Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհ

Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհը ներկայացված է անողանաշարավոր և ողնաշարավոր կենդանիների տեսակներով։ Ողնաշարավոր կենդանիները ներկայացվածն ձկների, երկկենցաղների, սողունների, թռչունների և կաթնասունների դասերով, որոնցից առավել հարուստ են թռչունների դասը[1]։

Ինչպես անողնաշար, այնպես էլ ողնաշարավոր կենդանիների տեսակային կազմի պարզաբանման գործընթացը Արցախում ներկայումս չի կարելի համարել ավարտված։ Հանրապետության կենդանական աշխարհի կազմում ողնաշարավոր կենդանինեները ներկայացված են 398 տեսակով, դրանցից 101-ը կաթնասուններ են (նախկինում նշված 94 տեսակի փոխարեն), 223-ը՝ թռչուններ, 50-ը` սողուններ, 7-ը` երկկենցաղներ և 17-ը` ձկներ։ Արցախի ֆաունայում բնակվում է աշխարհի ամենափոքր ցամաքային կաթնասունը՝ էթռուսական սպիտակատամը (Suncus etruscus): Անողնաշարների ճնշող մեծամասնությունը, մոտ 90-95%-ը, կազմում են միջատները[1]։

Ֆաունայի ներկայացուցիչների առավել խոցելի տեսակների վիճակի վերաբերյալ վերջին տարիներին Արցախում արձանագրվել են որոշակի հուսադրող դրական փոփոխություններ։ Մի շարք տեսակների վիճակը կայուն բարվոք է, օրինակ՝ գայլի (Canis lupus), շնագայլի (Canis aureus), կրծողների և թռչունների որոշ պոպուլյացիաների։ Արցախում կրկին արձանագրվել է ընձառյուծը (Pantera pardus), սակայն հայկական մուֆլոնի և շերտավոր բորենու հիմնական բնակատեղերը օկուպացված են ադրբեջանական ագրեսորների կողմից, ինչը թույլ չի տալիս այդ կենդանիների կարգավիճակի վերաբերյալ ունենալ հստակ տեղեկություններ[1]։

Քաշաթաղի և Մարտակերտի շրջանների միջին լեռնային գոտում արձանագրել են սև անգղ (Aegypius monachus), հանդիպման բավականին ցածր հաճախականություն ունեն սպիտակագլուխ անգղը (Gyps fulvus), գառնանգղը (Gypaetus barbatus): Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված պատերազմն իր բացասական հետևանքներն է թողել մի շարք մանր ու խոշոր կենդանատեսակների և նրանց բնակատեղերի վրա։ Այսօր Արցախի կենդանական աշխարհի վերաբերյալ նոր տեղեկությունների[1]։

Արցախի ֆաունայի համար առաջին անգամ նկարագրվել է 55 տեսակ անողնաշար կենդանիներ[1]։

Դասը Կարգը Ընտանիքը Տեսակի հայկական անվանումը Տեսակի լատինական անվանումը
Ոսկրային ձկներ Ostichtes Սաղմոնակերպեր Salmoniformes
Սաղմոնայիներ Salmonidae
Կարմրախայտ Salmo trutta Linnaeus, 1758
Ծածանակերպեր Cypriniformes
Ծածանայիներ Cyprinidae
Կարմրակն Rutilus rutilus Linnaeus, 1758
[Կովկասյան թեփուղ] Squalius orientalis Heckel, 1847
Հաշամ Ieuciscus aspius Linnaeus, 1758
Արծաթաձուկ leucaspius delineatus Heckel, 1843
Կուրի ենթաբերան Chondrostoma cyri Kessler, 1877
Կողակ Capoeto capoeto Guldenstadt, 1773
Կուրի բեղաձուկ Barbus cyri Filippi,1865
Ճանար luciobarbus capito Guldenstadt, 1773
Մուրծա luciobarbus mursa Guldenstadt, 1773
Ծածան Cyprinus carpio Linnacus, 1758
Արծափափայլ կարաս Carassius auratus Gibelio Bloch, 1782
Կուրի լերկաձուկ Oxynoemacheilus branditi Kessler, 1877
Բերգի լերկաձուկ Oxynoemacheilus bergianus Derjavin, 1934
Գուստերա Blicca bjoerkna Linnaeus, 1758
Լոքոյակերպեր Siluriformes
Լոքոներ Siluridae
Սովորական լոքո Silurus glanis Linnaeus, 1758
Պերկեսայիններ Perciformes
Պերկեսներ Percidae
Երկկենցաղներ Amphibia Գետի պերկես Perca fluviatilis Linnaeus, 1758
[Պոչավոր երկկենցաղներ] Caudata
Սալամանդրներ Salamandridae
Փոքրասիական տրիտոն Ommatotriton ophryticus Berthold, 1846
Անպոչ երկկենցաղներ Anura
Սխտորագորտեր Pelobatidae
Սիրիական սխտորագորտ Pelobates syriacus Boettger, 1889
Դոդոշներ Bufonidae
Կանաչ դոդոշ Bufo variabilis Pallas, 1769
Ծառագորտեր Hylidae
Շլկովնիկով ծառագորտ Hyla orientalis, Bedriaga,1890
Փոքրասիական ծառագորտ Hyla savignyi,Auduin, 1827
Իսկական գորտեր Ranidae
Փոքրասիական գորտ Rana macrocnemis, Boulenger, 1885
Լճագորտ Pelophylax ridibundus, Pallas, 1771
Սողուններ Reptilia Կրիաներ Testudines
Ցամաքային կրիաներ Testudinidae
Միջերկրածովային կրիա Testudo graeca, Linnaeus,1758
Ասիական քաղցրահամ ջրային կրիաներ Geoemydidae
Կասպիական կրիա Mauremys caspica, Gmelini, 1774
Սովորական կամ ճահճային կրիա] Emys orbicolaris, Linnaeus,1758
Մողեսներ Lacertilia =Sauria
Գեկկոնայիներ Gekkonidae
Կասպիական գեկկոն Cyrtoptdion caspium, Eichwald, 1831
Իլիկամողեսներ Anguidae
Դյուրաբեկ իլիկամողես Anguis colchia, Nordman, 1840
Դեղնափորիկ Pseudopus apodus, Pallas, 1775
Ագամայիներ Agamidae
Կովկասյան ագամա Laudakia caucasia, Eichwald, 1831
Փլատակային ագամա Trapelus lessonae, De Filippi 1865
Անդրկովկասյան տակիրյան կլորագլուխ Phrynocephalus persicus, De Filippi, 1863
Սցինկայիններ Scincidae
Ոսկեգույն մաբույա Trachylepis septemtaeniata, Reus, 1834
Երկարոտ սցինկեր Eumeces schneidri, Daudin, 1802
Շերտավոր մերկաչք Ablepharus bivitatus, Menetries, 1832
Իսկական մողեսներ Lacertidae
Գեղիրան օձագլուխ Ophisops elegans, Menetries, 1832
Քուռի ժայռային մողես Darevskia portchinskii, Kessler, 1878
Հայկական ժայռային մողես Darevskia armeniaca, Mehely, 1909
Ռոստոմբեկովի ժայռային մողես Darevskia rostombekovi, Darevsky 1957
Ռադդեի ժայռային մողես Darevskia radder, Boettger, 1892
Վալենտինի ժառային մողես Darevskia valentina, Boettger, 1892
Նաիրյան ժայռային մողես Darevskia nairensis, Darevsky, 1967
Դալի ժայռային մողես Darevskia dahli, Darevsky, 1957
Մարգագետնային մողես Darevskia praticola, Eversman, 1834
Միջին մողես Lacerta media, Lantzantd Cyren, 1920
Շերտավոր մողես Lacerto strigata, Eichwald, 1831
Սպիտակափոր ժայռային մողես Darevskia unisexualis, Darevsky, 1966
Ճարպիկ մողես Lacerto agilis, Linnaeus, 1758
Շտրաուխի մողեսիկ Eremias strauchi, Kessler, 1878
Անդրկովկասյան բազմագույն մողեսիկ Eremias arguta, Pallas, 1773
Անդրկովկասյան մողեսիկ Eremias plesker, Bedriaga,1905
Օձեր Serpentes
Կույր օձեր, Typhlopidae
Որդանման կույր օձ Typhlopus vermicularis, Merrem, 1820
Կեղծոտանիներ կամ վիշապներ

Boidae

Արևմտյան վիշապիկ Eryx jaculus, Linnaeus,1758
Լորտուանմաններ Colubridae
Սովորական լորտու Natrix natrix, Linnaeus, 1758
Ջրային լորտու Natrix tessellata, Laurenti,1768
Բազմագույն սահնօձ Hemorrhois ravergieri, Menetries, 1832
Կապտագույն սահնօձ Hemorrhois nummifer, Reuss,1834
Ձիթապտղագույն սահնօձ Platyceps najadum, Echwald, 1831
Կարմրափոր սահնօձ Hierophis schmidti, Nikolsky,1909
Պալասի սահնօձ Elaphe sauromates, Pallas, 1811
Անդրկովկասյան սահնօձ Zamenis hohenackeri, Strauch,1873
Պղնձօձ Coronella austriaca, Laurenti,1768
Նախշավոր օձ Elaphe dione, Pallas, 1773
Վզնոցավոր էյրենիս Eirenis collaris, Menetries,1832
Հայկական էյրենիս Eirenis punctatolincatas, Boettger, 1892
Հանդարտ էյրենիս Eirenis modestus, Martin, 1838
Սևագլուխ ռինխոկալամոս Rhynchocalamus melanocephalus, Jan, 1862
Պարսկական պսևդոցիկլոֆիս Pseudocyclophis persicus, Anoderso,1872
Կովկասյան կատվաօձ Telescopus fallox, Felschmann, 1831
Նետաօձ Pasammophis lincolatus, Brandt, 1836
Մողեսակեր օձ Malpolon monspessulanus, Hermann, 1804
Իժեր Viperidae
Դարևսկու իժ Viperapo darevskii Vedmederja, Orlov et Tuniev, 1986
Կովկասյան գյուրզա Vipera (Macrovipera) lebetino, Linnaeus, 1758
Թռչուններ Aves
Սուզակազգիներ Podicipediforms
Սուզակներ Podicipedidae
Մեծ սուզակ Podicepscristatus, Linnaeus, 1758
Թիաոտայիններ Pelecaniformes
Ձկնկուլներ Phalacrocoraedae
Փոքր ձկնկուլներ Phalacrocorax pygmaeus,Pallas, 1773
Մեծ ձկնկուլ Phalacrocorax carbo, Linnaeus, 1758
Արագիլանմաններ Ciconiiformes
Տառեղներ Ardeidae
Փոքր ջրցուլ Ixobrychul minutus, Linnaeus, 1766
Մեծ ջրցուլ Botaurus stellaris, Linnaeus, 1758
Եգիպտական տառեղ Bubuleus ibis, Linnaeus, 1758
Սպիտակ մեծ տառեղ Ardea alba, Linnaeus, 1758
Սպիտակ փոքր տառեղ Egietta garzetto, Linnacus, 1758
Մոխրագույն տառեղ Ardea cinerea, Linnaeus, 1758
Շիկակարմիր տառեղ Ardea purpurea, Linnaeus, 1766
Սագազգիներ Anseriformes Բադեր Antidae
Մոխրագույն սագ Anser anser, Linnaeus, 1758
Կռնչան բադ Anas platyrhynchos, Linnaeus, 1758
Կարմիր բադ Todorna ferruginea, Pallas, 1764
Մոխրագույն բադ Anas strepera, Linnaeus, 1758
Լայնակտուց բադ Anas clypeata, Linnaeus, 1758
Բազեանմաններ Falconiformes Ջրարծիվներ Pandionidae
Ջրարծիվ Pandino haliaetus, Linnaeus, 1758
Ճուռակներ Accipitiridae
Կարմիր ցին Milvus milvus, Linnaeus, 1758
Սև ցին Milvus migrans, Boddoert, 1783
Դաշտային մկնաճուռակ Circus cyaneus, Linnaeus, 1766
Տափաստանային մկնաճուռակ Circus macrourus, Gmelin, 1770
Մարգագետնային մկնաճուռակ Circus pygargus, Linnaeus, 1758
Ճահճային մկնաճուռակ Circus aeruginosus, Linnaeus, 1758
Ցախաքլորաորս Accipiter gentilis, Linnaeus, 1758
Լորաճուռակ Accipiter nisus,Linnaeus, 1758
Եվրոպական ճնճղաճուռակ Accipiter brevipes, Severttsov,1850
Թուրքմենական ճնճղաճուռակ Accipiter badius, Gmelin,1788
Թավշաոտ ճուռակ Buteo logopus, Pontoppidan,1763
Տափաստանային ճուռակ Buteo rufinus,Cretzschmar,1727
Մեծ ճուռակ Buteo buteo, Linnaeus, 1758
Օձակեր արծիվ Circocetus gallicus,Gmelin,1788
Գաճաճ արծիվ Hieraaetus pennatus,Gmelin,1788
Սպիտակապոչ արծիվ Haliaeetus albicilla, Linnaeus,1758
Երկարապոչ արծիվ Haliaeetus leucoryphus,Pallas,1771
Տափաստանային արծիվ Aquila nipalensis,Hodgson, 1833
Փոքր ենթարծիվ Aquila pomarina, Brehm, 1831
Մեծ ենթարծիվ Aquila clanga, Pallas, 1811
Գերեզմանարծիվ Aquila heliaca, Savigni, 1809
Քարարծիվ Aguila chrysaetos,Linnaeus, 1758
Գիշանգղ Neophron percnopterus,Linnaeus, 1758
Գառնանգղ Gypaetus barbatus, Linnaeus, 1758
Սև անգղ Aegypius monachus, Linnaeus, 1766
Սպիտակագլուղ անգղ Gyps fulvus, Hablize, 1758
Բազեներ Falkonidae
Տափաստանային հողմավար բազե Falco noumanni, Fleischer, 1818
Սովորական հողմավար բազե Falco tinnunculus, Linnaeuss, 1758
Կարմրաոտ բազե Falco vespertinus, Linnaeus, 1758
Աղավնաբազե Falco columbarius, Linnaeus, 1766
Արտույտաբազե Falco subbuteo, Linnaeus, 1758
Սապսան Falco peregrinus,Tunstall, 1771
Միջերկրածովային բազե Falco biarmicus, Temminck, 1825
Բալոբան Falco cherrug, Gray, 1834
Հավազգիներ Galliformes
Մարեհավեր Tetraonidae
Կովկասյան մարեհավ Lyrurus mlokosie,Taczanowski,1785
Փասիաններ Phasianidae
Թուրաջ Trancolinus francolinus,Linnaeus,1766
Քարակաքավ Alectoris chukar, Gray, 1830
Վայրի հնդկահավ Tetraogallus caspius, Gmelin,1784
Մոխրագույն կաքավ Perdix perdix, Linnaeus, 1758
Լոր Coturnix coturnix, Linnaeus, 1758
Սովորական փասիան Phasianus colchicus, Linnaeus, 1758
Կռունկազգիներ Gruiformes
Իսկական կռունկներ Gruidae
Մոխրագույն կռունկ Grus grus, Linnaeus, 1758
Գեղանի կռունկ Anthropoides, Virgo Linnaeus, 1758
Ջրահովվիկներ Rallidae
Ջրահովվիկ Rallus aquoticus, Linnaeus, 1758
Եղեգնահավ Gallinula chloropus, Linnaeus, 1758
Մեծ ճահճահովվիկ Porzana porzana, Linnaeus, 1766
Մրգահավ Crex crex, Linnaeus, 1758
Սուլթանահավ Porphyrio porphyrio, Linnaeus, 1758
Արոսներ Otididae
[Փոքր արոս https://econews.am/?p=5653&l=am] Tetrax tetrax, Linnaeus,1758
Մեծ արոս Otis tarda, Linnaeus,1758
Քարադրամաններ Charadriifomes
Ավդոտկաններ Burhinidae
Ավդոտկա Burhinus oedicnemus, Linnaeus,1758
Քարադրներ Charadriidae
Ոսկեփայլ քարադր Pluvialis apricaria, Linnaeus, 1758
Մոխրագույն քարադր Pluvialis squatorola, Linnaeus, 1758
Ճախրուկ Vanellus gregarius, Pallas, 1771
Սպիտակապոչ եղտյուրիկ Vanellus leucurus Lichtenstin, 1823
Կտցար-կաչաղակներ Haematopodidae
Կտցար-կաչաղակ Haematopus ostralegus,Linnacus,1758
Մորակտցարներ Scolopacidae
Սևուկ կտցար Tringa ochropus, Linnaeus, 1758
Ֆիֆի Tringa glareola, Linnaeus, 1758
Կարմրաոտ կտցար Tringa totanus, Linnaeus, 1758
Պտավոր կտցար Tringa erythropus, Pallas, 1764
Ծխագույն կտցար Tringa nebularia, Gunnerus, 1767
Ծիծառակտցարներ Glareolidae
Մարգագետնային ծիծառակտցարներ Glareola nordmanni, Fischer, 1842
Տափաստանային ծիծառակտցարներ Glareola pratincola, Linnaeus 1766
Որորներ Lariidae
Սևագլուխ որոր Ichthyaetus melanocephalus, Temmink 1820
Քրքջան որոր Larus cachinnans, Pallas 1811
Աղավնազգիներ Columbiformes
Դռլոններ Pteroclidae
Սևափոր դռլոն Pterocles orientalis, Linnaeus 1758
Սպիտակափոր դռլոն Pterocles alchata, Linnaeus 1766
Աղավնիներ Columbidae
Թխակապույտ աղավնի Columba livia, Gmelini 1789
Հոբալ Columba oenas, Linnaeus 1758
Անտառային աղավնի Columba palumbus, Linnaeus 1758
Սովորական տատրակ Streptopelia turtur, Linnaeus 1758
Փոքր տատրակ Streptopelia senegalensis, Linnaeus 1766
Օղակավոր տատրակ Streptopelia decaocta Frivaldszky, 1838
Կկուազգիներ Cuculiformes
Կկուներ Cuculidae
Փփուլավոր կկու Clamator glandarius, Linnacus 1758
Սովորական կկու Cuculus canorus, Linnacus 1758
Բվազգիներ Strigiformes
Իսկական բվեր Strigidae
Ականջավոր բու Asio otus, Linnaeus 1758
Եվրոպական բվիկ Otus scops, Linnaeus 1758
Տնային բվիկ Athene noctua, Scopoli, 1769
Թավշոտ բու Aegolius funereus, Llinnaeus 1758
Ճահճային բու Asio flammeus, Pontoppidan, 1763
Անտառաբու Strix aluco, Linnaeus 1758
Բվեճ Bubo bubo, Linnaeus 1758
Այծկիթազգիներ Caprimulgiformes
Այծիկիթեր Caprimulgidae
Այծկիթ Caprimulgus europaeus, Linnaeus 1758
Մանգաղաթևանմաններ Apodiformes
Մանգաղաթներ Apodidae
Սպիտակափոր մանգաղաթև Apus melba, Linnaeus,1758
Սև մանգաղաթև Apus apus, Linnaeus, 1758
Ճղագրավազգիներ Coraciformes
Ճղագռավներ Coracidae
Ներկարար Coracias garrulus, Linnaeus,1758
Ալկիոներ Alcedinidae
Երկնագույն ալկեոն Alcedo atthis, Linnaeus, 1758
Մեղվակերներ Meropidae
Ոսկեգույն մեղվակեր Merops apiaster, Linnaeus, 1758
Կանաչ մեղվակեր Merops persicus, Pallas 1773
Հոպոպներ Upupidae
Հոպոպ Upupa epops, Linnaeus 1758
Փայփոտանմաններ Piciformes Փայտորներ Picidae
Վիզգցուկ Jynx torquilla, Linnaeus 1758
Սև փայտփորներ Dryocopus martrus, Linnaeus 1758
Փոքր փայտփորներ Dendrocopos minor, Linnaeus 1758
Սիրիական փայտփորներ Dendrocopos syriaus, Hemprich et Ehrenberg1833
Միջին փայտփորներ Dendrcopos medius, Linnaeus 1758
Խայտաբղետ փայտփորներ Dendrcopos major, Linnaeus 1758
Սպիտակամեջք փայտփորներ Dendrcopos leucotos, Bechstein 1803
Կանաչ փայտփորներ Picus viridis, Linnaeus 1758
Ճնճղուկազգիներ Passeriformes
Ծիծեռնակներ Hirundinidae
Առափնյա ծիծեռնակ(չաշխատող հղում) Riparia riparia, Linnaeus 1758
Ժայռային ծիծեռնակ Ptyonoprogne rupestris Scopoli 1769
Գյուղական ծիծեռնակ Hirundo rustica, Linnaeus 1758
Քաղաքային ծիծեռնակ Delichon urbicum, Linnaeus 1758
Արտույտներ Alaudidae
Երկբծավոր արտույտ Melanocorypha bimaculata, Menetris,1832
Տափաստանային արտույտ Melanocorypha calandra, Menetris,1832
Մոխրագույն արտույտ Calndrella rufescens, Vieillot, 1820
Փոքր արտույտ Calandrella brachydactyla, Leisler,1814
Փուփուլավոր արտույտ Galerida cristata Linnaeus,1758
Անտառային արտույտ Lullula arborea, Linnaeus,1758
Դաշտային արտույտ Lullula arvensis, Linnaeus,1758
Եղջրավոր արտւյտ Eremophila alpestris,Linnaeus,1758
Խաղտտնիկներ Motacillidae
Դեղին խաղտտնիկներ Motacilla flava, Linnaeus,1758
Սևագլուխ խաղտտնիկ Motacilla felolegg, Michahelles,1830
Դեղնագլուխ խաղտտնիկ Motacilla citreola, Pallas,1776
Սպիտակ խաղտտնիկ Motacilla alba, Linnaeus, 1758
Լեռնային խաղտտնիկ Motacilla cinerea, Tunstall, 1771
Դաշտային ձիաթռչնակ Anthus campestris, Linnaeus, 1758
Անտառային ձիաթռչնակ Anthus trivialis, Linnaeus,1758
Մարգագետնային ձիաթռչնակ Anthus prantensis, Linnaeus,1758
Կարմրախածի ձիաթռչնակ Anthus cervinus, Pallas, 1811
Լեռնային ձիաթռչնակ Anthus spinoletta, Linnaeus, 1758
Շամփրուկներ Liniidae
Շիկամեջք շամփրուկ (ժուլան) Lanius collurio, Linnaeus, 1758
Կարմրակատար շամփրուկ Lanius senator, Linnaeus,1758
Սևաճակատ շամփրուկ Lanius minor, Gmelin,1788
Մոխրագույն շամփրուկ Lanius excubitor, Linnaeus, 1758
Պիրոլներ Oriolidae
Պիրոլ Oriolus oriolus, Linnaeus, 1758
Սարյակներ Sturnidae
Սովորական սարյակ Sturnus vulgaris,Linnaeus, 1758
Վարդագույն սարյակ Sturnus roseus, Linnaeus, 1758
Ագռավներ Corvidae
Անտառային կաչաղակ Garrulus glandarius,Linnaeus, 1758
Սովորական կաչաղակ Pica pica, Linnaeus, 1758
Կարմրակտուց ճայ Pyrrhocorax pyrrhocorax, Linnaeus, 1758
Ալպիական ճայ Pyrrhocorax graculus, Linnaeus, 1766
Սովորական ճայ Corvus monedula, Linnaeus,1758
Սերմնաքաղ Corvus frugilegus, Linnaeus,1758
Մոխրագույն ագռավ Corvus cornix, Linnaeus,1758
(Սև ագռավ) Առաջնագռավ Corvus corax, Linneus,1758
Սրնգահավեր Bombycillidae
Սրնգահավ Bombycilla garrulus, Linnaeus, 1758
Ջրաճնճղուկներ Cinchidae
Ջրաճնճղուկ Cinclus cinclus, Linnaeus, 1758
Եղնջաթռչնակներ Troylodytidae
Եղնջաթռչնակ Trogladytes troglodytes, Linnaeus, 1758
Նրբագեղիկներ Prunellidae
Անտառային նրբագեղիկ Prunella modularis, Linnaeus,1758
Ալպյան նրբագեղիկ Prunella collaris, Scopoli, 1769
Խայտաբղետ նրբագեղիկ Prunella ocularis, Radde, 1884
Շահրիկներ Sylviidae
Կանաչ մորեհավ Hippolais icterina, Vieillot,1817
Կեռնեխներ Turdidae
Շիկապոչ սոխակ Cercotrichas galactotes, Temminck, 1820
Սովորական սոխակ Luscinia luscinia, Linnaeus, 1758
Կապտափող սոխակ Luscinia svecica, Linnaeus, 1758
Սպիտակափող սոխակ Irania gutturalis, Guerin, 1843
Արշալույսիկ Erithacus rubecula, Linnaeus, 1758
Սևուկ կարմրատուտ Phoenicurus ochrurus, Gmelini 1774
Սովորական կարմրատուտ Phoenicurus phoenicurus, Linnaeus, 1758
Կարմրափորիկ կարմրատուտ Phoenicurus erythrogastrus, Guldenstadt, 1775
Մարգագետնային չքչքան Saxicola rubetra, Linnaeus, 1758
Սևագլուխ չքչքան Saxicola torquatus,Linnaeus, 1766
Սովորական քարաթռչնակ Oenanthe oenanthe, Linnaeus, 1758
Պարող քարաթռչնակ Oenanthe isabellina, Temmick, 1829
Սևախայտ քարաթռչնակ Oenanthe hispanica, Linnaeus,1758,
Սևաթիկունք քարաթռչնակ Oenanthe pleschanka, Lepechin, 1770
Սևավիզ քարաթռչնակ Oenanthe finschii , Heuglin, 1869
Խայտաբղետ քարակեռնեխ Monticola saxatilis Linnaeus, 1766
Կապույտ քարակեռնեխ Monticola solitarius, Linnaeus,1758
Սպիտակախածի կեռնեխ Turdus torquatus, Linnaeus, 1758
Սև կեռնեխ Turdus merula, Linnaeus, 1758
Սևախածի կեռնեխ Turdus atrogularis, Jarocki, 1819
Սպիտակահոնք կեռնեխ Turdus iliacus, Linnaeus, 1766
Սինակեռնեխ Turdus pilaris, Linnaeus, 1758
Սոսնձակեռնեխ Turdus visicivorus, Linnaeus, 1758
Երգող կեռնեխ Turdus philomelos, Brehm, 1831
Երաշտահավեր Paridae
Ճոճահավ Remiz pendulinus, Linnaeus, 1758
Մեծ երաշտահավ Parus major, Linnaeus, 1758
Փուփուլավոր երաշտահավ Parus cristatus, Linnaeus, 1758
Երկարագի երաշտահավ Aegithalos caudatus, Linnaeus, 1758
Միջերկրածովային երաշտահավ Poecile lugubris, Temminck, 1820
Սև երաշտահավ Parus ater, Linnaeus, 1758
Բեղավոր երաշտահավ Panurus biarmicus, Linnaeus, 1758
Երկնագույն երաշտահավ Cyanistes caeruleus, Linnaeus, 1758
Սողահավեր Sittidae
Սովորական սիտեղ Sitta europae, Linnaeus, 1758
Ժայռային փոքր սիտեղ Sitta ncumayer, Michahelles, 1830
Ժայռային մեծ սիտեղ Sitta tephronota, Sharpe,1772
Կարմրաթև մագլցող Tichodroma muraria, Linnaeus, 1766
Ծվծվիկներ Certhidae
Ծվծվիկ Certhia familiaris, Linnaeus, 1758
Ծվծվիկ կարճամատ Certhia brachydactyla,Brehm, 1820
Ճնճղուկներ Passeridac
Տնային ճնճղուկ Passer domesticus, Linnaeus, 1758
Իսպանական ճնճղուկ Passer hispaniolensis, Temminck, 1820
Դաշտային ճնճղուկ Passer montanus, Linnaeus, 1758
Ժայռային ճնճղուկ Petronia petronia, Linnaeus, 1766
Ձյան ճճղուկ Montifringilla nivalis, Linnaeus, 1766
Սերինոսազգիներ Fringillidae
Ամուրիկ Fringilla coelebs, Linnaeus, 1758
Կարմրաճակատ սերինոս Serinus pusillus, Pallas 1811
Կանաչ սերինոս Carduelis chloris, Linnaeus 1758
Կարմրակատար Carduelis carduelis, Linnaeus 1758
Կանեփնուկ Carduelis cannabina, Linnaeus 1758
Կարմրաթև ոսպնուկ Rhodopechys sanguineus, Goulol 1838
Սովորական ոսպնուկ Carpodacus erythrinus, Pallas 1770
Սովորական խածկտիկ Pyrrhula pyrrhula, Linnaeus1758
Հատբեկիչ Coccthrqustes coccthrqustes
Ազնվասարիկ Carduelis spinus, Linnaeus 1758
Անապատային խածկտիկ Bucanetes githayinea, Lichtenstein 1823
Մոնղոլական խածկտիկ Bucanetes mongolicus, Swinhoe 1870
Լեռնային վշասարեկ Linaria flavirostris, Linnaeus 1758
Ձյան դրախտապան Plectrophenax nivalis, Linnaeus 1758
Սովորական դրախտապան Emberiza citrinella, Linnaeus 1758
Կորեկնուկ Miliaria calandra, Linnaeus 1758
Լեռնային դրախտապան Emberiza cia, Linnaeus 1766
Ժայռային դրախտապան Emberiza buchanani, Blyth 1844
Այգու դրախտապան Emberiza hortulana, Linnaeus 1758
Սևագլուխ դրախտապան Emberiza melanocephala, Scopoli 1769
Եղեգնուտի դրախտապան Emberiza schoeniclus, Linnacus 1758
Սպիտակաթաս դրախտապան Emberiza leucocephala, Gmelini 1771
Կաթնասուններ Mammaeis Ոզնիներ Erinaceomorpha
Ոզնիներ Erinaceidae
Սպիտակափոր ոզնի Erinaceus concolor, Martin 1838
Լայնականջ ոզնի Hemiechinus auritus, Gmelini 1770
Միջատակերներ Jnsectivora
Խլուրդներ Talpidae
Կովկասյան խլուրդ Talpa caucasica, satunin, 1908
Փոքր խլուրդ Talpa levantis, Thomas, 1906
Գետնափորներ Soricidae
Կովկասյան գորշատամ Sorex satunini, Ognev, 1922
Փոքր գորշատամ Sorex minutus, Linnaeus, 1766
Ռադեի գորշատամ Sorex raddei, Satunin, 1895
Կովկասյան փոքր գորշատամ Sorex volnuchini, Ognev, 1922
Շելկովնիկովի ջրային սրնչակ Neomys teres, Miller, 1908
Էթռուսական գետնափոր Suncus etruscus, Savi, 1822
Երկարապոչ սպիտակատամ Crocidura guldenstadti, Pallas, 1811
Փոքր սպիտակատամ Crocidura suaveolensi, Pallas, 1811
Սպիտակափոր սպիտակատամ Crocidura leucodon, Herman, 1780
Արևելապարսկական սպիտակատամ Crocidura zarudnyi, Ognevi, 1928
Պարսկական սպիտակատամ ? Crocidura persica, Thomas, 1907 ?
Ձեռքաթևավորներ Chiroptera
Պայտաքթեր Rhinolophidae
Մեծ պայտաքիթ Rhinolophus ferrumequinum, Schreber, 1774
Փոքր պայտաքիթ Rhinolophus hipposideros, Borkhausen, 1797
Մեհելիի պայտաքիթ Rhinolophus mehelyi, Matschie, 1901
Հարավային պայտաքիթ Rhinolophus euryale, Blasius, 1853
Միջերկրածովային պայտաքիթ Rhinolophus blasii, Petters, 1866
Հարթաքթեր Vespertilienidae
Բեխշտեյնի գիշերաչղջիկ Myotis bechsteini, Khul, 1817
Սրականջ գիշերաչղջիկ Myotis blythii, Tomes,1857
Նատերերի գիշերաչղջիկ Myotis nattereri, Khul , 1817
Եռագույն գիշերաչղջիկ Myotis emarginatus,Geoffroy, 1806
Բեղավոր գիշերաչղջիկ Myotis mystacinus, Khul, 1817
Դաուբենտոնի գիշերաչղջիկ Myotis daubentoni, Khul, 1817
Գունատ երկարաթև Miniopterus pallidus, Thomas, 1907
Սովորական երկարաթև Miniopterus schreibersii, Khul 1817
Գորշ ականջեղ Plecotus auritus, Linnaeus,1758
Լեռնային ականջեղ Plecotus macrobullaris, Kuzyakint, 1965
Եվրոպական լայնականջ Barbastella barbastellus, Schreber, 1774
Կասպիական լայնականջ Barbastella caspica, Gretzschmar, 1830
Շեկ իրիկնաչղջիկ Nyctalus noctula, Schreber, 1780
Փոքր իրիկնաչղջիկ Nyctalus leisleri, Khul 1817
Թզուկ փոքրաչղջիկ Pipistrellus pipistrellus, Schreber, 1774
Միջերկրածովային փոքրաչղջիկ Pipistrellus kuhli, Kuhl, 1717
Գաճաճ փոքրաչղջիկ Pipistrellus pygmaeus, Leach 1825
Նատուզիուսի փոքրաչղջիկ Pipistrellus nathusii keyserling and Blasius 1839
Մաշկեղակերպ փոքրաչղջիկ Hypsugo savii, Bonaparte 1837
Երկգույն մաշկեղ Vespertilio murinus, Linnaeus 1758
Անապատային մաշկեղ Eptesicus bottae, Peters, 1869
ՈՒշաթռիչք մաղկեղ Eptesicus serotinus, Schreber, 1774
Բուլդոգակերպեր Mollosidae
Լայնականջ ծալքաշուրթ Tadarida teniotis, Rafinesque , 1814
Կրծողներ Rodentia
Վայրենակերպեր Hystricidae
Հնդկական վայրենակերպ Hhystrix indica, Kerr, 1837
Ճահճակուղբեր Mycastaridae
Ճահճակուղբ Myocaster coypus, Molina, 1782
Սկյուռներ Sciuridae
Պարսկական սկյուռ Sciurus anomalus, Gmelini, 1778
Փոքրասիական գետնասկյուռ Spermophilus xanthoprymnus, Bennett, 1835
Քնամկներ Muscardinidae (Myoxidae)
Մեծ քնամոլ Myoxus glis , Linnaeus, 1766
Անտառային քնամոլ Dryomys nitedula, Pallas, 1779
Ճագարամկներ Dipodidae
Փոքր ճագարամուկ Alactaga elater, Lichtenstein, 1825
Փոքրասիական ճագարամուկ Alactaga williamsi, Thomas, 1897
Մկներ Muridae
Տնային մուկ Mus musculus, Linnaeus, 1758
Դաշտամուկ Apodemus agrarius, Pallas, 1771
Փոքր անտառամուկ Apodemus uralensis, Pallas, 1811
Դեղնափոր տափաստանամուկ Apodemus witherbyi, Thomas, 1902
Պոնտական տափաստանամուկ Apodemus ponticus, Sviridenko, 1936
Գորշ առնետ Rattus norvegicus, Berkenhout, 1769
Սև առնետ Rattus rattus, Linnaeus, 1758
Համստերներ Cricetidae
Բրանդտի համստեր Mesocricetus brandti, Nehring, 1898
Սովորական համստեր Cricetus cricetus, Linnaeus, 1758
Մոխրագույն համստերիկ Cricetulus migrattorius, Pallas, 1773
Պարսկական ավազամուկ Meriones persicus, Blanford, 1875
Փոքրասիական ավազամուկ Meriones tristrami, Thomas, 1892
Վինոգրադովի ավազամուկ Meriones vinogradovi, Heptner, 1931
Անդրկովկասյան կուրամկնիկ Ellobius lutescens, Thomas, 1897
Ջրային առնետ Arvicola terrestris, Linnaeus, 1758
Օնդատրա Ondatra zibethicus, Linnaeus, 1766
Թփուտային դաշտամուկ Microtus majori, Thomas, 1906
Հասարակական դաշտամուկ Microtus socialis, Pallas, 1773
Եվրոպական ձյան դաշտամուկ Chionomys nivalis, Martins,1842
Շիդլովսկու դաշտամուկ Microtus schidlovskii, Argiropulo, 1933
Դաղստանյան դաշտամուկ Microtus daghestanicus, Shidlovsky,1919
Նազարովի դաշնամուկ Microtus nasarovi, Shidlovsky, 1938
Կույր մկներ Spalacidae
Ներինգի կուրամուկ Nannospolax nehringi, Satunin,1898
Նապաստակակերպներ Lagomorpha
Նապաստակներ Leporidae
Գորշ նապաստակ Lepus europaeus, Pallas, 1778
Գիշատիչներ Carnivara
Կզաքիսազգիներ Mustelidae
Ջրասամույր Lutra lutra, Linnaeus,1758
Գորշուկ Meles meles, Linnaeus,1758
Քարակզաքիս Martes foina, Erxleben, 1777
Անտառային կզաքիս Martes martes, Linnaeus,1758
Խայտաքիս Vormela peregusna,Guldenstadt,1770
Աքիս Mustela nivalis, Linnaeus, 1766
Արջեր Ursidae
Գորշ արջ Ursus arctos, Linnaeus, 1758
Սիրիական արջ Ursus arctus syriacus, Linnaeus,1758
Շնազգիներ Canidae
Շնագայլ Canis aureus, Linnaeus, 1758
Գայլ Canis lupus, Linnaeus, 1758
Սովորական աղվես Vulpes vulpes, Linnaeus, 1758
Քուրդիստանյան աղվես Vulpes v. kurdistanica, Satunin,1906
Անդրկովկասյան տափաստանային աղվես Vulpes v. alpherakyi, Satunin, 1906
Անդրկովկասյան լեռնային աղվես Vulpes v. alticola,Ognev, 1926
Բորենիներ Hyaenidae
Շերտավոր բորենի Hyaena hyaena, Linnacus, 1758
Կատվազգիներ Felidae
Ընձառույծ Panthera pardus, Linnaeus,1758
Անտառային կատու Felis silvestris, Linnaeus, 1758
Տափաստանային վայրի կատու Felis libyca, Forster,1780
Եղեգնակատու Felis chaus, Schreber, 1777
Լուան Lynx lynx, Linnaeus, 1758
Մանուլ(չաշխատող հղում) Otocolobus manul, Pallas, 1776
Զույգ կճղակավորներ Artiodactyla
Խոզեր Suidae
Վարազ Sus scrofa, Linnaeus,1758
Եղջերուներ Cervidae
Այծյամ Capreolus capreolus, Linnaeus, 1758
Ազնվացեղ եղջերու Cervus elaphus, Linnaeus,1758
Ցուլայիներ Bovidae
Մուֆլոն հայկական Ovis orientalis, Gmeliini, 1774
Բեզոարյան այծ Capra aegagrus, Erxleben, 1777

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Վահրամ Հայրապետյան (2019). «Կաչաղակաբերդ» ազգային պարկի կենսաբազմազանությունը. ք. Ստեփանակերտ.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)

Աղբյուրներ

խմբագրել
  • 1. Յավրույան Է.Գ., Հայրապետյան Վ. Տ., , (2003). Ղարաբաղի վայրի կաթնասունները (միջատակերներ, ձեռքաթևավորներ, կրծողներ). ԼՂՀ, ք. Ստեփանակերտ: «Դիզակպլյուս». էջ 120. {{cite book}}: |first= has numeric name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  • 2. Յավրույան Է.Գ., Հայրապետյան Վ. Տ., , (2003). Ղարաբաղի վայրի կաթնասունները (գիշատիչներ, կճղակավորներ). ԼՂՀ, ք. Ստեփանակերտ: «Դիզակպլյուս». էջ 48. {{cite book}}: |first= has numeric name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
  • 3. Հայրապետյան Վ. Տ., Յավրույան Է.Գ., Հարությունյան Մ.Կ., Յավրույան Դ. Է. , Մարգարյան Ն. Հ., Բաղրյան Ք.Բ.,, Մինասյան Հ.Ջ. , Աղասյան Ա.Բ.,, Գրիգորյան Մ.Ռ. (2012). Ղարաբաղի կենդանիների Կարմիր գիրք (Ողնաշարավորներ). ՀՀ. ք. Երևան: Էդիթպրինտ. էջ 303.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  • 4. Հայրապետյան Վ. Տ., Հարությունյան Մ.Կ, Յավրույան Է.Գ. (2016). Լեռնային Ղարաբաղի ձեռքաթևավորները (ֆաունան, էկոլոգիան, կենդանաաշխար¬հագրությունը). ԼՂՀ, ք. Ստեփանակերտ: «Դիզակ պլյուս». էջ 211.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  • 5. Հայրապետյան Վ. Տ., Գրիգորյան Մ. Ռ., ԱվագյանԱ.Ա (2021). Արցախի ֆաունայի միջատակերները. Ստեփանակերտ. էջ 168.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)