Օլգա Կոբիլյանսկայա
Օլգա Յուլիանովնա Կոբիլյանսկա (ուկրաիներեն՝ О́льга Юліа́нівна Кобиля́нська, ռուս.՝ О́льга Юлиа́новна Кобыля́нская, նոյեմբերի 27, 1863[1], Գուրա Հուրմալույ, Բուկովինայի դքսություն, Ավստրո-Հունգարիա[2][3][4] - մարտի 21, 1942[5][3][6][…], Չեռնովցի, Չեռնովցի շրջան, Ռումինիայի թագավորություն[3][7][8]), ուկրաինացի գրող, թարգմանիչ, ակտիվիստ[9]։
| Օլգա Կոբիլյանսկայա ուկրաիներեն՝ Ольга Марія Кобилянська | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | նոյեմբերի 27, 1863[1] |
| Ծննդավայր | Գուրա Հուրմալույ, Բուկովինայի դքսություն, Ավստրո-Հունգարիա[2][3][4] |
| Մահացել է | մարտի 21, 1942[5][3][6][…] (78 տարեկան) |
| Մահվան վայր | Չեռնովցի, Չեռնովցի շրջան, Ռումինիայի թագավորություն[3][7][8] |
| Քաղաքացիություն |  Ավստրո-Հունգարիա,  Արևմտաուկրաինական Ժողովրդական Հանրապետություն, Ուկրաինայի Ժողովրդական Հանրապետություն,  Ռումինիայի թագավորություն և .svg){kind=small} ԽՍՀՄ |
| Մասնագիտություն | գրող, կանանց իրավունքների պաշտպան, հրապարակախոս և թարգմանչուհի |
 Olha Kobylianska Վիքիպահեստում | |
Կենսագրություն խմբագրել
Օլգա Կոբիլյանսկայան ծնվել է շրջանային դատարանի քարտուղարի մեծ ընտանիքում։ Հայրը՝ Յուլիան Կոբիլյանսկին, ծնվել է Գալիցիայում, իսկ մայրը՝ Մարիա Վերները, գերմանական ընտանիքից էր։ Նրա ազգականն էր գերմանացի հայտնի ռոմանտիկ բանաստեղծ Զաքարիա Վերները։ Լինելով գերմանացի՝ իր ամուսնու հանդեպ սիրուց դրդված՝ Մարիա Վերները սովորեց ուկրաիներեն լեզուն, ընդունեց հունական կաթոլիկ հավատքը և բոլոր երեխաներին դաստիարակեց հարգանքով և սիրով ուկրաինական մշակույթի նկատմամբ[10]։
Քանի որ քաղաքում դպրոց չկար, Օլգայի հայրը, հոգալով իր երեխաների ապագայի մասին, 1869 թվականին հասավ նրան Սուչավա տեղափոխելու նպատակին։ Ընտանիքն այնտեղ ապրել է երեք տարի։ Օլգայի եղբայրները Սուչավայում սկսեցին հաճախել գերմանական վարժարան։ Սուչավայում Օլգան հանդիպում է տեղի քահանա և գրող Նիկոլայ Ուստիյանովիչին և ընտանիքների, և դստրերի՝ Օլգա Կոբիլյանսկայայի և Օլգա Ուստիյանովիչի միջև առաջանում են ընկերական հարաբերություններ, որոնք գոյատևել են մինչև գրողի կյանքի վերջը։
1875 թվականին ընտանիքը տեղափոխվեց Կիմպոլունգ (Կիմփոլունգե) քաղաք։ Այնտեղ Օլգան ավարտեց տարրական դպրոցի չորս դասարանները։ Բոլոր դասերը անցկացվում էին գերմաներեն լեզվով։ Տասնչորս տարեկան հասակում Օլգան սկսեց գրել պոեմներ, ինչպես նաև վարել է օրագիր գերմաներեն լեզվով։
Տասնութ տարեկան հասակում Օլգան հանդիպեց նկարիչ Ավգուստա Կոխանովսկայային (Գալիցիայում կանանց շարժման հիմնադիրներից մեկը, ով դարձավ Օլգայի գործերի առաջին նկարիչը), բժիշկ Սոֆյա Օկունևսկայային (Ավստրո-Հունգարիայի առաջին կին բժիշկը) և գրող Նատալյա Կոբրինսկայային։ Ավելին, Օլգան սիրահարված էր Նատալիայի եղբորը՝ Եվգենիին։ Նրանց հետ շփումը նպաստել է Օլգայի աշխարհայացքի ձևավորմանը։ Ընկերները նորաստեղծ գրողին խորհուրդ են տվել գրել ուկրաիներեն։
1886 թվականին լույս է տեսել Օլգա Կոբիլյանսկայայի «Նա ամուսնացել է» պատմվածքը (գերմաներեն)։ Հետագայում այն դարձավ «Մարդը» կոչվող պատմվածքի հիմք։
1891 թվականից Օլգա Կոբիլյանսկան ապրում էր Չեռնովցիում։
1903 թվականին Օլգան մրսածության հետ կապված բարդությունների պատճառով անդամալույծ է դառնում և իր աշխատանքները գրում է հիվանդանոցային մահճակալին գամված։
1940 թվականին Կոբիլյանսկանընդունեց հյուսիսային Բուկովինայի վերամիավորումը Խորհրդային Ուկրաինայի հետ և ընդունվեց ԽՍՀՄ գրողների միություն։
Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ (1941-1945) տեղի է ունեցել Ուկրաինայի օկուպացումը, իսկ ծանր հիվանդ Օլգա Կոբիլյանսկան հնարավորություն չուներ հեռանալու Չեռնովցիից։ Խորհրդային աղբյուրների համաձայն՝ Ռումինիայի իշխանությունները Չեռնովցիում պատրաստվում էին նրան ռազմական դատարանին հանձնել՝ շարունակելով նացիստների անմարդկային քաղաքականությունը։ Ի վերջո 1942 թվականին մարտի 21-ին մահը փրկեց նրան հաշվեհարդարից։
Ստեղծագործություն խմբագրել
1892 թվականին լույս տեսած «Մարդը» պատմվածքը նշանավորում է Օլգա Կոբիլյանսկայի վերջնական կայացումը որպես ուկրաինացի գրող։
Խոսելով 1890-ականների կեսերին որպես ուկրաինացի գրող՝ պատմվածքներով և վեպերով մտավորականության կյանքից՝ Կոբիլյանսկան գրեթե կես դար ստեղծել է տասնյակ պատմվածքներ, էսսեներ, պատմվածքներ, նովելներ, քննադատական և լրագրողական հոդվածներ, թարգմանություններ և թողել զգալի նամակագրություն։ Կոբիլյանսկայի ստեղծագործությունների մեծ մասը գրված է գերմաներենով։
Նա մասնակցում է ֆեմինիստական շարժմանը՝ 1894 թվականին դառնալով ռուս կանանց ասոցիացիայի ստեղծման նախաձեռնողներից մեկը։ Կոբիլյանսկան այս շարժման նպատակը հիմնավորել է իր «Մի քիչ Կանանց շարժման գաղափարի մասին» գրքույկում։ Գրողը բարձրացրել է «միջին խավի» կնոջ վիճակի հարցը, որը ակտիվորեն պաշտպանում էր սեռական հավասարություն, արժանապատիվ կյանքի իրավունքը, որն արտացոլվեց «Ցարեվնա» (1895) պատմվածքում։ Շարունակելով «Մարդու» խնդիրները՝ «Ցարեվնա» պատմվածքը վկայում էր գրողի աշխարհայացքի ընդլայնման, ռեալիստական ձևի, հոգեբանական վերլուծության միջոցների խորացման մասին։ Պատմվածքը բարդ ստեղծագործական պատմություն ունի։ Այն գրվել և վերջնական տեսքի է բերվել երկար ժամանակ (1888-1893), բուն տեքստը գերմաներեն էր, ավելի ուշ՝ ուկրաիներեն։ Պատմվածքը տպագրվել է «Բուկովինա» թերթում (1895), իսկ նույն թվականին տպագրվել է Չեռնովցիում՝ որպես առանձին հրատարակություն, ուկրաիներենի թարգմանված։
Դրանից հետո Կոբիլյանսկայան հրատարակել է մինչև քսան պատմվածք և պատմություն, որոնցից լավագույններն են՝ «Բնություն» (1895), «Ճակատամարտ» (1896), «Անմշակույթ» (1897), «Վալսե մելանկոլիկ» (1898) և «Երկիր» (1901)։
Մտավորականության կյանքի բարոյական և էթիկական խնդիրները Կոբիլյանսկայայի կողմից բարձրացվել են այնպիսի կարճ պատմվածքներում, ինչպիսիք են «Արիստոկրատը» (1896), «Իմպրոմտ ֆանտազիա»։ Նա շարունակում է դրանք զարգացնել հետագա աշխատանքներում և ստեղծում է կին մտավորականների երեք ամբողջական պատկերներ «Valse melancolique» (1898) պատմվածքում։ Այնուհետև նա վերադառնում է այս թեմային «Նիոբա» (1905), «Մասոնության միջով», «Իրավիճակների հետևում» (1913) պատմվածքներում։
Մտավորականության թեման ընդգրկում է Կոբիլյանսկայի բոլոր ստեղծագործությունները՝ սկսած նրա վաղ շրջանի պատմվածքներից և վեպերից մինչև «Ամբոխի առաքյալը»։
Գյուղական կյանքի պատկերը, նրա սոցիալ-հոգեբանական, բարոյական և էթիկական խնդիրները դարձան Կոբիլյանսկայի աշխատանքի երկրորդ առաջատար գիծը։ «Մուրացկան կինը» (1895) պատմվածքում գրողն առաջին անգամ ցույց է տալիս ժողովրդից մի տղամարդու, ով հայտնվել է առանց ապրուստի միջոցի՝ ողորմությամբ հացւ փող հայթհայթելով։
1890-ականների սկզբին գրողը ձգտել է ընդլայնել իր գեղարվեստական որոնումների շրջանակը՝ դիմելով աբստրակտ խորհրդանշական թեմաներին և պատկերներին («Ակորդներ», «Խաչ», «Լուսին» և այլն), գրում է արձակ մի շարք բանաստեղծություններ, որոնց թվում կան գեղարվեստական մանրանկարներ։ Կոբիլյանսկան տպագրվում է մոդեռնիստական «Միր», «Ուկրաինական տուն» ամսագրերում։
1890-ականների կեսերին գրողը խորացրեց գյուղացիության կյանքի վերաբերող իր գիտելիքները, ինչին նպաստեցին նրա սերտ շփումները Բուկովինյան գյուղերի բնակիչների, մասնավորապես Դիմկայի հետ, որը հետագայում կդառնա նրա ստեղծագործության մի մասը՝ որպես սարսափելի ողբերգություն-եղբայրասպանություն («Երկիր»)։ Խորապես ճշմարտացի նկարներ գյուղի կյանքից Կոբիլյանսկայում տրվել են «Գեղջական բանկ», «Դաշտերում», «Սբ. Իվանի մոտ», «Ժամանակ»։
Կոբիլյանսկայի ստեղծագործության ռեալիստական և ռոմանտիկ հակումները յուրօրինակ կերպով համակցված են նրա լավագույն գործերից մեկում՝ «Կիրակի վաղ առավոտյան խմելիք փորում» պատմվածքում, որն առաջացել է «Օ, մի գնա, Գրիգորի, և երեկոյան խնջույքներին» ռոմանտիկ սիրերգի, երգ-բալլադի մոտիվի հիման վրա, բազմիցս մշակված ուկրաինացի գրողների կողմից։ Պատմվածքը թարգմանվել է բազմաթիվ լեզուներով, բեմադրվել և հաջողությամբ խաղացել Ուկրաինայի բազմաթիվ թատրոնների բեմերում։
Կոբիլյանսկայի աշխատանքը 1920-1930-ական թվականներին, այն ժամանակաշրջանում, երբ Հյուսիսային Բուկովինան գտնվում էր Ռումինիայի տիրապետության տակ, տեղի էր ունենում հատկապես ծանր ու դժվարին պայմաններում։ Այս տարածաշրջանում ուկրաիներենը և ուկրաինական մշակույթը դաժան հալածանքների են ենթարկվել, բայց նույնիսկ նման պայմաններում Կոբիլյանսկան կապ է հաստատում առաջադեմ «Լուչ» ամսագրի ուկրաինացի գրական երիտասարդության հետ (1921-1923), Լվովի «Նոր ուղիներ» ամսագրի, Խարկովի «Դվիժենիե» հրատարակչության հետ, որտեղ 1927-1929 թվականներին նրա «Աշխատությունները» լույս են տեսել ինը հատորով։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի շրջանի և Հյուսիսային Բուկովինայի ռումինական օկուպացիայի ժամանակների կոբիլյան ստեղծագործություններում ի հայտ են եկել որոշ նոր մոտիվներ։ Գրողի պատմվածքները ներառում էին պատերազմի թեման («Հուդա», «Դատապարտված զինվորի նամակը կնոջը», «Դեպի ճակատագիր» (1917), «Խենթացավ» (1923) և այլն)։
Հետպատերազմյան շրջանի որոշ պատմվածքներում և պատմություններում Կոբիլյանսկան դիմեց այն բարոյական և էթիկական խնդիրները արտացոլելու, որոնք դարձան գեղարվեստական վերլուծության առարկա 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին գրված իր ստեղծագործություններում։ Այնպես որ, «Երկրի» մոտիվները մի տեսակ շարունակություն ու որոշակի խորացում են գտնում «Գայլը» սոցիալական ու կենցաղային պատմության մեջ։
1920-1930-ական թվականների Կոբիլյանսկայի աշխատանքը գտնվում է սիմվոլիզմի որոշակի ազդեցության տակ («Երազ», «Ամենասուրբ Աստվածածին, ողորմիր մեզ»)։
Կոբիլյանսկայի կյանքի և ստեղծագործության հանգամանքները խորապես արմատացած են Բուկովինյան հողում։ Միևնույն ժամանակ, նա երբեք չի փակվել ազգագրական նեղ շրջանակներում և իր տեսլականով ընդգրկել է ողջ Ուկրաինան։ Համաուկրաինական գրական գործընթացի ակտիվ մասնակից՝ Կոբիլյանսկան մշտապես շփվում էր այլ ժողովուրդների, մասնավորապես Ավստրո-Հունգարական կայսրությունում եփվող մշակույթների հետ։
Նորարարության, համաշխարհային գրականության առաջադեմ միտումների հետ համահունչ Կոբիլյանսկայի արձակը առաջացրել և զգալի հետաքրքրություն է ներկայացնում ոչ միայն Ուկրաինայում, այլև արտասահմանյան տասնյակ երկրներում։ Գրողի լավագույն ստեղծագործությունները թարգմանվել են բազմաթիվ լեզուներով։
Ֆիլմեր խմբագրել
- 1954 թվական՝ «Երկիր»՝ համանուն պատմվածքի վրա հիմնված ֆիլմ։
- 1967 թվական՝ «Վոլչիցա»՝ համանուն պատմվածքի հիման վրա ֆիլմի ներկայացում։
- 1990 թվական՝ «Մելանխոլիկ վալս» - հեռուստաֆիլմ՝ հիմնված համանուն պատմության վրա։
- 1993 թվական՝ «Արքայադուստր» համանուն պատմվածքի վրա հիմնված սերիալ։
Հիշատակ խմբագրել
,_a_Ukrainian_modernist_writer_and_feminist)_cancelled.jpg)
- 1944 թվականին Չեռնովցիում բացվել է Կոբիլյանսկայի անվան տուն-թանգարանը։
- 1963 թվականին թողարկվել է Կոբիլյանսկային նվիրված ԽՍՀՄ փոստային նամականիշ։
- 2013 թվականին Ուկրաինայում թողարկվել է փոստային նամականիշ՝ նվիրված Օլգա Կոբիլյանսկային[11]։
- Կոբիլյանսկայի անունով են կոչվել Ուկրաինայի մի շարք քաղաքների փողոցներ, այդ թվում՝ Չեռնովցիի կենտրոնական փողոցներից մեկը։
- Նրա անունով են կոչվել Չեռնովցիի մարզային ուկրաինական երաժշտության և դրամատիկական թատրոնները։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 http://www.encyclopediaofukraine.com/Literature.asp
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 http://www.artsoflife.ca/documents/OK150anniversary/Kobylianska%20Koffee%20House%20Program.pdf
- ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.encyclopediaofukraine.com/display.asp?linkpath=pages%5CK%5CO%5CKobylianskaOlha.htm
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Кобылянская Ольга Юлиановна // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 http://www.goodreads.com/author/show/4854979._
- ↑ 7,0 7,1 7,2 http://ukrweekly.com/archive/pdf3/2008/The_Ukrainian_Weekly_2008-03.pdf
- ↑ 8,0 8,1 8,2 http://ukraine4you.blogspot.com/2011/11/chernovtsy-city-tour.html
- ↑ «Literature». www.encyclopediaofukraine.com. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 9-ին.
- ↑ (PDF) https://web.archive.org/web/20220814165918/http://ukrweekly.com/archive/pdf3/2008/The_Ukrainian_Weekly_2008-03.pdf. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ օգոստոսի 14-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 9-ին.
{{cite web}}: Missing or empty|title=(օգնություն) - ↑ «2013 марка Ольга Кобылянская писательница — украинская почта». philatelist.by. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 19-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օլգա Կոբիլյանսկայա» հոդվածին։ |