Արա Սարգսյան

հայ քանդակագործ

Արա Միհրանի Սարգսյան (ապրիլի 7, 1902(1902-04-07)[1], Ստամբուլ, Օսմանյան կայսրություն - հունիսի 13, 1969(1969-06-13)[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ խորհրդային քանդակագործ, Երևանի նկարիչների միության հիմնադիր (1932) և առաջին նախագահ, Հայաստանում առաջին՝ Երևանի գեղարվեստի ինստիտուտի հիմնադիր, այդ ինստիտուտի առաջին ռեկտոր, պրոֆեսոր (1947)։ ԽՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս (1959), ԽՍՀՄ գեղարվեստական հիմնադրամի հայկական բաժանմունքի վարչության նախագահ, մանկավարժ, ազգային-հասարակական գործիչ, Նեմեսիս ծրագրի մասնակից[2]։ Խորհրդային Հայաստանում մոնումենտալ քանդակագործության հիմնադիրն է։

Արա Սարգսյան
Արա Միհրանի Սարգսյան
Avartac ashxatanq.jpg
Ծնվել էապրիլի 7, 1902(1902-04-07)[1]
ԾննդավայրՍտամբուլ, Օսմանյան կայսրություն
Մահացել էհունիսի 13, 1969(1969-06-13)[1] (67 տարեկան)
Վախճանի վայրըԵրևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
ՔաղաքացիությունFlag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg Օսմանյան կայսրություն և Flag of the Soviet Union.svg ԽՍՀՄ
Ազգությունհայ
ԿրթությունՎիեննայի գեղարվեստի ակադեմիա (1924)
Ստեղծագործություն(ներ)Նելսոն Ստեփանյանի կիսանդրի, Հովհաննես Թումանյանի հուշարձան, Ալեքսանդր Սպենդիարյանի հուշարձան, Մայր Հայաստան, Լուռ վիշտ, Կանացի իրան, Մերկ կին, Հերոսիմա, Տառապանք, Բնորդուհին, Քաղց, Երաժշտություն, Այգեկութ, Անսփոփ վիշտ, Անտառի արքա (Երևան), Լոգանքից հոտո, Տաթև, Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածների, Բարձունքի գրավում, Նռնակ նետող պարտիզան, Ալեքսանդր Ջիվելեգովի դիմաքանդակ, Ճարտարապետ Թ. Թորամանյանի կիսանդրի, Տիգրան Պետրոսյանի կիսանդրի, Հակոբ Կոջոյանի դիմաքանդակ, Վահան Թեքեյանի դիմաքանդակ և Պետրոս Ադամյանի դիմաքանդակ
Ժանրփորագրություն, գրաֆիկա, բեմանկարչություն, փորագրություն և դիմապատկեր
Մասնագիտությունքանդակագործ
Աշխատավայր«Գեղարդ» գեղարվեստաարդյունաբերական տեխնիկում և Երևանի պետական գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտ
Քաղաքական կուսակցությունԽՄԿԿ
Պարգևներ և
մրցանակներ		ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ, Հայկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ, Հայկական ԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ, Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան, «Պատվո նշան» շքանշան, «Կովկասի պաշտպանության համար» մեդալ, «1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ անձնվեր աշխատանքի համար» մեդալ և ՀԽՍՀ պետական մրցանակ
ԱնդամությունՀեղափոխական Ռուսաստանի նկարիչների ասոցիացիա և ԽՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիա
Արա Սարգսյան Վիքիքաղվածքում
Ara Sargsyan Վիքիպահեստում

ԿենսագրությունԽմբագրել

Արա Սարգսյանը ծնվել է 1902 թվականի ապրիլի 7-ին Պոլսից ոչ հեռու գտնվող Մաքրի գյուղում՝ Միհրան և Կատարինե Սարգսյանների ընտանիքում։

Ուսման տարիներԽմբագրել

 
Արա Սարգսյանի հուշարձանը համանուն թանգարանի հարևանությամբ
 
Արա Սարգսյանի հուշատախտակը Երևանի Իսահակյան փողոցում
 
Արա Սարգսյանի դիմաքանդակը Հայաստանի նկարիչների միության շենքի մուտքի մոտ

Նախնական անհրաժեշտ գիտելիքները ստանում է տեղի Տատյան ուսումնարանում, այնուհետև՝ 1914 թվականին, երբ ընտանիքը տեղափոխվում է Պոլիս՝ Բերա թաղամաս, ուսումը շարունակում է Եսայան սանոց վարժարանում։ Արայի հորեղբայրը՝ Սարգիս Սարգսյանը, Կոստանդնուպոլսի հայտնի ճարտարապետներից էր, նրա խորհրդով Արան խորանում է արվեստի մեջ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Արան թողնում է ուսումն ու սկսում զբաղվել պատահական աշխատանքով՝ գոյության միջոցներ վաստակելու նպատակով։ Նա զբաղվում է գրագրությամբ, գծագրությամբ, անգամ՝ էլեկտրիկ է աշխատում։ Պատերազմից հետո նա սովորում է նախ Կ.Պոլսի Գեղարվեստի վարժարանում (1919-1921), որտեղ հանդես է եկել ինքնուրույն դիմաքանդակներով, հայկական կոտորածների և առաջին համաշխարհային պատերազմի ազդեցությամբ՝ ողբերգական թեմաներ պատկերող կոմպոզիցիաներով, որտեղ զգացվում է Ռոդենի ազդեցությունը։ Այնուհետև, շարունակել է ուսումը Վիեննայի գեղարվեստի ակադեմիայի բարձրագույն դպրոցում (1921-1924)՝ աշակերտելով Էդմոնդ Հելմերին և Յոզեֆ Մյուլներին, դիմաքանդակներով մասնակցել տեղի նկարիչների ցուցահանդեսներին։ Այս շրջանի դիմաքանդակները հասուն արվեստագետի ստեղծագործություններ են՝ հոգեբանական խառնվածքների շեշտված դրսևորումներով, որոշ դեպքերում թեթևակի հակումով դեպի իմպրեսիոնիզմը։ Կոմպոզիցիոն ստեղծագործություններում շարունակել է ողբերգական սյուժեները՝ Ռոդենյան ոճի պլաստիկական լուծումներով։ Գեղարվեստի վարժարանի քառամյա ուսումը նա գերազանց ավարտում է երկու տարում։ 1921 թվականին ավարտելով Գեղարվեստի ուսումնարանը որոշում է մեկնել Հռոմ։ Եսայան վարժարան հովանավորում է Արայի ուսումն արտասահմանում։ Այնուհետև կյանքի սղության պատճառով տեղափոխվում է Վիենա և ընդունվում է այսպես կոչված «Վարպետների դպրոց»։ Այստեղ նրա առաջին ղեկավարն էր պրոֆեսոր Է. Հելմերը, ապա Մյուլները։ Մասնագիտանում է հատկապես դիմաքանդակի ժանրում և Վիեննայի նկարիչների միության ցուցահանդեսին ներկայացնում է երաժիշտ, պրոֆեսոր Ռիխարդ Ռոբերտի պորտրեն։

ՀայաստանումԽմբագրել

Վիեննայում 1924 թվականին ընդունում է խորհրդային քաղաքացիություն և 1925 թվականի ապրիլի 26-ին ժամանում Երևան՝ դնելով հայկական պրոֆեսիոնալ քանդակագործության սկիզբը։ 1925-ից 1930 թվականներին Երևանյան գեղարվեստական տեխնիկումում բացում է քանդակագործության բաժինը և սկսում դասավանդել այնտեղ։ 1930-ական թվականներին Արա Սարգսյանը փորձում է միավորել Հայաստանի նկարիչներին՝ համատեղ սեմինարներ, ցուցահանդեսներ կազմակերպելու նպատակով։ 1932 թվականին Գաբրիել Գյուրջյանի, Միքայել Արուտչյանի, Արա Սարգսյանի ջանքերով հիմնադրվում է Հայաստանի նկարիչների միությունը, իսկ առաջին քարտուղար միաձայնորեն ընտրվում է հենց Արա Սարգսյանը, որը գլխավորում է մինչև 1937 թվականը։ Սարգսյանի մանկավարժական գործնեությունն առավել լայն ծավալ ու նշանակություն է ստացել 1945 թվականից, երբ նրա գլխավորությամբ հիմնադրվել է Երևանի գեղարվեստական ինստիտուտը։ Այս ժամանակաշրջանի նրա ստեղծագործություններում նկատվում է ինչպես եվրոպական, այնպես էլ ազգային արվեստի շունչը։

Վախճանվել է 1969 թ. հունիսի 13-ին Երևանում։ Թաղված է Երևանի քաղաքային պանթեոնում։

1973 թվականին Երևանում բացվել է Արա Սարգսյանի և Հակոբ Կոջոյանի համատեղ տուն-թանգարանը[3]։

ՍտեղծագործություններԽմբագրել

Արա Սարգսյանը ստեղծագործել է քանդակագործության բոլոր ժանրերում՝ մոնումենտալ, հաստոցային քանդակ, հարթաքանդակ, թեմատիկ-կոմպոզիցիոն ստեղծագործություններ՝ օգտագործելով տարբեր նյութեր՝ մարմար, փայտ, շամոտ, բրոնզ և բազալտ։

ԿոմպոզիցիաներԽմբագրել

  • «Քաղց», գիպս, 1919 թ.,
  • «Անսփոփ վիշտ», բրոնզ, 1950 թ.
  • «Հուսահատություն», գիպս, 1920 թ.,
  • «Տառապանք», կավ, 1922 թ.,
  • «Լուռ վիշտ», մարմար, 1923 թ.,
  • «Բարձունքի գրավումը», փայտ,/բրոնզ 1942 թ.։
  • «Լոգանքից հետո», գիպս գունավոր, 1938 թ., բրոնզ, 1967 թ.
  • Զոհված զինվորի հիշատակին, 1968 թ., Ջանֆիդա գյուղ, բրոնզ-տուֆ, 360*260*150/ճարտարապետ` Արմեն Սարգսյան

ԴիմաքանդակներԽմբագրել

  • «Կառլ Վայգել», գիպս, 1922 թ.,
  • «Ռիխարդ Ռոբերտ», գիպս, 1922 թ.,
  • «Հեղինե Զատեյան», գիպս, 1923 թ.,
  • «Սարգիս Խաչատության», գիպս, 1924 թ.,
  • «Վահան Թոթովենց», գիպս, 1926 թ.,
  • «Մանուկ Աբեղյան», գիպս, 1926 թ.,
  • «Հրաչյա Աճառյան», գիպս, 1926 թ.,
  • «Միքայել Նալբանդյան», Գիպս, 1933 թ.,
  • «Հակոբ Պարոնյան», գիպս, 1933 թ.,
  • «Սուրեն Սպանդարյան», մարմար, 1927 թ.։

ՄոնումենտներԽմբագրել

ՀիշատակԽմբագրել

ՑուցահանդեսներԽմբագրել

ՊատկերասրահԽմբագրել

  • Հովհաննես Թումանյանի հուշարձանը

  • Ալեքսանդր Սպենդիարյանի հուշարձանը

  • Նելսոն Ստեփանյանի կիսանդրին

  • Զոհված զինվորի հիշատակին, 1968թ., Ջանֆիդա գյուղ, բրոնզ-տուֆ, 360*260*150/քանդակագործ Արա Սարգսյան/ճարտարապետ` Արմեն Սարգսյան

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  2. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=0epqSInAGiI «Նեմեսիսի» հերոսներից մեկի՝ Արա Սարգսյանի մահվան պատճառն այդպես էլ անհայտ մնաց։
  3. ↑ https://www.youtube.com/watch?v=beJmulj6JmE Ինչո՞ւ են վաճառվում Արա Սարգսյանի քանդակները
  4. ↑ «Նկարիչների միության առաջին հարկի ցուցասրահն այսուհետ կրելու է հիմնադրի՝ Արա Սարգսյանի անունը»։ armenpress.am (հայերեն)։ Վերցված է 2021-04-14 

ԳրականությունԽմբագրել

  • Նվիրվում է Արա Սարգսյանի ծննդյան 115-ամյակին (1902-1969) (2017)։ Արա Սարգսյան։ Երևան։ «ՎարդՀրատ» ՍՊԸ։ ISBN 978-9939-833-24-8:

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Արա Սարգսյան հոդվածին
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 10, էջ 220)։  
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Արա_Սարգսյան&oldid=7972356» էջից