Արա Սարգսյան
- Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Սարգսյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։
Արա Միհրանի Սարգսյան (ապրիլի 7, 1902[1][2], Կոստանդնուպոլիս, Օսմանյան կայսրություն[2] - հունիսի 13, 1969[1][2], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ[2]), հայ խորհրդային քանդակագործ, Երևանի նկարիչների միության հիմնադիր (1932) և առաջին նախագահ, Հայաստանում առաջին՝ Երևանի գեղարվեստի ինստիտուտի հիմնադիր, այդ ինստիտուտի առաջին ռեկտոր, պրոֆեսոր (1947)։ ԽՍՀՄ գեղարվեստի ակադեմիայի ակադեմիկոս (1959), ԽՍՀՄ գեղարվեստական հիմնադրամի հայկական բաժանմունքի վարչության նախագահ, մանկավարժ, ազգային-հասարակական գործիչ, Նեմեսիս ծրագրի մասնակից[3]։ Խորհրդային Հայաստանում մոնումենտալ քանդակագործության հիմնադիրն է։
Կենսագրություն
խմբագրելԱրա Սարգսյանը ծնվել է 1902 թվականի ապրիլի 7-ին Պոլսից ոչ հեռու գտնվող Մաքրի գյուղում՝ Միհրան և Կատարինե Սարգսյանների ընտանիքում։
Նախնական կրթությունն ստացել է տեղի Տատյան ուսումնարանում, այնուհետև՝ 1914 թվականին, երբ ընտանիքը տեղափոխվել է Պոլսի Բերա թաղամաս, ուսումը շարունակել է Եսայան սանոց վարժարանում։ Արայի հորեղբայրը՝ Սարգիս Սարգսյանը, Կոստանդնուպոլսի հայտնի ճարտարապետներից է եղել, և նրա խորհրդով Արան խորացել է արվեստի մեջ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին Արան թողել է ուսումն ու սկսել է զբաղվել պատահական աշխատանքով՝ գոյության միջոցներ վաստակելու նպատակով։ Նա զբաղվել է գրագրությամբ, գծագրությամբ, անգամ՝ աշխատել է որպես էլեկտրիկ։ Պատերազմից հետո նա սովորել է նախ Կ.Պոլսի Գեղարվեստի վարժարանում (1919-1921), որտեղ հանդես է եկել ինքնուրույն դիմաքանդակներով, հայկական կոտորածների և առաջին համաշխարհային պատերազմի ազդեցությամբ՝ ողբերգական թեմաներ պատկերող կոմպոզիցիաներով (մահվան ճիրաններում գտնվող սովյալների պատկերող «Քաղց», իրենց սփոփանքը երաժշտության մեջ փնտրող ընչազուրկների ներկայացնող «Երաժշտություն» և մենամարմին «Հուսահատություն» կոմպոզիցիաները[4]), որտեղ զգացվում է Ռոդենի ազդեցությունը։ Վարժարանում սովորելու ընթացքում ստեղծել է նաև իր ընկերներ Սայիմի ու Ջևադի, ճարտարապետ Հյուսնի դիմաքանդակները[4]։ Գեղարվեստի վարժարանի քառամյա ուսումը Արա Սարգսյանը գերազանց ավարտել է երկու տարում։
1921 թվականին ավարտելով Գեղարվեստի ուսումնարանը՝ որոշել է մեկնել Հռոմ։ Եսայան վարժարանը հովանավորել է Արա Սարգսյանի ուսումն արտասահմանում։ Այնուհետև կյանքի սղության պատճառով տեղափոխվել է Վիեննա և ընդունվել է այսպես կոչված «Վարպետների դպրոց» (Meisterschule)։ Այստեղ նրա առաջին ղեկավարն է եղել քանդակագործ, Վիեննայում տեղադրված Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթե ի և Յոհան Շտրաուսի հուշարձանների հեղինակ պրոֆեսոր Էդմոնդ Հելմերը, ապա Յոզեֆ Մյուլները՝ Կարլ Լյուգերի մոնումենտի հեղինակը։ Մասնագիտացել է հատկապես դիմաքանդակի ժանրում և Վիեննայի նկարիչների միության ցուցահանդեսին ներկայացրել է երաժիշտ, պրոֆեսոր Ռիխարդ Ռոբերտի պորտրեն։ Արա Սարգսյանի դիպլոմային աշխատանքը դարձել է «Լուռ վիշտը» (1924), որը բոլոր կողմերից դիտելի արձան է և բոլոր կողմերից ունի արտահայտիչ եզրագծեր[4]։
Վիեննայում սովորելու տարիներին Արա Սարգսյանի ստեղծած դիմաքանդակները, որոնք շուրջ քսանն են, արժանացել են մամուլի ուշադրությանն ու դրական արձագանքներին։ Դրանցից մի քանիսը մինչև այսօր էլ ներկայացված են Վիեննայի Մունիցիպալ, Կոնսերվատորիայի և Մխիթարյան միաբանության թանգարաններում[5]։
Ավելի քան կես տարի Հռոմում և Վիեննայից Բեռլին իր ճամփորդությունների ժամանակ Արա Սարգսյանը մասնակցել է 1921 թվականին Հռոմում Սայիդ Հալիմին վերացնելուն, իսկ 1922 թվականին՝ Գերմանիայում Ջեմալին ու Բեհաեդդին Շաքիրին ոչնչացնելու գործողությանը[4][6][7]։ Հետագայում Նեմեսիս գործողության մասնակիցները Սփյուռքում բացահայտորեն ներկայացրել են իրենց պատմությունը և արժանացել ճանաչման, սակայն Արա Սարգսյանը, ապրելով Խորհրդային Միությունում, ստիպված է եղել թաքցնել իր մասնակցությունն այդ գործողություններին, այդ պատճառով և´ Արշավիր Շիրակյանը, և´ Մերժանովը իրենց հուշերում մանրամասն չեն նկարագրել Արա Սարգսյանի մասնակցությունը և նրան հիշատակել են միայն խիստ անհրաժեշտության դեպքում՝ նշելով միայն նրա անվան սկզբնատառերը՝ Ա.Ս[4]։
1924 թվականին թվականին Արա Սարգսյանը Վիեննայում ընդունել է խորհրդային քաղաքացիություն և 1925 թվականի ապրիլի 26-ին ժամանել Երևան՝ դնելով հայկական պրոֆեսիոնալ քանդակագործության սկիզբը։ 1925-1930 թվականներին Երևանյան գեղարվեստական տեխնիկումում բացել է քանդակագործության բաժինը և սկսել է դասավանդել այնտեղ։ 1930-ական թվականներին Արա Սարգսյանը փորձում է միավորել Հայաստանի նկարիչներին՝ համատեղ սեմինարներ, ցուցահանդեսներ կազմակերպելու նպատակով։ 1932 թվականին Գաբրիել Գյուրջյանի, Միքայել Արուտչյանի, Արա Սարգսյանի ջանքերով հիմնադրվել է Հայաստանի նկարիչների միությունը, իսկ առաջին քարտուղար միաձայնորեն ընտրվել է հենց Արա Սարգսյանը, որը գլխավորել այն է մինչև 1937 թվականը։ Սարգսյանի մանկավարժական գործունեությունն առավել լայն ծավալ ու նշանակություն է ստացել 1945 թվականից, երբ նրա գլխավորությամբ հիմնադրվել է Երևանի գեղարվեստական ինստիտուտը։ Արա Սարգսյանը դարձել է նրա առաջին ռեկտորը և այդ պաշտոնն զբաղեցրել մինչև 1959 թվականը։ Եղել է քանդակի ամբիոնի վարիչ և արվեստանոցի ղեկավար՝ մինչև կյանքի վերջը, իսկ 1947 թվականին ստացել է պրոֆեսորի կոչում[8]։
Արա Սարգսյանը մահացել է 1969 թվական հունիսի 13-ին Երևանում։ Թաղված է Երևանի քաղաքային պանթեոնում։
1973 թվականին Երևանում բացվել է Արա Սարգսյանի և Հակոբ Կոջոյանի համատեղ տուն-թանգարանը[9]։
Ստեղծագործություն
խմբագրելՀայաստանում Արա Սարգսյանի առաջին ստեղծագործությունները հիմնականում եղել են դիմաքանդակներ, որոնց թվում են Ա. Մյասնիկյանիի, Վահան Թոթովեցի, Մարիամ Ասլամազյանի, Հայկ Գյուլիքևխյանի, Մանուկ Աբեղյանի, Հրաչյա Աճառյանի, Շիրվանզադեի, Թորոս Թորամանյանի, Սուրեն Սպանդարյանի և այլն։ Մանուկ Աբեղյանի՝ 1926 թվականին ստեղծված դիմաքանդակում «նկատելի է կերպարի սրացման որոշակի փորձ», իսկ Թորոս Թորամանյանի դիմաքանդակում (1927) առկա է նոր որակ՝ մոնումենտալացում, ինչը հատկապես զգալի է 1936 թվականին բազալտի վրա փոխադրված տարբերակում[4]։ Տվյալ աշխատանքում առկա է քանդակի և պատվանդանի միջև հակադրություն, երբ անհարթ, անմշակ պատվանդանից վեր է բարձրանում չափազանց հղկված, ողորկ կիսանդրին։ Այս դեպքում «կերպարի ամբողջականությանը, Թորամանյանի փառավոր և ազդեցիկ կերպարին ներդաշնակվել է նաև քանդակագործի կողմից ճիշտ ընտրված նյութը՝ ամրակուռ բազալտը, որը, կարծես, թե ամփոփոմ է կերպարի մեկնաբանությունը»[10]։
«Կատարելագործելով իր արվեստը, հասնելով ձևի ու բովանդակության միասնության, արտահայտչաձևերի բազմազանության, մարդու ներաշխարհն առավել խոր ու նրբորեն բացահայտելու կարողության»[4]՝ Արա Սարգսյանը տարբեր ժամանակաշրջաններում ստեղծել է Միքայել Նալբանդյանի, Րաֆֆու, Հակոբ Պարոնյանի, Գաբրիել Սունդուկյանի, Նիկողայոս Տիգրանյանի, իսկ ավելի ուշ՝ Վարդան Աճեմյանի, Նաիրի Զարյանի, Ավետ Ավետիսյանի, Վաղարշ Վաղարշյանի, Կարապետ Սիտալի, Եղիշե Չարենցի, Պարույր Սևակի, Խաչատուր Աբովյանի, Տիգրան Պետրոսյանի, Վալերի Բրյուսովի, քանդակագործ Մատվեյ Մանիզերի և այլոց դիմաքանդակները։
Արա Սարգյանն ստեղծել է նաև դեկորատիվ քանդակներ՝ «Մայիսյան ապստամբության հերոսներին» (1931) հուշարձանը (Գյումրի), «Շինարարություն», «Հարձակում», «Միասնական ճակատ», «Զրահագնացք» հարթաքանդակային հորինվածքները[4]։
1934 թվականին Արա Սարգսյանը նորակառույց «Մոսկվա» կինոթատրոնի արևմտյան ճակատի խորշը զարդարել է «Չապաև» ֆիլմի էպիզոդներից մեկը ներկայացնող քանդակով։ Նույն թվականին Սարգսյանն ստեղծել է «Կայծակ» կլասիցիստական արտահայտչաձևերով դեկորատիվ քանդակը, որը զարդարել է Երևանի կենտրոնական փոստի ճակատային հատվածը[11]։ 1957 թվականին Ակադեմիայի պրեզիդիումը (այժմ՝ Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի նախագահություն) Արա Սարգսյանին հանձնարարել է քանդակազարդել ակադեմիայի նորակառույց շենքի նիստերի դահլիճը[4]։ Նախապես պլանավորված քսանվեցի փոխարեն դահլիճում տեղադրվել է միայն տասնութ դիմաքանդակ (այդ թվում՝ Անանիա Շիրակացու, Գրիգոր Մագիստրոսի, Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի, Կոնֆուցիոսի, Կոնստանտին Ցիոլկովսկու), ինչի արդյունքում այնտեղ տեղ չեն գտել Խորենացու, Փավստոս Բուզանդի, Ամիրդովլաթ Ամասիացու, Մանուկ Աբեղյանի և այլ քանդակները։
Արա Սարգսյանը՝ որպես մոնումենտալիստ, հայ ժողովրդի պատմությանը, հեղափոխական գաղափարներին, Հայրենական մեծ պատերազմին և այլն թեմաների նվիրված աշխատանքներ։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին նա ստեղծել է ժողովրդի սխրանքը պատկերող կոմպոզիցիաների մի ստվար շարք, որոնց թվում են՝ «Առա՛ջ հանուն հայրենիքի» (1941), «Ի զե´ն իմ ժողովուրդ» (1942), «Բարձունքի գրավումը» (1942), «Տանյա» (1942), «Մայրը» (1943), «Կովկաս» (1943) և այն․ «այս աշխատանքներում նրբորեն միահյուսված են հերոսականն ու պարզ մարդկային ապրումները»[4]։
1943 թվականին ստեղծել է «իր կոմպոզիցիոն մտահղացումների գլուխգործոցը»[8]՝ «Սահակ Պարթև և Մեսրոպ Մաշտոց» (գիպս, 1943, վերջնականապես խմբագրվել և տեղափոխվել է փայտի վրա 1946-1947 թվականներին, 1948 թվականին ձուլվել է բրոնզից, 1962 թվականին՝ գիպսից (բնականի մեկուկես մեծությամբ), 2002 թվականին ստեղծվել է վերջնական բրոնզե տարբերակը բազալտե պատվանդանով, որը տեղադրվել է Երևանի պետական համալսարանի կենտրոնական մասնաշենքի բակում (ըստ նախնական որոշման՝ պետք է դրվեր Մատենադարանի առջև), ճարտարապետ՝ Ռ. Ջուլհակյան) խմբաքանդակը, որտեղ մեծ վարպետությամբ օգտագործված են հայ միջնադարյան կտիտորական պատկերաքանդակի ավանդույթները[8]։ «Սիլուետիկ-կոմպոզիցիոն առումով միանման երկու ֆիգուրները քանդակագործն անհատականացրել ու ավելի բովանդակալից է դարձրել։ Պարթևը կրոնական է, հանգիստ, մի փոքր նույնիսկ ինքնամփոփ, իսկ Մաշտոցը՝ բռնկուն, սակայն և զուսպ անմիջական ոգևորությամբ։ ․․․Այս ստեղծագործությունը, գեղագիտական բարձր հատկանիշներից զատ, ունի նաև խոր գաղափարական, իմաստաբանական արժեք։ Հեղինակն իրարից չզատելով այս երկու կարևոր սիմվոլները՝ ցույց է տվել ազգի գոյության, ազգապահպանության, արարման և զարգացման իր տեսլականը, լույսը՝ այդ լույսը տեսնելով կրոնի և լեզվի, այլ խոսքով՝ գիտության և եկեղեցու ամուր կապի միջև»[4]։
Գիրքը, որ բռնել են Մաշտոցն ու Պարթևը, գաղափարի ընդհանրություն ցույց տալուց բացի, կերպարներն իրար միացնող դեր ունի։ Կոմպոզիցիոն գյուտ կա այդտեղ։ Գուցե և մտահղացումը կատարումից հարուստ է այս ստեղծագործության մեջ։— Ռ. Զարյան[12]
1942 թվականին կանգնեցվել է Արա Սարգսյանի ստեղծած Ա․ Կիրովի հուշարձանը (բազալտ) Կիրովականում (ներկայում՝ Վանաձոր), 1967 և 1968 թվականներին՝ Հայրենական պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձաններ Կիրովականում (ճարտարապետներ՝ Գ․ Հովսեփյան, Ա. Միրզոյան) և Արմավիրի մարզի Ջանֆիդա գյուղում (ճարտարապետ՝ Ա. Սարգսյան)[4]։
1965-1968 թվականներին Արա Սարգսյանը ստեղծել է «Մայր Հայաստանը»։ Այն երիտասարդ, դասական գեղեցկությամբ օժտված կնոջ կերպար է՝ լայն ու դինամիկ ծալազարդումներով զգեստավորված։ Հրաժարվելով նման կարգի այլաբանություններում բազմիցս կրկնված սրից և այլ ավանդական սիմվոլներից՝ արվեստագետն իր հերոսուհու մի ձեռքում դրել է Զվարթնոցի խոյակներից մեկը, մյուս ձեռքում՝ դափնու ճյուղ։ Արա Սարգսյանի գործը մեծացրել ու ավարտին է հասցրել քանդակագործ Երեմ Վարդանյանը և 1975 թվականին, երբ նշվել է Հայրենական մեծ պատերազմի ավարտի 30 տարին, այն կանգնեցվել է Լենինականում (ճարտարապետ՝ Ռ. Եղոյան)[4]։
1931 թվականին Արա Սարգսյանը կատարել է իր առաջին թատերական ձևավորումը Սունդուկյանի անվան թատրոնում Տիգրան Շամիրխանյանի բեմադրած Ն. Շապովալենկոյի «Սև գնացք» պիեսի բեմադրության համար։ Հետագայում Արա Սարգսյանի էսքիզներով ներակայացվել են «Նապոլեոնի արշավանքը» (բեմադրիչ՝ Ս. Խաչատրյան, 1931), Գ. Սարյանի «Աչքը» (ռեժիսոր՝ Մկրտիչ Ջանան), Տ. Հախումյանի «Այգաբացին», Հակոբ Պարոնյանի «Մեծապատիվ մուրացկաններ» (1934, ռեժիսոր՝ Վ. Աճեմյան), «Պաղտասար աղբարը» (1933, 1936), Մուրացանի «Գևորգ Մարզպետունին» (1941, բեմադրությունը՝ Քաջվորյանի) և այլն։
Պարգևներ և կոչումներ
խմբագրել- Հայկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1935)[13]
- Հայկական ԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ (1950)[14]
- ԽՍՀՄ ժողովրդական նկարիչ (1963)
- Հայկական ԽՍՀ պետական մրցանակ (1971, հետմահու) – Վ. Լենինի, Ս. Կիրովի, Ս. Սպանդարյանի, Ս. Շահումյանի, Մ. Կալինինի, Ա. Մյասնիկյանի, Ս. Սպանդարյանի, Պ. Ջափարիձեի, Ա. Միկոյանի դիմաքանդակների և Լենինականի «Մայիսյան ապստամբության հերոսների» հուշարձանի հարթաքանդակների համար
- Աշխատանքային Կարմիր դրոշի շքանշան (1956)
- «Պատվո նշան» երկու շքանշան (1939, 1945)
- «Կովկասի պաշտպանության համար» մեդալ
- «1941-1945 թթ. Հայրենական մեծ պատերազմում քաջարի աշխատանքի համար» մեդալ
Ստեղծագործություններ
խմբագրելԱրա Սարգսյանը ստեղծագործել է քանդակագործության բոլոր ժանրերում՝ մոնումենտալ, հաստոցային քանդակ, հարթաքանդակ, թեմատիկ-կոմպոզիցիոն ստեղծագործություններ՝ օգտագործելով տարբեր նյութեր՝ մարմար, փայտ, շամոտ, բրոնզ և բազալտ։ Նրա ամենահայտնի ստեղծագործություններից են՝
- «Հովհաննես Թումանյան», բրոնզ, 1957,
- «Ալեքսանդր Սպենդիարյան», բրոնզ, 1957,
- «Նելսոն Ստեփանյան», բրոնզ, 1950,
- «Մայր Հայաստան» հուշահամալիր, կռած պղինձ, 1975,
- Զոհված զինվորի հիշատակին, բրոնզ-տուֆ, 1968, Ջանֆիդա գյուղ (ճարտարապետ՝ Արմեն Սարգսյան),
- Գրող Հակոբ Պարոնյան, 1933, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Նկարչուհի Մարիամ Ասլամազյան, 1934, բրոնզ (գիպս, 1927), Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
- Ճարտարապետ Թորոս Թորամանյան, 1938, հղկված բազալտ (1927 գիպս), Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
- Քանդակագործ Արմենակ Ստեփանյան, (1944, գիպս) 1984, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Կոմպոզիտոր Նիկողայոս Տիգրանյան, 1940, փայտ (բրոնզ, 1934), Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
- Դիրիժոր Ալեքսանդր Մելիք Փաշայան, 1941, փայտ (գիպս, 1934), Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
- Դերասան Պետրոս Ադամյան, 1941, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Դերասան Վաղարշ Վաղարշյան, 1943, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան, 1948 բրոնզ, Մոսկվայի արևելյան թանգարան
- Նկարիչ Հովհաննես Զարդարյան, 1943, գիպս (1948, բրոնզ), «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Պրոֆեսոր Ալեքսեյ Ջիվելեգով, 1949, բրոնզ, (1944, գիպս), «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Նկարիչ Հակոբ Կոջոյան, 1945, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Գրող Նաիրի Զարյան, 1944, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Դերասանուհի Եվգենիյա Սարգսյան (Արա Սարգսյանի կինը), 1945, բրոզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Փոքրիկ Արմիկ, 1949 բրոնզ, (1943, գիպս գունավոր), «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Սուրեն Սպանդարյան, 1947, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Արամ Միրզոյան, 1948 բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Ստեփան Շահումյան, 1950, գիպս գուն., Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, (1949, բրոնզ), «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Զանգեզուրցի կին, 1949, բրոնզ (1943 գիպս), «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Նելսոն Ստեփանյան, 1950, բրոնզ, (պատվանդանը բազալտ, Կիրովի անվ. մանկական այգի, ճարտարապետ Գ. Աղաբաբյան)
- Նելսոն Ստեփանյան, 1943, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Ռեժիսոր Վարդան Աճեմյան, 1954, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան (Տրետյակովյան պատկերասրահ, Մոսկվա)
- Կոմպոզիտոր Ալեքսանդր Սպենդիարյան, 1954թ, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Գրող Րաֆֆի 1957, բրոնզ, 1956 գիպս գունավոր «Գրականության և արվեստի» թանգարան, Երևան, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Գրող Ալեքսանդր Շիրվանզադե, 1930, գիպս գույն., 1960, բազալտ, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
- Գրող Եղիշե Չարենց, 1956, բրոնզ, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Բանաստեղծ Կարապետ Սիտալ, 1957, գիպս գունավոր, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Դերասան Դավիթ Մալյան, 1957, բրոնզ, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- ԽՍՀՄ ժող. դերասանուհի Ժասմեն, 1958, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան, Գրականության և արվեստի թանգարան, մարմար, Երևան
- Ջութակահարուհի Կարինե, 1962, շամոտ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Դիրիժոր Արամ Տեր-Հովհաննիսյան, 1961, շամոտ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան, բրոնզ, Գրականության և արվեստի
- թանգարան, Երևան
- ԽՍՀՄ ժող. դերասան Ավետ Ավետիսյան, 1958, գիպս, 1962, բազալտ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Գիտնական Մանասե Սևակ, 1961, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Ռուս գրող Վալերի Բրյուսով, 1965, բրոնզ, գրանիտ, Երեվանի Վ. Բրյուսովի անվ. պետական լեզվաբանական համալսարանի գլխավոր մուտքի առջև
- Գրող Վահան Թեքեյան, 1964, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան, Բեյրութ - բրոնզ
- ՍՍՌՄ ժող.արտիստ Թաթուլ Ալթունյան, 1965 բրոնզ, 1964, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Պրոֆեսոր Սամվել Մելիքսեթյան, 1965, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Ճարտարապետ Միքայել Մազմանյան, 1965, բրոնզ, գիպս, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Տիգրան Պետրոսյան, 1966, բրոնզ, (Տիգրան Պետրոսյանի անվան շախմատի տուն), գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Արտավազդ II, 1967, դրվագում, գիպս, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան/Գրականության և արվեստի թանգարան
- Նկարիչ Ալեքսանդր Սարուխան, 1968, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Նկարիչ Օնիկ Ավետիսյան, 1968, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Հայագետ Հակոբ Սիրունի, 1966, բրոնզ, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Գրող Հովհաննես Թումանյան, 1968, մարմար, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Անտառի արքա, 1967, Դիլիջան, թրծած շամոտ[4]
- Լուռ վիշտ, 1924, մարմար, Վիեննա (դիպլոմային աշխատանք)
- Կանացի իրան, 1934, գիպս, (փոխված հղկված բազալտի) 1956, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ
- Բարձունքի գրավում, 1942, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան, Հայաստանի ազգային պատկերասրահ, փայտ
- Պարտիզան, 1942, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Հիրոսիմա, 1957, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Տաթև, 1962, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Հովհաննես Թումանյան, 1957, Երևան, Ազատության հրապարակ, ճարտարապետ՝ Գ. Աղաբաբյան (բրոնզ, մարմար)
- Հ. Թումանյան, Էսքիզ, բրոնզ, 1953, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Հ. Թումանյան, Էսքիզ, գիպս գունավոր, 1954, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Ալեքսանդր Սպենդիարյան, 1957, Երևան, Ազատության հրապարակ, համահեղինակ՝ Ղ. Չուբարյան, ճարտարապետներ՝ Գ. Աղաբաբյան, Ֆ. Դարբինյան
- Ա. Սպենդիարյան, էսքիզ, գիպս գունավոր, 1954, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Զոհված զինվորների հիշատակին, 1968, Ջանֆիդա գյուղ, բրոնզ-բազալտ (ճարտաապետ՝ Արմեն Սարգսյան), 1960, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Մայր Հայաստան, 1975, Գյումրի (պղինձ, արձանը՝ 20 մ, պատվանդանը տուֆ՝ 21 մ), ճարտարապետ՝ Ռ. Եղոյան
- Սահակ Պարթև և Մեսրոպ Մաշտոց, 2002, Երևանի պետական համալսարանի գլխավոր մուտքի առջև, բրոնզ, պատվանդանի բարձրությունը՝ 4 մ, ճարտարապետ՝ Ռ. Ջուլհակյան (1950, Օշական, փայտ)
- Մ. Մաշտոց և Ս. Պարթև, էսքիզ, բրոնզ, 1943, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Մ. Մաշտոց, էսքիզ, գիպս գունավոր, 1954, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան[4]
- Խաղողով կինը, 1938, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Լոգանքից հետո, 1938, բրոնզ, 1967, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Պատմիչ, 1947, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Մատենագիր, 1948, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Անսփոփ վիշտ, 1950, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Մեսրոպ Մաշտոց, 1954, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Իկար, 1954, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Արգիշտի արքա, 1968, գիպս գունավոր, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Սայաթ Նովա, 1958, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Աշուղ, 1962, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Սուրեն Սպանդարյան, 1965, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Խաչատուր Աբովյան, 1954, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Մերկ կին, 1967, բրոնզ, 1938, բրոնզ, մանր պլաստիկա, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Մերկ կին, 1967, բրոնզ (մանր պլաստիկա), «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Լողացող կին, 1967, բրոնզ /մանր պլաստիկա/, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Կժով կին, 1968, բրոնզ, /մանր պլաստիկա/, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Կոմիտաս, 1967, շամոտ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Եղեռն, էսքիզ 1968, բրոնզ, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- «Հաղթական կամար» ջրաներկ, 1945, «Արա Սարգսյան և Հակոբ Կոջոյան» տուն-թանգարան
- Օ. Սարուխանյանի հուշարձանի ճեպանկար, 1928
- «Տառապանք» գծանկար, 1920
- Հայելու առաջ, օֆորտ, 1937
- «Ընկերուհիներ», լինոգրավյուրա, 1924
- «Պիկնիկ» փայտագրություն, 1932
- Որմնադիրներ, փայտագրություն, 1925
- Նկարիչ՝ Ս. Աղաջանյան, օֆորտ
- «Մեր տունը» օֆորտ, 1937
- «Հաղթական կամար» 1945, էսքիզ
- «Պիոներական ջոկատ» փայտագրություն, 1926
- Հրաչյա Աճառյան, 1957 թվական, բրոնզ
- Դմիտրի Մենդելեև, 1957 թվական, բրոնզ
- Չարլզ Դարվին, 1957 թվական, բրոնզ
- Լուի Պաստեր, 1957 թվական, բրոնզ
- Միխայիլ Լոմոնոսով, 1957 թվական, բրոնզ
- Վարդան Աճեմյան, 1957 թվական, բրոնզ
- Կոնստանտին Ցիոլկովսկի, 1957 թվական, բրոնզ
- Լյուդվիգ վան Բեթհովեն, 1957 թվական, բրոնզ
- Մովսես Խորենացի, 1957 թվական, բրոնզ
- Իսահակ Նյուտոն, 1957 թվական, բրոնզ
- Նիկոլայ Կոպեռնիկոս, 1957 թվական, բրոնզ
- Կոնֆուցիոս, 1957 թվական, բրոնզ
- Գալիլեո Գալիլեյ, 1957 թվական, բրոնզ
- Գոթֆրիդ Լայբնից, 1958 թվական, բրոնզ
- Մխիթար Հերացի, 1958, դրվագում
- Ամիրդովլաթ Ամասիացի, 1958 թվական, բրոնզ
- Իվան Պավլով, 1959 թվական, բրոնզ
- Գրիգոր Մագիստրոս, 1959 թվական, բրոնզ
- Ավիցենա, 1959 թվական, բրոնզ
- Մեսրոպ Մաշտոց, 1959 թվական, բրոնզ
- Դավիթ Անհաղթ, 1959 թվական, բրոնզ
- Ավետ Ավետիսյան, 1969 թվական, բրոնզ
- Մատվեյ Մանիզեր, 1961 թվական, բրոնզ
- Կոմիտաս, 1968 թվական, գիպս գունավոր[4]
- Շինարարություն, 1931 թվական, գիպս գունավոր (էսքիզ)
- Մայիսյան ապստամբության հերոսներին, հատված, բազալտ, 1931 թվական (հուշարձան Գյումրիում)
- Մայիսյան ապստամբության հերոսները, բազալտ, 1931 թվական (հուշարձան Գյումրիում)
- Կայծակ, 1934 թվական, Երևանի կենտրոնական փոստի շենքի ճակատին, ցեմենտ (չի պահպանվել)
- Չապաև, 1934 թվական, «Մոսկվա» կինոթատրոնի շենքի ճակատին, ցեմենտ
- «Սովետական Հայաստան» բարձրաքանդակ, 1938 թվական, ցեմենտ (Նյու-Յորքի միջազգային ցուցահանդեսի ՀԽՍՀ ցուցասրահի մուտքը, չի պահպանվել)
- Այգում, 1959 թվական, շամոտ
- Այգեկութ, 1960 թվական, գիպս գունավոր
- Սևանի ձկնորսները, 1961 թվական, կերամիկա
- Պանելային շինարարություն, 1961 թվական, ալյումին
- Շեփորահարներ, 1963 թվական, դրվագում[4]
Հիշատակ
խմբագրել- Քանդակագործ Արա Սարգսյանի ծննդյան 119-ամյակի առթիվ Հայաստանի նկարիչների միության առաջին հարկի ցուցասրահը կոչվել է նրա անունով[15]։
- Արա Սարգսյանի անունը փորագրված է Երևանի Օղակաձև զբոսայգու չորրորդ հատվածում 2023 թվականի ապրիլի 25-ին բացված «Ազգային արժանապատվության ասպետներին» աղբյուր-հուշակոթողին[16]։
Ցուցահանդեսներ
խմբագրել- Կոստանդնուպոլիսի հայերի մշակույթի տան գեղարվեստի քաղաքային ցուցահանդես,1921
- Առաջին անգամ մասնակցել է Վիեննայի կերպարվեստագետների ցուցահանդեսին երաժշտագետ Ռ. Ռոբերտի և դաշնակահար Վ. Սիմոնովիչի դիմաքանդակներով։ Մամուլի կողմից ստացել է բարձր գնահատական,1922
- Նկարիչների միության գարնանային ցուցահանդես Վիեննայում,1923
- Առաջին անգամ Հայաստանում մասնակցել է Հայ կերպարվեստագետների ընկերության ցուցահանդեսին,1926
- ԽՍՀՄ Ժողովրդական արվեստի հոբելյանական ցուցահանդեսը Մոսկվայում, 1927
- Փորագրանկարների և նկարների ցուցահանդես ՈՒՀԱՄ (Ուկրաինայի հեղափոխական արվեստի միությունը), Կիև, 1928
- Մասնակցել է «10-տարի» կերպարվեստի Հոբելյանական ցուցահանդեսին Երևանում, 1930
- Հայաստանի գեղարվեստի ցուցահանդեսի 11 ամյակը Երևանում, 1931
- Ցուցահանդես «Կարմիր բանակի 15 տարիները»։ Երևան, 1933
- Ցուցահանդես «Հայաստանի նկարիչների և քանդակագործների 13 տարիների գործունեությունը»։ Երևան, 1933
- Ցուցահանդես «Անդրկովկասի գեղարվեստական արվեստը»։ Առաջին Անդրկովկասյան արվեստի օլիմպիադա։ Թբիլիսի, 1934
- Կերպարվեստի ասպարեզում մատուցած ծառայությունների համար ՀՍՍՌ Կենտգործկոմի նախագահությունը նրան շնորհել է ռեսպուբլիկայի «Արվեստի վաստակավոր գործչի» կոչում, 1935
- Ընտրվել է Անդրկենտգործկոմի անդամ, 1935
- Ցուցահանդես «կերպարվեստի 15 տարի»։ Երևան, 1935
- Ցուցահանդես «Սովետական Սահմանադրություն»։ Երևան, 1937
- Համաշխարհային ցուցահանդես։ Նյու Յորք, 1938
- Կերպարվեստի ասպարեզում աչքի ընկած ծառայությունների համար ՍՍՌՄ Գերագույն Սովետը նրան պարգևատրել է՝ «Պատվո Նշան» շքանշանով, 1939
- Հայկական ԽՍՀ գեղարվեստի ցուցահանդես։ Մոսկվա-Լենինգրադ,1939
- Հայկական ԽՍՀ նկարիչների և քանդակագործների ստեղծագործությունների շարժական ցուցահանդես։ Հայաստան, 1939
- 20 տարվա ընթացքում Հայաստանի գեղարվեստի հուշարձանների հոբելյանական ցուցահանդես։ Երևան, 1940
- 20 տարվա Հայաստանի գեղարվեստի ցուցահանդես։ Թբիլիսի, 1941
- «Հայաստանի նկարիչները Հայրենական պատերազմում» ցուցահանդես։ Երևան, 1942
- «Կարմիր բանակի հերոս» ցուցահանդես։ Երևան, 1942
- Հոբելյանական ցուցահանդես «Հայրենական մեծ պատերազմ», Երևանում խորհրդային կառավարության կողմից ստեղծված 25-ամյա տարեդարձին նվիրված, 1942
- Ցուցահանդես «Հայրենիքի համար»։ Երևան, 1943
- Հայ նկարիչների ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1944
- ՍՍՌՄ Գերագույն Սովետի կողմից պարգևատրվում է երկրորդ «Պատվո նշան» շքանշանով, 1945
- Հայաստանի կերպարվեստի ցուցահանդես։ Երևան, 1945
- Հոբելյանական ցուցահանդես Հայաստանում խորհրդային իշխանության հաստատման 25-ամյակին նվիրված։ Երևան, 1945
- Մոսկվայի Հայկական ԽՍՀ գեղարվեստի ցուցահանդես, 1946
- Ստանում է քանդակագործության պրոֆեսորի կոչում, 1947
- Ընտրվում է Հայկ. ՍՍՌ Գերագույն Սովետի դեպուտատ, 1947
- Համամիութենական արվեստի ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1947
- Հայաստանի նկարիչների աշխատանքների հոբելյանական ցուցահանդես նվիրված Մեծ սոցիալիստական հեղափոխության 30-ամյակին։ Երևան, 1947
- Հայաստանի կոունիստական կուսակցության XIV համագումարին նվիրված Հայաստանի նկարիչների աշխատանքների ցուցահանդեսը։ Երևան, 1948
- Խորհրդային բանակի 30-ամյակին նվիրված խորհրդային արվեստի ցուցահանդեսը Հայաստանում։ Երևան, 1948
- Խորհրդային բանակի 30-ամյակին նվիրված խորհրդային արվեստի ցուցահանդեսը Հայաստանում։ Երևան, 1948
- Ընտրվում է ՍՍՌՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի թղթակից-անդամ, 1949
- Համամիութենական կերպարարվեստի ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1949
- Հայկական ՍՍՌ Գերագույն Սովետի նախագահությունը նրան շնորհում է ռեսպուբլիկայի «Ժողովրդական նկարչի» կոչման, 1950
- Հայաստանում կերպարվեստի ցուցահանդես՝ նվիրված Հայաստանում Խորհրդային Միության ստեղծման XXX ամյակին։ Երևանի Գեղարվեստի Համամիութենական Ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1950
- Ընտրվում է Հայկ. ՍՍՌ Գերագույն սովետի դեպուտատ։ 1951
- Գեղարվեստի ցուցահանդես։ Երևան, 1952
- ԽՍՀՄ Արվեստի ակադեմիայի անդամների աշխատանքների ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1952
- ԽՍՀՄ Արվեստի ակադեմիայի լիիրավ անդամների և թղթակից անդամների աշխատանքների երրորդ ցուցահանդեսը։ Մոսկվա, 1954
- Հայկական ԽՍՀ գեղարվեստի ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1956
- Խորհրդային արվեստագետների համամիութենական համագումարի նկարների և գրաֆիկայի ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1957
- Համամիութենական արվեստի ցուցահանդես՝ նվիրված Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխությանը։ (1917-1957)։ Մոսկվա, 1957
- Հայկական ԽՍՀ գեղարվեստի ցուցահանդես, նվիրված Հոկտեմբերյան սոցիալիստական Մեծ հեղափոխության 40-ամյակին։ Երևան, 1957
- ԽՍՀՄ Արվեստի ակադեմիայի լիիրավ անդամների և թղթակից անդամների աշխատանքների ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1957
- Ընտրվում է ՍՍՌՄ Գեղարվեստի ակադեմիայի իսկական անդամ, 1958
- Սոցիալիստական երկրների կերպարվեստի ցուցահանդես։ Մոսկվա-Լենինգրադ, 1958
- «Наш современник»: ԽՍՀՄ Արվեստի ակադեմիայի իսկական անդամների, պատվավոր անդամների և թղթակից անդամների աշխատանքների ցուցահանդես, 1959
- Հայաստանում խորհրդային իշխանության ստեղծման 40-ամյակին նվիրված Հանրապետական արվեստի ցուցահանդես։ Երևան,1960
- Համամիութենական արվեստի ցուցահանդես։ Մոսկվա, 1961
- Երևանում և Մոսկվայում առաջին անգամ կազմակերպվում է քառասնամյա ստեղծագործական գործունեությունը ամփոփող ցուցահանդես՝ շուրջ 400 աշխատանքներով, 1962
- ՍՍՌՄ Գերագույն Սովետի ապրիլի 12-ի հրամանագրով շնորհվեց ՍՍՌՄ ժողովրդական նկարչի կոչում,1963
- Ապրիլի 16-ին Մոսկվայում, ՍՍՌՄ գեղարվեստի ակադեմիայի սրահներում բացվեց նրա ստեղծագործությունների անհատական ցուցահանդեսը, 1963
- Երևանում «Մայր Հայաստան» մոնումենտալ հուշարձանով մասնակցում է նկարիչների միության ցուցահանդեսին, 1968
- Ետմահու արժանանում է ՀՍՍՀ պետական մրցանակի դափնեկրի կոչմանը, 1971
- «Մայր Հայաստան» հուշահամալիրը ցուցադրվում է ԱՄՆ Սպոկանե քաղաքում «Expo 74» միջազգային ցուցահանդեսի «Խորհրդային տաղավարում», 1974
- Մայր Հայաստան» հուշահամալիրը ցուցադրվում է Բուենոս Այրես քաղաքում բացված միջազգային ցուցահանդեսի «Հայաստանի տաղավարում», 1976
Պատկերասրահ
խմբագրել-
Հովհաննես Թումանյանի հուշարձանը
-
Ալեքսանդր Սպենդիարյանի հուշարձանը
-
Նելսոն Ստեփանյանի կիսանդրին
-
Զոհված զինվորի հիշատակին, 1968
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 10 (հայ.) — հատոր 10. — էջ 220—221.
- ↑ «Նեմեսիսի» հերոսներից մեկի՝ Արա Սարգսյանի մահվան պատճառն այդպես էլ անհայտ մնաց
- ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 4,16 Արա Սարգսյան, Բոսֆորի ափից մինչև անմահություն, ՎարդՀրատ ՍՊԸ, 2017։
- ↑ Վ. Հարությունյան «Արա Սարգսյան», Երևան, 1975։
- ↑ Գ. Մերժանով, «Իմ կտակը», Բեյրութ, 1972։
- ↑ Ա. Շիրակեան, «Կտակն էր նահատակներուն», Բեյրութ, 1965։
- ↑ 8,0 8,1 8,2 «Հայկական սովետական հանրագիտարան», խմբագիր՝ Վիկտոր Համբարձումյան, Երևան, Հայ սովետական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1984, էջ 220։
- ↑ Ինչո՞ւ են վաճառվում Արա Սարգսյանի քանդակները
- ↑ Հ.Պարանյան «Մի դիմաքանդակի պատմություն», Էջմիածին ամսագիր, 2016, հունվար
- ↑ В.Тиханова «Ара Сарксян», Москва, 1962․
- ↑ «Հուշեր Արա Սարգսյանի մասին», խմբ.՝ Ռ. Զարյան, Երևան, 1990։
- ↑ Архитектор, 1998, էջ 24
- ↑ Хронография Еревана, 2009, էջ 104
- ↑ «Նկարիչների միության առաջին հարկի ցուցասրահն այսուհետ կրելու է հիմնադրի՝ Արա Սարգսյանի անունը». armenpress.am. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 14-ին.
- ↑ «Մայրաքաղաքում բացվել է Ազգային արժանապատվության ասպետներին նվիրված աղբյուր-հուշակոթող». Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 5-ին.
Գրականություն
խմբագրել- Նվիրվում է Արա Սարգսյանի ծննդյան 115-ամյակին (1902-1969) (2017)։ Արա Սարգսյան։ Երևան։ «ՎարդՀրատ» ՍՊԸ։ ISBN 978-9939-833-24-8:
- Երևանի տարեգրությունը, Երևան քաղաքի պատմության թանգարան, 2009։
- Վարազդատ Հարությունյան, Անմոռաց հանդիպումներ /հուշագրություններ/, Երևան, 1998։
- Վ․ Հարությունյան, Արա Սարգսյան։ Կյանքն ու ստեղծագործությունը, Երևան, 1975։
- Հուշեր Արա Սարգսյանի մասին», խմբ.՝ Ռ. Զարյան, Երևան, 1990։
- Мкртчян Ш. Классик армянской скульптуры. К 110-летию со дня рождения Ара Саркисяна // Голос Армении : общественно-политическая газета. — 2012. — № 72.
- Авакян С. Ара Саркисян — 110. Вдохновленный камнем // газета «Иравунк». — 2012. Архивировано из первоисточника 5 հուլիսի 2013.
- Микаелян Л. Последняя тайна А. С. // Голос Армении : общественно-политическая газета. — 2010. — № 72.
- Солахян В. Жизнь-подвиг: неизвестные страницы жизни и деятельности выдающегося патриота, скульптора и педагога Ара Сарксяна. — Ер.: Грабер, 2004. — 79 с.
- Сарксян Ара Мигранович // «Архитектор»: краткий биографический справочник Союза архитекторов Армении / Сост. Л. С. Сафарян. — Ер.: «Зангак-97», 1998. — С. 24. — 422 с.
- Степанян Н. С. Искусство Армении: черты историко-художественного развития. — М.: Советский художник, 1989. — 312 с.
- Сарксян А. М. Статьи, выступления, воспоминания = Հոդվածներ, ելույթներ, հուշեր / В. Н. Арутюнян. — Ер.: Советакан грох, 1982. — 280 с.
- Сарксян Ара Мигранович // Большая советская энциклопедия / А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1976. — Т. 23.
- А. М. Сарксян (1902—1969) // Сто памятных дат. Художественный календарь. — М.: Советский художник, 1972. — 324 с.
- Советское искусство. Скульптура // Всеобщая история искусств. — М.: государственное изд-во «Искусство», 1966. — Т. 6: Искусство 20 века. Кн. 2. — С. 61. — 838 с.
- Сарксян Ара Мигранович // Театральная энциклопедия / П. А. Марков. — М.: Советская энциклопедия, 1965. — Т. 4. — С. 382.
- Ара Мигранович Сарксян: каталог выставки к 60-летию со дня рождения и 40-летию творческой деятельности. — М.: изд-во Академии художеств СССР, 1963. — 32 с.
- Тиханова В. А. Ара Сарксян. — М.: изд-во Академии художеств СССР, 1962. — 140 с.
- Шлеев В. В. Ара Мигранович Сарксян. — М.: Советский художник, 1952. — 68 с. — (Мастера советского искусства).
- Кравченко К. С. Очерки по истории искусства Армении. — М.: государственное изд-во «Искусство», 1939. — 99 с.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել- «Նեմեսիսի» հերոսներից մեկի՝ Արա Սարգսյանի մահվան պատճառն այդպես էլ անհայտ մնաց
- «Արա Սարգսյան». ZARK Foundation.
- «Արա Սարգսյանի 10 իրերը». www.mediamax.am. 2015 թ․ մարտի 28. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
- Արամ Արարատյան. ««Արա Սարգսյանը մեր արդի կերպարվեստի սյուներից է»․ Մարտիրոս Սարյան». Առավոտ. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
- «Արա Սարգսյան». www.iatp.am. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
- Անի Սմբատի, Արեգ Դավթյան (2014 թ․ սեպտեմբերի 14). «Ուրիշ արձաններ». imYerevan. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
- «Сарксян Ара Мигранович». Российская академия художеств. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-10-07-ին. Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 1-ին.
- «Армянское искусство 1920—1940 годов». Культура и искусство. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
- «Ара Сарксян (1902—1969). Осознавший смерть». Армянский информационный портал newarmenia.net. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 6-ին.
Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արա Սարգսյան» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արա Սարգսյան» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 10, էջ 220)։ |