Դեկտեմբեր
Պատմություն
խմբագրելԴեկտեմբեր (լատին․՝ December, decem - տասը), օրացուցային տարվա տասներկուերորդ ամիսը (31 օր)։ Մինչև Հուլյան օրացույցի ընդունումը համարվել է տարվա տասներորդ ամիսը (հին հռոմեացիների տասներորդ ամիսը ըստ կարգի տասներկուերորդը դարձավ, երբ տարվա առաջին ամիսը մարտի փոխարեն հունվարը հաշվեցին և նրա անվան հիմքում մնաց հունարեն դեկտեմբրիս բառը, այսինքն՝ տասներորդ։)։ Հայաստանում ջերմային ռեժիմով՝ ձմռանն անցման, օրացուցայինով՝ ձմռան առաջին ամիսն է։
Եղանակային տվյալներ
խմբագրելՀայաստանում Դեկտեմբերին ցերեկվա տևողությունն ամենակարճն է՝ 9 ժամ 30 րոպեից (1-ին) 9 ժամ 20ր (31-ին), Երևանում՝ 8 ժամ 46 րոպե (22-ին)։ Արեգակի բարձրությունը հորիզոնից 28°12՝-ից (1-ին) 26°54՝ (31-ին) է։ Արևափայլքի տևողությունը 84-ից (Հանքավան) 163 ժ է (Կապան)։ Արեգակնային գումարային ճառագայթումը 3.8-ից (Արտաշատ) 6,9 կկալ/սմ2 • ամիս է (Արագած բլկ)։ Այս երևույթը բացատրվում է Արեգակի՝ հորիզոնի նկատմամբ ունեցած բարձրության ամենացածր արժեքով։ Հայաստանի ամբողջ տարածքում դիտվում է ամսական միջին ջերմաստիճանների կտրուկ անկում՝ 3-ից -3.1 °C։ Նվազագույն ջերմաստիճանների բազմամյա միջինը -14.2-ից (Պաղակն գյուղ) -0.2 °C է (Մեղրի), առավելագույն ջերմաստիճանը՝ -7.2-ից (Արագած բլկ) 9 °C (Կապան), նվազագույնը՝ -19-ից (Մեղրի) -40 °C (Պաղակն գյուղ)։ Օդի հարաբերական խոնավությունը 59-80% է։ Դեկտեմբերին նկատվում է ցիկլոնային ազդեցության հաճախականության և սաստկության նվազում, որի հետևանքով նվազում է մթնոլորտային տեղումների քանակը՝ 13-70 մմ։ Քամու արագությունը 0.7-7.8 մ/վ է, գերակշռող ուղղությունները՝ հարավարևմտյան (ավելի հաճախ) և հյուսիսարևմտյան։
Գետերն ու ջրերը Դեկտեմբեր ամսին
խմբագրելԴեկտեմբերը ձմեռային սակավաջուր փուլի առաջին ամիսն է, երբ գետերը հիմնականում սնվում են ստորերկրյա ջրերով։ Գետերով հոսում է տարեկան հոսքի 1-6%-ը. Մեծամոր, Գավառագետ,Ազատ, Աշոցք և ստորերկրյա սնմամբ այլ գետերով՝ 3-6 %-ը, մակերևութային սնմամբ գետերով՝ 1-2 %-ը, Սևանա լճի ավազանի գետերով՝ 4,9 %-ը։ Ստորերկրյա սնմամբ գետերի ջրի ջերմաստիճանը 2-2.5 °C-ով բարձր է մակերևութային սնմամբ գետերի ջրի ջերմաստիճանից։ Սևանա լճի մակերևութային շերտի ջրի միջին ջերմաստիճանը 5,8 °C է, առավելագույնը՝ 8 °C (1966 թ.)։ Բարձրլեռնային գետերում գոյանում է սառցածածկ, միջին բարձրության գետերի հիմնական մասոււՐ առափնյա սառցածածկ, ցածրադիր վայրերի գետերում՝ սղին, սառցաշարժ և այլն։ Արփի լճի ջրամբարը և բարձրլեռնային լճերը լրիվ սառցակալած են։ Սևանի թերակղզուն հարող մասում դեկտեմբերի 25-ից սկսվում են սառցային երևույթները։
Դեկտեմբերը տարբեր լեռնային գոտիներում
խմբագրելԴեկտեմբերի առաջին տասնօրյակը ցածրադիր գոտում, ի տարբերություն մյուս գոտիների, ձմեռնամուտ է։ Օդի ջերմաստիճանը սկսում է իջնել 0 °C-ից, Մեղրիում, Բագրատաշենում, Իջևանում օրվա միջին ջերմաստիճանները դեռևս 3-5 °C են։ Մինչդեռ լեռնային շրջաններում արդեն իսկական ձմեռ է. օդի միջին ջերմաստիճանն իջնում է -5 °C-ից, ձնածածկույթի հաստ, հասնում է 10 սմ-ի։ Դեկտեմբերին Հայաստանի հարավային և հյուսիսարևելյան ցածրադիր վայրերում ձմեռն անկայուն է. շատ տարիների հաստատուն ձնածածկույթ չի գոյանում, օդի միջին ջերմաս տիճանը 0 °C է, որի պատճառով բույսերի վեգետացիայի դադարի շրջանը կարճատև է։ Այգիներում գրեթե չի դադարում հողի մշակումը, անտառում թռչունները սնվում են պտուղներով, հատապտուղներով, սերմերով։
Տոներ և նշանավոր օրեր
խմբագրել- Ռումինիայի միության օր-Դեկտեմբերի 1
- Իսպանիայի սահմանադրության օր-Դեկտեմբերի 6
- Ֆինլանդիայի Անկախության Օր - Դեկտեմբերի 6
- Սուրբ Նիկոլասի տոնը- Դեկտեմբերի 6 (Հունաստան և Շվեյցարիա)
- Սպիտակի երկրաշարժի զոհերի հիշատակի օր- Դեկտեմբերի 7(Հայաստան)
- Մայրերի տոնը Ինդոնեզիայում-Դեկտեմբերի 22
- Սուրբ Ծննդյան տոներ- Դեկտեմբերի 31- հունվարի 6 (Հայաստան)
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |