնակվում նահանգի ասիացի ամերիկացի բնակչության ամենամեծ քանակը և Միացյալ Նահանգների ամենամեծ Անդյան բնակչությունը (կոլումբիացիներ, էկվադորցիներ, պերուացիներ, բոլիվիացիներ), ինչպես նաև այն համարվում է էթնիկ կազմով ամենաբազմազան քաղաքային տարածաշրջանն աշխարհում[187][188]։

Չինացիները Նյու Յորք նահանգի ամենաարագ աճող ազգն են․ չինացիները ծաղկում են Մանհեթենի, Բրուքլինի, Քունինսի Ֆլաշինգի Չայնաթաուններում որպես ավանդական քաղաքային անկլավներ, ինչպես նաև արագ տարածվում են դեպի արևելք[268]՝ Լոնգ Այլենդի[269] քաղաքամերձ Նասաու շրջան․ քանի որ Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանը և Նյու Յորք նահանգը չինացի նոր ներգաղթյալների համար լավագույն վայրն են, և մեծաքանակ չինական ներգաղթը շարունակվում է դեպի Նյու Յորք և հարակից շրջաններ[28][270][271][272][273][274], որն Ասիայի սահմաններից դուրս ամենախոշոր չինական սփյուռքն է[37][275]՝ 2015 թվականին կազմելով 812 410 մարդ[276]։ 2012 թվականին Նյու Յորքի բնակչության 6.3%-ը չինացիներ էին, ընդ որում գրեթե 3/4-ն ապրում էր Քուինսում կամ Բրուքլինում, աշխարհագրորեն՝ Լոնգ Այլենդում[277]։ 20000 կորեաչինական համայնքը կենտրոնացած է Քուինսի Ֆլաշինգում, մինչդեռ Նյու Յորքում՝ Քուինսում է բնակվում նաև Չինաստանի, Հնդկաստանի և Նեպալի սահմաններից դուրս տիբեթական ամենամեծ բնակչությունը[278]։ Կորեացիները կազմում են քաղաքի բնակչության 1.2%-ը, իսկ ճապոնացիները՝ 0.3%-ը։ Ֆիլիպինցիները Հարավարևելյան Ասիայի ամենամեծ էթնիկ խումբն էին՝ 0.8%, որին հետևում էին վիետնամցիները, որոնք 2010 թվականին կազմում էին Նյու Յորքի բնակչության 0.2%-ը։ Հնդիկներն ամենախոշոր հարավասիական խումբն են՝ կազմելով քաղաքի բնակչության 2.4%-ը (բանգլադեշցիներ՝ 0.7% և պակիստանցիներ՝ 0.5%)[279]։ Քուինսը ասիացի հնդիկների, կորեացիների, ֆիլիպինցիների[280] և մալայզիացիների[28] և այլ հարավարևելյան ասիացիների համար բնակության նախընտրելի վայրն է[281], մինչդեռ Բրուքլին են ժամանում ամենամեծ քանակությամբ Արևմտյան հնդիկ և ասիացի հնդիկ ներգաղթյալները։

 
Ռասաների տեղաբաշխվածությունը Նյու Յորքում (2010 թվականի մարդահամար)։ Յուրաքանչյուր կետ հավասար է 25 մարդու՝ Սպիտակամորթներ, Սևամորթներ, Ասիացիներ, Լատինոամերիկացիներ or Այլ (դեղին)

Նյու Յորքում են բնակվում ամենաշատ եվրոպացի և ոչ իսպանացի սպիտակամորթները, քան ամերիկյան որևէ այլ քաղաքում։ 2012 թվականին Նյու Յորքի 2.7 մլն ոչ իսպանացի սպիտակամորթներն ավելի մեծ քանակ էին կազմում, քան Լոս Անջելեսի (1.1 մլն), Չիկագոյի (865000) և Հյուսթոնի (550000) ոչ իսպանացի սպիտակամորթները միասին վերցրած[282]։ 1940 թվականին ոչ իսպանացի սպիտակամոթները 6.6 մլն էին[283]։ Ոչ իսպանացի սպիտակամորթ բնակչությունն սկսեց աճել 2010 թվականից[284]։ Քաղաքում բնակվող եվրոպական սփյուռքը շատ բազմազան է։ 2012 թվականի մարդահամարի համաձայն՝ քաղաքում բնակվում է մոտ 560000 իտալացի ամերիկացի, 385000 իռլանդացի ամերիկացի, 253000 գերմանացի ամերիկացի, 223000 ռուս ամերիկացի, 201000 լեհ ամերիկացի և 137000 անգլիացի ամերիկացի։ Բացի այդ հույն և ֆրանսիացի ամերիկացիների քանակը հաշվվում է 65000, իսկ հունգարական ծագմամբ ամերիկացիները՝ 60000։ Ուկրաինացի և շոտլանդացի ամերիկացիները հաշվվում են 55000 և 35000 համապատասխանաբար։ Բուն Իսպանիայի ծագում ունեցող բնակչությունը 2010 թվականին 30838 էր[285]։ Նորվեգական և շվեդական ծագում ունեցող բնակչությունը մոտ 20000 էր՝ յուրաքանչյուրը, մինչդեռ չեխական, լիտվական, պորտուգալական, շոտլանդաիռլանդական և ուելսական ծագում ունեցող բնակչությունը հաշվվում էր 12000-14000[286]։ Նյու Յորքում արաբ ամերիկացիներն ավելի քան 160000 են[287]․ ամենաշատը կենտրոնացած են Բրուքլինում։ Կենտրոնական ասիացիները՝ առաջին հերթին ուզբեկ ամերիկացիները, քաղաքի ոչ իսպանացի սպիտակամորթ բնակչության ամենաարագ աճող սեգմենտն է․ հաշվվում է ավելի քան 30000 մարդ, ընդ որում Կենտրոնական Ասիայից ԱՄՆ գաղթած բնակչության ավելի քան կեսը բնակվում է Նյու Յորքում[288]՝ հաստատվելով Քուինսում և Բրուքլինում։ Ալբանացի ամերիկացիներն ավելի շատ կենտրոնացած են Բրոնքսում[289]։

Ավելի քան 20 մլն բնակչությամբ Նյու Յորք մերձքաղաքային վիճակագրական տարածաշրջանը 50%-ով մեծ է ԱՄՆ-ում երկրորդ տեղը զբաղեցնող Լոս Անջելես մերձքաղաքային տարածաշրջանից[38]․ այն նաև բազմազան է էթնիկ կազմով[290], ամենամեծ օտարերկրյա բնակչություն ունեցող մերձքաղաքային շրջանն է աշխարհում։ Նյու Յորք շրջանը նախկինի պես համարվում է ԱՄՆ օրինական ներգաղթյալների հիմնական ուղին, ինչը գերազանցում է Լոս Անջելես և Մայամի ներգաղթածների ընդհանուր թվին[28]։ Այստեղ են բնակվում Իսրայելի սահմաններից դուրս ամենախոշոր հրեական և իսրայելական համայնքները․ 2012 թվականին հրեա բնակչությունը շրջանում հաշվվում էր ավելի քան 1.5 մլն մարդ և ներառում էր բազմաթիվ հրեական աղանդներ ամբողջ Մերձավոր Արևելքից և Արևելյան Եվրոպայից[278]։ Մերձքաղաքային տարածաշրջանում են բնակվում նաև հնդիկ ամերիկացիների 20%-ը և Լիթլ Ինդիայի ամենաքիչը 20 անկլավներ, բոլոր կորեացի ամերիկացիների 15%-ը և 4 Կորեաթաունները[291][292], Արևմտյան կիսագնդում ամենամեծ ասիացի հնդիկ բնակչությունը, ամենամեծ ռուս ամերիկացի[270], իտալացի ամերիկացի և աֆիկացի ամերիկացի բնակչությունը, ամենամեծ դոմինիկյան ամերիկացի, պուերտոռիկացի ամերիկացի և հարավամերիկացի բնակչությունը[270], ԱՄՆ-ում իր մեծությամբ երկրորդ իսպանացի բնակչությունը, որը հաշվարկվում է 4.8 մլն[285], տարածաշրջանի կազմի մեջ է մտնում նաև միայն Նյու Յորքում ստեղծված մի քանի Չայնաթաունները[293]։

2013 թվականին Նյու Յորք ամենաշատն օրինական գաղթել են Հարավային Ամերիկայի Էկվադոր, Կոլումբիա, Գայանա, Պերու և Բրազիլիա երկրներից, Կարիբյան ավազանի Դոմինիկյան Հանրապետություն, Ճամայկա, Հայիթի և Տրինիդադ և Տոբագո երկրներից, Աֆրիկայի Եգիպտոս, Գանա և Նիգերիա երկրներից, Կենտրոնական Ամերիկայի Սալվադոր, Հոնդուրաս և Գվատեմալա երկրներից[294]։ 2013 թվականին Նյու Յորքում պուերտոռիկացի բնակչության ներգաղթի արդյունքում մերձքաղաքային տարածաշրջանում դրանց թիվը հասավ 1.3 մլն-ի։

Հայերը Նյու Յորքում խմբագրել

 
Նյու Յորքի Սուրբ Վարդան եկեղեցին

Նյու Յորքի հայ համայնքը սկզբնավորվել է 1870-ական թվականների վերջից, ստվարացել 19-րդ դարի վերջին –20-րդ դարի սկզբին՝ հատկապես Հայոց ցեղասպանությունից հետո։ 1930 թվականին Նյու Յորքի հայերի թիվը 20 000 էր։ Համայնքը համալրվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի և նրան հաջորդող տարիներին՝ Եվրոպայից, Մերձավոր և Միջին Արևելքից գաղթած հայերով։ 2003 թվականին Նյու Յորքում և շրջակայքում բնակվում էր շուրջ 75 000 հայ։ Համայնքի սոցիալական կազմը խայտաբղետ է՝ բանվորներ, մանր ու խոշոր առևտրականներ, սպասարկման ոլորտի ծառայողներ, գործարանատերեր, մտավորականներ (ուսուցիչներ, բժիշկներ, ճարտարագետներ, իրավաբաններ, ճարտարապետներ, գիտնականներ, մշակույթի ու արվեստի գործիչներ)[295]։

Նյու Յորքը Հայ առաքելական եկեղեցու ԱՄՆ-ի Արևելյան թեմի կենտրոնն է։ Գործում են առաքելական Ս. Վարդան մայր տաճարը (առաջնորդը` Խաժակ արք. Պարսամյան), Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ (առաջնորդը` Օշական արք. Չոլոյան)[296], Ս. Խաչ, Ս. Սարգիս, Սրբոց նահատակաց, կաթոլիկ՝ Ս. Աննա, և ավետարանական եկեղեցիները, Սրբոց նահատակաց, Ս. Գրիգոր Լուսավորիչ ամենօրյա վարժարանները, Սիամանթո ակադեմիան (ճեմարան), Ս. Ներսես հոգևոր ճեմարանը։ Նյու Յորքի Կոլումբիայի համալսարանում գործում է հայագիտական ամբիոն։

Նյու Յորքում 1947 թվականին հրավիրվել է Հայկական համաշխարհային կոնգրեսը[297]։

px Նյույորքահայերի ազգային կյանքը կազմակերպում են եկեղեցին և հայ ազգային կուսակցությունների տեղական կազմակերպությունները[295]։

Նյու Յորքում են գտնվում ՀԲԸՄ-ի, ՀՕՖ-ի, Հայ դատի հանձնախմբի, Ամերիկահայ ուսանողների միության կենտրոնական գրասենյակները, Թեքեյան և Համազգային մշակութային միությունների, Սեբաստիայի վերաշինաց, Մալաթիայի կրթասիրաց, Կեսարիայի, Չնքուշի, Չոմախլուի, Տիգրանակերտի, Այնթապի, Մարաշի, Իրանահայերի, Պոլսահայերի հայրենակցական միությունների կենտրոնական վարչությունները կամ մասնաճյուղերը, Հայ գրականության բարեկամների, Հայ ատամնաբույժների, Հայ տիկնանց միջազգային, Հայ տարեցների տուն միությունները։ Գործում են նաև Ցեղասպանության և սթրեսների ուսումնասիրության հայ-ամերիկյան միությունը, Հայ կրթական խորհուրդը, Հովարդ Կարագյոզյան հաստատությունը, Վարդանանց ասպետներ կազմակերպությունը, Ամերիկայի հայ եկեղեցական երիտասարդական միությունները։ 1997 թվականին բացվել է Հայ-ամերիկյան գործարար կենտրոնը[295]։

Համայնքի մշակութային կյանքը կազմակերպում են «Ադամյան», «Հայ դրամատիկ խումբ» (այժմ՝ «Սևան»), Համազգայինի «Մասիս», «Արտավազդ» թատերախմբերը, Հայ ժողովրդական պարերի ընկերակցությունը, «Անդրանիկ» և «Նաիրի» պարախմբերը, «Կոմիտաս», «Գուսան» երգչախմբերը[295]։

Հայ գաղութի հիմնադրումից ի վեր հրատարակվել է ավելի քան 100 անուն պարբերական։ 2003 թվականի դրությամբ լույս էին տեսնում «Հուշարար- Միություն», «Նոր Սեբաստիա», «AGBU News Magazine», «Armenian Reporter», «Ararat» պարբերականները։ Գործում են հայկական ռադիոժամեր[295]։

Սեռական կողմնորոշում և գենդերային ինքնություն խմբագրել

 
Տեսարան 2011 թվականի ԼԳԲՏ շքերթից։ Նյու Յորքում է գտնվում ԱՄՆ-ի ամենամեծ ԼԳԲՏ համայնքը, որը նաև աշխարհի ամենամեծերից մեկն է։[298][299][300]

Նյու Յորք մերձքաղաքային տարածաշրջանում բնակվում են գրեթե 570000 նույնասեռականներ և երկսեռականներ, որով Նյու Յորքն ամենամեծն է ԱՄՆ-ում և համարվում է նաև աշխարհի ամենամեծ ԼԳԲՏ կենտրոններից մեկը[301][302]։ Միասեռ ամուսնությունները Նյու Յորքում օրինականացվեցին 2011 թվականի հունիսի 24-ին և ուժի մեջ մտան օրենքն ընդունելուց 30 օր անց[303]։ Չառլզ Կեյզերը՝ «The Gay Metropolis: The Landmark History of Gay Life in America» գրքի հեղինակը, գրել է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո «Նյու Յորքը դարձավ ԼԳԲՏ հարյուր հազարավոր ներգաղթյալների մեգապոլիս․ մի վայր, որը վերջիններս ընտրեցին սովորելու՝ ինչպես ապրել բաց, ազնիվ և առանց ամաչելու»[304]։ Նյու Յորքի ամենամյա ԼԳԲՏ շքերթը կտրում-անցնում է Հինգերորդ պողոտան և վերջանում Ստորին Մանհեթենի Գրինվիչ Վիլիջում․ շքերթը մրցում է Սան Պաուլուի նմանատիպ շքերթի հետ որպես աշխարհի ամենամեծ ԼԳԲՏ շքերթ՝ յուրաքանչյուր հունիս ներգրավելով տասնյակ հազարավոր մասնակիցների և միլիոնավոր հետիոտների[305]։

Տրանսգենդերների ներդրում խմբագրել

Նույնասեռականության հանրագիտարանի հեղինակ Ուեյն Դինսը գրել է, որ 1969 թվականի հունիսի Ստոունուոլի խռովությունների ժամանակ դրագ քուինները միակ «տրաանսգենդեր անձինք էին շրջակայքում»։ «Նրանցից ոչ ոք իրականում իր ներդրումը չունեցավ շարժման մեջ»[306]։ Մյուսներն ասում են, որ Նյու Յորքի տրանսգենդերների համայնքը զգալի դեր է խաղացել Ստոունուոլի խռովությունների ժամանակ և դրանից հետո ԼԳԲՏ հավասարության համար պայքարում[306]։ Նյու Յորքում է բնակվում ԱՄՆ-ի ամենամեծ տրանսգենդեր բնակչությունը, որը 2016 թվականի տվյալներով կազմում է 25000 մարդ[307]։ Սակայն մինչև Ստոունուոլի խռովություններն այս համայնքն արհամարհված էր ԼԳԲՏ համայնքի կողմից[306]։

Կրոն խմբագրել

2014 թվականի դրությամբ Նյու Յորքում ամենատարածված կրոնը քրիստոնեությունն է (59%), այդ թվում՝ կաթոլիկները (33%), բողոքականները (23%) և այլ քրիստոնյաները (3%)[308]․ այնուհետև գալիս են ամերիկացի հրեաները[309][310], որոնց թիվը կազմում է մոտ 1.1 մլն․ ավելի քան կեսն ապրում է Բրուքլինում[311]։ Հրեաները կազմում են քաղաքի բնակչության 18.4%-ը[312]։ Իսլամը զբաղեցնում է երրորդ տեղը Նյու Յորքում․ պաշտոնական տվյալներով քաղաքում բնակվում է 600 000-1 000 000 մուսուլման[313]։ Մյուս կրոնների թվում են հինդուիզմը, բուդդայականությունը և այլ կրոններ, ինչպես նաև աթեիզմը։ 2014 թվականին բնակչության 24%-ը չէր պատկանում որևէ կրոնական կառույցի[308]։

Նյու Յորքի կրոնական կառույցները
Հարեդիմ հրեաներ Բրուքլինում։ Բրուքլինում է ապրում ԱՄՆ-ի ամենամեծ հրեական համայնքը՝ մոտ 600 000 հրեա[314]։
Գանեշի տաճարը Քուինսի Ֆլաշինգ թաղամասում, ամենահին հինդի տաճարն ԱՄՆ-ում։
Աթեիզմը գովազդող թվային տախտակ Թայմս Սքվերում։

Եկամուտ խմբագրել

Նյու Յորքն ունի անհավասար եկամտի ամենաբարձր մակարդակը, ինչի մասին է վկայում Ջինիի 0.5 գործակիցն ամբողջ քաղաքի և 0.6 գործակիցը Մանհեթենի համար[315]։ 2014 թվականի առաջին քառորդում Նյու Յորք շրջանում (Մանհեթեն) շաբաթական աշխատավարձը կազմում էր 2749 ԱՄՆ դոլար, որն ամենաբարձր ցուցանիշն է ԱՄՆ-ի խոշոր շրջաններից[316]։ 2017 թվականի դրությամբ Նյու Յորքում են ապրում ամենաշատ միլիարդատերերը, որոնց ընդհանուր ունեցվածքը կազմում է 398 մլրդ ԱՄՆ դոլար[317]․ միլիարդատերերի թվում է նաև նախկին քաղաքապետ Մայքլ Բլումբերգը[318]։ 2014 թվականին Նյու Յորքն ուներ նաև մեկ շնչին բաժին ընկնող միլիոնատերերի ամենաբարձր խտությունը, քան ԱՄՆ-ի այլ խոշոր քաղաքները․ միլիոնատերերը կազմում են բնակչության 4.6%-ը[319]։ Ստորին Մանհեթենում նկատվում է նորածինների աճ, իսկ Քենել Սթրիթից հարավ ընկած հատվածում 2010 թվականին ծնվել է 1086 երեխա, որը 12%-ով ավելի շատ է, քան 2009 թվականին և 2 անգամ ավելի շատ, քան 2001 թվականին[320]։

Տնտեսություն խմբագրել

Քաղաքի տնտեսական ակնարկ խմբագրել

Նյու Յորքը ԱՄՆ-ի տնտեսության մեջ ակնայտ նշանակություն ունի և ոչ միայն բնակչությամբ է ԱՄՆ-ում ամենամեծ քաղաքը այլ նաև տնտեսությամբ։ Նյու Յորքի քաղաքային բյուջեն կազմում է՝ 1 տրիլիոն 875 միլիարդ ԱՄՆ դոլար, առաջատարն է ողջ ԱՄՆ-ում։ Քաղաքի բյուջեն գերազանցում է աշխարհի մի շարք զարգացած երկրների պետական բյուջեներին ինչպիսիք են Թուրքիան, Իտալիան, Ռուսաստանի Դաշնությունը, Լեհաստանը և շատ այլ երկրների զիջելով աշխարհում ընդամենը 11 երկրների որոնց ցանկում են Չինաստանը, Ճապոնինան, Հարավային Կորեան, Ֆրանսիան, Գերմանիան և այլն։

Նյու Յորքի առաջատար
առևտրային կազմակերպությունները

(ըստ 2015 թվականի եկամտի)
քաղաքի և երկրի վարկանիշով
Նյու Յորք ընկերություն ԱՄՆ
1 Verizon Communications 13
2 JPMorgan Chase 23
3 Citigroup 29
4 MetLife 40
5 American International Group 49
6 Pfizer (դեղատներ) 55
7 New York Life Insurance Company 61
8 Goldman Sachs 74
9 Morgan Stanley 78
10 Teachers Insurance and Annuity Association (Teachers Ins. & Annuity) 82
11 INTL FCStone 83
12 American Express 85
Յուրաքանչյուր ընկերության եկամուտը գերազանցում է 30 մլրդ ԱՄՆ դոլարը։
Ֆինանսական ծառայություններ մատուցող ընկերությունները կանաչ գույնով են։
Ամբողջական աղյուսակը՝ Նյու Յորքի տնտեսություն հոդվածում։
Աղբյուր՝ Fortune 500[321]։

Նյու Յորքը միջազգային բիզնեսի և առևտրի համաշխարհային հանգույցն է։ 2012 թվականին Նյու Յորքը գլխավորեց Ատլանտիկի կողմից հրապարակած Համաշխարհային տնտեսական ինդեքսը (տարբերվում է Մարտին Փրոսփերիթի ինստիտուտի հրապարակած ցանկից)։ Քաղաքն ԱՄՆ-ի բանկային գործի և ֆինանսների, մանրածախ առևտրի, համաշխարհային առևտրի, տրանսպորտի, զբոսաշրջության, անշարժ գույքի, նոր մեդիաների, ավանդական զանգվածային լրատվական միջոցների, գովազդների, իրավաբանական ծառայությունների, հաշվապահության, ապահովագրության, թատրոնի, նորաձևության և արվեստների կենտրոնն է, մինչդեռ Սիլիկոնյան ծառուղին, որը Նյու Յորքի բարձրագույն տեխնոլոգիաների կենտրոնն է, շարունակում է ընդլայնվել։ Նյու Յորքի և Նյու Ջերսիի նավահանգիստը ևս խոշոր տնտեսական շարժիչ է, որը 2014 թվականի առաջին կեսին ռեկորդային ծավալով բեռ է տեղափոխել[322]։ 2017 թվականի փետրվարին գործազրկությունը Նյու Յորքում ընկավ մինչև 4.3%, որն ամենացածրն է քաղաքի պատմության մեջ․ շատ տնտեսագետներ համարում են, որ քաղաքում անգործության խնդիր չկա[323]։

Ֆորչնում տեղ գտած շատ ընկերությունների գլխամասերը գտնվում են Նյու Յորքում[324]։ Մասնավոր սեկտորում քաղաքի տաս աշխատատեղերից մեկը կապված է արտասահմանյան կազմակերպության հետ[325]։ Նյու Յորքն աշխարհի առաջատար քաղաքն է կապիտալի, բիզնեսի և զբոսաշրջիկների ներգրավման առումով[326][327]։ Օտարերկրյա ներդրումներ գրավելու հմտությունն օգնեց Նյու Յորքին 2013 թվականին գլխավորել FDi ամսագրի «Ապագայի ամերիկյան քաղաքների» ցանկը[328]։

Անշարժ գույքը քաղաքի տնտեսության հիմնական ուժն է, քանի որ Նյու Յորքի ամբողջ անշարժ գույքի ընդհանուր արժեքը 2017 թվականի դրությամբ գնահատվում է 1.072 տրիլիոն ԱՄՆ դոլար, որը 10.6%-ով ավել է անցյալ տարվանից[329]։ Թայմ Ուորներ Սենթրը քաղաքի ամենաբարձր շուկայական արժեք ունեցող կառույցն է, որը 2006 թվականին գնահատվել է 1.1 մլրդ ԱՄՆ դոլար[329]։ Նյու Յորքում է գտնվում որոշ ազգային և համաշխարհային ամենաթանկարժեք անշարժ գույքը։ 450 Փարք Ավենյուն 2007 թվականի հուլիսի 2-ին վաճառվեց 510 մլն ԱՄՆ դոլարով, որի 1 մ²-ը կազմում է 17104 ԱՄՆ դոլար, որը գերազանցեց 2007 թվականի հունիսին 660 Մեդիսոն Ավենյուի վաճառքը՝ 1 մ²-ը՝ 15887 ԱՄՆ դոլար[330]։ Ֆորբսի տվյալներով 2014 թվականին Մանհեթենում է գտնվել ԱՄՆ-ի առաջին տաս ZIP կոդերը՝ ըստ բնակարանի միջին արժեքի[331]։ Միդթաուն Մանհեթենի Հինգերորդ պողոտայում են գտնվում աշխարհի ամենաթանկարժեք վարձակալության բնակարանները․ 2017 թվականի տվյալներով 1 մ²-ի համար՝ 32 000 ԱՄՆ դոլար[332]։

2013 թվականին Մանհեթենում գտնվող Omnicom Group և Interpublic Group գովազդային գործակալությունների ընդհանուր տարեկան եկամուտը կազմել է 21 մլրդ ԱՄՆ դոլար, ինչը հավաստում է Նյու Յորքի՝ գովազդային աշխարհի համաշխարհային կենտրոն լինելու մասին[333]։ Քաղաքի նորաձևության արդյունաբերությունն աշխատանքով է ապահովում մոտ 180 000 աշխատակցի, որոնց տարեկան աշխատավարձը կազմում է 11 մլրդ ԱՄՆ դոլար[334]։

Այլ կարևոր սեկտորներից են բժշկական հետազոտություններն ու տեխնոլոգիաները, հասարակական կազմակերպությունները և համալսարանները։ Արտադրությունը զգալի, սակայն կրճատվող ոլորտ է զբաղվածության առումով, թեև կարի արդյունաբերությունը վերածնվում է Բրուքլինում[335]։ Սննդի արդյունաբերությունը գնահատվում է 5 մլրդ ԱՄՆ դոլար և աշխատանքով է ապահովում 19 000 բնակչի։

Շոկոլադը Նյու Յորքի գլխավոր արտահանվող մթերքն է․ յուրաքանչյուր տարի արտահանվում է մինչև 234 մլն ԱՄՆ դոլարի շոկոլադ[336]։ 2014 թվականին ձեռնարկատերերը Բրուքլինում «Շոկոլադե շրջան» ստեղծեցին[337]։ Գոդիվայի՝ աշխարհի ամենամեծ շոկոլադ պատրաստող ընկերության գլխամասը ևս գտնվում է Մանհեթենում[338]։

Ուոլ Սթրիթ խմբագրել

 
Նյու Յորքի ֆոնդային բորսան Ուոլ Սթրիթում․ այն աշխարհի ամենամեծ ֆոնդային բորսան է իր ցուցակագրված ընկերությունների ընդհանուր շուկայական կապիտալիզացմամբ[67][68]։

Նյու Յորքի ամենակարևոր տնտեսական սեկտորն այն է, որ քաղաքն ամերիկյան ֆինանսական արդյունաբերության կենտրոնն է, որի համար մեծ դեր է խաղում Ուոլ Սթրիթը։ Քաղաքի արժեթղթերի շուկան, որը 2013 թվականի օգոստոսի դրությամբ ուներ 163 400 աշխատատեղ, շարունակում է կազմել քաղաքի ֆինանսական սեկտորի խոշորագույն մասը, ինչպես նաև տնտեսական կարևոր շարժիչը․ 2012 թվականին քաղաքի մասնավոր սեկտորի աշախատատեղերի 5%-ը, հարկերի 8.5%-ը (3.8 մլրդ ԱՄՆ դոլար) և ընդհանուր աշխատավարձերի 22%-ը՝ ներառյալ միջին աշխատավարձը՝ 360 700 ԱՄՆ դոլարի չափով, բաժին էր ընկնում Ուոլ Սթրիթին[339]։ Շատ խոշոր ֆինանսական ընկերությունների գլխամասեր գտնվում են Նյու Յորքում, ավելանում է նաև ստարտ-ափ ընկերությունների թիվը։

Ստորին Մանհեթենն ԱՄՆ-ի մեծությամբ երրորդ կենտրոնական բիզնես թաղամասն է․ այստեղ են գտնվում Նյու Յորքի ֆոնդային բորսան՝ Ուոլ Սթրիթում և NASDAQ-ը՝ 165 Բրոդվեյում, որոնք աշխարհի ամենամեծ և երկրորդ ամենամեծ ֆոնդային բորսաներն են համապատասխանաբար, երբ չափվում է ինչպես վաճառքի ընդհանուր միջին ծավալով, այնպես էլ 2013 թվականին ցուցակագրած ընկերությունների ընդհանուր շուկայական կապիտալիզացմամբ[67][68]։ 2012 թվականին Ինվեստիցիոն բանկերի վճարները Ուոլ Սթրիթում կազմել են 40 մլրդ ԱՄՆ դոլար[340], մինչդեռ 2013 թվականին Նյու Յորքի բանկերի ավագ աշխատակիցները, որոնք վերահսկում են ռիսկային և համաձայնագրային գործառույթները, տարեկան աշխատել են 324 000 ԱՄՆ դոլար[341]։ 2013-2014 ֆինանսական տարում Նյու Յորքի արժեթղթերի շուկայից հարկերի 19%-ը եկել է Ուոլ Սթրիթից[342]։ Նյու Յորքը փայատիրական և պարտքային կապիտալի առևտրի համաշխարհային խոշորագույն կենտրոնն է, որը մասնավորապես պայմանավորված է ԱՄՆ տնտեսության ծավալով և ֆինանսական զարգացմամբ[343][344]։ 2013 թվականի հուլիսին Նյու Յորքի ֆոնդային բորսայի օպերատոր «NYSE Euronext»-ը իր ձեռքը վերցրեց Բրիտանական բանկիրների միության LIBOR-ը (անգլ.՝ London Interbank Offered Rate, LIBOR)[345]։ Նյու Յորքը գլխավորում է նաև հեջ ֆոնդերի վերահսկումը և մասնավոր բաժնետիրական կապիտալը։ Որոշ ինվեստիցիոն բանկերի և ներդրումների կառավարման գլխամասերը ևս տեղակայված են Մանհեթենում․ սրանք նաև համաշխարհային ֆինանսական այլ կենտրոնների կարևոր մասնակիցներից են[343]։ Նյու Յորքը նաև ԱՄՆ-ի հիմնական կոմերցիոն բանկային կենտրոնն է[346]։

Քաղաքում են տեղակայված նաև աշխարհի խոշորագույն մեդիակոնգլոմերատներից շատերը։ Մանհեթենը 2015 թվականին ուներ 46.5 մլն մ² գրասենյակային տարածք[347][347], որն ԱՄՆ-ում ամենախոշորն է[348], իսկ Միդթաուն Մանհեթենն իր գրեթե 37.2 մլն մ²-ով աշխարհի ամենախոշոր կենտրոնական բիզնես թաղամասն է[349]։

Սիլիկոնյան ծառուղի խմբագրել

 
Սիլիկոնյան ծառուղին՝ տեղակայված Ֆլեյթարոն թաղամասում, այժմ Նյու Յորքի բարձր տեխնոլոգիական սեկտորն է[350]։

Մանհեթենում գտնվող Սիլիկոնյան ծառուղին մի աշխարհ է, որն իր մեջ է առնում Նյու Յորք քաղաքամերձ շրջանի բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերությունները[351], որոնք ներառում են համացանցը, նոր մեդիաները, հեռահաղորդակցությունները, թվային մեդիաները, ծրագրային ապահովման մշակումը, կենսատեխնոլոգիան, խաղային դիզայնը, ֆինանսական տեխնոլոգիան (անգլ.՝ FinTech) և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների այլ ոլորտները, որոնց սատարում են իրենց ձեռնարկատիրական էկոհամակարգը և վենչուրային կապիտալի ներդրումները։ 2015 թվականին Սիլիկոնյան ծառուղին ներգրավեց ավելի քան 7.3 մլրդ ԱՄՆ դոլարի վենչուրային կապիտալի ներդրում՝ բարձր տեխնոլոգիական ընկերությունների լայն սպեկտրի միջոցով[49], որոնցից շատերը տեղակայված են Մանհեթենում, մյուսները՝ Բրուքլինում, Քուինսում և շրջանի այլ վայրերում։ Նյու Յորքում և տարածաշրջանում զարգանում են բարձր տեխնոլոգիական ստարտափ ընկերություններն ու ծառայությունները, ինչի շնորհիվ քաղաքը Հյուսիսային Ամերիկայի առաջատար համացանցային հանգույցն է և հեռահաղորդակցության կենտրոնը․ այստեղ են գտնվում մի քանի տրանսատլանտյան օպտիկական մանրաթելեր[352], մտավոր կապիտալը և թանկարժեք անլար կապը[353]։ 2014 թվականի վերջերին «Verizon Communications»-ը, որի գլխամասը գտնվում է Ստորին Մանհեթենի 140 Վեսթ Սթրիթում, ամբողջ Նյու Յորքում ավարտեց 3 մլրդ ԱՄՆ դոլար արժողությամբ օպտիկամանրաթելային կապի մոդեռնիզացումը[354]։ 2014 թվականի դրությամբ քաղաքի տեխնիկական ոլորտն ուներ 300 000 աշխատող[355][356]։

Կենսատեխնոլոգիական ոլորտը նույնպես զարգանում է Նյու Յորքում՝ քաղաքի գիտական հետազոտությունների և հասարակական ու կոմերցիոն ֆինանսական աջակցության շնորհիվ։ 2011 թվականի դեկտեմբերի 19-ին քաղաքապետ Մայքլ Բլումբերգը հայտարարեց իր մտադրության մասին Ռուզվելտ կղզում գտնվող Կոռնելի համալսարանում և Տեխնիոն իսրայելական տեխնոլոգիական ինստիտուտում 2 մլրդ ԱՄՆ դոլար արժողությամբ, կիրառական գիտությունների ասպիրանտուրական դպրոց ստեղծելու մասին, որպեսզի Նյու Յորքը դառնա աշխարհի առաջատար տեխնոլոգիական մայրաքաղաք[357][358]։ 2014 թվականի կեսերին կենսատեխնոլոգիական ներդրումային «Accelerator» ընկերությունը ներդրողներից, այդ թվում՝ «Eli Lilly and Company»-ից, «Pfizer»-ից և «Johnson & Johnson»-ից որպես նախնական ֆինանսավորում հավաքագրեց ավելի քան 30 մլն ԱՄՆ դոլար՝ «Alexandria Center for Life Science»-ում բիոտեխնոլոգիական ստարտափներ ստեղծելու համար․ տարածքն ավելի քան 65 000 մ² է, գտնվում է 29-րդ փողոցում և սատարում է գիտնականների և ձեռնարկատերերի, ինչպես նաև ակադեմիական, բժշկական և հետազոտական հաստատությունների փոխգործակցությանը։ Նյու Յորքի Տնտեսական զարգացման ընկերության «Early Stage Life Sciences Funding» նախաձեռնությունը և վենչուրային կապիտալի գործընկերները, այդ թվում՝ «Celgene»-ը, Ջեներալ էլեկտրիկը, «Ventures»-ը և «Eli Lilly»-ն նվազագույնը 100 մլն ԱՄՆ դոլար հատկացրին կենսական գիտության և բիոտեխնոլոգիական ոլորտում 15-20 ձեռնարկություն ստեղծելու համար[359]։

Զբոսաշրջություն խմբագրել

 
Թայմս Սքվերը Բրոդվեյի, թատերական թաղամասի և մեդիա կենտրոնի հանգույցն է։ Այն նաև աշխարհի ամենաշատ այցելվող զբոսաշրջային վայրն է՝ 50 մլն այցելու[55]։
 
I Love New York պատկերանիշը 1977 թվականին նախագծել է Միլթոն Գլեյզերը։

Զբոսաշրջությունը Նյու Յորքի կենսական նշանակություն ունեցող տնտեսական ճյուղն է, որը 7 տարի անընդմեջ հյուրընկալել է ռեկորդային թվով զբոսաշրջիկների․ 2016 թվականին նրանց թիվը կազմել է 61 մլն[54]։ 2014 թվականին Նյու Յորքի զբոսաշրջությունը ԱՄՆ-ի տնտեսությանը բերել է 61.3 մլրդ ԱՄՆ դոլարի հասույթ[54]։ Նյու Յորք այցելուների մոտ 12 մլն-ն այլ երկրներից էին՝ գերակշռող մեծամասնությունը Մեծ Բրիտանիայից էր, Կանադայից, Բրազիլիայից և Չինաստանից։ Ըստ reuters.com կայքի՝ «2015 թվականին վեցերորդ տարում զբոսաշրջությունը Նյու Յորքում հասավ ռեկորդային մակարդակի»[54]։

I Love New York (ոճավորված որպես «I ❤ NY») և՛ պատկերանիշ է, և՛ երգ, որը գովազդային արշավի հիմքն է և կիրառվում է 1977 թվականից Նյու Յորքում զբոսաշրջությունը զարգացնելու նպատակով[360], իսկ ավելի ուշ նաև Նյու Յորք նահանգը գովազդելու համար։ Ապրանքանիշ հանդիսացող պատկերանիշը, որի իրավունքները պատկանում են Զարգացման պետական կորպորացիային (անգլ.՝ Empire State Development Corporation)[361], կարելի է հանդիպել ամբողջ քաղաքի և նահանգի հուշանվերների խանութներում և թռուցիկներում․ դրանցից որոշներն արտոնագրված են, շատերը՝ ոչ։ Երգը՝ Նյու Յորքի պետական երգն է։

Զբոսաշրջային հիմնական վայրերն են Թայմս Սքվերը, Բրոդվեյի թատրոնի ներկայացումները, Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգը, Ազատության արձանը, Էլիս կղզին, ՄԱԿ-ի գլխավոր գրասենյակը, թանգարաններից Մետրոպոլիտեն թանգարանը, կանաչ գոտիներից Կենտրոնական պարկը, Վաշինգտոն Սքվեր պարկը, Ռոքֆելլեր կենտրոնը, Մանհեթենի Չայնաթաունը, Հինգերորդ և Մեդիսոն պողոտաների շքեղ խանութները, միջոցառումներից Հելոուինի շքերթը Գրինվիչ Վիլիջում, Մեսիի երախտագիտության օրվա շքերթը, Ռոքֆելլեր կենտրոնի տոնածառի լույսերի վառումը, Սուրբ Պատրիկի օրվա շքերթը, սեզոնային միջոցառումներից չմշկասահքը ձմռանը Կենտրոնական պարկում, Թրայբեքա կինոփառատոնը և անվճար ներկայացումները Կենտրոնական պարկի ամառային բեմին[362]։ Մանհեթենից դուրս՝ բորոներում գտնվող հիմնական տեսարշան վայրերից են Ֆլաշինգ Մեդոուս-Քորոնա պարկը և Ունիսֆերան Քուինսում, Բրոնքսի կենդանաբանական այգին, Բրուքլինի Քոնի Այլենդը և Նյու Յորքի բուսաբանական այգին Բրոնքսում։ Նյու Յորքի 192 մետրանոց անիվը դեռևս կառուցվում է Սթաթեն Այլենդի հյուսիսային ափին[363], որի շինարարական աշխատանքները ծրագրվում են ավարտվել 2018 թվականին․ անիվից տեսարան է բացվում դեպի Ազատության արձան, Նյու Յորքի ծովախորշ և Ստորին Մանհեթեն[364]։

2014 թվականի վերջին Մանհեթենը 90 000 հյուրանոցային համար ուներ, որն աճել էր 10%-ով 2013 թվականի համեմատ[365]։ 2014 թվականի հոկտեմբերին Չինաստանում տեղակայված «Anbang Insurance Group»-ը 1.95 մլրդ ԱՄՆ դոլարով գնեց Ուոլդորֆ Աստորիա հյուրանոցը, որը երբևէ վաճառված ամենաթանկ հյուրանոցն է[366]։

Մեդիա և ժամանց խմբագրել

 
Ռոքֆելլեր կենտրոնում է գտնվում «NBC Studios»-ը։

Նյու Յորքն ամերիկյան ժամանցային ոլորտի ակնառու վայրն է՝ բազում ֆիլմերով, հեռուստասերիալներով, գրքերով և այլ մեդիաներով[367]։ 2012 թվականի դրությամբ Նյու Յորքն ԱՄՆ-ի երկրորդ քաղաքն էր կինո և հեռուստաարդյունաբերությամբ․ տարեկան արտադրվում է մոտ 200 լիամետրաժ ֆիլմ, աշխատում է 130000 մարդ․ ժամանցի արդյունաբերությունն աճում է Նյու Յորքում՝ 2015 թվականին քաղաքի տնտեսության մեջ ունենալով գրեթե 9 մլրդ ԱՄՆ դոլարի ներդրում[368], իսկ ծավալով Նյու Յորքն աշխարհում առաջինն է անկախ կինոարտադրության ոլորտում[369]՝ ամերիկյան բոլոր անկախ ֆիլմերի մեկ երրորդն արտադրվել են Նյու Յորքում[370]։ Անկախ կոմերցիոն պրոդյուսերների միությունը ևս տեղակայված է Նյու Յորքում[371]։ Միայն 2014 թվականի առաջին 5 ամիսներին Նյու Յորքում նկարահանման հրապարակների թիվը ռեկորդային քանակի հասավ՝ գերազանցելով 2013 թվականը[372]․ 2013/2014 շրջանում Նյու Յորքն առաջ անցավ Լոս Անջելեսից[373]։

Նյու Յորքը նաև գովազդի, երաժշտության, թերթերի, թվային մեդիայի և հրատարակչության կենտրոնն է, այն նաև Հյուսիսային Ամերիկայի խոշորագույն մեդիա շուկան է[374]։ Քաղաքի մեդիա կոնգլոմերատների և հաստատությունների թվում են «Time Warner»-ը, Թոմսոն Ռոյթերսը, Ասսոշեյթեդ պրեսը, «Bloomberg L.P.»-ն, «News Corporation»-ը, Նյու Յորք Թայմսը, «NBC Universal»-ը, «Hearst Communications»-ը, «AOL»-ը և «Viacom»-ը։ Աշխարհի 8 առաջատար գովազդային գործակալություններից 7-ի գլխամասերը տեղակայված են Նյու Յորքում[375]։ Նյու Յորքում են գտնվում նաև 3 առաջատար ձայնագրման լեյբլներից երկուսի գլխամասերը՝ «Sony Music Entertainment»-ը և «Warner Music Group»-ը։ «Universal Music Group»-ը ևս գրասենյակներ ունի Նյու Յորքում։ Նոր մեդիա ընկերությունները գնալով ավելի կարևոր են դարձնում քաղաքի դերը մեդիա դաշտում։

Ավելի քան 200 թերթ և 350 սպառողական ամսագիր գրասենյակներ ունեն քաղաքում[370], իսկ հրատարակչական ոլորտում աշխատում է մոտ 25 000 մարդ[376]։ Միացյալ Նահանգների 3 ազգային օրաթերթերից երկուսը Նյու Յորքյան թերթեր են՝ «The Wall Street Journal»-ը և Նյու Յորք Թայմսը, որն ամենաշատ Պուլիցերյան մրցանակն է ստացել լրագրության ոլորտում։ Քաղաքի խոշոր տաբլոիդ թերթերից են «New York Daily News»-ը, որը հիմնադրվել է 1919 թվականին Ջոզեֆ Մեդիլ Փաթերսոնի կողմից[377] և «New York Post»-ը՝ հիմնադրված 1801 թվականին Ալեքսանդր Համիլթոնի կողմից[378]։ Քաղաքն ունի նաև լայնածավալ ազգային մամուլ, որտեղ 270 թերթ ու ամսագիր է հրատարակվում ավելի քան 40 լեզվով[379]։ «El Diario La Prensa»-ն Նյու Յորքի ամենամեծ իսպանալեզու օրաթերթն է, նաև ամենահինը[380]։ «New York Amsterdam News»-ը, որը թողարկվում է Հարլեմում, ակնառու աֆրոամերիկյան թերթ է։ «The Village Voice»-ը՝ Միացյալ Նահանգների պատմականորեն ամենախոշոր այլընտրանքային թերթը, 2017 թվականին հայտարարեց, որ դադարեցնում է իր տպագիր հրատարակությունը և ամբողջովին վերածվում թվային հրատարակության[381]։

Նյու Յորքում զարգացել է հեռուստա և ռադիոհեռարձակումը, որը քաղաքի խոշորագույն գործատուն է համարվում։ Ամերիկյան 3 հիմնական հեռարձակող ցանցերը բոլորն էլ տեղակայված են Նյու Յորքում՝ ABC, CBS և NBC։ Քաղաքում են գտնվում նաև բազում կաբելային ցանցեր, այդ թվում՝ «MTV»-ին, «Fox News»-ը, «HBO»-ն, «Showtime»-ը, «Bravo»-ն, «Food Network»-ը, «AMC»-ին և «Comedy Central»-ը։ Նյու Յորքը գործարկում է հանրային հեռարձակման ծառայություն՝ «NYCTV»[382], որն արտադրել է քաղաքի թաղամասերի երաժշտության ու մշակույթի, ինչպես նաև կառավարման վերաբերյալ մի քանի շոուներ, որոնք արժանացել են Էմմի մրցանակի։ «WBAI»-ը՝ նորություններով և տեղեկատվական ծրագրավորմամբ, Միացյալ Նահանգներում գործարկվող սոցիալիստական քիչ ռադիոկայաններից մեկն է։

Նյու Յորքը նաև ոչ առևտրային կրթական մեդիայի խոշորագույն կենտրոնն է։ Միացյալ Նահանգների հանրության համար հասանելի ամենահին հեռուստաալիքը «Manhattan Neighborhood Network»-ն է՝ հիմնադրված 1971 թվականին[383]։ «WNET»-ը քաղաքի ամենախոշոր հանրային հեռուստատեսային կայանն է և ազգային հեռուստահեռարձակման ծառայության (PBS) առաջնային աղբյուրը։ «WNYC» հանրային ռադիոկայանը, որը մինչև 1997 թվականը պատկանում էր քաղաքին, Միացյալ Նահանգների ամենաշատ ունկնդիր ունեցող ռադիոն է[384]։

Մարդկային ռեսուրներ խմբագրել

Կրթություն և գիտական գործունեություն խմբագրել

Տարրական և միջնակարգ կրթություն խմբագրել

Նյու Յորքի պետական դպրոցների համակարգը, որը վերահսկում է Նյու Յորքի Կրթության բաժինը, Միացյալ Նահանգների ամենամեծ պետական դպրոցական համակարգն է, որը ծառայում է ավելի քան 1700 տարրական և միջնակարգ դպրոցների մոտ 1.1 մլն աշակերտի[385]։ Քաղաքի պետական դպրոցական համակարգի մեջ են մտնում նաև 9 մասնագիտացված ավագ դպրոց, որտեղ սովորում են օժտված աշակերտներ։ Քաղաքի իշխանությունները վճարում են Փելհամի պետական դպրոցներին, որպեսզի կրթեն Բրոնքսի շատ փոքր, առանձնացած հատվածին[386]։

 
Կոլումբիայի համալսարանի Բոթլե գրադարանը համարվում է Միացյալ Նահանգների ամենագեղեցիկ համալսարանական գրադարաններից մեկը[387]։
 
Վաշինգտոն Սքվեր կամարը Նյու Յորքի համալսարանի և Գրինվիչ Վիլիջի խորհրդանիշն է։

Նյու Յորքի Չարթերային դպրոցական կենտրոնն աջակցում է նոր չարթերային դպրոցների ստեղծմանը[388]։ Քաղաքում հավելյալ գործում է մոտ 900 մասնավոր և կրոնական դպրոց[389]։

Բարձրագույն կրթություն և հետազոտություններ խմբագրել

Ավելի քան 600 000 ուսանող է ընդունվել Նյու Յորքի ավելի քան 120 բարձրագույն հաստատություններ, որն ամենաբարձր ցուցանիշն է Միացյալ Նահանգների ցանկացած քաղաքից․ ուսանողների մոտ կես միլիոնը 2014 թվականի տվյալներով սովորում է Նյու Յորքի քաղաքային համալսարանում[390]։ 2005 թվականին Մանհեթենի 5 բնակչից 3-ը համալսարան էր ավարտել, և 4-ից մեկը՝ ասպիրանտուրա, որով Նյու Յորքը համարվում է կրթվածության ամենաբարձր մակարդակ ունեցող քաղաքն ԱՄՆ-ում[391]։ Նյու Յորքում են գտնվում այնպիսի նշանավոր մասնավոր համալսարաններ, ինչպիսիք են Բառնարդ քոլեջը, Կոլումբիայի համալսարանը, «Cooper Union»-ը, Ֆորդեմի համալսարանը, Մերսի քոլեջը, Նյու Յորքի համալսարանը, Նյու Յորքի տեխնոլոգիական ինստիտուտը, Փեյս համալսարանը և Իեշիվա համալսարանը[392][393][393]։ Հանրային CUNY համակարգն ամենախոշոր համալսարաններից մեկն է, որը ներառում է 24 հաստատություն 5 բորոներից՝ ավագ քոլեջներ, համայնքային քոլեջներ և այլ բարձրագույն/մասնագիտական դպրոցներ։ Նյու Յորքի պետական համալսարանը ծառայում է ոչ միայն Նյու Յորքին, այլև նահանգի մնացած բնակավայրերին։ Քաղաքն ունի նաև այլ, ավելի փոքր մասնավոր քոլեջներ և համալսարաններ, այդ թվում՝ կրոնական և հատուկ նշանակության շատ հաստատություններ, ինչպիսիք են Սուրբ Հովհաննեսի համալսարանը, Ջուլիարդ դպրոցը, Մանհեթենի քոլեջը, Մաունթ Սենթ Վինսենթ քոլեջը, Տեխնոլոգիական նորաձևության ինստիտուտը, Դիզայնի Փարսոն դպրոցը, Նոր դպրոցը, Փրաթի ինստիտուտը, Կերպարվեստի դպրոցը, Քինգ քոլեջը, Վագներ քոլեջը։

Գիտական հետազոտությունների մեծ մասը քաղաքում կատարվում է բժշկության և կենսաբանական գիտությունների ոլորտում։ ԱՄՆ քաղաքներից ամենաշատ ասպիրանտները կենսաբանական գիտությունների ոլորտից Նյու Յորքն է տալիս ամեն տարի․ 2005 թվականի դրությամբ 125 Նոբելյան դափնեկիրներ տեղական ինստիտուտներից էին[394], իսկ 2012 թվականին 43 523 արտոնագրված բժիշկներ էին գործունեություն ծավալում Նյու Յորքում[395]։ Խոշոր կենսաբժշկական հետազոտական ինստիտուտներից են Սլոուն-Քեթերինգի հիշատակին նվիրված ուռուցքաբանական կենտրոնը, Ռոքֆելլեր համալսարանը, SUNY Դաունսթեյթ բժշկական կենտրոնը, Ալբերտ Այնշտայնի բժշկական քոլեջը, Սինայի Այքան բժշկական դպրոցը և Ուեյլ Կոռնելի բժշկական քոլեջը, որին միացավ Ռուզվելտ կղզու Կոռնելի համալսարանը/Տեխնիոն իսրայելական տեխնոլոգիական ինստիտուտը։ 2017 թվականի տվյալներով Բրոնքսի Ծովային քոլեջի պետական համալսարանի շրջանավարտներն ԱՄՆ-ում ամենաբարձր վարձատրվողներն են․ տարեկան միջինում 144 000 ԱՄՆ դոլար[396]։

Հանրային գրադարաններ խմբագրել

 
Նյու Յորքի հանրային գրադարանի Ստեֆեն Շվարցմանի գլխամասային շենքը Մանհեթենի Հինգերորդ և 42-րդ փողոցներում։

Նյու Յորքի հանրային գրադարանը ծառայում է Մանհեթենին, Բրոնքսին և Սթաթեն Այլենդին[397]։ Քուինսին ծառայում է Քուինս բորոյի հանրային գրադարանը՝ երկրորդ ամենամեծ հանրային գրադարանը, իսկ Բրուքլինին՝ Բրուքլինի հանրային գրադարանը[397]։

Հանրային առողջություն խմբագրել

 
Նյու Յորքի Փրեսբիթերյան հիվանդանոցը (սպիտակ համալիրը կենտրոնում)՝ Նյու Յորքի ամենամեծ հիվանդանոցն է և մասնավոր ամենախոշոր գործատուն[398]։

Նյու Յորքի առողջապահության և հիվանդանոցների ընկերությունը գործարկում է քաղաքի հանրային հիվանդանոցները և կլինիկաները։ Հանրային եկամուտներով սնվող կազմակերպությունը, որի տարեկան մուտքը 6.7 մլրդ ԱՄՆ դոլար է, Միացյալ Նահանգների ամենախոշոր առողջապահական համայնքային համակարգն է, որը ծառայում է 1.4 մլն հիվանդի, որոնցից 475 000-ը չունեն ապահովագրություն.[399]։ Ընկերությունն ստեղծվել է 1969 թվականին Նյու Յորք նահանգի օրենսդիր մարմնի կողմից որպես հասարակական կազմակերպություն (1969 թվականի օրենքի գլուխ 1016)[400]։ Նյու Յորքի առողջապահության և հիվանդանոցների ընկերությունը գործարկում է 11 շտապ օգնության հիվանդանոց, 5 տարեցների տուն, 6 ախտորոշիչ և բուժական կենտրոններ և առաջնային բժշկա-սանիտարական օգնության ավելի քան 70 համայնքային կենտրոն, որոնք հիմնականում ծառայում են աղքատներին և աշխատավոր դասին։ Ընկերության «MetroPlus Health Plan»-ը Նյու Յորքի կառավարության կողմից ֆինանսավորվող ամենամեծ առողջապահական ապահովագրության ընկերությունն է, որին ընտրում է Նյու Յորքի բնակիչներից գրեթե կես միլիոնը[401]։

Առողջապահության և հիվանդանոցների ընկերությունը ծառայություն է մատուցում միլիոնավոր նյույորքցիների ավելի քան 190 լեզուներով[402]։ Ամենահայտնի հիվանդանոցը Բելվյու հիվանդանոցն է՝ Միացյալ Նահանգների ամենահին հանրային հիվանդանոցը։ Այստեղ են բուժվում ԱՄՆ նախագահը կամ այլ երկրների առաջնորդները, եթե վերջիններս հիվանդանում են կամ վնասվածք ստանում Նյու Յորքում եղած ժամանակ[403]։ Առողջապահության և հիվանդանոցների ընկերության նախագահը վիրաբույժ Ռամանաթան Ռաջուն է, որը նախկինում եղել է Իլինոյսի Կուկ շրջանի առողջապահական համակարգի գործադիր տնօրենը[404]։ 2017 թվականի օգոստոսին քաղաքապետ Բիլ դե Բլասիոն օրենք ստորագրեց, որով 2018 թվականից արգելվում է դեղատներում ծխախոտ վաճառել[405]։

Հանրային անվտանգություն խմբագրել

Ոստիկանություն և օրենքի կիրառում խմբագրել

 
Նյու Յորքի ոստիկանության բաժինը (NYPD) Միացյալ Նահանգների խոշորագույն ոստիկանական բաժինն է։

Նյու Յորքի ոստիկանության բաժինը (NYPD) Միացյալ Նահանգների խոշորագույն ոստիկանական բաժինն է՝ ավելի քան 35 000 ոստիկանով։ Ոստիկանական բաժնի աշխատակիցները հաճախ են հիշատակվում քաղաքական գործիչների, մամուլի կողմից[406]․ նրանք ունեն նաև իրենց սեփական ավտոմեքենաները, որոնք ստացել են «New York's Finest» անվանումը։

1990-ական թվականներից հանցավորության աստիճանը շարունակում է իջնել Նյու Յորքում[407]։ 2012 թվականին Նյու Յորքի ոստիկանության բաժինը մանրակրկիտ ստուգման ենթարկվեց «կանգնեցրու և խուզարկիր» ծրագրի կիրառման համար[408][409][410], որն այնուհետև որոշ փոփոխությունների ենթարկվեց։ 2014 թվականի դրությամբ Նյու Յորքը Միացյալ Նահանգների երրորդ ամենաանվտանգ քաղաքն է սպանությունների առումով[411]․ քաղաքն զգալիորեն անվտանգ դարձավ 1970–1990-ական թվականների ցայտուն հանցավորությունից հետո[412]։ Բռնի հանցագործությունները Նյու Յորքում 1993–2005 թվականներին կրճատվեցին ավելի քան 75%-ով և շարունակեցին նվազել նույնիսկ այն ժամանակ, երբ բնակչության աճ գրանցվեց[413]։ 2002 թվականին հանցագործությունների մակարդակը Նյու Յորքում նույնն էր, ինչ Յուտա նահանգի Պրովո քաղաքում և այն ԱՄՆ-ի 100 000-ից ավել բնակչություն ունեցող 216 քաղաքների շրջանում զբաղեցրեց 197-րդ տեղը[413]։ 2005 թվականին սպանությունների մակարդակն ամենացածրն էր 1966 թվականից ի վեր[414], իսկ 2007 թվականին քաղաքում 500-ից էլ քիչ սպանության դեպք գրանցվեց․ այս ցուցանիշն ամենացածրն է 1963 թվականին հանցագործությունների վիճակագրության հրապարակումից ի վեր[415]։ 2015 թվականին իրավախախտների 50.5%-ը սևամորթներ էին, 33.3%-ը՝ լատինոամերիկացիներ, 11.1%-ը՝ սպիտակամորթներ, 4.8%-ը՝ ասիացի/խաղաղօվկիանոսյան կղզիներից և 0.3%-ը՝ բնիկ[416]։ 2015 թվականին Նյու Յորքում գրանցվեց սպանության 352 դեպք[417], որը կրկին ամենացածր գրանցված ցուցանիշն է[418]։

Սոցիոլոգները և քրեագետները համաձայնության չեն եկել, թե ինչու է քաղաքում հանցագործությունների մակարդակն այդքան կտրուկ նվազել։ Ոմանք այն վերագրում են նոր մարտավարության հետ, որը վարում է Ոստիկանության բաժինը[419], ինչպես նաև «CompStat»-ի օգտագործման և կոտրված պատուհանների տեսության հետ[420]։ Մյուսներն էլ հղվում են համաճարակային և ժողովրդագրական փոփոխությունների վրա[421], այդ թվում՝ ներգաղթի վրա[422]։ Մյուս տեսությունն այն է, որ ավտոմեքենաների պատճառած աղտոտումը՝ արճիճը, որը կարող է իջեցնել ինտելեկտի և բարձրացնել ագրեսիայի մակարդակը, 20-րդ դարի կեսերին հրահրեց քրեական մեծ ալիքի՝ ավելի շատ ազդեցություն թողնելով երթևեկությամբ ծանրաբեռնված քաղաքների վրա, ինչպիսին Նյու Յորքն է։ Խիստ հարաբերակցություն հայտնաբերվեց, որը վկայում էր այն մասին, որ բռնության մակարդակը Նյու Յորքում և այլ խոշոր քաղաքներում սկսել է նվազել այն բանց հետո, երբ 1970-ական թվականներին ամերիկյան բենզինից հեռացվեց արճիճը[423]։ Մյուս տեսությունը, որով բացատրվում է Նյու Յորքում սպանությունների մակարդակի ընկնելը, հակառակ հարաբերակցությունն է սպանությունների քանակի և քաղաքի գնալով ավելի խոնավ եղանակի միջև[424]։

Կազմակերպված հանցավորությունը երկար ժամանակ է ինչ ասոցացվում է Նյու Յորքի հետ՝ սկսած 1820-ական թվականների 40 ավազակներից և Ֆայվ Փոյնթսի Ռոուչ Գարդսից[425]։ 20-րդ դարում նկատվեց մաֆիայի, որտեղ գերիշխում էր 5 ընտանիք, ինչպես նաև հրոսակախմբերի աճ, այդ թվում՝ Բլեք Սպեյդսը։ Քաղաքում մաֆիայի և հրոսակախմբերի առկայությունը կրճատվեց 21-րդ դարում[426][427]։

Հրշեջ ծառայություն խմբագրել

 
Նյու Յորքի հրշեջ ծառայությունը (FDNY) ամենամեծն է Միացյալ Նահանգներում։

Նյու Յորքի հրշեջ ծառայությունը (FDNY) ապահովում է Նյու Յորքի 5 բորոների հակահրդեհային պաշտպանությունը, տեխնիկական միջոցների ներգրավմամբ փրկարարական աշխատանքները, արձագանքում է կենսաբանական, քիմիական և ռադիոակտիվ վտանգներին և շտապ բժշկական դեպքերին։ Նյու Յորքի հրշեջ ծառայությունն ամենամեծն է ԱՄՆ-ում և երկրորդն աշխարհում՝ Տոկիոյի հրշեջ ծառայությունից հետո։ Նյու Յորքի հրշեջ ծառայությունում աշխատում է 11 080 հրշեջ և ավելի քան 3300 շտապօգնության աշխատակից և պարամեդիկ։ Ծառայության նշանաբանն է «Նյու Յորքի ամենախիզախները» (անգլ.՝ New York's Bravest

Նյու Յորքի հրշեջ ծառայության աշխատակիցները բախվում են հրդեհների մարման բազմատեսակ խնդիրների, որոնք շատ դեպքերում յուրօրինակ են հենց Նյու Յորքի համար։ Բացի փայտե միահարկանի տները և բազմահարկ շենքերը, շատ բազում մեկուսացված կամուրջներ և թունելներ, ինչպես նաև մեծ պարկեր և փայտաշեն տարածքներ, որոնք կարող են հրդեհվել։ Նյու Յորքում է գտնվում նաև աշխարհում մետրոյի ամենախոշոր համակարգը, որը բաղկացած է հարյուրավոր մղոնանոց էլեկտրականացված թունելից։

Նյու Յորքի հրշեջ ծառայության գլխամասը գտնվում է Դաունթաուն Բրուքլինի ՄետրոԹեք Սենթեր 9 հասցեում[428], իսկ Հրշեջ ծառայության ակադեմիան՝ Ռենդոլս կղզում[429]։ Ահազանգի 3 գրասենյակ կա, որոնք ընդունում և ուղարկում են տագնապի ազդանշանները համապատասխան բաժանմունքներին։ Բրուքլինի ՄետրոԹեք Սենթեր 11 հասցեում գտնվող գրասենյակը ծառայում է Մանհեթենին, Բրուքլինին և Սթաթեն Այլենդին։ Բրոնքսի և Քուինսի գրասենյակները գտնվում են առանձին շենքերում։

Մշակույթ և ժամանակակից կյանք խմբագրել

Նյու Յորքն Իսլանդիայի[17], Լատվիայի[18] դիվանագիտական հյուպատոսությունների և Նյու Յորքի Բարուք քոլեջի կողմից անվանվել է աշխարհի մշակութային մայրաքաղաք[19]։ Ավստրալիայի ազգային գրադարանը 1940–1965 թվականներին հրատարակել է Նյու Յորքի մասին մի շարք էսեներ պարունակող մի գիրք՝ «New York, Culture Capital of the World» («Նյու Յորք՝ աշխարհի մշակութային մայրաքաղաք») անվամբ[20]։ Նյու Յորքը նկարագրելիս հեղինակ Թոմ Վուլֆն ասել է․ «Մշակույթն ուղղակի օդում է՝ որպես եղանակի մաս»[430]։

Քաղաքում սկվեցին խոշոր ամերիկյան մշակութային շարժումներ, ինչպիսիք են Հարլեմի վերածնունդը, որով Միացյալ Նահանգներում հիմք դրվեց աֆրոամերիկյան գրական կանոնին[431][432]։ 1940-ական թվականներին քաղաքը ջազի կենտրոնն էր[433], 1950-ականներին՝ աբստրակտ էսպրեսիոնիզմի, իսկ 1970-ականներին՝ հիփ հոփի ծննդավայրը[434]։ 1970-ական և 1980-ական թվականներին ազդեցիկ էին քաղաքի փանք[435] և հարդքոր[436] ենթամշակույթները։ Նյու Յորքում վաղուց զարգանում է նաև եբրայա-ամերիկյան գրականությունը։

Նյու Յորքում են ծնունդ առել բազում մշակութային շարժումներ՝ ներառյալ Հարլեմի վերածնունդը՝ գրականության և կերպարվեստի բնագավառում, աբստրակտ էքսպրեսիոնիզմը (հայտնի նաև որպես Նյու Յորքի դպրոց) նկարչության ոլոտում և հիփ հոփը[193], փանկը, սալսան, դիսկոն, ֆրիսթայլը, Թին Փան Էլին և ջազը՝ երաժշտության մեջ։ Նյու Յորքը համարվում է նաև պարի համաշխարհային մայրաքաղաքը[437][438][439]։ Նյու Յորքի նորաձևության շաբաթն աշխարհի ամենանշանակալի իրադարձությունների մեկն է, որը լայնորեն լուսաբանվում է զանգվածային լրատվամիջոցների կողմից[440][441]։ «Global Language Monitor»-ի կողմից Նյու Յորքը նաև շատ հաճախ դասակարգվում է որպես նորաձևության առաջատար մայրաքաղաք[442]։

Արվեստ խմբագրել

Նյու Յորքում են գտնվում ավելի քան 2000 արվեստի և մշակութային կազմակերպություններ և ավելի քան 500 տարբեր չափերի պատկերասրահներ[443]։ Քաղաքային իշխանությունները ֆինանսավորում են արվեստի տարբեր ճյուղերը ամենամյա մեծ բյուջեով, որն ավելին է, քան «National Endowment for the Arts»-ի բյուջեն[443]։ 19-րդ դարի հարուստ բիզնես մագնատներն այստեղ կառուցեցին խոշոր մշակութային հաստատությունների ցանց, ինչպիսիք են հանրահայտ Քարնեգի հոլը և Մետրոպոլիտեն թանգարանը, որոնք միջազգային ճանաչում ձեռք բերեցին։ Էլեկտրական լուսավորման ի հայտ գալը հանգեցրեց թատերական ներկայացումների մշակմանը, իսկ 1880-ական թվականներին Նյու Յորքի Բրոդվեյ և 42-րդ փողոցների վրա գտնվող թատրոններում սկսեցին ներկայացման նոր ձևեր մշակվել, որոնք հետագայում հայտնի դարձան որպես Բրոդվեյի մյուզիքլներ։ Խիստ ազդեցություն կրելով քաղաքի գաղթյալներից՝ այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են Էդվարդ Հարիգանինը և Ջորջ Քոհանինը, արձակում օգտագործում էին երգեր, որոնք հաճախ հույս և փառասիրություն էին արտահայտում։

Կատարողական արվեստ խմբագրել

 
Կատարողական արվեստի Լինքոլն կենտրոն

Բրոդվեյի թատրոնն աշխարհում անգլալեզու թատրոնի գլխավոր տեսակներից մեկն է, որն իր անունն ստացել է Բրոդվեյից՝ Թայմս Սքվերը հատող գլխավոր փողոցի անունից[444], որը երբեմն կոչվում է նաև «Մեծ սպիտակ ճանապարհ»[445][446][447]։ Միդթաուն Մանհեթենի Թատերական թաղամասում գտնվող 41 թատրոնները՝ յուրաքանչյուրը 500 տեղանոց, կոչվում են Բրոդվեյի թատրոններ։ Բրոդվեյի լիգայի տվյալներով՝ 2013-2014 թատերաշրջանում Բրոդվեյը վաճառել է 1.27 մլրդ ԱՄՆ դոլարի տոմս, որը 11.4%-ով ավել է 2012–2013 թատերաշրջանից (1.139 մլրդ)։ 2013-2014 թատերաշրջանում հանդիսատեսի թիվը կազմել է 12.21 մլն, որը 5.5%-ով ավել է 2012–2013 թատերաշրջանից՝ 11.57 մլն[448]։ Մանհեթենի փողոցներում ամեն քայլափոխի կարելի է հանդիպել բազում հմտություններ ունեցող կատարողական արվեստի ներկայացուցիչների։

Մանհեթենի Լինքոլն հրապարակում տեղակայված Կատարողական արվեստի Լինքոլն կենտրոնում են գտնվում արվեստի այնպիսի ազդեցիկ հաստատություններ, ինչպիսիք են Մետրոպոլիտեն օպերան, Նյու Յորքի օպերան, Նյու Յորքի ֆիլհարմոնիան, Նյու Յորքի բալետը, Վիվիեն Բոմոնթ թատրոնը, Ջուլիարդ դպրոցը, Ջազը Լինքոլն Սենթերում հաստատությունը և Ալիս Թալի Հոլը։ Լի Ստրասբերգի թատրոնի և կինոյի ինստիտուտը տեղակայված է Յունիոն Սքվերում, Արվեստների Տիշ դպրոցը՝ Նյու Յորքի համալսարանում, իսկ Կենտրոնական պարկի ամառային բեմին անվճար համերգներ են կազմակերպվում[449]։

Կերպարվեստ խմբագրել

 
Թանգարանային մղոնի վրա գտնվող Մետրոպոլիտեն թանգարանն աշխարհի ամենամեծ թանգարաններից մեկն է[450]։

Նյու Յորքում են գտնվում հարյուրավոր մշակութային և պատմական հաստատություններ, որոնցից շատերը միջազգային ճանաչում ունեն։ Մանհեթենի Վերին Իսթ Սայդի Հինգերորդ պողոտայի 82-150-րդ հատվածը[451], որը երբեմն կոչվում է Վերին Քարնեգի Հիլ, կրում է Թանգարանային մղոն անունը[452]։ Մղոնը, որտեղ տեղակայված են աշխարհի բազում մշակութային հաստատություններ, իրականում 3 թաղամասով ավել է, քան մեկ մղոնը (1.6 կմ)։ Հինգերորդ պողոտայի այս հատվածում 10 թանգարան է գտնվում[453]։ Տասերորդը՝ Աֆրիկյան արվեստի թանգարանը, միացավ մնացածին 2009 թվականին․ թեև թանգարանը գտնվում է 110-րդ փողոցի վրա՝ այն առաջին նոր թանգարանն է, որ կառուցվել է Մղոնի վրա 1959 թվականին Սողոմոն Գուգենհայմի թանգարանի կառուցումից ի վեր[454]։ Բացումը տեղի է ունեցել 2012 թվականի վերջերին։ Թանգարանները համագործակցում են նաև ամենամյա Թանգարանային մղոնի փառատոնի կազմակերպման շրջանակներում, որն ամեն տարի տեղի է ունենում հունիս ամսին։ Փառատոնը նպատակ ունի գովազդել թանգարանները և բարձրացնել դրանց հաճախելիությունը[455]։ Աշխարհի շատ շահութաբեր արվեստի աճուրդներ կազմակերպվում են Նյու Յորքում։

Խոհանոց խմբագրել

 
2011 թվականին բացված Սմորգասբուրգը բացօթյա սննդի շուկա է, որը Բրուքլին Ֆլի ընկերության մասն է կազմում[456]։

Նյու Յորքի խոհանոցն ներառում է բազում միջազգային խոհանոցներ, որը պայմանավորված է քաղաքի ներգաղթյալներով։ Կենտրոնական Եվրոպայի և Իտալիայի ներգաղթյալներն իրենց հետ բերել են բեյգլներ, չիզքեյքեր և Նյու Յորքի ոճով պիցցա, մինչ չինական և ասիական այլ ռեստորանները՝ սենդվիչներտրատորիաները, ճաշարաններն ու սրճարանները դարձան համատարած երևույթներ։ Քաղաքում գործում են մոտ 4000 արտոնագրված սննդի մատակարարներ, որոնցից շատերը ներգաղթյալներ են, որոնց շնորհիվ Միջին Արևելքի շատ սնունդներ, ինչպիսիք են ֆալաֆելը և քաբաբները[457], դարձել են ժամանակակից Նյու Յորքի փողոցային սնունդը։ Ըստ Միշլենի՝ Նյու Յորքում են գտնվում «բարձրաճաշակ խոհանոցի գրեթե հազար լավագույն և տարատեսակ ռեստորանները»[458]։ Նյու Յորքի Առողջապահության և մտավոր հիգիենայի բաժինը քաղաքի 24000 ռեստորաններին գնահատական է տալիս՝ հիմնվելով ստուգայցերի արդյունքների վրա[459]։

Շքերթներ խմբագրել

Ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ, վերևի ձախ անկյունից՝ ամենամյա Մեսիի երախտագիտության օրվա շքերթը՝ աշխարհի ամենամեծ շքերթը[460], ամենամյա Գրինվիչ Վիլիջի Հելոուինի շքերթը, ամենամյա Ֆիլիպինների Անկախության օրվան նվիրված շքերթը և Ապոլոն 11տիեզերագնացներին նվիրված շքերթը։

Նյու Յորքը հայտնի է իր փողոցային շքերթներով, որոնք նվիրված են բազմազան թեմաների, այդ թվում՝ տոների, ազգությունների, մարդու իրավունքների, մեծ լիգաներում սպորտային թիմերի հաղթանակների։ Շքերթների մեծ մասը տեղի է ունենում Մանհեթենում։ Ամենամյա փողոցային շքերթների առաջնային ուղղվածությունը, որպես կանոն, հյուսիսից հարավ է․ շքերթն անցնում է մեծ պողոտաներով։ Ամենամյա Մեսիի երախտագիտության օրվա շքերթն աշխարհի ամենամեծ շքերթն է[460], որն սկիզբ է առնում Կենտրոնական պարկից և ուղևորվում դեպի հարավ՝ Մեսիի Հերալդ Սքվեր գլխամաս[461]․ շքերթը դիտում են ամբողջ աշխարհից միլիոնավոր հեռուստադիտողներ[460]։ Այլ հայտնի շքերթներից են ամենամյա Սուրբ Պատրիկի օրվա շքերթը, որը տեղի է ունենում մարտին, ԼԳԲՏ շքերթը՝ հունիսին, Գրինվիչ Վիլիջի Հելոուինի շքերթը՝ հոկտեմբերին և բազմաթիվ շքերթներ՝ նվիրված բազում ազգերի անկախության օրվան։ Թղթե գլանակներով կամ կոնֆետիներով ուղեկցվող շքերթները, որոնք սովորաբար տեղի են ունենում, երբ սպորտային թիմերը հաղթում են որևէ մրցաշարում, Բրոդվեյի Հերոսների կանյոնի մոտով ուղևորվում են դեպի հյուսիս՝ Բոուլինգ Գրինից դեպի Ստորին Մանհեթենի Սիթի Հոլի պարկ։

Արտասանություն և բարբառ խմբագրել

Նյու Յորքում պատմականորեն ձևավորվել է առանձնահատուկ տեղական խոսք, որն անվանվում է Նյու Յորքի բարբառ, այլ կերպ՝ բրուքլիներեն կամ նյույորքերեն։ Այն համարվում է ամերիկյան անգլերենի ամենաճանաչվող արտասանություններից մեկը[462]։ Այս բարբառի դասական տարբերակով խոսում են եվրոպական ծագում ունեցող միջին և բանվոր դասակարգի մարդիկ։ Վերջին տասնամյակների ընթացքում ոչ եվրոպացի ներգաղթյալների հոսքը փոփոխություններ է մտցրել բարբառի մեջ[463], և այս խոսքի ավանդական ձևը նախկինի պես տարածված չէ նյույորքցիների շրջանում[463]։

Նյու Յորքի բարբառի ավանդական արտասանությունը բնութագրվում է որպես ոչ ռոական, այսպես, վանկի վերջում կամ անմիջապես բաղաձայնից առաջ [ɹ] հնչյունը չի լսվում․ ուստի, քաղաքի անվանումը հնչում է «Նյու Յոք»[463]։ [ɹ] հնչյունը չի արտասանվում նաև հետևյալ բառերում՝ «park» [[[IPA|pɑək]]], «butter» [bʌɾə], կամ «here» [hiə]։ [ɔr] հնչյունը այնպիսի բառերում, ինչպիսիք են «talk, law, cross, chocolate և coffee», արտասանվում է ավելի լարված և բարձր, քան ընդհանուր ամերիկյան անգլերենում։ Նյու Յորքի ամենահին բարբառի ծայրահեղ տարբերակում ձայնավոր հնչյունները «girl» և «oil» բառերում դարձել են երկբարբառ՝ [ɜɪ]։ Սա հաճախ թյուրիմացության պատճառ է դառնում այլ արտասանություն ունեցող մարդկանց մոտ, քանի որ er և oy հնչյունները տեղերով փոխվում են այնպես, որ «girl»-ն արտասանվում է «goil», իսկ «oil»-ը՝ «erl»[463]։ 1970-ականներին «Ամեն ինչ ընտանիքում» սիթքոմի Արչի Բանքերի կերպարը (դերասան՝ Քարոլ Օ'Քոննել) խոսում էր հենց այս բարբառով։

Սպորտ խմբագրել

Նյու Յորքի մարաթոնն ամենամեծն է աշխարհում[464]
ԱՄՆ թենիսի բաց առաջնությունը տեղի է ունենում յուրաքանչյուր օգոստոս կամ սեպտեմբեր ամիսներին Քուինսի Ֆլաշինգ Մեդոուս-Քորոնա պարկում։
Ֆլաշինգ Մեդոուս-Քորոնա պարկում գտնվող Սիթի Ֆիլդը Նյու Յորք Մեթսի տնային մարզադաշտն է 2009 թվականից։

Նյու Յորքում են անցկացվում Ֆուտբոլի ազգային լիգան[465], Բեյսբոլի բարձրագույն լիգան[466], Բասկետբոլի ազգային ասոցիացիան[467], Հոկեյի ազգային լիգան[468] և Ֆուտբոլի բարձրագույն լիգան[469]։ Նյու Յորքի մերձքաղաքային շրջանում են տեղակայված այս 5 պրոֆեսիոնալ լիգաների սպորտային թիմերը։ Քաղաքում դեռ հին ժամանակներից թիմերը մասնակցում են պրոֆեսիոնալ սպորտին․ քաղաքում 1882 թվականից, երբ ստեղծվեց Բրուքլին Դոդջերս բեյսբոլի թիմը, պարբերաբար անց են կացվում պրոֆեսիոնալ սպորտի մրցաշարեր։ Քաղաքում խաղացել են ավելի քան 40 խոշոր պրոֆեսիոնալ թիմեր 5 սպորտաձևերում, որոնք մասնակցել են ինչպես ընթացիկ, այնպես էլ պատմական, միմյանց հետ մրցող լիգաների։ Աշխարհում երբևէ կառուցված 10 ամենաթանկ մարզադաշտերից 4-ը՝ Մեթլայֆ Ստադիումը, նոր Յանկի Ստադիումը, Մեդիսոն Սքուեր Գարդենը և Սիթի Ֆիլդը, տեղակայված են Նյու Յորքի մերձքաղաքային շրջանում[470]։ Մեդիսոն Սքուեր Գարդենը, նրան նախորդող մարզադաշտը, նախկին Յանկի Ստադիումը և Էբեթս Ֆիլդը, գտնվում են Նյու Յորք քաղաքում, վերջին երկուսը պատկերված են ԱՄՆ նամականիշների վրա։

Նյու Յորքը բնորոշվում է որպես «բեյսբոլի մայրաքաղաք»[471]։ Նյու Յորքի թիմերը հաղթել են Բեյսբոլի 35 բարձրագույն լիգաներում և արժանացել 73 պատվադրոշի։ Այն 5 մերձքաղաքային շրջաններից մեկն է (Լոս Անջելես մերձքաղաքային շրջան, Չիկագո մերձքաղաքային շրջան, Բալթիմոր-Վաշինգտոն մերձքաղաքային շրջան և Սան Ֆրանցիսկո Բեյ մերձքաղաքային շրջան), որը 2 բեյսբոլի թիմ ունի։ Բացի այդ, տեղի է ունեցել «Subway Series»-ի 14 համաշխարհային մրցաշարեր, որտեղ Նյու Յորքի թիմերը խաղացել են միմյանց հետ։ Ոչ մի այլ մերձքաղաքային շրջան նման բան չի ունեցել․ շրջանից մասնակցել է միայն մեկ թիմ (Չիկագոն՝ 1906 թվականին, Սենթ Լյուիսը՝ 1944-ին և Սան Ֆրանցիսկո Բեյը՝ 1989-ին)։ Ներկայումս քաղաքից Բեյսբոլի բարձրագույն լիգային մասնակցում է 2 թիմ՝ Նյու Յորք Մեթսը, որը խաղում է Քուինսի Սիթի Ֆիլդում[472] և Նյու Յորք Յանկիսը, որը խաղում է Բրոնքսի Յանկի Ստադիումում[473]։ Յանկիները հաղթել են ռեկորդային՝ 27 առաջնություններում[474], իսկ Մեթսերը 2 անգամ հաղթել են Համաշխարհային առաջնությանը[475]։ Նյու Յորքում են խաղացել նաև Բրուքլին Դոդջերսը (այժմ՝ Լոս Անջելես Դոդջերս), որը մեկ անգամ է հաղթել Համաշխարհային առաջնությունում[476] և Նյու Յորք Ջայանթսը (այժմ՝ Սան Ֆրանցիսկո Ջայանթս), որը 5 անգամ հաղթել է Համաշխարհային առաջնությունում։ Երկու թիմերն էլ տեղափոխվել են Կալիֆոռնիա 1958 թվականին[477]։ Քաղաքում խաղում են նաև Բեյսբոլի ցածրագույն լիգայի 2 թիմ՝ Բրուքլին Սայքլոնսը[478] և Սթաթեն Այլենդ Յանկիսը[479]։

Ֆուտբոլի ազգային լիգային քաղաքը ներկայացնում են Նյու Յորք Ջայանթսը և Նյու Յորք Ջեթսը, թեև երկու թիմերն էլ իրենց տնային խաղերը խաղում են Մեթլայֆ Ստադիումում՝ Նյու Ջերսիի Իսթ Ռաթերֆորդում[480], որը 2014 թվականին հյուրընկալեց «Super Bowl XLVIII»[481]։

Նյու Յորք Այլենդերսը[482] և Նյու Յորք Ռենջերսը[483] քաղաքը ներկայացնում են Հոկեյի ազգային լիգայում։ Մերձքաղաքային շրջանից մասնակցում է նաև Նյու Ջերսի Դևիլսը, որը խաղում է Նյու Ջերսիի Նյուարկ քաղաքի մոտ[484]։

Քաղաքի Բասկետբոլի ազգային ասոցիացիային մասնակցող թիմերն են Բրուքլին Նեթսը և Նյու Յորք Նիքսը, իսկ Նյու Յորք Լիբերթին մասնակցում է Կանանց բասկետբոլի ազգային ասոցիացիային։ Քոլեջի մակարդակի բասկետբոլի առաջին ազգային առաջնությունը՝ «National Invitation Tournament»-ը, առաջին անգամ կայացել է Նյու Յորքում 1938 թվականին և շարունակում է կազմակերպվել քաղաքում[485]։ Քաղաքը հայտնի է բասկետբոլի հետ իր կապվածությամբ․ քաղաքի գրեթե յուրաքանչյուր զբոսայգում երիտասարդությունը բասկետբոլ է խաղում, որոնցից շատերն առաջ են գնում և մասնակցում քոլեջի մեծ առաջնություններին և Բասկետբոլի ազգային ասոցիացիային։

Ֆուտբոլում Նյու Յորքը ներկայացնում է Նյու Յորք Սիթի ՖԱ-ն, որն իր տնային խաղերն անց է կացնում Յանկի Ստադիումում[486]։ Նյու Յորք Ռեդ Բուլզը տնային խաղերն անց է կացնում Նյու Ջերսիի Հարիսոն քաղաքի Ռեդ Բուլ Արենայում[487]։ Հինավուրց ժամանակներից քաղաքը հայտնի է Նյու Յորք Կոսմոս թիմով, որը բարձր հաջողություն վայելող պրոֆեսիոնալ ֆուտբոլային թիմ էր, որտեղ խաղում էր Պելեն։ Նյու Յորք Կոսմոսի նոր տարբերակ ձևավորվեց 2010 թվականին, որը 2013 թվականին սկսեց հանդես գալ Հյուսիսային Ամերիկայի ֆուտբոլի լիգայի երկրորդ դիվիզիոնում։ Կոսմոսը տնային խաղերն անց է կացնում Հոֆսթրա համալսարանական ավանի Ջեյմս Շուարտ Ստադիումում՝ ոչ շատ հեռու Նյու Յորքի Հեմփստեդ գյուղից։

ԱՄՆ թենիսի ամենամյա բաց առաջնությունը աշխարհի 4 Մեծ սաղավարտի առաջնություններից մեկն է, որը տեղի է ունենում Քուինսի Ֆլաշինգ Մեդոուս-Քորոնա պարկի Թենիսի ազգային կենտրոնում[488]։ Նյու Յորքի մարաթոնը, որն անցնում է 5 բորոներով, աշխարհի վազքի ամենամեծ մարաթոնն է[464]․ 2016 թվականին վերջնագծին հասել է 51 394 մասնակից[489] և 98,247 դիմորդներ համար 2017 մրցավազք.[464], իսկ 2017 թվականի մարաթոնին մասնակցելու հայտ է ներկայացրել 98 247 մասնակից։ Միլրոս խաղերն ամենամյա «Track and field» խաղեր են, որի նշանակալի իրադարձությունը «Wanamaker Mile»-ն է։ Բռնցքամարտը ևս քաղաքի խոստումնալից սպորտային խաղերից է․ յուրաքանչյուր տարի Մեդիսոն Սքուեր Գարդենում անց է կացվում Բռնցքամարտի մեծահասակների «Ոսկե ձեռնոց» առաջնությունը[490]։ Քաղաքը համարվում է նաև Բելմոնթ Ստեյքսի հյուրընկալը՝ վերջին, ամենաերկար և ամենահին ձիավազքի «Triple Crown» մրցաշարը, որը տեղի է ունենում քաղաքի սահմանային Բելմոնթ պարկում հունիսի առաջին կամ երկրորդ կիրակին։ 1932 թվականին քաղաքը հյուրընկալեց նաև ԱՄՆ Գոլֆի բաց առաջնությունը, իսկ 1930 և 1939 թվականներին՝ Պրոֆեսիոնալ գոլֆի ասոցիացիայի մրցաշարը։

Տրանսպորտ խմբագրել

Նյու Յորքի տրանսպորտային համակարգը և՛ բարդ է, և՛ ընդարձակ։

Արագ փոխադրում խմբագրել

Նյու Յորքի զանգվածային փոխադրամիջոցների մեծ մասն աշխատում է օրական 24 ժամ․ փոխադրամիջոցից օգտվող յուրաքանչյուր 3 բնակչի բաժին է ընկնում 1 փոխադրամիջոց, իսկ երկրի երկաթուղային տրանսպորտից օգտվողների 2/3-ը բնակվում է Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանում[491][492]։

Երկաթուղի խմբագրել

 
Նյու Յորքի մետրոպոլիտենն ամենամեծն է աշխարհում ուղերթների երկարությամբ և կայարանների քանակությամբ։

Նյու Յորքի հանրահայտ մետրոն ամենամեծ արագ փոխադրման միջոցն է ամբողջ աշխարհում՝ իր գործող 472 կայարաններով և ուղերթի երկարությամբ։ Նյու Յորքի գրեթե բոլոր կայարաններն աշխատում են օրը 24 ժամ՝ ի տարբերություն քաղաքների մեծամասնության, որտեղ մետրոն գիշերը չի գործում, այդ թվում՝ Հոնկոնգի[493][494], Լոնդոնի, Փարիզի, Սեուլի[495][496] և Տոկիոյի մետրոները։ Նյու Յորքի մետրոն Արևմտյան կիսագնդի ամենածանրաբեռնված մետրոն է․ 2015 թվականին այն փոխադրել է 1.76 մլրդ ուղևոր[497], իսկ Նյու Յորքի կենտրոնական մեծ կայարանը, որը նաև կոչվում է «Կենտրոնական մեծ կայարան», աշխարհի ամենամեծ երկաթուղային կայարանն է իր երկաթուղային հարթակների թվով։

Հասարակական տրանսպորտն անհրաժեշտ փոխադրամիջոց է Նյու Յորքում։ Բնակչության 54,6%-ը 2005 թվականին աշխատանքի էր գնում զանգվածային փոխադրամիջոցներով[498]՝ ի տարբերություն ԱՄՆ-ի մնացած քաղաքների, որտեղ բնակչության 90%-ն իր ավտոմեքենայով է աշխատանքի գնում[499]։ Ըստ Նյու Յորքի գանձապետի՝ քաղաքի աշխատավորները շաբաթական միջինում 6 ժամ 18 րոպե են ծախսում աշխատանքի հասնելու համար, որն ամենաշատ ծախսված ժամանակն է ԱՄՆ-ի մնացած քաղաքների հետ համեմատած[500]։ Նյու Յորքն ԱՄՆ-ի միակ քաղաքն է, որտեղ բնակչության մեծամասնությունը (52%) ավտոմեքենա չունի․ մանհեթենցիների միայն 22%-ն ավտոմեքենա ունի[501]։ Զանգվածային փոխադրամիջոցներից օգտվելու շնորհիվ նյույորքցիներն ավելի քիչ գումար են ծախսում տրանսպորտի վրա՝ տարեկան խնայելով $19 մլրդ ԱՄՆ դոլար[502]։

Նյու Յորքի արվարձանային երկաթուղին ամենամեծն է Հյուսիսային Ամերիկայում[491]։ Նյու Յորքն իր արվարձաններին կապող երկաթուղային համակարգը կազմված է Լոնգ Այլենդի երկաթգծից, Մետրոհյուսիսային երկաթգծից և Նյու Ջերսի տրանզիտից։ Համակարգերը միանում են Կենտրոնական մեծ կայարանում և Փենսիլվանիա կայարանում և ունեն ավելի քան 25 կայարան և 20 երկաթգիծ[491]։ Քուինսի վերերկրյա «AirTrain»Ջոն Քենեդու անվան միջազգային օդանավակայանը կապում է Նյու Յորքի մետրոյի և Լոնգ Այլենդի երկաթգծի հետ․ առանձին «AirTrain» համակարգ է նախատեսվում «Grand Central Parkway»-ից, որը Լա Գուարդիա օդանավակայանը կմիացնի այդ տրանզիտային համակարգերին[503][504]։ Միջքաղաքային երկաթգիծը սպասարկում է «Amtrak» ընկերությունը, որի ամենածանրաբեռնված կայարանը Փենսիլվանիա կայարանն է Մանհեթենի արևմտյան հատվածում, որտեղից «Amtrak»-ը «Northeast Corridor»-ի հետ ապահովում է կապը Բոսթոնի, Ֆիլադելֆիայի և Վաշինգտոնի, ինչպես նաև հյուսիսամերիկյան այլ քաղաքների հետ[505]։

Սթաթեն Այլենդի մետրոպոլիտենը, աշխատելով օրը 24 ժամ, ծառայում է միայն Սթաթեն Այլենդին։ «PATH»-ը Միդթաունը և Ստորին Մանհեթենը կապում է Նյու Ջերսիի հյուսիսարևելյան հատվածի՝ առաջին հերթին Հոբոկեն, Ջերսի Սիթի և Նյուարկ քաղաքների հետ։ Նյու Յորքի մետրոյի նման «PATH»-ը ևս աշխատում է օրը 24 ժամ․ աշխարհի 6 արագ փոխադրման համակարգերից 3-ը, որոնք աշխատում են 24 ժամ, ամբողջովին կամ մասամբ տեղակայված են Նյու Յորքում։

Ծանր երկաթգծի կառուցման բազմամիլիարդանոց նախագծերի մեջ են մտնում «Second Avenue Subway»-ը, «East Side Access»-ը և «7 Subway Extension»[506]։

Ավտոբուսներ խմբագրել

 
Մանհեթենի 8-րդ պողոտայում և 42-րդ փողոցում գտնվող Նավահանգստային ավտոկայանն աշխարհի ամենածանրաբեռնված ավտոկայանն է[507]։

Նյու Յորքի ավտոբուսների համակարգն ամենամեծն է Հյուսիսային Ամերիկայում[508]։ Նավահանգստային ավտոկայանը՝ քաղաքի գլխավոր միջքաղաքային ավտոկայանը, օրական ծառայում է 7000 ավտոբուսների և 200 000 երթուղիների՝ այն դարձնելով աշխարհի ամենածանրաբեռնված ավտոկայանը[507]։

Օդային տրանսպորտ խմբագրել

 
Քուինսի Ջոն Քենեդու միջազգային օդանավակայանը միջազգային ուղևորների փոխադրման ամենածանրաբեռնված օդանավակայանն է ԱՄՆ-ում։

Նյու Յորքի օդային տարածքն է ԱՄՆ-ում ամենածանրաբեռնվածն է և համարվում է նաև աշխարհի ամենածանրաբեռնված օդային միջանցքը։ Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանի 3 ամենածանրաբեռնված օդանավակայաններն են Ջոն Քենեդու միջազգային օդանավակայանը, Նյուարկի Լիբերթի միջազգային օդանավակայանը և Լա Գուարդիա օդանավակայանը․ 2016 թվականին այս օդանավակայաններից օգտվել էին 130.5 մլն ուղևոր[509]։ 2012 թվականին Քենեդու և Նյուարկի օդանավակայաններն ամենածանրաբեռնվածն էին և ԱՄՆ-ում չորրորդ ամենածանրաբեռնվածը՝ միջազգային ուղևորներ փոխադրելու առումով, իսկ 2011 թվականին Քենեդու օդանավակայանն էր ամենածանրաբեռնվածը Հյուսիսային Ամերիկայում՝ միջազգային ուղևորներ փոխադրելու առումով[510]։ Նյու Յորքի և Նյու Ջերսիի Նավահանգստային վարչությունը ծրագրել է ընդլայնել ուղևորների ծավալը չորրորդ՝ Նյուբերգի Ստյուարտ միջազգային օդանավակայանի միջոցով[511]։ 2015 թվականի հուլիսին հայտարարվել է Լա Գուարդիա օդանավակայանն ամբողջովին վերակառուցելու բազմամիլիարդանոց նախագծի մասին․ պետք է փոխարինվեն հնացած սարքավորումները[512]։ Այլ կոմերցիոն օդանավակայանները, որոնք ծառայում են Նյու Յորք մերձքաղաքային շրջանին, Լոնգ Այլենդի ՄակԱրթուր օդանավակայանը, Թրենթոն Մերսեր օդանավակայանն ու Վեսթչեսթեր Քաունթի օդանավակայանն է։ Ընդհանուր առաջնային ավիացիոն օդանավակայանը, որը ծառայում է այս շրջանին, Թեթերբորո օդանավակայանն է։

Լաստանավեր խմբագրել

 
Սթաթեն Այլենդ Ֆերին երթևեկում է Մանհեթենի և Սթաթեն Այլենդի միջև։

Սթաթեն Այլենդ Ֆերին ամենածանրաբեռնվածն է աշխարհում, որն օրական աշխատելով 24 ժամ՝ 2015 թվականի հուլիսից մինչև 2016 թվականի հունիս, 8.4 կմ ուղերթով՝ Սթաթեն Այլենդից Ստորին Մանհեթեն է փոխադրել 23 մլն ուղևորի[513]։ Լաստանավերի մյուս համակարգերը երթևեկում են Մանհեթենի և քաղաքի և մերձքաղաքային շրջանի այլ թաղամասերի միջև։

2017 թվականին սկսել է աշխատել Նյու Յորք Ֆերին՝ Նյու Յորքի Տնտեսական զարգացման ընկերության նախաձեռնությունը, որի ուղերթն անցնում է 5 բորոներով․ լաստանավերի անուններն ընտրել են երկրորդ դասարանցի աշակերտները[514]։ Բացի այդ, 2016 թվականի սեպտեմբերին «SeaStreak» ընկերությունը հայտարարեց 600 ուղևոր տեղավորող գերարագ շքեղ լաստանավի կառուցման մասին, որի ուղերթը Ջերսիի ափի և Մանհեթենի միջև է․ լաստանավերի գործարկումը նախատեսվում է 2017 թվականին։ Գործարկումից հետո այն կդառնա ամենամեծ նավն իր դասի մեջ[515]։

Տաքսիներ, տրանսպորտային ստարտափներ և ճոպանուղիներ խմբագրել

Քաղաքի տրանսպորտային ենթակառուցվածքի այլ բնութագրիչներից են ավելի քան 12 000 դեղին տաքսիները[516], միմյանց հետ մրցող բազմազան ստարտափ տրանսպորտային ընկերությունները և ճոպանուղիները, որոնք երթևեկում են Ռուզվելտ կղզու և Մանհեթեն կղզու միջև։ Քարփուլը, երբ մեկ ավտոմեքենայով միաժամանակ մի քանի ուղևոր է երթևեկում, էական մրցակցային դաշտ են ստեղծել Նյու Յորքի տաքսու վարորդների համար[517][518]։

Փողոցներ և մայրուղիներ խմբագրել

 
Դեպի հյուսիս նայող 8-րդ պողոտան։ Մանհեթենի գլխավոր հատակագծով շատ փողոցներ և պողոտաներ միակողմանի երթևեկություն են ապահովում։

Չնայած Նյու Յորքի հասարակական փոխադրման լայնարձակ համակարգի՝ փողոցները քաղաքի բնորոշիչ գիծն են։ Մանհեթենի փողոցների ցանցի հատակագիծը մեծապես ազդել է քաղաքի ֆիզիկական զարգացման վրա։ Քաղաքի որոշ փողոցներ և պողոտաներ, ինչպիսիք են Բրոդվեյը[519], Ուոլ Սթրիթը[520], Մեդիսոն ավենյուն[333][521] և 7-րդ պողոտան մեծ դեր են խաղում նաև ազգային արդյունաբերության՝ թատրոնի, ֆինանսների, գովազդի և նորաձևության ընկերությունների համար համապատասխանաբար։

Նյու Յորքն ունի նաև ավտոմայրուղիների և ծառուղիների ընդարձակ ցանց, որոնք քաղաքի բորոները միացնում են միմյանց, իսկ բազմազան կամուրջների և թունելների միջոցով՝ Նյու Ջերսիի հյուսիսային հատվածի, Վեսթչեսթեր շրջանի, Լոնգ Այլենդի և Կոնեկտիկուտի հարավարևմտյան հատվածի հետ։ Քանի որ այս մայրուղիները ծառայում են բորոներից դուրս բնակվող և արվարձանների բնակիչներին ևս, որոնք երթևեկում են Մանհեթեն, զարմանալի չեն ժամեր տևող խցանումները, որոնք սովորական երևույթ են՝ հատկապես երթևեկության լարված ժամերին[522]։

Գետանցումներ խմբագրել

 
Ջորջ Վաշինգտոնի կամուրջը, որը Վերին Մանհեթենը (ետնամաս) Հուդզոն գետով միացնում է Ֆորթ Լիի և Նյու Ջերսիի հետ, աշխարհի ամենածանրաբեռնված ավտոմոբիլային կամուրջն է[523][524]։

Նյու Յորքը տեղակայված է աշխարհի ամենամեծ բնական ծովախորշի վրա[525], իսկ Մանհեթենի և Սթաթեն Այլենդի բորոները տեղակայված են հիմնականում համանուն կղզիների վրա, մինչ Քուինսը և Բրուքլինը տեղակայված են Լոնգ Այլենդի ծայր արևմուտքում, իսկ Բրոնքսը՝ Նյու Յորք նահանգի ծայր հարավում։ Բորոների՝ ջրով առանձնացված լինելու հանգամանքը նպաստել է հանրահայտ կամուրջների և թունելների ենթակառուցվածքի զարգացմանը քաղաքում։

Ջորջ Վաշինգտոնի կամուրջն աշխարհի ամենածանրաբեռնված ավտոմեքենաների կամուրջն է[526][527], որը Մանհեթենը միացնում է Նյու Ջերսիի Բերգեն շրջանի հետ։ Վերազանո Նարոուս կամուրջը Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկայի ամենաերկար կախովի կամուրջն է, ինչպես նաև աշխարհի ամենաերկարը[528][529]։ Բրուքլինի կամուրջն ինքնին քաղաքի պատկերն է։ Բրուքլինի կամրջի աշտարակները կառուցված են կրաքարից, գրանիտից և Ռոզենդեյլի ցեմենտից, ճարտարապետական ոճը նեոգոթիկական է՝ քարե աշտարակներով անցումների վրա սուրանկյուն կամարներով։ Քուինսբորոյի կամուրջը բարձակային ճարտարապետության կարևոր գործ է։ 1909 թվականին բացված Մանհեթենի կամուրջը համարվում է ժամանակակից կախովի կամուրջների նախակարապետը, իսկ նրա դիզայնը որպես նախօրինակ է ծառայել աշխարհի շատ կախովի կամուրջների համար։ Մանհեթենի կամուրջը, Թրոգս Նեք կամուրջը, Թրայբորո կամուրջը և Վերազանո Նարոուս կամուրջը բոլորն էլ ստրուկտուրալ էքսպրեսիոնիզմի նմուշներ են[530][531]։

 
Վերազանո Նարոուս կամուրջն աշխարհի ամենաերկար կախովի կամուրջներից մեկն է[528][529], որը Բրուքլինը Ներոուզի միջոցով կապում է Սթաթեն Այլենդի հետ։

Մանհեթեն կղզին Նյու Յորքի այլ բորոների և Նյու Ջերսիի հետ կապված է նաև թունելների միջոցով։ Լինքոլնի թունելը, որն օրական 120 000 փոխադրամիջոց է տեղափոխում Հուդզոն գետի տակով Նյու Ջերսիից Միդթաուն Մանհեթեն և հակառակը, աշխարհի ամենածանրաբեռնված երթևեկելի թունելն է[532]։ Այն կառուցվել է մի կամրջի փոխարեն, որպեսզի ուղևորափոխադրող և բեռնակիր մեծ նավերն անխափան նավարկեն Նյու Յորք ծովախորշով և Հուդզոն գետով դեպի Մանհեթենի նավամատույցներ։ Հոլանդի թունելը, որը Ստորին Մանհեթենը միացնում է Ջերսի Սիթի քաղաքին, աշխարհի առաջին մեխանիկորեն օդափոխվող երթևեկելի թունելն էր, երբ այն բացվեց 1917 թվականին[533][534]։ Քուինս-Միդթաուն թունելը, որը կառուցվել է կամուրջների խցանումները թեթևացնելու համար, Մանհեթենը միացնում է Քուինսի և Բրուքլինի հետ․ այդ ժամանակ ամենամեծ դաշնային նախագիծն էր, երբ այն ավարտին հասցվեց 1940 թվականին[535]։ Նախագահ Ֆրանկլին Ռուզվելտն առաջին մարդն էր, որ անցել է այդ թունելով[536]։ Բրուքլին-Բաթերի թունելն անցնում է Բաթերի պարկի տակով և Մանհեթենի հարավային մասում գտնվող Ֆինանսական թաղամասը միացնում է Բրուքլինի Ռեդ Հուքի հետ։

Շրջակա միջավայր խմբագրել

Միջավայրային ազդեցության կրճատում խմբագրել

 
2010 թվականի հուլիսի դրությամբ քաղաքն ուներ 3715 սպասարկող հիբրիդային տաքսիներ, որն ամենաշատն է, քան Հյուսիսային Ամերիկայի մեկ այլ քաղաքում։

Նյու Յորքը կենտրոնացել է իր միջավայրային ազդեցությունը և ածխածնի հետքը կրճատելու վրա[537]։ Նյու Յորքի հասարակական տրանսպորտն ամենամեծն է ԱՄՆ-ում։ 2010 թվականին քաղաքում կար 3715 հիբրիդային տաքսիներ և այլ մաքուր վառելիքով աշխատող փոխադրամիջոցներ, որոնք կազմում են Նյու Յորքի ամբողջ տաքսիների մոտ 28%-ը, որը Հյուսիսային Ամերիկայի բոլոր քաղաքներից ամենամեծ թիվն է[538]։

Նյու Յորքում հասարակական տրանսպորտից օգտվելու բարձր մակարդակը՝ 2014 թվականի տվյալներով օրվա կտրվածքով ավելի քան 200 000 հեծանվորդ[539], և հետիոտների քանակն այն դարձնում են ԱՄՆ-ի ամենաէներգաարդյունավետ խոշոր քաղաքը[540]։ Քաղաքի երթևեկության 21%-ը կազմում են հեծիվները և ոտքով քայլելը․ մետրոյով երթևեկելը կազմում է մոտ 8%[541]։ «Walk Score» ընկերությունն իր 2011 և 2015 թվականների ուսումնասիրությունների հիման վրա Նյու Յորքն անվանել է ամենաշատ ոտքով քայլելու հնարավորություն ունեցող քաղաքն ԱՄՆ-ում[542][543][544]։ 2013 թվականի ամռանը Սիթիբանկը ֆինանսավորեց 10 000 հանրային հեծանիվների գնումը հեծանիվների համատեղ օգտագործման նախագծի համար[545]։ Քուինիփիեքի համալսարանի ուսումնասիրությունները ցույց տվեցին, որ նյույորքցիների մեծ մասը սատարում է այս նախաձեռնությունը[546]։ Նյու Յորքում հեծանիվների օգտագործման ցուցանիշը ռեկորդային է եղել 2013 թվականին[547]։

Քաղաքի իշխանությունները հանդես էին գալիս որպես հայցորդ հանրահայտ Մասաչուսեթս նահանգն ընդդեմ Շրջակա միջավայրի պաշտպանության գործակալության գործում, որը քննվում էր Գերագույն դատարանում՝ գործակալությանն ստիպելով ջերմոցային գազերը որակել որպես աղտոտիչներ։ Քաղաքն առաջատար է էներգաարդյունավետ կանաչ գրասենյակային շինությունների կառուցման գործում, որոնց թվում է նաև Հերսթ Թաուերը[167]։ Քաղաքապետ Բիլ դե Բլազիոն պարտավորվել է 2014-2050 ժամանակահատվածում կրճատել ջերմոցների գազերի արտանետումները 80%-ով, որպեսզի նվազեցվի քաղաքի «ներդրումը» կլիմայի փոփոխության գործում, այդ իսկ պատճառով մեկնարկեց «Կանաչ շենքերի» համալիր նախագիծը[537]։

Ջրի մաքրություն և հասանելիություն խմբագրել

Նյու Յորքը Քաթսկիլ լեռների ջրահավաք ավազանից մատակարարվում է խմելու ջրով[548]։ Ջրահավաքի ավազանի ամբողջականության և բնական ջրի անխափան ֆիլտրացիայի համակարգի շնորհիվ Նյու Յորքը Միացյալ Նահանգների 4 խոշոր քաղաքներից մեկն է, որի խմելու ջուրն այնքան մաքուր է, որ ջրամշակման միջոցով դրա որակի բարելավման կարիք չունի[549]։ Քաղաքի հյուսիսարևմտյան հատվածում գտնվող Քրոթոնի ջրահավաք ավազանում 3.2 մլրդ ԱՄՆ դոլար արժողությամբ շինարարություն է ընթանում, որպեսզի ջրամշակման տեխնոլոգիաներ ներմուծվեն և Նյու Յորքի ջրամատակարարումն օրական մեծանա մոտ 290 մլն գալոններով, որը նշանակում է, որ քաղաքի ներկայիս ջրամատակարարումը կբարձրանա ավելի քան 20%-ով[550]։ Նյու Յորքի ջրային № 3 թունելի ընդլայնման աշխատանքները, որը քաղաքի ջրամատակարարման համակարգի անբաժանելի մասն է, քաղաքի պատմության մեջ ամենախոշոր կապիտալ շինարարության նախագիծն է[551]․ Մանհեթենը և Բրոնքսը մատակարարող հատվածի շինարարությունն ավարտված է, իսկ Բրուքլինը և Քուինսը մատակարարող հատվածի շինարարությունը նախատեսված է 2020 թվականին[552]։

Շրջակա միջավայրի վերականգնում խմբագրել

Նյութաուն Քրիքը 6 կմ-անոց երկար գետաբերան է, որը Բրուքլին և Քուինս բորոների միջև սահմանի մի մասն է կազմում․ այն «Superfund» նախագծի կողմից ընտրված է որպես շատ համայնքների համար ջրի ուղու ռեկրեացիոն և տնտեսական ռեսուրսների էկոլոգիական մաքրման և վերականգնման վայր[553]։ Լինելով Նյու Յորքի և Նյու Ջերսիի նավահանգստի ամենաշատ օգտագործվող ջրամբարը՝ այն երկրի ամենաշատ աղտոտված արդյունաբերական օբյեկտներից է[554], որի մեջ տարիներ շարունակ տոքսիններ են լցվել՝ ըստ որոշ գնահատականների՝ մոտ 110 000 մ³ նավթ, այդ թվում՝ Գրինփոինթի նավթի լցվելը, Նյու Յորքի կոյուղուց կեղտաջրերի լցվելը[554] և այլ թափոններ։

Հայտնի անձինք խմբագրել

Գլոբալ համագործակցություն խմբագրել

2006 թվականին Նյու Յորքի քույր քաղաքներ նախագիծը վերաձևակերպվեց և վերանվանվեց Նյու Յորքի գլոբալ գործընկերներ։ Այս նախագծի միջոցով Նյու Յորքն ընդլայնել է իր միջազգային գործունեությունը մինչև աշխարհի տարբեր քաղաքներ՝ սատարելով քաղաքացիների և քաղաքական գործիչների միջև գաղափարների և նորարարությունների փոխանակմանը։ Ստորև ներկայացվում են Նյու Յորքի այն պատմական քույր քաղաքները, որոնք միացել են Նյու Յորքի գործընկերների ցանցին[555]։

Նշումներ խմբագրել

  1. Ամսական միջին բարձրագույն և նվազագույն ջերմաստիճանը (այսնինքն՝ տարվա կամ ամսվա ընթացքում ցանկացած կետի ակնկալվող նվազագույն և բարձրագույն ջերմաստիճանը)՝ հաշվարկված 1981-2010 թվականների տվյալների հիման վրա։
  2. Կենտրոնական պարկի պաշտոնական օդերևութաբանական ուսումնասիրությունները կատարվել են Հինգերորդ պողոտայում ու 64-րդ փողոցում 1869-1919 թվականներին և Բելվեդեր ամոցում՝ 1919 թվականից[208]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #4042011-5 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. https://www.history.com/topics/us-states/new-york
  3. 2020 թվականի ԱՄՆ մարդահամար / United States Census Bureau
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 «Annual Estimates of the Resident Population for Incorporated Places of 50,000 or More, Ranked by July 1, 2014 Population: April 1, 2010 to July 1, 2014 – United States – Places of 50,000+ Population – 2014 Population Estimates». United States Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  5. Quick Facts for New York city, New York, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  6. Stormwater Արխիվացված Հունվար 25, 2017 Wayback Machine, New York City Department of Environmental Protection. Accessed February 9, 2017. "These impervious surfaces cover approximately 72% of New York City’s 305 square miles in land area and generate a significant amount of stormwater."
  7. 7,0 7,1 Bureau, U.S. Census. «American FactFinder - Results». factfinder.census.gov (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 26-ին.
  8. Mike Maciag (2013 թ․ հոկտեմբերի 2). «Mapping the Nation's Most Densely Populated Cities». Governing – The States and Localities. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  9. «World's Largest Urban Areas [Ranked by Urban Area Population]». Rhett Butler. 2003–2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին.
  10. «Largest Cities of the World – (by metro population)». Woolwine-Moen Group d/b/a Graphic Maps. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 26-ին.
  11. «Global Power City Index 2009» (PDF). The Mori Memorial Foundation. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 1-ին.
  12. Poliak, Shira. «Adjusting To New York City». Sun Sentinel. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին. «Additionally, the fast-paced lifestyle of New York City demands adjusting.»
  13. Stephen Miller. «Walking New York: Reflections of American Writers from Walt Whitman to Teju Cole pp.46, 50, 131». Oxford University Press - Google Books. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 10-ին.
  14. «Dictionary – Full Definition of NEW YORK MINUTE». Merriam-Webster. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 1-ին.
  15. Plan your visit Արխիվացված Մարտ 14, 2017 Wayback Machine, United Nations. Accessed February 9, 2017. "The Headquarters of the United Nations is located in New York City, along the East River. When you pass through the gates of the United Nations visitors’ entrance, you enter an international territory. This 18-acre site does not belong to just one country, but to all countries that have joined the Organization; currently, the United Nations has 193 Member States."
  16. «NYC Mayor's Office for International Affairs». The City of New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 24-ին.
  17. 17,0 17,1 «Consulate General of Iceland New York Culture». Consulate General of Iceland New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 17-ին.
  18. 18,0 18,1 «Consulate of Latvia in New York». Consulate of Latvia. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 17-ին.
  19. 19,0 19,1 «Introduction to Chapter 14: New York City (NYC) Culture». The Weissman Center for International Business Baruch College/CUNY 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 17-ին.
  20. 20,0 20,1 «New York, Culture Capital of the World, 1940–1965 / edited by Leonard Wallock ; essays by Dore Ashton ... [et al.]». NATIONAL LIBRARY OF AUSTRALIA. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 17-ին.
  21. 21,0 21,1 «Top 8 Cities by GDP: China vs. The U.S.». Business Insider, Inc. 2011 թ․ հուլիսի 31. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 4-ին. «For instance, Shanghai, the largest Chinese city with the highest economic production, and a fast-growing global financial hub, is far from matching or surpassing New York, the largest city in the U.S. and the economic and financial super center of the world.»
    «PAL sets introductory fares to New York». Philippine Airlines. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 4-ին.
  22. Felix Richter (2015 թ․ մարտի 11). «New York Is The World's Media Capital». Statista. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 29-ին.
  23. Dawn Ennis (2017 թ․ մայիսի 24). «ABC will broadcast New York's pride parade live for the first time». LGBTQ Nation. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 29-ին.
  24. «New York City». A&E Television Networks, LLC. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
  25. «Port in a Storm: The Port of New York in World War II». New York State Museum. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 29-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  26. «Boroughs of New York City». Ben Cahoon. 2002. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  27. «A 5-Borough Centennial Preface for Katharine Bement Davis Mini-History». The New York City Department of Correction. 1997. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  28. 28,0 28,1 28,2 28,3 «Supplemental Table 2. Persons Obtaining Lawful Permanent Resident Status by Leading Core Based Statistical Areas (CBSAs) of Residence and Region and Country of Birth: Fiscal Year 2014». U.S. Department of Homeland Security. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 1-ին.
  29. «Yearbook of Immigration Statistics: 2013 Supplemental Table 2». U.S. Department of Homeland Security. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 17-ին.
  30. «Yearbook of Immigration Statistics: 2012 Supplemental Table 2». U.S. Department of Homeland Security. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 17-ին.
  31. «Endangered Language Alliance». 2012. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  32. 32,0 32,1 «Linguistics- Say what?». The Economist. 2011 թ․ սեպտեմբերի 10. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 2-ին.
  33. Kleinfield, N. R. (2016 թ․ հունվարի 15). «New Yorkers, Self-Assured and Opinionated, Defend Their Values». The New York Times on MSN. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 15-ին.
  34. Roberts, Sam (2010 թ․ ապրիլի 28). «Listening to (and Saving) the World's Languages». The New York Times. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 29-ին.
  35. Turin, Mark (2013 թ․ օգոստոսի 9). «The World's Most Linguistically Diverse Location? New York City». PopAnth. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 2-ին.
  36. «Place of Birth by Year of Entry by Citizenship Status for the Foreign-Born Population - Universe: Foreign-born population 2015 American Community Survey 1-Year Estimates New York City». United States Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 16-ին.
  37. 37,0 37,1 37,2 «More Foreign-Born Immigrants Live In NYC Than There Are People In Chicago». The Huffington Post. 2013 թ․ դեկտեմբերի 19. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 16-ին.
  38. 38,0 38,1 «Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2016 – Metropolitan Statistical Area; and for Puerto Rico – 2016 Population Estimates». U.S. Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 26-ին.
  39. «Annual Estimates of the Resident Population: April 1, 2010 to July 1, 2016 – Combined Statistical Area; and for Puerto Rico – 2016 Population Estimates». U.S. Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 26-ին.
  40. «Gross Metropolitan Product (GMP) of the United States in 2013, by metropolitan area (in billion current U.S. dollars)». Statista. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  41. Revised Delineations of Metropolitan Statistical Areas, Micropolitan Statistical Areas, and Combined Statistical Areas, and Guidance on Uses of the Delineations of These Areas Արխիվացված Փետրվար 7, 2017 Wayback Machine, p. 106. Office of Management and Budget, February 28, 2013. Accessed February 9, 2017/
  42. «U.S. Metro Economies (note CSA 2012 GMP total includes sum of New York, Bridgeport, New Haven, Allentown, Trenton, Poughkeepsie, and Kingston MSA 2012 GMP values cited)» (PDF). IHS Global Insight, The United States Conference of Mayors, and The Council on Metro Economies and the New American City. 2013 թ․ նոյեմբեր. էջեր 9 through 18 in Appendix Tables. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 27-ին.
  43. 43,0 43,1 «United States History – History of New York City, New York». Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  44. «KINGSTON Discover 300 Years of New York History DUTCH COLONIES». National Park Service, U.S. Department of the Interior. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 10-ին.
  45. «The Nine Capitals of the United States». United States Senate. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  46. «Rank by Population of the 100 Largest Urban Places, Listed Alphabetically by State: 1790–1990». U.S. Census Bureau. 1998 թ․ հունիսի 15. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 8-ին.
  47. «Statue of Liberty». World Heritage. UNESCO World Heritage Centre 1992–2011. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  48. «Statue of Liberty». A&E Television Networks, LLC. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 21-ին.
  49. 49,0 49,1 «Venture Investment – Regional Aggregate Data». National Venture Capital Association and PricewaterhouseCoopers. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
  50. Matt Flegenheimer (2016 թ․ մարտի 23). «Ted Cruz Deplores 'Liberal, Left-Wing Values' While Lobbying for New York Votes». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
  51. «The Latest: China Hopes US Joins Climate Deal Quickly». The New York Times. Associated Press. 2016 թ․ ապրիլի 22. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
  52. Lisa Foderaro (2014 թ․ սեպտեմբերի 21). «Taking a Call for Climate Change to the Streets». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 22-ին.
  53. Kristine Phillips (2017 թ․ հուլիսի 8). «New York mayor on Germany trip: The world should know that Americans don't align with Trump». The Washington Post. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9-ին.
  54. 54,0 54,1 54,2 54,3 Ginia Bellafante (2017 թ․ հունիսի 29). «How Much Tourism Is Too Much?». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 2-ին.
  55. 55,0 55,1 Shields, Ann (2014 թ․ նոյեմբերի 10). «The World's 50 Most Visited Tourist Attractions – No. 3: Times Square, New York City – Annual Visitors: 50,000,000». Travel+Leisure. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 12-ին. «No. 3 Times Square,...No. 4 (tie) Central Park,...No. 10 Grand Central Terminal, New York City»
  56. O'Neill, Sean (2011 թ․ հունիսի 12). «The 25 most photographed places on Earth». NBCNews.com. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 17-ին.
  57. Remnick, Noah; Schlossberg, Tatiana (2015 թ․ օգոստոսի 24). «New York Today:Transforming Times Square». The New York Times. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  58. «Times Square – The Official Site of Times Square». Times Square District Management Association, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  59. «Times Square». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 10-ին.
  60. Pramis, Joshua (2011 թ․ հոկտեմբեր). «World's Most-Visited Tourist Attractions No. 1: Times Square, New York City». American Express Publishing Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ մարտի 29-ին.
  61. «The Most Jivin' Streetscapes in the World». Luigi Di Serio. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ սեպտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 10-ին.
  62. «New York Architecture Images- Midtown Times Square». 2011 nyc-architecture. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 10-ին.
  63. Buildings in New York City Արխիվացված Փետրվար 17, 2017 Wayback Machine, Council on Tall Buildings and Urban Habitat. Accessed February 9, 2017.
  64. Meaney, Thomas (2016 թ․ փետրվարի 12). «Michael Bloomberg's One Percent Foreign-Policy Doctrine». FP. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 12-ին.
  65. Florida, Richard (2015 թ․ մարտի 3). «Sorry, London: New York Is the World's Most Economically Powerful City». The Atlantic Monthly Group. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 16-ին. «Our new ranking puts the Big Apple firmly on top.»
  66. «The Global Financial Centres Index 17» (PDF). Long Finance. 2015 թ․ մարտի 23. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 23-ին.
  67. 67,0 67,1 67,2 «NYSE Listings Directory». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 23-ին.
  68. 68,0 68,1 68,2 «2013 WFE Market Highlights» (PDF). World Federation of Exchanges. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  69. «Manhattan, New York – Some of the Most Expensive Real Estate in the World Overlooks Central Park». The Pinnacle List. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  70. Brennan, Morgan (2013 թ․ մարտի 22). «The World's Most Expensive Billionaire Cities». Forbes. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 6-ին.
  71. Waxman, Sarah. «The History of New York's Chinatown». Mediabridge Infosystems, Inc. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 5-ին.
  72. «Chinatown New York City Fact Sheet» (PDF). explorechinatown.com. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  73. Hesser, Amanda (2001 թ․ մայիսի 2). «A Hungry Explorer in New York's 3 Chinatowns». New York Times. New York. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  74. Kadet, Anne (2014 թ․ ապրիլի 18). «Metro Money: Comparing Three of New York City's Chinatowns». Wall Street Journal. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  75. Baker, Al; Pérez-Peña, Richard (2005 թ․ դեկտեմբերի 20). «With Terrorism Concerns in Mind, Police Prepare to Guard a Shuttered System». The New York Times. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 17-ին.
  76. «How to Ride the Subway». mta.info. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  77. «25 Most Extensive Metro Systems in the World». list25.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  78. «NYC Subway 101». Walks of New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 28-ին.
  79. «Academic Ranking of World Universities 2015». ShanghaiRanking Consultancy. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  80. «CWUR 2015 – World University Rankings». Center for World University Rankings. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 25-ին.
  81. «Remnants of an Ice Age, The Wisconsin Ice Sheet Continues Its Journey». The City of New York. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  82. Evan T. Pritchard: Native New Yorkers: the legacy of the Algonquin people of New York, p.27 (2002); 1-57178-107-2
  83. Rankin, Rebecca B.; Rodgers, Cleveland (1948). New York: The World's Capital City, Its Development and Contributions to Progress. Harper.
  84. Wpa Writer's Project:A Maritime History of New York, p.246;Going Coastal Productions (2004) 0-9729803-1-8
  85. 85,0 85,1 «The Hudson River». New Netherland Institute. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  86. «Henry Hudson». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  87. Roberts, Sam (2012 թ․ հոկտեմբերի 2). «Honoring a Very Early New Yorker». New York Times.
  88. Juan Rodriguez monograph. Ccny.cuny.edu. Retrieved July 12, 2013.
  89. Briney, Amanda. «15 Oldest Cities in the United States». About.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 3-ին.
  90. Dutch Colonies, National Park Service. Accessed May 19, 2007. "Sponsored by the West India Company, 30 families arrived in North America in 1624, establishing a settlement on present-day Manhattan."
  91. GovIsland Park-to-Tolerance: through Broad Awareness and Conscious Vigilance, Tolerance Park. Accessed February 9, 2017. See Legislative Resolutions Senate No. 5476 and Assembly No. 2708.
  92. Frederick M. Binder, David M. Reimers: All the Nations Under Heaven: An Ethnic and Racial History of New York City, p. 4;(1996)0-231-07879-X
  93. Pieter Schaghen Letter 1626: "... hebben t'eylant Manhattes van de wilde gekocht, voor de waerde van 60 gulden: is groot 11000 morgen. ... "("... They have purchased the Island Manhattes from the Indians for the value of 60 guilders. It is 11,000 morgens in size ...)
  94. «Value of the Guilder / Euro». International Institute of Social History. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  95. «Letter describing purchase by Pieter Schaghen from Dutch National Archive, The Hague, with transcription». Nnp.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  96. Miller, Christopher L; Hamell, George R (1986 թ․ սեպտեմբեր). «A New Perspective on Indian-White Contact: Cultural Symbols and Colonial Trade». The Journal of American History. Organization of American Historians. 73 (2): 311–328. doi:10.2307/1908224. JSTOR 1908224.
  97. 97,0 97,1 «Dutch Colonies». National Park Service. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  98. «The Patroon System». Library of Congress. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  99. «The Story of New Amsterdam». New Amsterdam History Center. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  100. 100,0 100,1 «Peter Stuyvesant». New-York Historical Society. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 11-ին.
  101. 101,0 101,1 «Peter Stuyvesant». New Netherland Institute. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 11-ին.
  102. «The surrender of New Netherland, 1664». Gilder Lehrman Institute of American History. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 11-ին.
  103. Homberger, Eric (2005). The Historical Atlas of New York City: A Visual Celebration of 400 Years of New York City's History. Owl Books. էջ 34. ISBN 0-8050-7842-8.
  104. «Treaty of Breda». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  105. Van Luling, Todd (2014 թ․ ապրիլի 17). «8 Things Even New Yorkers Don't Know About New York City». The Huffington Post. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  106. Peter Douglas. «The Man Who Took Back New Netherland» (PDF). New Netherland Institute. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 11-ին.
  107. "Native Americans". Penn Treaty Museum.
  108. "Gotham Center for New York City History" Timeline 1700–1800
  109. "The Early History of Yellow Fever" (PDF). Pedro Nogueira, Thomas Jefferson University. 2009.
  110. "Timeline of Yellow Fever in America". Public Broadcasting Service (PBS).
  111. Oltman, Adele (2005 թ․ հոկտեմբերի 24). «The Hidden History of Slavery in New York». The Nation. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 9-ին.
  112. Linder, Doug (2001). «The Trial of John Peter Zenger: An Account».
  113. Moore, Nathaniel Fish (1876). An Historical Sketch of Columbia College, in the City of New York, 1754–1876. Columbia College. էջ 8.
  114. Trinity Church bicentennial celebration, May 5, 1897 By Trinity Church (New York, N.Y.) p. 37
  115. «The People's Vote: President George Washington's First Inaugural Speech (1789)». U.S. News and World Report. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  116. Shorto, Russell (2004 թ․ փետրվարի 9). «The Streets Where History Lives». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 19-ին.
  117. "An Act for the Gradual Abolition of Negro Slavery in New York" (Laws of New York 1799, Ch. 62)
  118. Harper, Douglas (2003). «Slavery in the North – Emancipation in New York». Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 6-ին.
  119. 119,0 119,1 119,2 New York Divided: Slavery and the Civil War online exhibit, New-York Historical Society, (November 17, 2006 to September 3, 2007, physical exhibit), accessed May 10, 2012
  120. Leslie M. Harris, "African Americans in New York City, 1626–1863" Արխիվացված 2021-03-14 Wayback Machine, Department of History, Emory University
  121. Ira Rosenwaike (1972). Population History of New York City, p.55.
  122. Bridges, William (1811). Map Of The City Of New York And Island Of Manhattan With Explanatory Remarks And References.; Lankevich (1998), pp. 67–68.
  123. Mushkat, Jerome Mushkat (1990). Fernando Wood: A Political Biography. Kent State University Press. էջ 36. ISBN 0-87338-413-X.
  124. "Cholera in Nineteenth Century New York". VNY, City University of New York.
  125. 125,0 125,1 125,2 125,3 Leslie M. Harris, "The New York City Draft Riots", excerpt from In the Shadow of Slavery: African Americans in New York City, 1626–1863, University of Chicago Press, 2003
  126. "The Draft in the Civil War", u-s-history.com.
  127. McPherson, James M. (2001). Ordeal by Fire: The Civil War and Reconstruction. McGraw-Hill Education. էջ 399. ISBN 0077430352.
  128. Cook, Adrian (1974). The Armies of the Streets: The New York City Draft Riots of 1863. էջեր 193–195.
  129. «The 100 Year Anniversary of the Consolidation of the 5 Boroughs into New York City». Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link), New York City. Retrieved June 29, 2007
  130. Cornell University Library: Triangle Factory Fire, Cornell University. Accessed February 9, 2017.
  131. Ira Rosenwaike (1972).Population History of New York City, p.78.
  132. «New York Urbanized Area: Population & Density from 1800 (Provisional)». Demographia.com. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 8-ին.
  133. Allen, Oliver E. (1993). «Chapter 9: The Decline». The Tiger – The Rise and Fall of Tammany Hall. Addison-Wesley Publishing Company. ISBN 0-201-62463-X.
  134. Burns, Ric (2003 թ․ օգոստոսի 22). «The Center of the World – New York: A Documentary Film (Transcript)». PBS. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  135. «Workforce Diversity The Stonewall Inn, National Historic Landmark National Register Number: 99000562». National Park Service, U.S. Department of the Interior. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 1-ին.
  136. Eli Rosenberg (2016 թ․ հունիսի 24). «Stonewall Inn Named National Monument, a First for the Gay Rights Movement». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 25-ին.
  137. 137,0 137,1 «Brief History of the Gay and Lesbian Rights Movement in the U.S.». University of Kentucky. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  138. 138,0 138,1 Nell Frizzell (2013 թ․ հունիսի 28). «Feature: How the Stonewall riots started the LGBT rights movement». Pink News UK. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  139. 139,0 139,1 «Stonewall riots». Encyclopædia Britannica. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  140. 140,0 140,1 U.S. National Park Service (2016 թ․ հոկտեմբերի 17). «Civil Rights at Stonewall National Monument». Department of the Interior. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 31-ին.
  141. 141,0 141,1 «Obama inaugural speech references Stonewall gay-rights riots». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 2-ին.
  142. Tannenbaum, Allan. «New York in the 70s: A Remembrance». The Digital Journalist. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  143. Effgen, Christopher (2001 թ․ սեպտեմբերի 11). «New York Crime Rates 1960–2009». Disastercenter.com. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  144. «Missing Doctor Added to List of 9/11 Victims». TWO SL LLC, New York, NY. Associated Press. 2008 թ․ հուլիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 21-ին.
  145. World Trade Center Transportation Hub Արխիվացված 2020-01-03 Wayback Machine, World Trade Center. Accessed February 9, 2017. "The state-of-the-art World Trade Center Transportation Hub, completed in 2016, serves 250,000 Port Authority Trans-Hudson (PATH) daily commuters and millions of annual visitors from around the world. At approximately 800,000 square feet, the Hub, designed by internationally acclaimed architect Santiago Calatrava, is the third largest transportation center in New York City."
  146. Hetter, Katia (2013 թ․ նոյեմբերի 12). «It's official: One World Trade Center to be tallest U.S. skyscraper». CNN. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 1-ին.
  147. «New York City Skyscraper Diagram». Skyscraper Source Media. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 22-ին.
  148. One World Trade Center Արխիվացված Հունիս 5, 2013 Wayback Machine, SkyscraperPage.com. Accessed February 9, 2017. "The roof height is the same as original One World Trade Center. The building is topped out by a 124-meter (408-foot) spire. So the tower rises 1,776 feet (541-meter) which marks the year of the American declaration of Independence."
  149. Matthews, Laura (2012 թ․ ապրիլի 30). «One World Trade Center On Top As Tallest Building In New York City». The International Business Times. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 22-ին.
  150. Lesser, Benjamin (2012 թ․ ապրիլի 30). «It's official: 1 World Trade Center is now New York's tallest skyscraper». Daily News. New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 22-ին.
  151. Joe Nocera|Nocera, Joe. "Two Days in September", The New York Times, September 14, 2012. Accessed May 6, 2017. "On the left, that anger led, a year ago, to the rise of the Occupy Wall Street movement. Thus, Anniversary No. 2: Sept. 17, 2011, was the date Occupy Wall Street took over Zuccotti Park in Lower Manhattan, which soon led to similar actions in cities across the country. The movement’s primary issue was income inequality — 'We are the 99 percent,' they used to chant."
  152. Washington, D.C. is 228 miles (367 km) driving distance from New York, and Boston is 217 miles (349 km) driving distance from New York. – Google Maps
  153. «Information About the Hudson River Estuary». Life.bio.sunysb.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  154. Berger, Joseph (2010 թ․ հուլիսի 19). «Reclaimed Jewel Whose Attraction Can Be Perilous». New York Times. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 21-ին.
  155. Gillespie, Angus K. (1999). Twin Towers: The Life of New York City's World Trade Center. Rutgers University Press. էջ 71. ISBN 0-7838-9785-5.
  156. Lopate, Phillip (2004). Waterfront: A Walk Around Manhattan. Anchor Press. ISBN 0-385-49714-8.
  157. New York State Gazetteer from 2010 United States Census, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  158. Roberts, Sam (2008 թ․ մայիսի 22). «It's Still a Big City, Just Not Quite So Big». The New York Times. Վերցված է 2008 թ․ մայիսի 22-ին.
  159. Lundrigan, Margaret (2004). Staten Island: Isle of the Bay, NY. Arcadia Publishing. էջ 10. ISBN 0-7385-2443-3.
  160. Howard, David (2002). Outside Magazine's Urban Adventure New York City. W. W. Norton & Company. էջ 35. ISBN 0-393-32212-2.
  161. «As One World Trade Center soars, so do its costs». msnbc.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 1-ին.
  162. «Emporis Skyline Ranking». Emporis Corporation. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  163. Skyline Ranking, Emporis. Accessed February 9, 2017.
  164. Staff. "Alchemy borrows $220M for Woolworth conversion" Արխիվացված Փետրվար 11, 2017 Wayback Machine, Real Estate Weekly, June 15, 2016. Accessed February 9, 2017. "The neo-gothic Woolworth Building was commissioned by Frank W. Woolworth in 1910 as his eponymous company’s new headquarters and designed by renowned architect Cass Gilbert. The building was completed in 1913 and was for 17 years the tallest building in the world."
  165. Fischler, Raphael (1998). «The Metropolitan Dimension of Early Zoning: Revisiting the 1916 New York City Ordinance». Journal of the American Planning Association. 64 (2).
  166. «Favorites! 100 Experts Pick Their top 10 New York Towers». The Skyscraper Museum. 2006 թ․ հունվարի 22. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  167. 167,0 167,1 Pogrebin, Robin (2006 թ․ ապրիլի 16). «7 World Trade Center and Hearst Building: New York's Test Cases for Environmentally Aware Office Towers». The New York Times. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  168. Plunz, Richard A. (1990). «Chapters 3 [Rich and Poor] & 4 [Beyond the Tenement]». History of Housing in New York City: Dwelling Type and Change in the American Metropolis. Columbia University Press. ISBN 0-231-06297-4.
  169. «If You're Thinking of Living In/Riverdale, the Bronx; A Community Jealous of Its Open Space». The New York Times. 1998 թ․ մարտի 1. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  170. «New York Metro: 6 Affordable Neighborhoods». Nymag.com. 2001 թ․ սեպտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  171. «If You're Thinking of Living In/Douglaston, Queens; Timeless City Area, With a Country Feel». The New York Times. 2004 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  172. Lankevich (1998), pp. 82–83; Wilson, Rufus Rockwell (1902). New York: Old & New: Its Story, Streets, and Landmarks. J.B. Lippincott. էջ 354.
  173. Elliot, Debbie (2006 թ․ դեկտեմբերի 2). «Wondering About Water Towers». National Public Radio. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  174. Hood, Clifton (2004). 722 Miles: The Building of the Subways and How They Transformed New York. Johns Hopkins University Press. էջեր 175–177. ISBN 0-8018-5244-7.
  175. Robertson, Jessica; Petersen, Mark (2014 թ․ հուլիսի 17). «New Insight on the Nation's Earthquake Hazards». United States Geological Survey. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  176. «Current Population Estimates: NYC». NYC.gov. Վերցված է June 10, 2017-ին.
  177. Jen Carlson (2012 թ․ մայիսի 21). «Do You Refer To Manhattan As "The City"?». Gothamist. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  178. Mann, Camille; Valera, Stephanie. «World's Most Crowded Islands». The Weather Channel. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 20-ին.
  179. Barry, Dan (2001 թ․ հոկտեմբերի 11). «A Nation challenged: in New York; New York Carries On, but Test of Its Grit Has Just Begun». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 27-ին. «A roaring void has been created in the financial center of the world.»
  180. Sorrentino, Christopher (2007 թ․ սեպտեմբերի 16). «When He Was Seventeen». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 27-ին. «In 1980 there were still the remains of the various downtown revolutions that had reinvigorated New York's music and art scenes and kept Manhattan in the position it had occupied since the 1940s as the cultural center of the world.»
  181. Immerso, Michael (2002). Coney Island: The People's Playground. Rutgers University Press. էջ 3. ISBN 0-8135-3138-1.
  182. Hughes, C. J. (2016 թ․ օգոստոսի 21). «Marine Park, Brooklyn: Block Parties, Bocce and Salt Air». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. «The neighborhood of Marine Park, a compact enclave in southeast Brooklyn, has a major claim to fame. It sits next to the borough's largest park, Marine Park»
  183. «19 Reasons Why Brooklyn Is New York's New Startup Hotspot». CB Insights. 2015 թ․ հոկտեմբերի 19. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  184. 184,0 184,1 Vanessa Friedman (2016 թ․ ապրիլի 30). «Brooklyn's Wearable Revolution». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  185. Alexandria Symonds (2016 թ․ ապրիլի 29). «One Celebrated Brooklyn Artist's Futuristic New Practice». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 27-ին.
  186. O'Donnell, Michelle (2006 թ․ հուլիսի 4). «In Queens, It's the Glorious 4th, and 6th, and 16th, and 25th ...». New York Times. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  187. 187,0 187,1 Christine Kim; Demand Media. «Queens, New York, Sightseeing». USA TODAY. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 20-ին.
  188. 188,0 188,1 Andrew Weber (2013 թ․ ապրիլի 30). «Queens». NewYork.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 20-ին.
  189. «Staten Island Greenbelt | New York-New Jersey Trail Conference». Nynjtc.org. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  190. Frazier, Ian (2006 թ․ հունիսի 26). «Utopia, the Bronx». The New Yorker. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  191. 191,0 191,1 «Bronx Zoo Animals & Exhibits». Wildlife Conservation Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 20-ին.
  192. Ward, Candace (2000). New York City Museum Guide. Dover Publications. էջ 72. ISBN 0-486-41000-5.
  193. 193,0 193,1 Toop, David (1992). Rap Attack 2: African Rap to Global Hip Hop. Serpents Tail. ISBN 1-85242-243-2.
  194. 194,0 194,1 194,2 Foderaro, Lisa W. (2013 թ․ մայիսի 31). «How Big Is That Park? City Now Has the Answer». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 31-ին.
  195. Johnson, Mary (2012 թ․ հոկտեմբերի 29). «VIDEO: Dramatic Explosion at East Village Con Ed Plant». DNAinfo.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  196. 196,0 196,1 Peel, M. C.; Finlayson, B. L.; McMahon, T. A. «World Map of Köppen-Geiger climate classification». The University of Melbourne. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  197. 197,0 197,1 «New York Polonia Polish Portal in New York». NewYorkPolonia.com. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  198. 198,0 198,1 «New York Central Park, NY Climate Normals 1961−1990». NOAA.
  199. «USDA Plant Hardiness Zone Map». Agricultural Research Center, PRISM Climate Group Oregon State University. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 24-ին.
  200. 200,0 200,1 200,2 200,3 200,4 «Station Name: NY NEW YORK CNTRL PK TWR». National Oceanic and Atmospheric Administration. Վերցված է 2014-03-13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  201. «The Climate of New York». New York State Climate Office. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 6-ին.
  202. 202,0 202,1 202,2 202,3 «NowData - NOAA Online Weather Data». National Oceanic and Atmospheric Administration. Վերցված է 2016-04-18-ին.
  203. Ltd, Copyright Global Sea Temperatures - A-Connect. «New York City Sea Temperature - United States - Sea Temperatures». World Sea Temperatures.
  204. Dolnick, Sam (2011 թ․ օգոստոսի 28). «Damage From Irene Largely Spares New York – Recovery Is Slower in New York Suburbs». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 26-ին.
  205. «Superstorm Sandy blamed for at least 11 U.S. deaths as it slams East Coast». CNN. 2012 թ․ հոկտեմբերի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 22-ին.
  206. Stone, Jeff; Gallucci, Maria (2014 թ․ հոկտեմբերի 29). «Hurricane Sandy Anniversary 2014: Fortifying New York – How Well Armored Are We For The Next Superstorm?». International Business Times. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 23-ին.
  207. Eshelman, Robert S. (2012 թ․ նոյեմբերի 15). «ADAPTATION: Political support for a sea wall in New York Harbor begins to form». E&E Publishing, LLC. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 23-ին.
  208. Belvedere Castle at NYC Parks
  209. Foderado, Lisa W. (2013 թ․ հունիսի 5). «New York Parks Rank No. 2 in a Survey of 50 U.S. cities». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 12-ին.
  210. «Statue of Liberty». World Heritage. UNESCO. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 18-ին.
  211. «Discover the truly wild side of New York's metropolitan area». nps.gov. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 11-ին.
  212. «New York State Office of Parks, Recreation and Historic Preservation, New York City Region». Nysparks.state.ny.us. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  213. «Mayor Giuliani Announces Amount of Parkland in New York City has Passed 28,000-acre (110 կմ2) Mark». New York City Mayor's Office. 1999 թ․ փետրվարի 3. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.; «Beaches». New York City Department of Parks & Recreation. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  214. «Pelham Bay Park». City of New York. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 8-ին.
  215. Ann Shields (2014 թ․ նոյեմբերի 10). «The World's 50 Most Visited Tourist Attractions – No. 4 (tie) Central Park, New York City – Annual Visitors: 40,000,000». Travel+Lesiure. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 27-ին.
  216. The Rservoir, CentralPark.com. Accessed October 20, 2017. "Officially named the Jacqueline Kennedy Onassis Reservoir in 1994, the Reservoir is famed for the 1.58 mile track that encircles the 106-acre body of water."
  217. Foderaro, Lisa W. (2012 թ․ հոկտեմբերի 23). «A $100 Million Thank-You for a Lifetime's Central Park Memories». The New York Times. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  218. Park History Արխիվացված 2014-12-24 Wayback Machine, Prospect Park Alliance. Accessed February 9, 2017.
  219. Foderaro, Lisa W. "How Big Is That Park? City Now Has the Answer", New York Times, May 31, 2013. Accessed February 9, 2017. "But the biggest loser was clearly Flushing Meadows. Previously the third-largest park in the city, it dropped to fourth place after the new analysis put its actual acreage at 897 (897.62 to be precise), down from 1,255 acres."
  220. [Flushing Meadows Corona Park World’s Fair Legacy; Celebrating the 50th & 75th Anniversaries of the 1939 & 1964 Fairs], New York City Department of Parks and Recreation. Accessed February 9, 2017.
  221. National Tennis Center Strategic Vision Project, New York City Department of Parks and Recreation. Accessed February 9, 2017. "The 42-acre NTC is located within Flushing Meadows Corona Park on parkland leased by NYC Parks to USTA and is one of the world’s largest public recreational tennis facilities. For 11 months of the year, NTC facilities are open to the public for indoor and outdoor tennis. The NTC is also host to the US Open, one of the sport’s four Grand Slam championship tennis tournaments."
  222. via Associated Press. "Ladies and gentlemen, the Bronx is blooming!", NBC News, July 2, 2008. Accessed February 9, 2017. "Despite its urban image, the Bronx has 7,000 acres of park land, about 25 percent of its total area. In addition to Yankee Stadium and the Bronx Zoo, the borough's green spaces include the New York Botanical Garden; a 19th century garden overlooking the Hudson River called Wave Hill; and Van Cortlandt and Pelham Bay parks, where you can bird-watch, play golf and ride horses."
  223. Conference House Park, New York City Department of Parks and Recreation. Accessed February 9, 2017. "On September 11, 1776, this house was the site of a conference between British Lord Admiral Richard Howe and Founding Fathers Benjamin Franklin, John Adams, and Edward Rutledge. The talks occurred just two months after the Declaration of Independence had been signed. With the British controlling New York City, Long Island, and Staten Island, the Americans seemed headed for defeat. Lord Howe offered to end the conflict peacefully if the American colonies would return to British control, but the Americans refused to give up their struggle for independence."
  224. Jerome Jacobson, Mary Harris, James V. Taylor, Albert J. Anderson, William A. Ritchie, Robert E. Funk. Burial Ridge, Tottenville, Staten Island, N. Y, Staten Island Institute of Arts & Sciences, 1980, at The Digital Archaeological Record. Accessed February 9, 2017.
  225. «Map of Military Installations in the Contiguous US» (PDF). NPS.gov. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 20-ին.
  226. Jackson, Kenneth T., ed. (2010). The History of New York City, 2nd Edition. New Haven: Yale University Press. էջ 30. ISBN 0-300-11465-6.
  227. «Forms of Municipal Government». National League of Cities. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 10-ին.
  228. «About the Council». New York City Council. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ հունիսի 6-ին.
  229. Chan, Sewell; Hicks, Jonathan P. (2008 թ․ հոկտեմբերի 23). «Council Votes, 29 to 22, to Extend Term Limits». The New York Times. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 13-ին.
  230. Gibson, Ellen M.; Manz, William H. (2004). Gibson's New York Legal Research Guide (PDF) (3rd ed.). Wm. S. Hein Publishing. էջեր 450, 458, 473. ISBN 1-57588-728-2. LCCN 2004042477. OCLC 54455036.
  231. Durkin, Erin (2014 թ․ մայիսի 26). «Councilman Ben Kallos wants city to publish government notices on its website». New York Daily News.
  232. Barbaro, Michael; Chen, David W. (2013 թ․ նոյեմբերի 5). «De Blasio Is Elected New York City Mayor». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  233. «NYSVoter Enrollment by County, Party Affiliation and Status» (PDF). New York State Board of Elections. 2016 թ․ ապրիլ. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 30-ին.
  234. «2006 Election Overview: Top Zip Codes». Opensecrets.org. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  235. «Downstate Pays More, Upstate Gets More: Does It Matter?». The Nelson A. Rockefeller Institute of Government – The Public Policy Research Arm of the State University of New York. 2011 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 27-ին.
  236. 236,0 236,1 QuickFacts for New Yory City / New York State / United States, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  237. New York City Population Projections by Age/Sex & Borough, 2010–2040, New York City Department of City Planning, December 2013. Accessed February 9, 2017.
  238. 238,0 238,1 238,2 238,3 «Race and Hispanic Origin for Selected Cities and Other Places: Earliest Census to 1990». U.S. Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  239. 239,0 239,1 From 15% sample
  240. 240,0 240,1 The Encyclopedia of New York City, ed. Kenneth T. Jackson (Yale 1995, 0-300-05536-6), page 923, citing "U.S. Department of Commerce, Bureau of the Census, Census of Population 1960 (vol.1, part A, table 28), 1970, 1980, 1990". After annexing part of the Bronx in 1874, the population of the then-New York City was 1,206,299 in 1880 and 1,515,301 in 1890.
  241. Harrington, Greene and (1932). American Population Before the Federal Census of 1790. New York.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  242. Rosenwaike, Ira (1972). Population History of New York City. Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press. էջ 8. ISBN 0-8156-2155-8.
  243. U.S. Census, from The World Almanac and Book of Facts, 1929 (reprinted in 1971 by American Heritage Press and Workman Publishing, 0-07-071881-4), page 503.
  244. Gibson, Campbell. Population of the 100 Largest Cities and Other Urban Places in the United States: 1790 to 1990, United States Census Bureau, June 1998. Retrieved July 10, 2016.
  245. DP-1: Profile of General Demographic Characteristics: 2000 from the Census 2000 Summary File 1 (SF 1) 100-Percent Data for New York city, New York, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  246. DP-1: Profile of General Population and Housing Characteristics: 2010 from the 2010 Demographic Profile Data for New York city, New York, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  247. Roberts, Sam (2011 թ․ մարտի 24). «City Population Barely Grew in the '00s, Census Finds». The New York Times. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 24-ին.
  248. «Census of Population and Housing». Census.gov. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 4-ին.
  249. Sherry, Virginia N. (2014 թ․ մարտի 27). «Staten Island population at all-time high of 473,000; NYC's soars to record 8.4 million». Staten Island Advance. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 27-ին.
  250. Roberts, Sam (2013 թ․ մարտի 14). «Fewer People Are Abandoning the Bronx, Census Data Show». New York Times. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 27-ին.
  251. [1] Արխիվացված 2020-02-14 archive.today Accessed June 26, 2017.
  252. [2] Արխիվացված 2020-02-14 archive.today Accessed June 26, 2017.
  253. GCT-PH1: Population, Housing Units, Area, and Density: 2010 – State – County Subdivision from the 2010 Census Summary File 1 for New Jersey, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  254. GCT-PH1: Population, Housing Units, Area, and Density: 2010 – County – County Subdivision and Place from the 2010 Census Summary File 1 for New York County, New York, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  255. Guide to State and Local Census Geography, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  256. Highest Density, United States Census Bureau. Accessed February 9, 2017.
  257. Mann, Camille; Valera, Stephanie. «World's Most Crowded Islands». The Weather Channel. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 27-ին.
  258. 258,0 258,1 Saul, Michael Howard (2014 թ․ մարտի 27). «New York City Population Hits Record High». The Wall Street Journal. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 27-ին.
  259. Roberts, Sam (2011 թ․ մարտի 24). «New York City's Population Barely Rose in the Last Decade, the Census Finds». The New York Times. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 1-ին.
  260. Jones, Charisse (2008 թ․ սեպտեմբերի 24). «Ellis Island strives to tell more complete immigration story». USA Today. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 4-ին.
  261. Chisholm, Hugh, ed. (1911). «New York City#Population» . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 19 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 617.
  262. 262,0 262,1 Semple, Kirk (2013 թ․ հունիսի 8). «City's Newest Immigrant Enclaves, From Little Guyana to Meokjagolmok». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 12-ին.
  263. The Newest New Yorkers: 2013, New York City Department of City Planning, December 2013. Accessed February 9, 2017. "The immigrant share of the population has also doubled since 1965, to 37 percent. With foreign-born mothers accounting for 51 percent of all births, approximately 6-in-10 New Yorkers are either immigrants or the children of immigrants."
  264. Semple, Kirk (2013 թ․ դեկտեմբերի 18). «Immigration Remakes and Sustains City, a Report Concludes». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  265. Goldstein, Joseph (2013 թ․ նոյեմբերի 28). «Bangladeshis Build Careers in New York Traffic». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  266. Semple, Kirk (2011 թ․ հունիսի 23). «Asian New Yorkers Seek Power to Match Numbers». The New York Times. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 5-ին. «Asians, a group more commonly associated with the West Coast, are surging in New York, where they have long been eclipsed in the city's kaleidoscopic racial and ethnic mix. For the first time, according to census figures released in the spring, their numbers have topped one million—nearly 1 in 8 New Yorkers—which is more than the Asian population in the cities of San Francisco and Los Angeles combined.»
  267. «Asian American Statistics». Améredia Incorporated. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 5-ին.
  268. «State & County QuickFacts Nassau County, New York QuickLinks». United States Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 18-ին.
  269. Shao, Heng (2014 թ․ ապրիլի 10). «Join The Great Gatsby: Chinese Real Estate Buyers Fan Out To Long Island's North Shore». Forbes. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 2-ին.
  270. 270,0 270,1 270,2 «Yearbook of Immigration Statistics: 2011 Supplemental Table 2». U.S. Department of Homeland Security. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 18-ին.
  271. «Yearbook of Immigration Statistics: 2013 Lawful Permanent Residents Supplemental Table 2». U.S. Department of Homeland Security. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 18-ին.
  272. «Yearbook of Immigration Statistics: 2013 Lawful Permanent Residents Supplemental Table 1». U.S. Department of Homeland Security. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 18-ին.
  273. «Yearbook of Immigration Statistics: 2010 Supplemental Table 2». U.S. Department of Homeland Security. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 24-ին.
  274. Marzulli, John (2011 թ․ մայիսի 9). «Malaysian man smuggled illegal Chinese immigrants into Brooklyn using Queen Mary 2: authorities». New York: The New York Daily News. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 24-ին.
  275. «Chinese New Year 2012 in Flushing». QueensBuzz.com. 2012 թ․ հունվարի 25. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 2-ին.
  276. «SELECTED POPULATION PROFILE IN THE UNITED STATES 2015 American Community Survey 1-Year Estimates New York-Newark, NY-NJ-CT-PA CSA Chinese alone». United States Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 2-ին.
  277. «American Fact Finder». United States Census Bureau. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 19-ին.
  278. 278,0 278,1 «Most Significant Unreached People Group Communities in Metro NY». GLOBAL GATES. 2012 թ․ հուլիսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  279. Table SF1-P9 NYC: Total Asian Population by Selected Subgroups, New York City Department of City Planning. Accessed February 9, 2017.
  280. «Queens County, New York QuickFacts». U.S. Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  281. Roleke, John. «A Growing Chinatown in Elmhurst». About.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  282. «American FactFinder – Results». U.S. Department of Commerce. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  283. «Historical Census Statistics On Population Totals By Race, 1790 to 1990, and By Hispanic Origin, 1970 to 1990». Population Division Working Paper. U.S. Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  284. «Census Estimates Show Another Increase in New York City's Non-Hispanic White Population». The New York Times. 2014 թ․ հուլիսի 1.
  285. 285,0 285,1 «Hispanic or Latino by Type: 2010». United States Census Bureau. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  286. «American FactFinder – Results». United States Census Bureau. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  287. «A Community of Many Worlds: Arab Americans in New York City». Allied Media Corp. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  288. «Yearbook of Immigration Statistics: 2013 Lawful Permanent Residents Supplemental Table 2». U.S. Department of Homeland Security. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 19-ին.
  289. Ragaru, Nadège; Dymi, Amilda. «The Albanian-American Community in the United States : A Diaspora Coming to Visibility» (PDF). Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 29-ին.
  290. Gordon, Ian; Travers, Tony; Whitehead, Christine; London School of Economics and Political Science (2007 թ․ հուլիս). «The Impact of Recent Immigration on the London Economy» (PDF). The City of London Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  291. «Profile of General Population and Housing Characteristics: 2010 Demographic Profile Data Geography: New York-Newark-Bridgeport, NY-NJ-CT-PA CSA». Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  292. «Profile of General Population and Housing Characteristics: 2010 Demographic Profile Data Geography: United States». U.S. Census Bureau. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  293. Semple, Kirk (2011 թ․ հունիսի 23). «Asian New Yorkers Seek Power to Match Numbers». The New York Times. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  294. «Persons Obtaining Lawful Permanent Resident Status by Leading Core Based Statistical Areas (CBSAs) of Residence and Region and Country of Birth: Fiscal Year 2013». United States Department of Homeland Security. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 6-ին.
  295. 295,0 295,1 295,2 295,3 295,4 «Հայ Սփյուռք Հանրագիտարան». Հայերեն Վիքիդարան. Հայկական Հանրագիտարան հրատարակչություն ՊՈԱԿ. 2011.
  296. «Համայնքի մասին - Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում ՀՀ դեսպանություն». usa.mfa.am (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  297. Մելքոնյան, Քրիստինե. «Սփյուռքահայությունը և Հայկական հարցի լուծման խնդիրը (1945֊1947թթ)» (PDF). Պատմաբանասիրական հանդես. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  298. Scott M. Stringer, New York City Comptroller (2015 թ․ հունիս). «LGBTQ Lesbian, Gay, Bisexual, Transgender & Queer Guide of Services and Resources» (PDF). City of New York. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 30-ին.
  299. Gates, Gary J. «Same-sex Couples and the Gay, Lesbian, Bisexual Population: New Estimates from the American Community Survey» (PDF). The Williams Institute on Sexual Orientation. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  300. Silverman, Brian; Chauvin, Kelsy (2013). «Frommer's New York City 2013». Frommer – Google Books. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 24-ին.
  301. Gates, Gary J. «Same-sex Couples and the Gay, Lesbian, Bisexual Population: New Estimates from the American Community Survey» (PDF). The Williams Institute on Sexual Orientation. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 7-ին..
  302. Silverman, Brian; Chauvin, Kelsy (2013). «Frommer's New York City 2013». Frommer – Google Books. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 24-ին..
  303. Confessore, Nicholas; Barbaro, Michael (2011 թ․ հունիսի 24). «New York Allows Same-Sex Marriage, Becoming Largest State to Pass Law». The New York Times Company. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  304. Kaiser, p. xiv Accessed March 28, 2017.
  305. «Revelers Take To The Streets For 48th Annual NYC Pride March». CBS New York. 2017 թ․ հունիսի 25. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 26-ին. «A sea of rainbows took over the Big Apple for the biggest pride parade in the world Sunday.»
  306. 306,0 306,1 306,2 Cristan Williams. «"So, what was Stonewall?"». The TransAdvocate. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 28-ին.
  307. Jennifer Fermino (2016 թ․ մարտի 7). «De Blasio: NYC toilets won't discriminate by gender identity». New York Daily News. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 28-ին.
  308. 308,0 308,1 Major U.S. metropolitan areas differ in their religious profiles, Pew Research Center, Accessed July 30, 2015.
  309. «World Jewish Population». SimpleToRemember.com – Judaism Online. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  310. «Jewish Community Study of New York: 2011 Comprehensive Report» (PDF). UJA-Federation of New York. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  311. Weichselbaum, Simone (2012 թ․ հունիսի 26). «Nearly one in four Brooklyn residents are Jews, new study finds». New York Daily News. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 30-ին.
  312. Josh Nathan-Kazis (2012 թ․ հունիսի 12). «N.Y. Jewish Population Grows to 1.5M: Study».
  313. Santora, Marc; Otterman, Sharon (2015 թ․ մարտի 4). «New York City Adds 2 Muslim Holy Days to Public School Calendar». The New York Times. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 4-ին.
  314. Weichselbaum, Simone (2012 թ․ հունիսի 26). «Nearly one in four Brooklyn residents are Jews, new study finds». New York Daily News. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 30-ին.
  315. «Inequality» (PDF). harvard.edu. page 2, introduction. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ ապրիլի 16-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 30-ին.
  316. «County Employment and Wages Summary». Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor. 2014 թ․ սեպտեմբերի 18. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 21-ին.
  317. Ryan Salchert (2017 թ․ մարտի 21). «Where The Wealthiest Live: Cities With The Most Billionaires». Forbes. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  318. «Michael Bloomberg». Forbes. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 24-ին.
  319. Wallace, Gregory (2014 թ․ օգոստոսի 4). «Want to meet a millionaire? Here's where to go». CNN. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  320. Shapiro, Julie (2012 թ․ հունվարի 11). «Downtown Baby Boom Sees 12 Percent Increase in Births». DNAinfo New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 4-ին.
  321. Fortune, Volume 173, Number 8 (June 15, 2016), page F-40
  322. Strunsky, Steve (2014 թ․ օգոստոսի 5). «Port reports record container volume for first half of 2014». The Star-Ledger. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  323. Greg David (2017 թ․ մարտի 30). «New York City reaches the Holy Grail of 'full employment' – The jobless rate is now down to 4.3%, the lowest ever». Crain's New York Business. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 3-ին.
  324. Fortune 500 web site (cities), retrieved July 21, 2011; Fortune, Vol. 163, no. 7 (May 23, 2011), page F-45
  325. Wylde, Kathryn (2006 թ․ հունվարի 23). «Keeping the Economy Growing». Gotham Gazette. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  326. Kennedy, Simon (2014 թ․ ապրիլի 13). «Beijing Breaks Into Top Ten in Rankings by A.T. Kearney». Bloomberg L.P. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 13-ին.
  327. Kaske, Michelle. "New York City Tops Global Competitiveness Rankings, Economist Report Says", Bloomberg.com, March 12, 2012, backed up by the Internet Archive as of March 12, 2012. Accessed February 9, 2017.
  328. Walls, Jacqueline (2013 թ․ ապրիլի 8). «American Cities of the Future 2013–14». fDiIntelligence.com. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  329. 329,0 329,1 Department of Finance Publishes Fiscal Year 2017 Tentative Assessment Roll, New York City Department of Finance, January 15, 2016. "Today, Jacques Jiha, Commissioner for the Department of Finance, announced the publication of the Tentative Property Assessment Roll for fiscal year 2017, which shows the total Market Value for the upcoming year at about $1.072 trillion, an increase of $102.5 billion, or 10.6 percent from the 2016 Fiscal Year."
  330. Quirk, James. «Bergen offices have plenty of space». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 22-ին., The Record (Bergen County), July 5, 2007. Accessed July 5, 2007. "On Monday, a 26-year-old, 33-story office building at 450 Park Ave. sold for a stunning $1,589 per square foot, or about,10 million. The price is believed to be the most ever paid for a U.S. office building on a per-square-foot basis. That broke the previous record—set four weeks earlier—when 660 Madison Ave. sold for $1,476 a square foot."
  331. Carlyle, Erin (2014 թ․ հոկտեմբերի 8). «New York Dominates 2014 List of America's Most Expensive ZIP Codes». Forbes. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  332. Janette Sadik-Khan (2017 թ․ հունվարի 9). «A plea for Fifth Avenue». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 9-ին.
  333. 333,0 333,1 «Definition of Metonymy». Chegg, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  334. Fermino, Jennifer (2014 թ․ փետրվարի 7). «Mayor de Blasio announces $3M in grants for New York City's fashion industry». New York Daily News. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 11-ին.
  335. Yang, Catherine (2014 թ․ հուլիսի 19). «The Garment District, Brooklyn Style». Epoch Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  336. «More Than a Link in the Food Chain» (PDF). The Mayor's Office for Industrial and Manufacturing Business. 2007 թ․ փետրվար. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  337. Potkewitz, Hilary (2014 թ․ նոյեմբերի 17). «'Chocolate district' in the making in Brooklyn». Crain Communications Inc. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  338. «Godiva Chocolatier INC. Company Information». Hoover's Inc. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 9-ին.
  339. DiNapoli, Thomas P. (New York State Comptroller); Bleiwas, Kenneth B. (New York State Deputy Comptroller) (2013 թ․ հոկտեմբեր). «The Securities Industry in New York City» (PDF). Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 30-ին.
  340. Choudhury, Ambereen; Martinuzzi, Elisa; Moshinsky, Ben (2012 թ․ նոյեմբերի 26). «London Bankers Bracing for Leaner Bonuses Than New York». Bloomberg L.P. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  341. Vallikappen, Sanat (2013 թ․ նոյեմբերի 10). «Pay Raises for Bank Risk Officers in Asia Trump New York». Bloomberg L.P. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  342. «DiNapoli: Wall Street Bonuses Edge Up in 2014». Office of the New York State Comptroller. 2015 թ․ մարտի 11. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 15-ին.
  343. 343,0 343,1 McKinsey & Company; New York City Economic Development Corporation. «Sustaining New York's and the US' Global Financial Services Leadership» (PDF). City of New York. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 19-ին.
  344. «Total debt securities» (PDF). Bank for International Settlements. 2013 թ․ հունիս. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 19-ին.
  345. Enrich, David; Bunge, Jacob; Bryan-Low, Cassell (2013 թ․ հուլիսի 9). «NYSE Euronext to Take Over Libor». The Wall Street Journal. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 19-ին.
  346. Chaudhuri, Saabira (2014 թ․ սեպտեմբերի 15). «Ranking the Biggest U.S. Banks: A New Entrant in Top 5». The Wall Street Journal. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 19-ին.
  347. 347,0 347,1 Nelson, Andrew. «Top CBDs See Solid Growth in 2nd Quarter, US – Canada Performance Diverges» (PDF). Colliers International. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 14-ին.
  348. «Understanding The Manhattan Office Space Market». Officespaceseeker.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  349. «Marketbeat United States CBD Office Report 2Q11» (PDF). Cushman & Wakefield, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  350. Lahlou, Karim. «Startups move to co-shared offices amid high real estate prices». The Midtown Gazette. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  351. Dickey, Megan Rose; D'Onfro, Jillian (2013 թ․ հոկտեմբերի 24). «SA 100 2013: The Coolest People In New York Tech». Business Insider. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 30-ին.
  352. «Telecommunications and Economic Development in New York City: A Plan for Action» (PDF). New York City Economic Development Corporation. 2005 թ․ մարտ. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 10-ին.
  353. Pereira, Ivan (2013 թ․ դեկտեմբերի 10). «City opens nation's largest continuous Wi-Fi zone in Harlem». amNewYork/Newsday. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 30-ին.
  354. Brodkin, Jon (2014 թ․ հունիսի 9). «Verizon will miss deadline to wire all of New York City with FiOS». Condé Nast. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 30-ին.
  355. S3 Partners (2015 թ․ հունվարի 8). «5 signs NYC's tech scene is growing up – NYC tech sector hits 300,000». New York Daily News. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 1-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  356. Eugenios, Jillian; Hargreaves, Steve; Rawlins, Aimee (2014 թ․ հոկտեմբերի 7). «The most innovative cities in America». CNNMoney. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  357. Pérez-Peña, Richard (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «Cornell Alumnus Is Behind $350 Million Gift to Build Science School in City». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  358. Ju, Anne (2011 թ․ դեկտեմբերի 19). «'Game-changing' Tech Campus Goes to Cornell, Technion». Cornell University. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  359. Morris, Keiko (2014 թ․ հուլիսի 28). «Wanted: Biotech Startups in New York City: The Alexandria Center for Life Science Looks to Expand». The Wall Street Journal. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 1-ին.
  360. Interview with Milton Glaser The Believer. Accessed July 8, 2015.
  361. «I Love New York Logo». New York State Education Department. 2013 թ․ սեպտեմբերի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  362. «Places To Visit In New York City». Pinterest Places To Visit In New York City. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 14-ին.
  363. Hargreaves, Steve (2015 թ․ հուլիսի 15). «Visa-seeking Chinese fund giant NY Ferris wheel». CNN. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 19-ին.
  364. Peltz, Jennifer; Associated Press (2012 թ․ սեպտեմբերի 28). «NYC to get 'world's largest' Ferris wheel». NBC News. Associated Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
  365. Dailey, Jessica (2013 թ․ հոկտեմբերի 9). «Number Of Manhattan Hotel Rooms To Increase 10% In 2014». Vox Media. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  366. Frank, Robert (2014 թ․ հոկտեմբերի 6). «Waldorf becomes most expensive hotel ever sold: $1.95 billion». CNBC. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  367. Santora, Marc (2014 թ․ փետրվարի 26). «Four Marvel TV Shows to Film in New York». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 27-ին.
  368. «Mayor De Blasio Announces Increased Growth of New York City's Entertainment Industry Brings $8.7 billion into the Local Economy». City of New York Mayor's Office of Media and Entertainment. 2015 թ․ հոկտեմբերի 15. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 10-ին.
  369. «New York Film Academy, New York City». New York Film Academy. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 8-ին.
  370. 370,0 370,1 «Request for Expressions of Interest» (PDF). The Governors Island Preservation & Education Corporation. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ օգոստոսի 2-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 11-ին.
  371. «AICP Staff & National Offices». Association of Independent Commercial Producers. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 8-ին.
  372. Goundry, Nick (2014 թ․ հունիսի 6). «New York half-year location filming surpasses record for whole of 2013». Location Guide. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  373. Goundry, Nick (2014 թ․ հունիսի 25). «New York surpasses Los Angeles for TV drama pilot filming». Location Guide. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.
  374. «Tampa Bay 12th Largest Media Market Now» (Press release). Tampa Bay Partnership. 2006 թ․ օգոստոսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  375. Top 10 Consolidated Agency Networks: Ranked by 2006 Worldwide Network Revenue, Advertising Age Agency Report 2007 Index (April 25, 2007). Retrieved June 8, 2007.
  376. «Media and Entertainment». New York City Economic Development Corporation. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  377. «New York Daily News (American newspaper)». Britannica.com. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  378. Allan Nevins, The Evening Post: Century of Journalism, Boni and Liveright, 1922, page 17.
  379. «Ethnic Press Booms In New York City». Editor & Publisher. 2002 թ․ հուլիսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  380. «el Diario/La Prensa: The Nation's Oldest Spanish-Language Daily». New America Media. 2005 թ․ հուլիսի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  381. John LeLand and Sarah Maslin Nir (2017 թ․ օգոստոսի 22). «After 62 Years and Many Battles, Village Voice Will End Print Publication». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  382. «NYC Media». Nyc.gov. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.
  383. «Community Celebrates Public Access TV's 35th Anniversary». Mnn.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
  384. «Top 30 Public Radio Subscribers: Spring 2006 Arbitron» (PDF). Radio Research Consortium. 2006 թ․ օգոստոսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  385. «New York City Department of Education – About Us». The New York City Department of Education. 2014. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 30-ին.
  386. Gross, Jane (1997 թ․ մայիսի 6). «A Tiny Strip of New York That Feels Like the Suburbs». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 28. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 28-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) ()
  387. Wienerbronner, Danielle (2010 թ․ նոյեմբերի 9). «Most Beautiful College Libraries». TheHuffingtonPost.com. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  388. «The New York City Charter School Center». Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 16-ին.
  389. «Private School Universe Survey». National Center for Education Statistics. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  390. «The City University of New York». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  391. McGeehan, Patrick (2006 թ․ օգոստոսի 16). «New York Area Is a Magnet For Graduates». The New York Times. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 27-ին.
  392. «Academic Ranking of World Universities 2017». ShanghaiRanking Consultancy. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  393. 393,0 393,1 «CWUR 2016 – World University Rankings». Center for World University Rankings. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  394. «Mayor Michael R. Bloomberg and Economic Development Corporation President Andrew M. Alper Unveil Plans to Develop Commercial Bioscience Center in Manhattan» (Press release). New York City Economic Development Corporation. 2004 թ․ նոյեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  395. Horner, Blair; Levin, Arthur; Mattei, Suzanne; Casey, Ciceron (contributor) (2014 թ․ օգոստոս). «The Doctor Is In: New York's Increasing Number of Doctors – p.13, Appendix 1: Comparison Of The Numbers Of New York Doctors By County, As Of 12/31/2004 And 12/31/2012» (PDF). Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 22-ին. {{cite web}}: |first4= has generic name (օգնություն)
  396. Gary M. Stern (2017 թ․ մարտի 16). «The Young Mariners of Throgs Neck». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 16-ին.
  397. 397,0 397,1 «Nation's Largest Libraries». LibrarySpot. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  398. «NewYork–Presbyterian». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  399. «HHC Website».
  400. «The History of New York City's Municipal Hospitals,». HHC Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 22-ին.
  401. «Metroplus». MetroPlus. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  402. «2014 HHC Report to the Community» (PDF). NEW YORK CITY HEALTH + HOSPITALS. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  403. «Funding Universe Web Site». Funding Universe. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  404. «CEO of Chicago Public Hospitals to Take the Helm of HHC». WNYC. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  405. Henry Goldman and Jennifer Kaplan (2017 թ․ օգոստոսի 28). «NYC Boosts Cigarette Prices to $13, Bans Sales by Pharmacies». Bloomberg L.P. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  406. «Bureau of Justice Statistics – Appendix Table 1 – page 34» (PDF). U.S. Department of Justice. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
  407. [3] Accessed July 6, 2017.
  408. «NYPD Stop And Frisks: 15 Shocking Facts About A Controversial Program». Huffington Post. 2012 թ․ մայիսի 15. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  409. «Stop-and-Frisk Campaign: About the Issue». NYCLU. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  410. «NYPD Stop and Frisk». Huffington Post. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  411. Winkley, Lyndsay. «San Diego County homicides up 12% in 2015».
  412. Arthur Prager, "Worst-Case Scenario" Արխիվացված Մարտ 30, 2013 Wayback Machine, American Heritage, February/March 2006.
  413. 413,0 413,1 «Don't Tell New York, But Crime Is Going Up». Lib.jjay.cuny.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  414. Langan, Patrick A.; Matthew R. Durose (2004 թ․ հոկտեմբերի 21). «The Remarkable Drop in Crime in New York City» (PDF). Istituto Nazionale di Statistica. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 8-ին.
  415. Fewer Killings in 2007, but Still Felt in City's Streets, The New York Times, January 1, 2008. Retrieved June 21, 2009.
  416. «New York City Police Department» (PDF).
  417. «Table 8 – New York».
  418. «NYC Murder Rate Drops To New Historic Low In 2014». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 18-ին.
  419. "Livingstone to follow methods of the NYPD". Telegraph. January 17, 2001.
  420. "Staying a beat ahead of crime". Theage.com.au. November 5, 2002.
  421. Johnson, Bruce D.; Golub, Andrew; Dunlap, Eloise (2006). «The Rise and Decline of Hard Drugs, Drug Markets, and Violence in Inner-City New York». In Blumstein, Alfred; Joel Wallman (eds.). The Crime Drop in America. Cambridge University Press. ISBN 0-521-86279-5.; Karmen, Andrew (2000). New York Murder Mystery: The True Story Behind the Crime Crash of the 1990s. NYU Press. ISBN 0-8147-4717-5.
  422. Shurkin, Joel N. (2013 թ․ փետրվարի 13). «Mystery Of New York's Falling Crime Rate Remains Unsolved». American Institute of Physics. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 5-ին.
  423. Drum, Kevin (January–February 2013). «America's Real Criminal Element: Lead». Mother Jones. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 3-ին.
  424. Lehren, Andrew W.; Hauser, Christine (2009 թ․ հուլիսի 2). «In New York City, Fewer Murders on Rainy Days». The New York Times. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 5-ին.
  425. "Youth Gangs". Gotham Gazette. March 5, 2001.
  426. Sean Gardiner; Pervaiz Shallwani (2014 թ․ փետրվարի 18). «NY Crime – Mafia Is Down—but Not Out – Crime Families Adapt to Survive, Lowering Profile and Using Need-to-Know Tactics». The Wall Street Journal. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  427. «How New York Gang Culture Is Changing». VICE. 2015 թ․ օգոստոսի 18.
  428. "9 Metrotech Center – FDNY Headquarters Արխիվացված Հունվար 18, 2012 Wayback Machine". Fresh Meadow Mechanical Corp. Retrieved on November 5, 2009.
  429. «FDNY Fire Academy». The City of New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  430. «Speeches: Tom Christopher Exhibit Opening» (Press release). Consulate General of the United States: Frankfurt, Germany. 2007 թ․ մայիսի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  431. «Harlem in the Jazz Age». New York Times. 1987 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  432. «ART; A 1920's Flowering That Didn't Disappear». NY Times. 1998 թ․ մայիսի 24. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  433. «Harlem Renaissance Music in the 1920s». 1920s Fashion & Music. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 1-ին.
  434. «Will Gentrification Spoil the Birthplace of Hip-Hop? – New York». NY Times. 2007 թ․ մայիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 1-ին.
  435. Harrington, Joe S. Sonic Cool: The Life & Death of Rock 'N' Roll. pp. 324–30. 2002. Hal-Leonard. USA.
  436. «Survival of the Streets». Vice. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 1-ին.
  437. «capital». Dictionary.com. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 10-ին.
  438. «Free To Dance – About The Film». Public Broadcasting Service. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 10-ին.
  439. «Group Visits». Alvin Ailey Dance Foundation, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 10-ին.
  440. Bradford, Julie (2014). Fashion Journalism. Routledge. էջ 129. ISBN 9781136475368. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 18-ին.
  441. Dillon, Susan (2011). The Fundamentals of Fashion Management. A&C Black. էջ 115. ISBN 9782940411580. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 18-ին.
  442. «New York retakes Top Global Fashion Capital Title from London, edging past Paris». Languagemonitor.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 11-ին.
  443. 443,0 443,1 «Creative New York» (PDF). Center for an Urban Future. 2005 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  444. Welsh, Anne Marie (2004 թ․ հունիսի 6). «2 plays + 9 nominations=good odds for locals». San Diego Union-Tribune. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  445. McBeth, VR. "The Great White Way" on TimesSquare.com. Quote: "Coined in 1901 by O.J. Gude, the designer of many prominent advertising displays, to describe the new light show that beckoned along Broadway, The Great White Way is a phrase known worldwide to describe Broadway's profusion of theaters in Times Square."
  446. Tell, Darcy. Times Square spectacular: lighting up Broadway New York: HarperCollins, 2007
  447. Allen, Irving Lewis. The City in Slang: New York Life and Popular Speech. New York: Oxford University Press, 1995. Quote: "By 1910, the blocks of Broadway just above 42nd Street were at the very heart of the Great White Way. The glow of Times Square symbolized the center of New York, if not of the world."
  448. «Broadway Calendar-Year Statistics». The Broadway League. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 20-ին.
  449. «About Summer Stage». City Parks Foundation. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 14-ին.
  450. «The Metropolitan Museum of Art General Information». The Metropolitan Museum of Art. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
  451. «Museum Mile Festival». Official site. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  452. Kusisto, Laura (2011 թ․ հոկտեմբերի 21). «Reaching High on Upper 5th Avenue». The Wall Street Journal. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  453. «Museums on the Mile». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  454. Chan, Sewell (2007 թ․ փետրվարի 9). «Museum for African Art Finds its Place». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  455. «New Drive Promoting 5th Ave.'s 'Museum Mile'». The New York Times. 1979 թ․ հունիսի 27. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  456. Strand, Oliver (2011 թ․ հուլիսի 5). «Brooklyn Market: Woodstock of Eating». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 29-ին.
  457. Bleyer, Jennifer (2006 թ․ մայիսի 14). «Kebabs on the Night Shift». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 17-ին.
  458. «27,479 restaurants selected by the Michelin Guide – Top Destinations». Michelin. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  459. «Restaurant Inspection Results (Letter Grades)». The New York City Department of Health and Mental Hygiene. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 19-ին.
  460. 460,0 460,1 460,2 «Millions Of Revelers Marvel Over Macy's Thanksgiving Day Parade». CBS Broadcasting Inc. 2016 թ․ նոյեմբերի 24. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 30-ին.
  461. Hilarey Wojtowicz. «Guide to the 2016 Macy's Thanksgiving Day Parade». The Independent Traveler, Inc. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 28-ին.
  462. Newman, Michael (2005). «New York Talk». In Wolfram, Walt; Ward, Ben (eds.). American Voices. Blackwell. էջեր 82–87. ISBN 1-4051-2109-2.
  463. 463,0 463,1 463,2 463,3 Sontag, Deborah (1993 թ․ փետրվարի 14). «Oy Gevalt! New Yawkese An Endangered Dialect?». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 19-ին.
  464. 464,0 464,1 464,2 Kit Fox (2017 թ․ մարտի 2). «2017 New York City Marathon Entrants By the Numbers – Applications for the world's largest race were at an all-time high for 2017». Runner's World – Rodale Inc. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 10-ին.
  465. «National Football League Company Information». Hoover's, Inc. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 18-ին.
  466. «Major League Baseball Company Information». Hoover's, Inc. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 18-ին.
  467. «National Basketball Association, Inc. Company Information». Hoover's, Inc. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 18-ին.
  468. «National Hockey League Company Information». Hoover's, Inc. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 18-ին.
  469. «Major League Soccer, L.L.C. Company Information». Hoovers, Inc. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 18-ին.
  470. Esteban (2011 թ․ հոկտեմբերի 27). «11 Most Expensive Stadiums In The World». Total Pro Sports. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  471. Baseball: A Film by Ken Burns; Inning 7: The Capital of Baseball (Television Documentary). PBS. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  472. «New York Mets – TeamReport». Chicago Tribune. 2012 թ․ մայիսի 30. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  473. «2000S». Newyork Yankees. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  474. «New York Yankees: Facts, History, Stats, and Resources». The free sources. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  475. «How Mets, Colt .45s Grew Up To Beat The Bullies». Chicago Tribune. 1986 թ․ հոկտեմբերի 8. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  476. «Dodgers Timeline». Los Angeles Dodgers. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
  477. «Historical Moments». Dodgers Giants. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  478. «Major League Baseball, Police Athletic League and the Brooklyn Cyclones to host free MLB Umpire Camp». MLB Press Release. 2012 թ․ մայիսի 30. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  479. «New ownership group for Staten Island Yankees talks about future plans». Silive. 2012 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 17-ին.
  480. «Preparations Different for a Home-and-Home Contest». New York Times. 2011 թ․ դեկտեմբերի 22. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  481. «Owners warm up to New York/New Jersey as Super Bowl XLVIII host». NFL.com. Associated Press. 2010 թ․ մայիսի 26. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 27-ին. «It's the first time the league has gone to a cold-weather site that doesn't have a dome ... the NFL will wait and see how this foray into the great outdoors in winter goes. Then the league might OK another bid»
  482. «Islanders Moving to Brooklyn». 2012 թ․ հոկտեմբերի 24. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  483. Anderson, Dave (1995 թ․ մայիսի 14). «Sports of The Times; At Boston Garden, There's Much More Gold Than Green». New York Times. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 17-ին.
  484. «Devils' dance with Kings in Stanley Cup Finals gives Newark a spotlight». Nj.com. 2012 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 31-ին.
  485. «Postseason Overview». National Invitation Tournament. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  486. [4] Accessed May 10, 2017.
  487. «Picture-perfect opening for $200M Red Bull Arena in Harrison». Associated Press. 2010 թ․ մարտի 20.
  488. «US Open 2015». United States Tennis Association. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 6-ին.
  489. «TCS New York City Marathon». New York Road Runners. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 10-ին.
  490. «Boxer Johnny Tapia's 'crazy life' ends». CNN. 2012 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2012 թ․ մայիսի 28-ին.
  491. 491,0 491,1 491,2 «The MTA Network: Public Transportation for the New York Region». Metropolitan Transportation Authority. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  492. Pisarski, Alan (2006 թ․ հոկտեմբերի 16). «Commuting in America III: Commuting Facts» (PDF). Transportation Research Board. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 30-ին.
  493. «Service Hours». MTR. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
  494. «Tsuen Wan Line». TravelChinaGuide.com. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 31-ին.
  495. «Train Time Table – Search station». Seoul Metropolitan Rapid Transit Corporation. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  496. «Subway map». Seoul Metropolitan Rapid Transit Corporation. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  497. «Annual Subway Ridership». Metropolitan Transit Authority. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 21-ին.
  498. Christie, Les (2007 թ․ հունիսի 29). «New Yorkers are Top Transit Users». CNNMoney.com. Վերցված է 2008 թ․ հունվարի 2-ին.
  499. «NHTS 2001 Highlights Report, BTS03-05» (PDF). U.S. Department of Transportation, Bureau of Transportation Statistics. 2001. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2005 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  500. The Hardest Working Cities (PDF) (Report). Office of the New York City Comptroller. 2015 թ․ մարտ.
  501. Weinberger, Rachel; Kaehny, John; Rufo, Matthew (2010). «U.S. Parking Policies: An Overview of Management Strategies» (PDF). Institute for Transportation and Development Policy. էջ 62. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 11-ին. «New York City is the largest, densest and most transit- and pedestrian-oriented city in the United States. It is the only U.S. city in which a majority of households do not have a car. Despite this, New York City is very much an American city in the way it under prices and under uses curbside parking meters. Meter rates are far lower than in other leading world cities, and New York suffers from high levels of cruising and double parking (p 62) ... Nationally 90% of households own automobiles. New Yorkers own fewer at 48% with only 22% of Manhattan residents owning automobiles (page 78)»
  502. «New York City's Green Dividend». CEOs for Cities. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 26-ին.
  503. Durkin, Erin (2015 թ․ հունվարի 20). «Andrew Cuomo announces $450M plan to build AirTrain connecting LaGuardia Airport to the subway». NYDailyNews.com. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 21-ին.
  504. Honan, Katie. «Cuomo Announces AirTrain to LaGuardia Airport from Subway, LIRR». DNAinfo. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 20-ին.
  505. «National Fact Sheet Fiscal Year 2013» (PDF). Amtrak. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 20-ին.
  506. Dobnik, Verena (2013 թ․ փետրվարի 7). «NYC Transit Projects: East Side Access, Second Avenue Subway, And 7 Train Extension (PHOTOS)». Huffington Post. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  507. 507,0 507,1 «Architect Chosen for Planned Office Tower Above Port Authority Bus Terminal's North Wing» (Press release). Port Authority of New York and New Jersey. 2008 թ․ նոյեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 12-ին.
  508. «Top 100 Transit Bus Fleets, page 4» (PDF). Metro Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 20-ին.
  509. «The Port Authority of NY and NJ 2016 Air Traffic Report» (PDF). The Port Authority of New York and New Jersey. 2017 թ․ ապրիլի 14. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 26-ին.
  510. «2011 Year-to-date International Passenger Traffic (as of December 2011)». Airports Council International. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 8-ին.
  511. Strunsky, Steve (2012 թ․ մայիսի 31). «Stewart International Airport upgrade approved as Port Authority aims to increase passenger traffic». New Jersey On-Line LLC. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 30-ին.
  512. McGeehan, Patrick (2015 թ․ հուլիսի 27). «La Guardia Airport to Be Overhauled by 2021, Cuomo and Biden Say». The New York Times. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 28-ին.
  513. Anna Sanders (2016 թ․ սեպտեմբերի 20). «Staten Island Ferry ridership breaks record». SILive.com. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  514. Zoe Rosenberg (2017 թ․ ապրիլի 17). «First of New York's citywide ferries arrives in Brooklyn Bridge Park». Curbed New York, Vox Media. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 17-ին.
  515. Larry Higgs (2016 թ․ սեպտեմբերի 14). «This is the new high-speed ferry coming to New Jersey in 2017». NJ Advance Media for NJ.com. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  516. «The State of the NYC Taxi» (PDF). New York City Taxi and Limousine Commission. 2006 թ․ մարտի 9. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  517. Winnie Hu (2017 թ․ մարտի 6). «The Downside of Ride-Hailing: More New York City Gridlock». The New York Times. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 30-ին.
  518. Karen DeWitt (2017 թ․ հունվարի 10). «Cuomo pushes for ride-sharing services outside NYC». North Country Public Radio. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 29-ին.
  519. «The Myths and Metaphors of Music and Dance Singin' in the Rain». Hofstra University. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 6-ին.
  520. Nordquist, Richard. «Grammar & Composition metonymy». About.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 6-ին.
  521. «Metonymy vs Synecdoche». 2012 Buzzle.com. Վերցված է 2012 թ․ փետրվարի 6-ին.
  522. George Washington Bridge turns 75 years old: Huge flag, cake part of celebration Արխիվացված 2018-07-08 Wayback Machine, Times Herald-Record, October 24, 2006. "The party, however, will be small in comparison to the one that the Port Authority of New York and New Jersey organized for 5,000 people to open the bridge to traffic in 1931. And it won't even be on what is now the world's busiest bridge for fear of snarling traffic."
  523. «Port Authority of New York and New Jersey – George Washington Bridge». The Port Authority of New York & New Jersey. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 10-ին.
  524. Bod Woodruff; Lana Zak; Stephanie Wash (2012 թ․ նոյեմբերի 20). «GW Bridge Painters: Dangerous Job on Top of the World's Busiest Bridge». ABC News. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 20-ին. {{cite web}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  525. New York Harbor Video – How the Earth Was Made. HISTORY.com. Retrieved on April 12, 2014.
  526. «Port Authority of New York and New Jersey – George Washington Bridge». The Port Authority of New York & New Jersey. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  527. Woodruff, Bod; Zak, Lana; Wash, Stephanie (2012 թ․ նոյեմբերի 20). «GW Bridge Painters: Dangerous Job on Top of the World's Busiest Bridge». ABC News. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  528. 528,0 528,1 «Longest Suspension Bridges in the World». Pearson Education. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  529. 529,0 529,1 «Verrazano-Narrows Bridge». Eastern Roads. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  530. New York Architecture Images-Manhattan Bridge. Nyc-architecture.com (December 31, 1909). Retrieved on April 12, 2014.
  531. New York Architecture Images. Nyc-architecture.com. Retrieved on April 12, 2014.
  532. «Lincoln Tunnel Historic Overview». Eastern Roads. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  533. Holland Tunnel (I-78). Nycroads.com. Retrieved on April 12, 2014.
  534. «Holland Tunnel». National Historic Landmark Quicklinks. National Park Service. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  535. «Queens-Midtown Tunnel Historic Overview». Eastern Roads. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 13-ին.
  536. "President the 'First' to Use Midtown Tube; Precedence at Opening Denied Hundreds of Motorists", The New York Times, November 9, 1940. p. 19.
  537. 537,0 537,1 «Mayor de Blasio Commits to 80 Percent Reduction of Greenhouse Gas Emissions by 2050, Starting with Sweeping Green Buildings Plan». City of New York. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  538. Newman, Andy (2010 թ․ հուլիսի 27). «Appeals Court Rejects Effort to Create Hybrid Taxi Fleet». New York Times. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 31-ին.
  539. «Bicycling in New York City: Know the Facts». Transportation Alternatives. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  540. Jervey, Ben (2006). The Big Green Apple: Your Guide to Eco-Friendly Living in New York City. Globe Pequot Press. ISBN 0-7627-3835-9.
  541. «2001 National Household Travel Survey: Summary of Travel Trends» (PDF). U.S. Department of Transportation. 2004 թ․ դեկտեմբեր. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  542. Florida, Richard (2015 թ․ ապրիլի 7). «2015's Most Walkable U.S. Cities». The Atlantic. MSN. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 12-ին.
  543. «NYC tops list of most walkable cities in America – video narrative by Mara Montalbano». Buzz60, on MSN. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 11-ին.
  544. «The 10 Most Walkable U.S. Cities». MarketWatch. 2011. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 20-ին.
  545. Hamblin, James (2013 թ․ հունիսի 28). «The Summer Bicycles Took Control». The Atlantic Monthly. The Atlantic Monthly Group. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 28-ին.
  546. Smith, Pat; Maurice Carroll (2013 թ․ հունիսի 27). «New York City Voters Back Mayor's Storm Plan 4–1, Quinnipiac University Poll Finds; Slim Majority Backs Food Recycling, Bike Rentals». Quinnipiac University Poll. Quinnipiac University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 28-ին.
  547. «NYC In-Season Cycling Indicator, page 3» (PDF). City of New York. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 31-ին.
  548. «Current Reservoir Levels». New York City Department of Environmental Protection. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  549. Lustgarten, Abrahm (2008 թ․ օգոստոսի 6). «City's Drinking Water Feared Endangered; $10B Cost Seen». The New York Sun. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 9-ին.
  550. Dunlap, David W. (2014 թ․ հուլիսի 23). «Quiet Milestone in Project to Bring Croton Water Back to New York City». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  551. Flegenheimer, Matt (2013 թ․ հոկտեմբերի 16). «After Decades, a Water Tunnel Can Now Serve All of Manhattan». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  552. Jim Dwyer (2016 թ․ ապրիլի 6). «De Blasio Adding Money for Water Tunnel in Brooklyn and Queens». The New York Times. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 15-ին.
  553. Navarro, Mireya (2010 թ․ սեպտեմբերի 27). «Newtown Creek Is Declared a Superfund Site». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
  554. 554,0 554,1 «Newtown Creek Clean-Up Efforts». The City Concealed. Thirteen (WNET.org). 2008 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 29-ին.
  555. «NYC's Partner Cities». The City of New York. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 26-ին.
  556. «K1084-2011: Recognizing Yunnan Province and Chongqing Municipality of the People's Republic of China as a "Sister City" with New York City». New York State Senate. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  557. «KL's Sister Cities». poskod.my. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  558. «(Israel) Sister Cities». Tel Aviv. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 4-ին.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել