Վիքիպեդիա

Ուկրաինայի վարչապետ

Ուկրաինայի վարչապետ (ուկրաիներեն՝ Прем'єр-міністр України), Ուկրաինայի կառավարության ղեկավար[1], նախագահում է Ուկրաինայի նախարարների կաբինետում, որը Ուկրաինայի կառավարության գործադիր իշխանության բարձրագույն մարմինն է։ Պաշտոնը փոխարինեց Ուկրաինայի ԽՍՀ Նախարարների խորհրդի նախագահի խորհրդային պաշտոնին, որը ստեղծվել է 1946 թվականի մարտի 25-ին։

Ուկրաինայի վարչապետ
Прем'єр-міністр України
այլ=
այլ=
Պաշտոնավարում է՝
Դենիս Շմիգալ
սկսած 2020 թվականից
ՆշանակողԳերագույն ռադան՝ նախագահի առաջարկով
Պաշտոնավարման ժամկետՄինչև մյուս խորհրդարանի ձևավորումը (5 տարի)
Ձևավորում1917 թվականի հունիսի 28
Առաջին պաշտոնավարՎոլոդիմիր Վիննիչենկո
Աշխատավարձ₴20000 ամսական
Կայքkmu.gov.ua

1991 թվականին ԽՍՀՄ-ից Ուկրաինայի անկախացումից ի վեր եղել է տասնվեց վարչապետ[2], կամ քսան՝ հաշվելով նաև վարչապետի պաշտոնակատարներին։ Արսենի Յացենյուկը առաջին վարչապետն էր, ով ծագումով Արևմտյան Ուկրաինայից էր։ Ռուսաստանի ԽՖՍՀ-ում ծնվել են երկու վարչապետ։

Ներկայիս վարչապետը Դենիս Շմիգալն է, որը երդում է տվել 2020 թվականի մարտի 4-ին[3]։

Նշանակում խմբագրել

Վարչապետին նշանակում է նախագահը՝ Գերագույն ռադայի համաձայնությամբ։ Համաձայնությունը համարվում է խորհրդարանի կողմից այն դեպքում, երբ նրա սահմանադրական անդամակցության պարզ մեծամասնությունը քվեարկում է նախագահի կողմից առաջադրված թեկնածուի օգտին։ Մինչ օրս խորհրդարանական ամենամեծ հավանությունը ստացել է Յուլիա Տիմոշենկոն, որը 2005 թվականի փետրվարի 4-ին նշանակվեց վարչապետի պաշտոնում Գերագույն Ռադայում 373 կողմ ձայնով։ 300-ից ավելի կողմ ձայներ ստացած մյուս վարչապետներն են Արսենի Յացենյուկը (371), 2014 թվականին՝ կրկին Յացենյուկը (341)[4] Վիտոլդ Ֆոկինը (332) և Լեոնիդ Կուչման (316)։

Խորհրդարանի կողմից համաձայնության տալու կարգը սովորաբար նախորդում է խորհրդարանական խմբակցությունների կողմից թեկնածուի բազմակողմանի խորհրդատվություններին և հարցազրույցներին։ Օրենսդիր մարմնի կողմից հաստատումը զուտ ձևականություն չէ։ Որոշ թեկնածուներ վավերացվեցին սահմանը մի քանի ձայնով հաղթահարելով, իսկ թեկնածուն կարող է մերժվել։ Օրինակ, 1999 թվականին Վալերի Պուստովոիտենկոն չկարողացավ վերահաստատվել երեք ձայների պակասի պատճառով, այն բանից հետո, երբ նա առաջարկեց հրաժարական տալ 1999 թվականին նախագահ Լեոնիդ Կուչմայի երկրորդ երդմնակալության արարողությանը։ Կուչման ընտրեց Վիկտոր Յուշչենկոյին` որպես իր այլընտրանքային թեկնածուն։ Մեկ այլ օրինակ է Յուրի Եխանուրովի թեկնածության հաստատումը (նրան երեք ձայն պակասեց, բայց հաստատվեց երկրորդ փորձից երկու օր անց)։

2004 թվականի վերջին սահմանադրական բարեփոխումներից հետո նախագահը սահմանափակվեց վարչապետ ընտրելու հարցում և գործնականում պարտավոր էր առաջադրել խորհրդարանական կոալիցիայի կողմից առաջարկված անձին։ Վարչապետը, ինչպես գործադիր իշխանության բոլոր անդամները, չեն կարող լինել խորհրդարանի անդամ։

Պարտականություններ և լիազորություններ խմբագրել

 
ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման բանակցություններ է վարում այն ժամանակվա վարչապետ Արսենի Յացենյուկի հետ 2014 թվականի մարտի 12-ին Օվալաձև աշխատասենյակում կայացած երկկողմ հանդիպման ավարտին:

Վարչապետը ղեկավարում է Ուկրաինայի կառավարության գործադիր ճյուղը, նախարարների կաբինետը և ստորագրում կառավարության որոշմամբ ընդունված որոշումներ։

Վարչապետն իրավասու է նախարարի աշխատակազմի թեկնածուներին առաջարկել Գերագույն ռադա[5],, բացառությամբ արտաքին գործերի և պաշտպանության նախարարների, որոնք առաջարկվում են նախագահի կողմից։ Վարչապետը կարող է նաև նախագահին քննարկման համար առաջարկել մարզային վարչակազմի ղեկավարների թեկնածուներին։

Վարչապետը կարող է նաև հաստատել նախագահի կողմից ընդունված հրամաններ և օրենքներ։ Վարչապետը (և համապատասխան նախարարը) պատասխանատու են կառավարության կողմից ընդունված օրենքների կատարման համար։

Պաշտոնավարման ընթացքում վարչապետին տրվում է լիարժեք իրավական անձեռնմխելիություն բոլոր դատական հետապնդումներից և դատական գործընթացներից։ Վարչապետի գրասենյակը Կիևի կենտրոնում գտնվող նախարարների կաբինետում է։ 2005 թվականին վարչապետին վճարվել է 202,776 գրիվնա (16,898/ամիս, 26,770 ԱՄՆ դոլար) տարեկան աշխատավարձ[6]։ 2013 թվականին «Fokus» ամսագրում հրապարակված միջնորդությունից հետո կառավարության քարտուղարությունը հայտարարեց, որ վարչապետի ամսական աշխատավարձը կազմում է 33.980 գրիվնա (4,173.42 ԱՄՆ դոլար), ինչը տասնմեկ անգամ ավելին է, քան երկրում միջին աշխատավարձը[7]։

Վարչապետներին անհատ քաղաքացիները հաճախակի են հարցնում իրենց անձնական խնդիրների լուծման հարցում։ 2012 թվականին վարչապետ Ազարովը ամեն օր իր ֆեյսբուքյան էջում ստանում էր տասնյակ անձնական դիմումներ[8]։

Վարչապետի պաշտոնակատարներ և փոխվարչապետներ խմբագրել

 
2010 թվականին Վարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատար Ալեքսանդր Տուրչինովը պաշտոնավարեց այն բանից հետո, երբ Յուլիա Տիմոշենկոն հայտարարեց իր կառավարության հրաժարականը։

Առաջին փոխվարչապետը, որը նաև հայտնի է որպես առաջին տեղակալ, վարչապետի բացակայության դեպքում ղեկավարում է կաբինետը՝ հրաժարականի կամ պաշտոնանկության պատճառով վարչապետի բացակայության պայմաններում։ Նշանավոր առաջին փոխվարչապետներից էին Յուխիմ Զվյահիլսկին և Միկոլա Ազարովը, ովքեր վարչապետի պաշտոնակատարն էին ավելի երկար ժամանակահատվածում, քան բոլորը։ Վարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատար են եղել նաև Վալենտին Սիմոնենկոն, Վասիլ Դուրդինեցը, Ալեքսանդր Տուրչինովը և այլոք։

Բացի առաջին փոխվարչապետից, կան նաև մի շարք այլ փոխնախարարներ, որոնք սատարում են վարչապետին և կարող են ղեկավարվել մեկ կամ մի քանի նախարարություններ։ 1991–1992 թվականներին ներկայացվեց նաև պետնախարարի պաշտոնը։ Ավանդաբար փոխվարչապետերը պատասխանատու են պետական կառավարման ընդհանուր քաղաքականության այնպիսի ոլորտների համար, ինչպիսիք են ագրոարդյունաբերական համալիրը, հումանիտար գործերը, տնտեսական գործերը կամ տարածաշրջանային քաղաքականությունը։ Որոշակի դեպքերում նրանց կարող են տրվել նաև նախարարների կանոնավոր պորտֆելներ, ինչպես դա տեղի ունեցավ 2010 թվականի Ազարովի կառավարությունում։

Պաշտոնանկություն և հրաժարական խմբագրել

Վարչապետը, ինչպես և կաբինետի մյուս անդամները, կարող են կամավոր հրաժարական տալ՝ իրենց հրաժարականը ներկայացնելով խորհրդարան (Ուկրաինայի սահմանադրության համաձայն՝ վարչապետը կարող է պաշտոնանկ արվել միայն խորհրդարանական քվեարկությամբ)[9]։ Խորհրդարանն այնուհետև պետք է քննարկի այդ հարցը ոչ ուշ, քան հրաժարականի դիմումը ստանալու պահից 10-րդ օրը, եթե խորհրդարանը հրաժարականի պահին նստաշրջանում չէր, ապա ոչ ուշ, քան հաջորդ հերթական նստաշրջանի առաջին լիագումար շաբաթը[10]։ Վարչապետի կողմից պաշտոնաթողությունը հանգեցնում է ամբողջ կառավարության պաշտոնանկության[10]։ 1996 թվականին գործող սահմանադրության ընդունումից հետո միայն վարչապետներ Պավլո Լազարենկոն և Միկոլա Ազարովը հեռացան իրենց պաշտոնից այս ձևով։ Մինչ վարչապետը չունի սահմանված ժամկետի սահմանափակում, նա մնում է իր պաշտոնում խորհրդարանի պաշտոնավարման ժամկետի համար, քանի դեռ նա հրաժարական չի տվել կամ ազատվել է ավելի վաղ։

2004 թվականի սահմանադրական փոփոխություններից առաջ, սովորաբար, վարչապետը միակողմանիորեն հեռացվում էր նախագահի կողմից։ Բարեփոխումից հետո վարչապետը կարող է պաշտոնանկ արվել միայն խորհրդարանի կողմից[10]։ Պաշտոնապես Գերագույն ռադան պետք է ընդուներ կաբինետի անվստահության մասին բանաձև, որը պետք է բերեր վարչապետի հրաժարականին։ Այնուամենայնիվ, խորհրդարանը չի կարողացել այդպիսի բանաձև դնել քվեարկության՝ կառավարության պաշտոնական ծրագրի հաստատումից մեկ տարվա ընթացքում։ Վարչապետներ Վիկտոր Յուշչենկոյի և Վիկտոր Յանուկովիչի կաբինետները այս կերպ ազատվել են աշխատանքից։ Յուրի Եխանուրովի կաբինետը նույնպես պաշտոնապես ազատվեց, բայց խորհրդարանական ակտը հետագայում չեղարկվեց։

Վարչապետների ցանկ (1991 – ներկա) խմբագրել

1991 թվականին ԽՍՀՄ-ից Ուկրաինայի անկախացումից ի վեր եղել է 15 վարչապետ (19՝ ներառյալ վարչապետի ժամանակավոր պաշտոնակատարները)[2]։ Յուլիա Տիմոշենկոն Ուկրաինայի առաջին (և միակ) կին վարչապետն էր[11]։ Մինչև Միկոլա Ազարովի վարչապետ նշանակվելը՝ Տիմոշենկոն ամենաերկար պաշտոնավարած վարչապետն էր, ով պաշտոնավարել էր երկու ժամկետով և ընդհանուր առմամբ 1029 օր[12]։ Քանի որ Ազարովը վերընտրվել է վարչապետի պաշտոնում 2012 թվականի դեկտեմբերի 13-ին, նա այդ ժամանակից ի վեր անցել է Տիմոշենկոյի ռեկորդը[13][14]։ Ազարովը հրաժարական է տվել 2014 թվականի հունվարի 28-ին՝ Եվրոմայդանին հաջորդող հասարակական վրդովմունքների և բողոքների պատճառով[15]։ Նրան հաջորդել է Արսենի Յացենյուկը 2014 թվականի փետրվարի 27-ին[16]։ Յացենյուկը հայտարարեց, որ հրաժարական կտա 2014 թվականի հուլիսի 24-ի[16], բայց նրա հրաժարականը խորհրդարանը մերժեց 2014 թվականի հուլիսի 31-ին, երբ նրա հրաժարականի օգտին քվեարկեց միայն 16-ը (450-ից)[17][18]։

Ժամանակացույց խմբագրել

Դենիս ՇմիգալԱլեքսեյԳոնչարուկՅուլիա ՏիմոշենկոՎիկտոր ՅանուկովիչՅուլիա ՏիմոշենկոՎիկտոր ՅանուկովիչՎիկտոր ՅուշչենկոԼեոնիդ Կուչմա

Խորհրդարանի հաստատում խմբագրել

N Օր Վարչապետ Ծագում Կուսակցություն Parliament votes % (of 450)
1 1990 թվականի նոյեմբերի 14 Վիտոլդ Ֆոկին Զապորոժիեի մարզ Անկուսակցական 332 73.8
2 1992 թվականի հոկտեմբերի 13 Լեոնիդ Կուչմա Չեռնոգովի մարզ Անկուսակցական 316 70.2
3 1994 թվականի հունիսի 6 Վիտալի Մասոլ Չեռնիգովի մարզ Անկուսակցական 199 44.2
4 1995 թվական մարտի 6 Եվհեն Մարչուկ Կիրովոգրադի մարզ Ուկրաինայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն ??? ???
5 1996 թվականի մայիսի 28 Պավլո Լազարենկո Դնեպրոպետրովսկի մարզ Հրոմադա ??? ???
6 1997 թվականի հուլիսի 16 Վալերի Պուստովոիտենկո Նիկոլաևի մարզ Ժողովրդական դեմոկրատական կուսակցություն 226 50.2
7 1999 թվականի դեկտեմբերի 22 Վիկտոր Յուշչենկո Սումիի մարզ Անկուսակցական 296 65.8
8 2001 թվականի մայիսի 29 Անատոլի Կինախ Մոլդովական ԽՍՀ Արդյունաբերողներ 239 53.1
9 2002 թվականի նոյեմբերի 21 Վիկտոր Յանուկովիչ Դոնեցկի մարզ Շրջանների կուսակցություն 234 52.0
10 2005 թվականի փետրվարի 4 Յուլիա Տիմոշենկո Դնեպրոպետրովսկի մարզ Բատկիվշչինա 373 82.9
11 2005 թվականի սեպտեմբերի 22 Յուրի Յեխանուրով Ռուսաստանի ԽՖՍՀ Մեր Ուկրաինա 289[19] 64.2
12 2006 թվականի օգոստոսի 4 Վիկտոր Յանուկովիչ Դոնեցկի մարզ Շրջանների կուսակցություն 271 60.2
13 2007 թվականի դեկտեմբերի 18 Յուլիա Տիմոշենկո Դնեպրոպետրովսկի մարզ Բատկիվշչինա 226[20] 50.2
14 2010 թվականի մարտի 11 Միկոլա Ազարով Ռուսաստանի ԽՖՍՀ Շրջանների կուսկացություն 242 53.8
2012 թվականի դեկտեմբերի 13 252 56.0
15 2014 թվականի փետրվարի 27 Արսենի Յացենյուկ Չեռնովցի մարզ Բատկիվշչինա 371 82.2
2014 թվականի նոյեմբերի 27 Ժողովրդական ճակատ 341 75.8
16 2016 թվականի ապրիլի 14 Վոլոդիմիր Գրոյսման Վիննիցայի մարզ Պետրո Պորոշենկոյի բլոկ 257 57.1
17 2019 թվականի օգոստոսի 29 Ալեքսեյ Գոնչարուկ Չեռնիգովի մարզ Ժողովրդի ծառա 290[21] 64.4
18 2020 թվականի մարտի 4 Դենիս Շմիգալ Լվովի մարզ Անկուսակցական 291 64.7

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ Economic Interdependence in Ukrainian-Russian Relations by Paul J. D'Anieri, State University of New York Press, 1999, 978-0-7914-4246-3 (page 187)
  2. ↑ 2,0 2,1 Eugenia Tymoshenko: the fight to save my mother Yulia, The Guardian (23 September 2012)
  3. ↑ Talant, Bermet (2020 թ․ մարտի 6). «Hasty government reshuffle sows disquiet at home, abroad». Kyiv Post.
  4. ↑ Ukrainian parliament appoints Yatseniuk prime minister, Interfax-Ukraine (27 November 2014)
  5. ↑ Government approves draft law on cabinet according to which president appoints premier Արխիվացված 2010-10-06 Wayback Machine, Interfax-Ukraine (October 5, 2010)
  6. ↑ «The salary of Yushchenko rose 9 times – to $4.5 thousand». NTA-Privolzhye. 2005 թ․ հուլիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  7. ↑ Azarov receives more than 30 thousands in a month (Азаров отримує більше 30 тисяч на місяць). Ukrayinska Pravda. 2013-1-24
  8. ↑ Help Me, Father Czar!, Kyiv Post (5 April 2012)
  9. ↑ Ukraine President Zelenskyy rejects PM's resignation, Al Jazeera English (17 January 2020)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 (uk) Honcharuk: The government continues to work until Zelensky makes a decision, Ukrayinska Pravda (17 January 2020)
  11. ↑ Ukraine's First Woman Prime Minister Արխիվացված Հունիս 4, 2011 Wayback Machine
  12. ↑ Azarov is record-holder in holding PM post Արխիվացված Դեկտեմբեր 8, 2012 Wayback Machine, ForUm (4 December 2012)
  13. ↑ Ukraine parliament approves Azarov as prime minister Արխիվացված 2012-12-14 Wayback Machine, Reuters (13 December 2012)
  14. ↑ Azarov urges Ukrainians to be worthy of liberators' feat, Ukrinform (9 May 2013)
  15. ↑ BBC News (2014 թ․ հունվարի 28). «Ukraine's PM Azarov and government resign». Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 28-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 Walker, Shaun (2014 թ․ հուլիսի 24), «Ukrainian prime minister Arseny Yatseniuk resigns», Guardian, Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 24-ին«Ukraine Prime Minister Resigns, as Kiev Moves Toward Elections». New York Times. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 24-ին.Rada speaker announces dissolution of parliamentary coalition, Interfax-Ukraine (24 July 2014) Ukrainian PM Yatseniuk announces resignation in parliament, Interfax-Ukraine (24 July 2014) Yatseniuk says collapse of Rada coalition means failure to pass laws on filling budget, Interfax-Ukraine (24 July 2014)
  17. ↑ Rada expresses confidence in PM Yatseniuk, Interfax-Ukraine (31 July 2014)
  18. ↑ Yatseniuk's statement of resignation sent to parliament - Hroisman, Interfax-Ukraine (25 July 2014)
    Koshulynsky closes parliament meeting, next one to take place on August 12, Interfax-Ukraine (25 July 2014)
  19. ↑ Yekhanurov initially collected 223 votes out of the necessary 226, but he was appointed after the second try.
  20. ↑ Tymoshenko initially collected 225 votes out of the necessary 226. Some deputies announced that their votes did not correspond to the results. The Tymoshenko candidacy was approved on the second try.
  21. ↑ Ukrainian Lawmakers Approve Political Novice Honcharuk As Prime Minister, Radio Free Europe (29 August 2019)

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ուկրաինայի_վարչապետ&oldid=9550011» էջից