Վանաձոր

Վանաձոր
Քաղաք
	Վանաձոր
	ռուս.՝ Кировакан; ռուս.՝ Караклис; բելառուս․՝ Кіравакан
	Զինանշան
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Լոռու
Հիմնադրված է	1828 թ.
Այլ անվանումներ	մինչև 1935 — Ղարաքիլիսա; մինչև 1993 — Կիրովական;
Մակերես	25,1 կմ²
ԲԾՄ	1 350 մ
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Բնակչություն	▼90 525 մարդ (2017)
Խտություն	2450 մարդ/կմ²
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	վանաձորցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	+374 (322)
Փոստային ինդեքսներ	2001–2024
Ավտոմոբիլային կոդ	36
Պաշտոնական կայք	vanadzor.am
	Վանաձոր Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վանաձոր (այլ կիրառումներ)

Վանաձոր, Հայաստանի՝ մեծությամբ երրորդ քաղաքը և երկրի հյուսիսային մասում գտնվող Լոռու մարզի մարզկենտրոնը։ Վանաձորի նախկին անունը Կիրովական էր, իսկ հին անունը՝ Ղարաքիլիսա։

ՊատմությունԽմբագրել

Շահումյանի հուշարձանը Վանաձորում

«Սրնգով պատանու» արձանը Վանաձորում

Վահագնի ծնունդ արձանը Վանաձորում

Արձան Սուրբ Մարիամ Աստվածածին եկեղեցու բակում

Քաղաքային բնակավայր է 1924 թվականից։ 1929-1930 թվականներին կազմվել է Ղարաքիլիսայի (հետագայում՝ Կիրովական, այնուհետև Վանաձոր) առաջին հատակագիծը (ճարտարապետներ՝ Կարո Հալաբյան, Միքայել Մազմանյան, Գևորգ Քոչար), որով նախատեսում էր քաղաքի տարածքն ընդլայնել արևմտյան և արևելյան ուղղություններով՝ Դիմաց թաղամասում։ Մինչև 1935 թվականը կոչվել է Ղարաքիլիսա։ 1935 թվականի հունվարին Հայկական ԽՍՀ Կենտգործկոմի նախագահությունը որոշում է հեղափոխական Սերգեյ Միրոնովիչ Կիրովի հիշատակը հավերժացնելու նպատակով Ղարաքիլիսա քաղաքը վերանվանել Կիրովական։ 1939 թվականին գլխավոր հատակագծով (ճարտարապետներ՝ Ն. Զարգարյան, Ա. Մինասյան) որոշակի է դարձել քաղաքի կերպարը՝ զարգացման նշանակալից հեռանկարներով (արդյունաբերական կենտրոն և ամառանոցային վայր)։ 1949 թվականին կազմվել է նոր գլխավոր հատակագիծ (ճարտարապետներ՝ Հ. Դավթյան, Ռ. Գրիգորյան)։ 1950-ական թվականներին կառուցապատվել է Կիրովի անվան (այժմ՝ Հայքի) հրապարակը՝ քաղաքի վարչակառավարչական կենտրոնը։ Անսամբլային կառուցապատման ուշագրավ նմուշներ են Տիգրան Մեծ պողոտան, Թումանյան փողոցը, Շահումյանի հրապարակը՝ իր արհեստական լճերով, և քաղաքային կենտրոնական այգին։ 19-րդ դարում քաղաքում եղել է երկու եկեղեցի՝ կառուցված 1831 թվականին (1828 թվականի երկրաշարժից քանդված հին եկեղեցու տեղում) և 1895 թվականին (ռուսական եկեղեցին)։

Մեծ Ղարաքիլիսա ավանը («Արաքս» հանդես, 1892, Ա)

1978 թվականին քաղաքում գործել են արդյունաբերական 27 ձեռնարկություն։ Այդ ժամանակաշրջանի արդյունաբերության առաջատարը Ալեքսանդր Մյասնիկյանի անվան քիմիական գործարանն էր (այժմ մասամբ գործում է «Վանաձոր-Քիմպրոմ» քիմկոմբինատ ՓԲԸ-ն)։ Ժամանակին քաղաքի խոշոր ձեռնարկություններից են եղել քիմիական մանրաթելերի, ճշգրիտ հաստոցների, «Ավտոգենմաշ», «Ավտոմատիկա» գործարանները, տրիկոտաժի, կահույքի, կարի արտադրական միավորումները։ «Պոլիմերսոսինձ» գիտաարտադրական միավորումն իր բնագավառի առաջատար գիտական կենտրոններից էր։ Հանրապետությունում և նրա սահմաններից դուրս մեծ համբավ են ունեցել այն ժամանակ Կիրովականի կահույքի, մորթու-մուշտակի, կարի ֆաբրիկաները, «Լոռի» հանքային ջրերի գործարանն ու թեթև արդյունաբերության այլ ձեռնարկություններ։

Նախախորհրդային շրջանում այստեղ գործել են եկեղեցական ծխական (հիմնվել է 1853 թվականին), Օրիորդաց (1879), պետական երկդասյա ռուսական (1897) և ռուս պաշտոնյաների երեխաների (1908) դպրոցներ։

Վանաձորը Հայաստանի երրորդ քաղաքն է (82 800 բնակչություն, 1988 թվականին՝ 178 000), Լոռու մարզի վարչական և տնտեսական մշակութային կենտրոնը։ Միկրոաշխարհագրական դիրքին բնորոշ է այն, որ գտնվում է Փամբակի և Բազումի լեռնաշղթաների միջև ընկած նեղ ու երկարավուն գոգավորությունում՝ Փամբակ և Տանձուտ գետերի միախառնման վայրում։ Քաղաքով են անցնում Թբիլիսի-Գյումրի երկաթուղին, ինչպես նաև մի քանի ավտոխճուղիներ։ Ծովի մակերևույթից բարձր է 1350 մ։ Քաղաքի միջով են հոսում Փամբակ, Տանձուտ և Վանաձոր գետերը։ Քաղաքն ունի մեղմ, բարեխառն կլիմա։ Վանաձորը և նրա շրջակայքը հարուստ են հնագիտական հուշարձաններով։ Օրինակ՝ քաղաքի արևելյան մասում՝ Տանձուտ գետի աջ ափին (Դիմաց թաղամաս) գտնվել են վաղ բրոնզի դարաշրջանից (մեր թվարկությունից առաջ IV հազարամյակ) վաղ հայկական շրջանին (մեր թվարկությունից առաջ 6-5-րդ դարեր) վերաբերող բնակատեղիներ և այլ հուշարձաններ, որոնցից առանձնապես արժեքավոր են Թագավորանիստը և Մաշտոցի բլուրը՝ իրենց դամբարանաշտերով։ Ենթադրվում է, որ նախկին Ղարաքիլիսա (սև եկեղեցի) անվանումը թաթարական է և դրվել է 13-րդ դարի սկզբին ներկայիս Վանաձորի հյուսիսային բլրի վրայի սև քարե եկեղեցու անունով։ Խաչատուր Աբովյանի վկայությամբ տեղացիները գաղթել են Երևանից։

ԲնակչությունԽմբագրել

2019 թվականի տվյալներով Վանաձորում բնակվում է 78 400^[1] մարդ։

Բնակչության թվաքանակը
1897^[2]	1926^[2]	1939^[3]	1959^[4]	1970^[5]	1979^[6]	1988^[7]
3917	↗8640	↗17 607	↗49 423	↗106 624	↗146 036	↗170 900
1989^[8]	1996^[9]	2001^[10]	2006^[11]	2011^[12]	2013^[13]	2014^[14]
↘75 616	↗172 600	↘107 394	↘105 500	↘86 199	↘85 672	↘84 298
2015^[15]	2016^[16]	2017^[17]	2018^[18]	2019^[1]
↘83 385	↘82 221	↘80 703	↘79 310	↘78 400

ԿրթությունԽմբագրել

Արձան Վանաձորում

Խաչքարեր Վանաձորում

Վանաձորի Կերպարվեստի Թանգարան

Վանաձորում գործում են պետական երկու բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ՝ Հայաստանի Պետական Ճարտարագիտական Համալսարանի Վանաձորի մասնաճյուղը և Վանաձորի պետական համալսարանը, ինչպես նաև ուսումնարաններ, երաժշտական, գեղարվեստի և սպորտային դպրոցներ։

Վանաձորի պետական մանկավարժական ինստիտուտը բացվել է 1969 թվականին, Հայկական հեռակա մանկավարժական ինստիտուտի հիման վրա։ Ժամանակին ունեցել է 4 (չորս) ֆակուլտետ՝ պատմաբանասիրական, ֆիզիկա-մաթեմատիկական, կենսաբանական, մանկավարժության և տարրական կրթության մեթոդիկայի (վերջինս՝ հայկական և ռուսական բաժիններով) առկա և հեռակա բաժիններ, 17 ամբիոն, 9 ուսումնագիտական լաբորատորիա, գրադարան (շուրջ 16200 հատոր գիրք), մարզական համալիր։ Ինստիտուտը պատրաստում էր հայոց լեզու, հայ գրականություն, մաթեմատիկա, ֆիզիկա, ուսուցման տեխնիկական միջոցներ, պատմություն, կենսաբանություն, քիմիա, երգ-երաժշտություն, գյուղտեխնիկա առարկաների, նախադպրոցական հիմնարկների մասնագետներ, դասվարներ։ Հրատարակում էր գիտաշխատությունների, գիտական զեկուցումների թեզիսների ժողովածուներ։ 1970-1977 թվականներին ինստիտուտը տվել է 5732 շրջանավարտ (հեռակա՝ 5000)։ Ժամանակին այստեղ սովորելու են եկել նաև Վրաստանից, Աբխազիայից, Աջարիայից, Ադրբեջանից, Հյուսիսային Կովկասից։

1982 թվականին ինստիտուտում բարձրացվեցին հեռանկարում բարձր տեխնոլոգիաների ներդրման, այդ ժամանակահատվածում «Ինֆորմատիկա» մասնագիտության շրջանակներում որակյալ կադրերի պատրաստման խնդիրները։ Այսօր «Կիրառական մաթեմատիկա» մասնագիտության առաջին շրջանավարտները որոշակի դեր ունեն մեր տարածաշրջանում ժամանակակից տեխնոլոգիաների ներդրման գործում։

Այսօր բուհում ներդրված է կրթության եռաստիճան համակարգ։ Բակալավրիատում և մագիստրատուրայում առաջին անգամ ընդունելություն է կատարվել 2008 թվականին, ասպիրանտուրայում՝ 2006 թվական։ Առկա ուսուցման համակարգում բակալավրի հիմնական կրթական ծրագրով ուսումնական գործընթաց է կազմակերպվում 29 մասնագիտությունների, իսկ մագիստրոսի հիմնական կրթական ծրագրով՝ դեռևս 4 մասնագիտությունների ուղղությամբ։ Հեռակա ուսուցման համակարգում ներդրված է բակալավրի 25 հիմնական կրթական ծրագիր։ 2007 թվականից ներդրվել է կրեդիտային համակարգ։ Բուհում ուսումնական ամենամեծ ստորաբաժանումները ֆակուլտետներն են՝ մանկավարժության, ֆիզիկամաթեմատիկական, պատմաաշխարհագրական, բանասիրական, կենսաբանաքիմիական։ Ուսումնագիտական գործընթացը կազմակերպվում է 22 մասնագիտական ամբիոնների միջոցով. թողարկող են 20 ամբիոն։ Բուհը մասնագետներ է պատրաստում հիմնականում Հայաստանի հյուսիսային տարածաշրջանի համար. այսօր տարածաշրջանի հանրակրթության բնագավառում աշխատողների շուրջ 70 տոկոսը ՎՊՄԻ-ի շրջանավարտներ են։ ՎՊՄԻ-ի դիպլոմ անցնում է նաև աշխատանքային գործունեության այլ բնագավառներում։ Պրոֆեսորադասախոսական անձնակազմը վերջին երկու տասնամյակների ընթացքում համալրվել է գերազանցապես բուհի շրջանավարտներով. այսօր բուհում դասավանդում է 138 շրջանավարտ, որոնց մեջ մեծ թիվ են կազմում գիտությունների թեկնածուները, երկուսն ունեն դոկտորի գիտական աստիճան։ 2010-2013 թվականներին լուրջ ֆինանսական ներդրումներ են կատարվել ուսումնական բազայի հարստացման ուղղությամբ, բնագիտական ուղղության ավարտական աշխատանքների, մագիստրական թեզերի կատարման համար ստեղծվել է գիտահետազոտական ժամանակակից լաբորատորիա։ 2008 թվականին բացվել է նաև Սերգեյ Մերգելյանի անվան համակարգչային լսարանը՝ հագեցված բարձրակարգ սարքավորումներով։ 1988 թվականի դեկտեմբերի 7-ի ավերիչ երկրաշարժից հետո մի քանի տարի ուսուցումը կազմակերպվեց տնակային պայմաններում, սակայն տարիներ անց կառուցվեց բուհի նոր մասնաշենքը՝ հագեցած լուսավոր ու ընդարձակ լսարաններով, ջեռուցման համակարգով։ Վանաձորի պետական մանկավարժական ինստիտուտը ԽՍՀՄ տարիներին սերտորեն համագործակցում էր երկրի բազմաթիվ բուհերի և գիտահետազոտական ինստիտուտների հետ։ Ինստիտուտի դասախոսները վերապատրաստվում և ասպիրանտական կրթություն էին ստանում նախկին ԽՍՀՄ-ի տարբեր հանրապետություններում, մասնակցում էին կոնֆերանսների, ծավալում էին համատեղ աշխատանք տարբեր գիտական նախագծերի շուրջ։ Սակայն ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո անհրաժեշտություն առաջացավ վերականգնել այդ կապերը։ Այսօր միջազգային կապերի շրջանակներում ՎՊՄԻ-ն համագործակցություն է ծավալում Ֆրանսիայի, Գերմանիայի և Ռուսաստանի մի քանի հեղինակավոր բուհերի հետ։ 2010 թվականին եռակողմ պայմանագիր է կնքվել ՎՊՄԻ-ի, ՌԴ Կոստրոմայի պետական համալսարանի և Գերմանիայի Դարմշտադտի կիրառական գիտությունների ավետարանչական համալսարանի հետ։ Համագործակցության համաձայնագիր է ստորագրվել նաև Գերմանիայի Օսնաբրյուկի կիրառական գիտությունների համալսարանի հետ։ Այս բուհերը պատրաստվում են համատեղ ծրագիր իրականացնել միջմշակութային հաղորդակցության շրջանակներում։ Ֆրանսիայի Պրովանս մարզի Էքս-Մարսելի ակադեմիայի համալսարանական մանկավարժական ինստիտուտի հետ ստեղծված համաձայնագիրը ներառում է ուսանողների, պրոֆեսորադասախոսական և վարչական կազմի փոխանակումներ, տարբեր բնույթի դասընթացների կազմակերպում երկու բուհերում։ Նախատեսվում է նաև համատեղ ուսումնամեթոդական դասագրքերի ու ձեռնարկների ստեղծում։

Վանաձորում կա 30 դպրոց (7 ավագ, 2 միջնակարգ, 21 հիմնական), 3 երաժշտական դպրոց և 2 արվեստի դպրոց։

ԹաղամասերԽմբագրել

Հայքի Հրապարակ

Բազում
Դիմաց
- Լամպեր
- Դիմացի սարի թաղ
- Դիմացի այգու թաղ
- Մաշտոց
- Քարքարոտ
- Բանգլադեշ
- Բոշի թաղ
Խնձորուտ (Վարդանլու)
Ջունգլիներ
Սանատորիական (Լագեր)
- Հուշարձան
- ՄՏՍ (MTS)
Վանաձոր
Կենտրոն
- Լճեր
- Տաքսիներ
- Ցալկուտ
- Արցախ պուրակ
- Հրապարակ
- Կայարան
Քիմգործարան
- Քիմգործարանի սարի թաղ
Երրորդ մաս
Կոնգո
Տավրոս (Ղշլաղ)
Տարոն-1
Տարոն-2
Տարոն-3
Տարոն-4
Սիվաշական ավան (ԴՈՒՑ)

ԿրոնԽմբագրել

Քաղաքի կենտրոնական մասում կան չորս եկեղեցիներ։

Սոցիալական դրությունԽմբագրել

Վանաձորի սոցիալական կազմը (2011)Խմբագրել

N2	Քաղաքացիների խմբեր	Քանակ

1	Ընտանիքներ, որոնք նպաստ են ստանում	4 475
2	Թոշակառւներ	21 472
3	Մարդիկ, ովքեր ստանում են միանվագ օգնություն	579
4	Գրանցված չաշխատողների քանակ	5 154
5	Անաշխատունակ մարդիկ	880

Քաղաքացիական կարգավիճակի գրանցված ակտեր (2011)Խմբագրել

N	Քաղաքացիների տվյալներ	Քանակ

1	Ծնունդներ	1 207
2	Ամուսնություններ	691
3	Մահ	1 077
4	Ամուսնալուծություններ	187
5	Որդեգրումներ	8

Կոմունալ սեփականությունը քանակով (2011)Խմբագրել

N	Տարածք	Քանակ

1	Ասֆալտապատ տարածքներ	1 246 885 մ²
2	Մայթեր	375 330 մ²
3	Պատնեշներ	130 000 մ²
4	Էլեկտրասյուներ	3 493 հատ
5	Կանաչ գոտիներ	139 000 մ²
6	Կամուրջներ	58 հատ
7	Հրապարակներ	7 հատ
8	Ճարտարապետական կոթողներ	12 հատ

ՏրանսպորտԽմբագրել

Վանաձորի երկաթգիծ

Վանաձորով է անցնում նաև Գյումրի-Թբիլիսի երկաթգիծը։


Ստեփանավան ~ 36 կմ Տաշիր ~ 47 կմ	Թբիլիսի ~ 146 կմ	Ալավերդի ~ 50 կմ Նոյեմբերյան ~ 100 կմ
Սպիտակ ~ 20 կմ Գյումրի ~ 57 կմ	Դիլիջան ~ 40 կմ Իջևան ~ 78 կմ
Ապարան ~ 50 կմ Աշտարակ ~ 100 կմ	Երևան ~ 120 կմ Էջմիածին ~ 120 կմ	Սևան ~ 80 կմ

ԿլիմաԽմբագրել

Վանաձորի բնությունը

Վանաձորի կլիմա^[20]

Ամիս	Հունվար	Փետրվար	Մարտ	Ապրիլ	Մայիս	Հունիս	Հուլիս	Օգոստոս	Սեպտեմբեր	Հոկտեմբեր	Նոյեմբեր	Դեկտեմբեր	Տարի
Առավելագույն միջին(°C)	1,5	2,8	7,0	13,5	18,4	21,0	23,3	23,8	20,5	16,5	9,4	4,3	13,5
Միջին նվազագույն(°C)	-18,0	-17,0	-13,0	-5,0	0	4,0	7,0	7,0	2,0	-3,0	-10,0	-16,0	-5,2
Միջին ջերմաստիճան(°C)	-8,2	-7,1	-3,0	4,2	9,2	12,5	15,2	15,4	11,2	6,8	-0,3	-5,9	4,2
Տեղումներ(мм)	18.0	25.0	36.0	63.0	96.0	95.0	58.0	43.0	32.0	47.0	33.0	19.0	565.0

ՄշակույթԽմբագրել

Շառլ Ազնավուրի անվան մշակույթի պալատ

Զորավար Անդրանիկի արձանը

Թայրովի առանձնատունը

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարան

Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի եկեղեցի

Վանաձորն ունի հարուստ մշակույթ։ Լոռու մարզկենտրոնում գործում են մի շարք արվեստի կենտրոններ, երաժշտական համույթներ, թատրոններ, մշակույթի տներ, թանգարաններ և այլն։ Ոչ պաշտոնական տվյալներով Վանաձորը համարվում է ՀՀ երիտասարդության մայրաքաղաք։

«Հորովել» ժողովրդական երգի-պարի անսամբլԽմբագրել

Ստեղծվել է 1958թ-ին Կիրովականի Ղուկաս Ղուկասյանի անվան թիվ 1 մշակույթի տան վոկալ-պարային ստուդիայի հիմքի վրա։ Ստեղծագործական դժվարին բայց գեղեցիկ ճանապարհ է անցել անսամբլը։ Ստեղծման օրվանից կոլեկտիվը համերգային շրջագայություններով հանդես է եկել ոչ միայն հանրապետության բազմաթիվ շրջաններում ու քաղաքներում, այլև Սիբիրում, հյուսիսային կովկասի, Միջին Ասիայի քաղաքներում`նախկին ՍՍՀՄ և արտասահմանյան բազմաթիվ քաղաքներում, մասնակցել բազում միջազգային և հանրապետական փառատոների ամենուր արժանանալով հանդիսատեսի ջերմ ընդունելությանը և խրախուսանքին։ 1967թ – Լեհաստան` ոսկե մեդալ, 1968թ.-Բեռլին` առաջին կարգի մրցանակ, 1968թ. – Քիշնև` հանրապետական փառատոնի դիպլոմ, 1969թ.-ին Կրեմլի սյունազարդ դահլիճում անցկացվող` Հովհ.Թումանյանի ծննդյան 100-ամյակին նվիրված կառավարական համերգի ժամանակ կոլեկտիվը պարգևատրվել է առաջին կարգի դիպլոմով։

1972թ. հունիսի 1-ին անվանակոչվել է ,,Հորովել,, ժողովրդական երգի պարի անսամբլ։ Հետագա տարիներին անսամբլն իր մասնակցությունն է բերել` 1975, 1980, 1981, 2006թթ-ին Ֆրանսիայում, 1998թ-ին Իտալիայում, 2002թ-ին Իրաքում, 2003թ-ին Հունաստանում, 2011թ-ին Բաթումում կայացած միջազգային փառատոններին։ Այժմ անսամբլի գեղարվեստական ղեկավարն է Արմեն Ներսիսյանը, բալետմայստերը` Արայիկ Գևորգյանը, գործիքային մասի ղեկավարը` Էլմիրա Կռոյանը։

Վանաձորի Կամերային երգչախումբԽմբագրել

«Վանաձորի Կամերային երգչախումբ » ՀՈԱԿ-ը կազմավորվել է 1989թ.-ին դիրիժոր Ռուզաննա Մխիթարյանի կողմից Վանաձորի Սուրբ Աստվածածին առաջնորդանիստ եկեղեցու և 1990թ.-ին «Գթություն» բարեգործական միությանը կից գործող կանոնավոր քառաձայն, երկսեռ երգչախմբերի հիմքի վրա։ 1992թ.- ից Վանաձորի քաղխորհրդի մշակույթի բաժնի առաջարկությամբ եկեղեցու և «Գթություն» ԲՄ-ն երգչախմբերի կազմը մրցույթով համալրելով ստեղծվել է Վանաձորի քաղաքապետարանի կամերային երգչախումբ ՓԲԸ, որն առ այսօր ղեկավարում է Ռուզաննա Մխիթարյանը։

Երգացանկում երգչախումբն ունի 300-ից ավելի բազմաժանր ստեղծագործություններ, այդ թվում` հին հայկական հոգևոր մեղեդիներ, շարականներ, Կարա-Մուրզայի, Մ. Եկմալյանի, Կոմիտասի խմբերգերը, Սբ. Պատարագը, հայկական ժողովրդական և գուսանական երգերի բազմաձայն մշակումներ, հայ և արտասահմանյան դասական կոմպոզիտորների խմբերգեր, Ա. Բաբաջանյանի մի շարք երգեր։ Երգչախմբի կատարմամբ առաջին անգամ քառաձայն հնչել են Սայաթ-Նովայի, Շառլ Ազնավուրի երգերը, 1999թ.-ին` հայ օպերային արվեստի գլուխգործոց «Անուշ» օպերայի համերգային տարբերակը, «Անլռելի Զանգակատուն» երաժշտական կոմպոզիցիան, 2000թ.-ին`«Եռաձայն Պատարագ»։

Կազմավորման օրվանից կամերային երգչախումբն ունեցել է ավելի քան 500 բարեգործական համերգներ` Երևանում, Վանաձորում, Գյումրիում, Դիլիջանում, Իջևանում, Էջմիածնում, Արցախում, Վրաստանում, Լոռու և Տավուշի մարզերի բնակավայրերում, նպաստելով երգչախմբային արվեստի զարգացմանն ու տարածմանը , մասնակից է եղել ավելի քան 1200 Սուրբ Պատարագի մատուցմանը, բազմաթիվ համաքաղաքային, մարզային, հանրապետական միջոցառումների, փառատոների, մրցույթների և ամենուր արժանացել հանդիսատեսի ջերմ ընդունելությանը։

Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնում տոնական պատարագի բարձրաժեք կատարման համար երգչախումբը արժանացել է Գարեգին Բ կաթողիկոսի բարձր գնահատականին և օրհնությանը։

2004թ.-ին երգչախումբը համերգային ծրագրով հանդես եկավ իտալացի ճանաչված երգչուհի Էմանուելլա Թեշի հետ։

Ստեղծագործական խմբում ընդգրկված են 32 երգիչ։ Նրանցից մենակատարներ են բեմի վարպետներ Ա. Ներսիսյանը, Ն. Պողոսյանը, Ա.Մամյանը, Ա. Զուլալյանը, Մ. Բեկչյանը, Վ. Սարգսյանը, Ն. Եթիմյանը, Ս.Կոծինյանը։ Երգչախմբի հետ, որպես նվագակցողներ, աշխատել են Ի. Մելքումյանը, Ն. Մաթևոսյանը, Ա. Միրզոյանը։ Ներկայացրած ինքնատիպ ծրագրերի, կատարողական բարձր մակարդակի համար կամերային երգչախումբը բազմիցս արժանացել է Հայաստանի երգչախմբային ընկերության նախագահության բարձր գնահատականին, պատվոգրերի և դիպլոմների` 1993թ. հոկտեմբեր – Հայաստանի երգչախմբային ընկերության երգչախմբերի հանրապետական մրցույթի առաջին կարգի մրցանակ, ք.Երևան, 1998թ. – Հայաստանի երգչախմբային ընկերության հիմնադրման 40-ամյակին նվիրված փառատոնի առաջին կարգի դիպլոմ, ք.Երևան, 2003թ. նոյեմբեր – Հայաստանի երգչախմբային ընկերության 45-ամյակին նվիրված փառատոնի 1-ին կարգի դիպլոմ, ք.Երևան, 2001թ.-Քրիստոնության ընդունման 1700-ամյակին նվիրված Հայաստանի երգչախմբային ընկերության փառատոնի «Գեղարվեստական և կատարողական բարձր մակարդակի համար» պատվոգիր, ք.Երևան, 2006, 2008, 2010թթ. – «Մեկ ազգ, մեկ մշակույթ» փառատոնի եզրափակիչ փուլերին ակտիվորեն մասնակցելու, կատարողական բարձր մակարդակի համար արժանացել է դիպլոմների, 2011թ. – ՀՀ անկախության 20-ամյակին նվիրված` ՀՀ մշակույթի նախարարության և ՀԵԸ կողմից հայտարարված երգչախմբերի հանրապետական մրցույթ փառատոնի մրցանակ և պատվոգիր։

2013թ. «Վանաձորի կամերային երգչախումբ» ՓԲԸ-ն վերակազմավորվել է Վանաձորի համայնքի «Կամերային երգչախումբ» համայնքային ոչ առևտրային կազմակերպության, տնօրեն է նշանակվել Տարոն Միրզոյանը։

Վանաձորի Կամերային նվագախումբԽմբագրել

Հիմնադրվել է 1993 թվականին ՀՀ վաստակավոր ուսուցիչ Խաչատուր Դնոյանի ղեկավարությամբ։ Ստեղծման օրից մասնակցել է համաքաղաքային, մարզային մի շարք հանրապետական միջոցառումների, փառատոների, արժանացել պատվոգրերի։ Նվագախումբը համերգային ծրագրերով ելույթներ է ունեցել Սպիտակում, Ստեփանավանում, Ալավերդում, Դիլիջանում։ Քաղաքի երաժշտական դպրոցների շնորհալի երեխաները շուրջ 15 տարի հնարավորություն են ունենում համերգային կատարումներով հանդես գալ նվագախմբի հետ, ինչը խթանում է նրանց ստեղծագործական աճը, նպաստում կատարողական վերելքին։ 1998թ-ից նվագախմբի խմբավարն էր Ռուդոլֆ Վարդազարյանը։ 2013 թ.-ից ի վեր խմբավարը Սպարտակ Ջամվելյանն է։ Կամերային նվագախմբի տնօրենն է Գայանե Հարությունյանը։

Ռոք-խմբերԽմբագրել

Լավ Էլի - հայկական ալտերնատիվ ռոք-խումբ
Ան Գորդոնախ - հայ-շոտլանդական ռոք-խումբ
Lousnelius - հայկական ալտերնատիվ ռոք խումբ
Որդան Կարմիր - հայկական ալտերնատիվ-մետալ խումբ
Clocker - հայկական ալտերնատիվ ռոք խումբ

Վանաձորի Կառլոս Աբովյանի անվան կերպարվեստի թանգարանԽմբագրել

Վանաձորի Կառլոս Աբովյանի անվան կերպարվեստի թանգարան, հայ կերպարվեստը ներկայացնող թանգարան, որը գտնվում է Վանաձոր քաղաքի Տիգրան Մեծ պողոտայի 52 հասցեում՝ Թումանյան հրապարակում։ Եռահարկ շենքի շուրջ 1500 քմ տարածքում պահպանվում և ցուցադրվում են շուրջ 1800 թանգարանային առարկաներ՝ գեղանկար, քանդակ, դեկորատիվ-կիրառական արվեստ, գրաֆիկա։

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանԽմբագրել

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանի հանդիսավոր բացումը կատարվել է 1990 թվականի սեպտեմբերի 15-ին, գրողի ծննդյան օրը Կիրովականի այն առանձնատանը, որտեղ 1964-1967 թվականներին ապրել է 20-րդ դարի խոշոր հայ արձակագիր Ստեփան Զորյանը (1889-1967)։ Ընդգրկված է Վանաձորի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։ Թանգարանն զբաղեցնում է 260 քմ ընդհանուր տարածք, որը եղել է գրողի ամառանոցը։ Ամառանոցի և տուն-թանգարանի նախագծողները գրողի որդիներն են՝ Լևոն և Կարեն Զորյանները։

Տուն-թանգարանում ներկայացված ցուցանմուշները լուսաբանում են գրողի մանկության ու պատանեկության շրջանը հին Վանաձորում (Ղարաքիլիսա), ինչպես նաև գրողի գրական և հասարակական ակտիվ գործունեությունը Թբիլիսիում, Երևանում, Վանաձորում։ Ներկայացված է նաև գրողի աշխատասենյակը։ Տուն-թանգարանը համարվում է Վանաձորի գործուն գրական-մշակութային օջախներից մեկը։

Տուն-թանգարանի նպատակն է այցելուներին ծանոթացնել Ստեփան Զորյանի կյանքին, ստեղծագործական ուղուն, ուսումնասիրել, պահպանել, գիտական մշակման ենթարկել և ցուցադրել գրողից ժառանգած մասունքները։

Լոռի Փամբակի երկրագիտական թանգարանԽմբագրել

Լոռի Փամբակի երկրագիտական թանգարանը հիմնադրվել է 1938 թվականին, Վանաձորի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցու հարկի տակ, այնուհետև տեղափոխվել է շենքից շենք՝ Վանաձորի թիվ 1 մշակույթի տուն, հին ծննդատան շենքի երկրորդ հարկ, Ալ. Թաիրովի կառուցած «Հայաստան» առողջարանի 4-րդ մասնաշենք, երաժշտական դպրոց։ 1988 թ. երկրաշարժի պատճառով թանգարանը կորցրել է իր շենքը։ Ավերված շենքից փրկվել է թանգարանի արժեքավոր հավաքածուն։ Թանգարանը գործունեությունը շարունակել է Վանաձորի Ռուսական եկեղեցու հարևանությամբ տեղադրված տնակներում։ 2012 թվականից թանգարանը տեղափոխվեց նոր շենք։

Թանգարանի հնագիտության, ազգագրության և նորագույն պատմության բաժիններում պահվում են ավելի քան 34165 թանգարանային առարկա։

Լոռի-Փամբակի երկրագիտական թանգարանը ներկայացնում է հայ ժողովրդի դարերի ընթացքում կուտակած հարուստ նյութական ժառանգությունը։ Թանգարանում ներկայացված են Լոռվա վարպետների ստեղծած ձեռագործերը, կարպետներ ու գորգեր, արծաթյա գոտիներ ու զարդեր, զենքերի տեսակներ։ Թանգարանում հնի հետ կողք-կողքի ներկայացվում է Լոռվա ներկան, մեր օրերի մարդկանց ստեղծածը։ Թանգարանում մ. թ. ա 3-րդ հազարամյակից կարելի է անցնում կատարել մեր օրեր և հակառակը։

Հովհաննես Աբելյանի անվան Վանաձորի պետական դրամատիկական թատրոնԽմբագրել

Հովհաննես Աբելյանի անվան Վանաձորի պետական դրամատիկական թատրոնը հիմնադրվել է 1931 թվականին։ Հիմնականում կազմված էր տեղի թատերախմբի անդամներից, ինչպես և Թբիլիսիի հայկական թատրոնին կից ստուդիայի ուսանողներից։ Բացվել է Ցանովսկու «Ցասում» պիեսի ներկայացումով (ռեժիսոր՝ Աշ-Մաթ, նկարիչ՝ Կ. Մինասյան)։

Վանաձորի դրամատիկական թատրոնում ընդգրկված էին դերասան-դերասանուհիներ՝

Ա. Փաշայանը, Ա. Խուդանյանը, Ժան Էլոյանը, Լ. Ներսիսյանը, Ա. Արևշատյանը,
Գ. Նալբանդյանը, Ծ. Վրույրը, Ա. Նալչաջյանը, Ռ. Մինասյանը, Ա. Գևորգյանը և ուրիշներ։

Խմբի պրոֆեսիոնալ կարողությունների բարձրացմանը նպաստել են ռեժիսորներ՝

Արշակ Բուրջալյանի, Վարդան Աճեմյանի, Տիգրան Շամիրխանյանի բեմադրությունները

և հայ բեմի վարպետներ՝

Վահրամ Փափազյանի, Հրաչյա Ներսիսյանի, Հասմիկի, Արուս Ոսկանյանի, Ժասմենի հյուրախաղերը։

Թատրոնի հետ սերտ կապի մեջ է եղել Հովհաննես Աբելյանը, որի անունով էլ 1936 թվականին կոչվել է այլն։

Վանաձորի Բոհեմ կամերային թատրոնԽմբագրել

Վանաձորի Բոհեմ կամերային թատրոն» ՀՈԱԿ-ը ստեղծվել է 1993թ.-ին`Հովհ. Աբելյանի անվան ՊԴԹ դերասաններ Գրետա Մեջլումյանի, Վրույր Հարությունյանի և Մայիս Սարգսյանի ջանքերի շնորհիվ։

1997թ.-ին թատրոնի տնօրեն է նշանակվել ՀՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ Մայիս Սարգսյանը, 2013թ.-ից` Գայանե Ավագյանը։

2004 թ.-ից թատրոնը իր գործունեությունն իրականացնում է Շառլ Ազնավուրի անվան մշակույթի պալատում։

Տարբեր տարիներին «Բոհեմ» կամերային թատրոնում խաղացել են ճանաչված դերասաններ Շահեն Ոսկանյանը, Սոֆյա Սողոմոնյանը, ՀՀ վաստակավոր արտիստուհի Լալա Մնացականյանը, ՀՀ վաստակավոր արտիստ Ռազմիկ Խոսրոևը և ուրիշներ։

«Վանաձորի Տիկնիկային թատրոն» ՀՈԱԿ-ը ստեղծվել է 1992թ.-ին հիմնադիր տնօրեն Սերգեյ Մելիքյանի կողմից և գործում է 1994թ.-ից։

ՎԱՆԱՁՈՐԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՏԻԿՆԻԿԱՅԻՆ ԹԱՏՐՈՆ

Վանաձորի պետական տիկնիկային թատրոնը հիմնադրվել Է 1993-ին, Վանաձորում՝ Ա. Մելիքյանի նախաձեռնությամբ, բացվել՝ 1994-ին՝ «Շունն ու կատուն» (ըստ Թումանյանի) ներկայացումով (ռեժ՝ Ա. Մելիքյան, ձևավորումը և տիկնիկները՝ Գ. Գասպարյանի)։ Բեմադրվել են նաև «Անխելք մարդը», «Սուտասանը», «Բարեկենդան» (երեքն էլ՝ ըստ Թումանյանի), «Տերտերն ու իր Բալդի ծառան» (ըստ Պուշկինի), «Հենզելն ու Գրետելը» (ըստ Գրիմ եղբայրների), «Կարմիր գլխարկը» (ըստ Շ. Պեռոյի) ևն։ Թատերախմբում են (2003) Ս. Մելիքյանը (գեղ. ղեկ.), դերասան-դերասանուհիներ Կ. Քոչարյանը, Է. Ավագյանը, Ս. Մարգարյանը, Ն. Առաքելյանը, Շ. Իսմաիլյանը և ուր.:

Աղբյուրը՝ «Հայկական համառոտ հանրագիտարան», հատոր չորրորդ, գլխ. խմբ. Հ. Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատ., Երևան, 2003, էջ 580:

ՏնտեսությունԽմբագրել

ԱրդյունաբերությունԽմբագրել

Վանաձորի քիմիական գործարան

Գործում են սննդի և թեթև արդյունաբերության, քիմիական, մեքենաշինական արտադրություններ։ Կա ջէկ։

ԱրտադրամասերԽմբագրել

Վանաձորի հագուստի գործարան
Վանաձորի քիմիական արդյունաբերություն
Վանաձորի «Գլորիա» կարի արտադրամաս
Վանաձորի «Սարտոն ՍՊԸ» կարի արտադրամաս
Վանաձորի «Սարտիս» կարի արտադրամաս
Վանաձորի «ՎանՕլիմպԷդ» գործարան
Վանաձորի «Դիետ» կաթնամթերքի գործարան
Վանաձորի «Ավտոգեն Մ»գործարան

ԲանկերԽմբագրել

Վանաձորում գործում են հետևյալ բանկերի մասնաճյուղերը.

«ՎՏԲ բանկ Հայաստան»(2 մասնաճյուղ)[https://web.archive.org/web/20150319145856/http://rate.am/en/bank/vtb-bank-armenia Archived 2015-03-19 at the Wayback Machine. [2]]
«Կոնվերս բանկ»(2 մասնաճյուղ)
«Արարատ բանկ»(2 մասնաճյուղ)
«Ակբա կրեդիտ ակրիկոլ բանկ»
«Անելիք բանկ»
«Բիբլոս բանկ Հայաստան»
«Յունի բանկ»
«Պրոկրեդիտ բանկ»
«Ինեկո բանկ»
«Արդշինինվեստ բանկ»
«Ամերիա բանկ»
«Զարգացման հայկական բանկ»
«Հայբիզնեսբանկ»
«Առէկսիմբանկ-Գազպրոմբանկի Խումբ»

ԱռևտուրԽմբագրել

Խոշոր առևտրի կենտրոններն են՝

«Բեկո»
«Արայ»
«Վեգա»
«Տաշիր պիցցա»
«Իդեալ համակարգ»
«Ջազվե»

ԶբոսաշրջությունԽմբագրել

Վանաձորը նաև առողջարանային քաղաք է, որտեղ արդեն երկար տարիներ գործում է Վանաձոր "Արմենիա" առողջարանը։ Առողջարանի հայտնի է որպես բալնեոլոգիական (ջրաբուժություն "Լոռի " հանքային ջրով), ինչպես նաև որպես ցեխաբուժության կենտրոն (տորֆ "Ֆիոլետովո"): Առողջարանն ունի սեփական մեծ բարեկարգված կանաչապատ տարածքը, գործում են նաև հյուրանոցային համարներ։

Ծառայությունների ոլորտԽմբագրել

Գուգարք հյուրանոց

Հյուրանոցներ։

Tufenkian Heritage Hotel Avan Dzoraget
Արգիշտի
Անուշ
Ա․ Հակոբյան
Գուգարք
Կիրովական
Գրին Հաուս

Ռեստորաններ։

Լոռի
Թագավորանիստ
Էլկանի
Բելլիսիմո
Օազիս
Անուշ
Մոսկվա
Թիֆլիս
Ռոյալ

ՄեդիաԽմբագրել

ՄԻԳ Հեռուստառադիոընկերություն, եթեր է հեռարձակվում Վանաձորում և Լոռու մարզի որոշակի հատվածում։
«Վանաձորյան խճանկար» շաբաթաթերթ, որը հրատարակվում է 2000 թվականից։
«Ֆորտունա» Լոռու մարզային հեռուստաընկերություն