Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհ
| Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Արցախի Հանրապետության կենդանական աշխարհը ներկայացված է անողանաշարավոր և ողնաշարավոր կենդանիների տեսակներով։ Ողնաշարավոր կենդանիները ներկայացվածն ձկների, երկկենցաղների, սողունների, թռչունների և կաթնասունների դասերով, որոնցից առավել հարուստ են թռչունների դասը[1]։
Ինչպես անողնաշար, այնպես էլ ողնաշարավոր կենդանիների տեսակային կազմի պարզաբանման գործընթացը Արցախում ներկայումս չի կարելի համարել ավարտված։ Հանրապետության կենդանական աշխարհի կազմում ողնաշարավոր կենդանինեները ներկայացված են 398 տեսակով, դրանցից 101-ը կաթնասուններ են (նախկինում նշված 94 տեսակի փոխարեն), 223-ը՝ թռչուններ, 50-ը` սողուններ, 7-ը` երկկենցաղներ և 17-ը` ձկներ։ Արցախի ֆաունայում բնակվում է աշխարհի ամենափոքր ցամաքային կաթնասունը՝ էթռուսական սպիտակատամը (Suncus etruscus): Անողնաշարների ճնշող մեծամասնությունը, մոտ 90-95%-ը, կազմում են միջատները[1]։
Ֆաունայի ներկայացուցիչների առավել խոցելի տեսակների վիճակի վերաբերյալ վերջին տարիներին Արցախում արձանագրվել են որոշակի հուսադրող դրական փոփոխություններ։ Մի շարք տեսակների վիճակը կայուն բարվոք է, օրինակ՝ գայլի (Canis lupus), շնագայլի (Canis aureus), կրծողների և թռչունների որոշ պոպուլյացիաների։ Արցախում կրկին արձանագրվել է ընձառյուծը (Pantera pardus), սակայն հայկական մուֆլոնի և շերտավոր բորենու հիմնական բնակատեղերը օկուպացված են ադրբեջանական ագրեսորների կողմից, ինչը թույլ չի տալիս այդ կենդանիների կարգավիճակի վերաբերյալ ունենալ հստակ տեղեկություններ[1]։
Քաշաթաղի և Մարտակերտի շրջանների միջին լեռնային գոտում արձանագրել են սև անգղ (Aegypius monachus), հանդիպման բավականին ցածր հաճախականություն ունեն սպիտակագլուխ անգղը (Gyps fulvus), գառնանգղը (Gypaetus barbatus): Ադրբեջանի կողմից սանձազերծված պատերազմն իր բացասական հետևանքներն է թողել մի շարք մանր ու խոշոր կենդանատեսակների և նրանց բնակատեղերի վրա։ Այսօր Արցախի կենդանական աշխարհի վերաբերյալ նոր տեղեկությունների[1]։
Արցախի ֆաունայի համար առաջին անգամ նկարագրվել է 55 տեսակ անողնաշար կենդանիներ[1]։
| Դասը | Կարգը | Ընտանիքը | Տեսակի հայկական անվանումը | Տեսակի լատինական անվանումը |
|---|---|---|---|---|
| Ոսկրային ձկներ Ostichtes | Սաղմոնակերպեր Salmoniformes | |||
| Սաղմոնայիներ Salmonidae | ||||
| Կարմրախայտ | Salmo trutta Linnaeus, 1758 | |||
| Ծածանակերպեր Cypriniformes | ||||
| Ծածանայիներ Cyprinidae | ||||
| Կարմրակն | Rutilus rutilus Linnaeus, 1758 | |||
| [Կովկասյան թեփուղ] | Squalius orientalis Heckel, 1847 | |||
| Հաշամ | Ieuciscus aspius Linnaeus, 1758 | |||
| Արծաթաձուկ | leucaspius delineatus Heckel, 1843 | |||
| Կուրի ենթաբերան | Chondrostoma cyri Kessler, 1877 | |||
| Կողակ | Capoeto capoeto Guldenstadt, 1773 | |||
| Կուրի բեղաձուկ | Barbus cyri Filippi,1865 | |||
| Ճանար | luciobarbus capito Guldenstadt, 1773 | |||
| Մուրծա | luciobarbus mursa Guldenstadt, 1773 | |||
| Ծածան | Cyprinus carpio Linnacus, 1758 | |||
| Արծափափայլ կարաս | Carassius auratus Gibelio Bloch, 1782 | |||
| Կուրի լերկաձուկ | Oxynoemacheilus branditi Kessler, 1877 | |||
| Բերգի լերկաձուկ | Oxynoemacheilus bergianus Derjavin, 1934 | |||
| Գուստերա | Blicca bjoerkna Linnaeus, 1758 | |||
| Լոքոյակերպեր Siluriformes | ||||
| Լոքոներ Siluridae | ||||
| Սովորական լոքո | Silurus glanis Linnaeus, 1758 | |||
| Պերկեսայիններ Perciformes | ||||
| Պերկեսներ Percidae | ||||
| Երկկենցաղներ Amphibia | Գետի պերկես | Perca fluviatilis Linnaeus, 1758 | ||
| [Պոչավոր երկկենցաղներ] Caudata | ||||
| Սալամանդրներ Salamandridae | ||||
| Փոքրասիական տրիտոն | Ommatotriton ophryticus Berthold, 1846 | |||
| Անպոչ երկկենցաղներ Anura | ||||
| Սխտորագորտեր Pelobatidae | ||||
| Սիրիական սխտորագորտ | Pelobates syriacus Boettger, 1889 | |||
| Դոդոշներ Bufonidae | ||||
| Կանաչ դոդոշ | Bufo variabilis Pallas, 1769 | |||
| Ծառագորտեր Hylidae | ||||
| Շլկովնիկով ծառագորտ | Hyla orientalis, Bedriaga,1890 | |||
| Փոքրասիական ծառագորտ | Hyla savignyi,Auduin, 1827 | |||
| Իսկական գորտեր Ranidae | ||||
| Փոքրասիական գորտ | Rana macrocnemis, Boulenger, 1885 | |||
| Լճագորտ | Pelophylax ridibundus, Pallas, 1771 | |||
| Սողուններ Reptilia | Կրիաներ Testudines | |||
| Ցամաքային կրիաներ Testudinidae | ||||
| Միջերկրածովային կրիա | Testudo graeca, Linnaeus,1758 | |||
| Ասիական քաղցրահամ ջրային կրիաներ Geoemydidae | ||||
| Կասպիական կրիա | Mauremys caspica, Gmelini, 1774 | |||
| Սովորական կամ ճահճային կրիա] | Emys orbicolaris, Linnaeus,1758 | |||
| Մողեսներ Lacertilia =Sauria | ||||
| Գեկկոնայիներ Gekkonidae | ||||
| Կասպիական գեկկոն | Cyrtoptdion caspium, Eichwald, 1831 | |||
| Իլիկամողեսներ Anguidae | ||||
| Դյուրաբեկ իլիկամողես | Anguis colchia, Nordman, 1840 | |||
| Դեղնափորիկ | Pseudopus apodus, Pallas, 1775 | |||
| Ագամայիներ Agamidae | ||||
| Կովկասյան ագամա | Laudakia caucasia, Eichwald, 1831 | |||
| Փլատակային ագամա | Trapelus lessonae, De Filippi 1865 | |||
| Անդրկովկասյան տակիրյան կլորագլուխ | Phrynocephalus persicus, De Filippi, 1863 | |||
| Սցինկայիններ Scincidae | ||||
| Ոսկեգույն մաբույա | Trachylepis septemtaeniata, Reus, 1834 | |||
| Երկարոտ սցինկեր | Eumeces schneidri, Daudin, 1802 | |||
| Շերտավոր մերկաչք | Ablepharus bivitatus, Menetries, 1832 | |||
| Իսկական մողեսներ Lacertidae | ||||
| Գեղիրան օձագլուխ | Ophisops elegans, Menetries, 1832 | |||
| Քուռի ժայռային մողես | Darevskia portchinskii, Kessler, 1878 | |||
| Հայկական ժայռային մողես | Darevskia armeniaca, Mehely, 1909 | |||
| Ռոստոմբեկովի ժայռային մողես | Darevskia rostombekovi, Darevsky 1957 | |||
| Ռադդեի ժայռային մողես | Darevskia radder, Boettger, 1892 | |||
| Վալենտինի ժառային մողես | Darevskia valentina, Boettger, 1892 | |||
| Նաիրյան ժայռային մողես | Darevskia nairensis, Darevsky, 1967 | |||
| Դալի ժայռային մողես | Darevskia dahli, Darevsky, 1957 | |||
| Մարգագետնային մողես | Darevskia praticola, Eversman, 1834 | |||
| Միջին մողես | Lacerta media, Lantzantd Cyren, 1920 | |||
| Շերտավոր մողես | Lacerto strigata, Eichwald, 1831 | |||
| Սպիտակափոր ժայռային մողես | Darevskia unisexualis, Darevsky, 1966 | |||
| Ճարպիկ մողես | Lacerto agilis, Linnaeus, 1758 | |||
| Շտրաուխի մողեսիկ | Eremias strauchi, Kessler, 1878 | |||
| Անդրկովկասյան բազմագույն մողեսիկ | Eremias arguta, Pallas, 1773 | |||
| Անդրկովկասյան մողեսիկ | Eremias plesker, Bedriaga,1905 | |||
| Օձեր Serpentes | ||||
| Կույր օձեր, Typhlopidae | ||||
| Որդանման կույր օձ | Typhlopus vermicularis, Merrem, 1820 | |||
| Կեղծոտանիներ կամ վիշապներ
Boidae |
||||
| Արևմտյան վիշապիկ | Eryx jaculus, Linnaeus,1758 | |||
| Լորտուանմաններ Colubridae | ||||
| Սովորական լորտու | Natrix natrix, Linnaeus, 1758 | |||
| Ջրային լորտու | Natrix tessellata, Laurenti,1768 | |||
| Բազմագույն սահնօձ | Hemorrhois ravergieri, Menetries, 1832 | |||
| Կապտագույն սահնօձ | Hemorrhois nummifer, Reuss,1834 | |||
| Ձիթապտղագույն սահնօձ | Platyceps najadum, Echwald, 1831 | |||
| Կարմրափոր սահնօձ | Hierophis schmidti, Nikolsky,1909 | |||
| Պալասի սահնօձ | Elaphe sauromates, Pallas, 1811 | |||
| Անդրկովկասյան սահնօձ | Zamenis hohenackeri, Strauch,1873 | |||
| Պղնձօձ | Coronella austriaca, Laurenti,1768 | |||
| Նախշավոր օձ | Elaphe dione, Pallas, 1773 | |||
| Վզնոցավոր էյրենիս | Eirenis collaris, Menetries,1832 | |||
| Հայկական էյրենիս | Eirenis punctatolincatas, Boettger, 1892 | |||
| Հանդարտ էյրենիս | Eirenis modestus, Martin, 1838 | |||
| Սևագլուխ ռինխոկալամոս | Rhynchocalamus melanocephalus, Jan, 1862 | |||
| Պարսկական պսևդոցիկլոֆիս | Pseudocyclophis persicus, Anoderso,1872 | |||
| Կովկասյան կատվաօձ | Telescopus fallox, Felschmann, 1831 | |||
| Նետաօձ | Pasammophis lincolatus, Brandt, 1836 | |||
| Մողեսակեր օձ | Malpolon monspessulanus, Hermann, 1804 | |||
| Իժեր Viperidae | ||||
| Դարևսկու իժ | Viperapo darevskii Vedmederja, Orlov et Tuniev, 1986 | |||
| Կովկասյան գյուրզա | Vipera (Macrovipera) lebetino, Linnaeus, 1758 | |||
| Թռչուններ Aves | ||||
| Սուզակազգիներ Podicipediforms | ||||
| Սուզակներ Podicipedidae | ||||
| Մեծ սուզակ | Podicepscristatus, Linnaeus, 1758 | |||
| Թիաոտայիններ Pelecaniformes | ||||
| Ձկնկուլներ Phalacrocoraedae | ||||
| Փոքր ձկնկուլներ | Phalacrocorax pygmaeus,Pallas, 1773 | |||
| Մեծ ձկնկուլ | Phalacrocorax carbo, Linnaeus, 1758 | |||
| Արագիլանմաններ Ciconiiformes | ||||
| Տառեղներ Ardeidae | ||||
| Փոքր ջրցուլ | Ixobrychul minutus, Linnaeus, 1766 | |||
| Մեծ ջրցուլ | Botaurus stellaris, Linnaeus, 1758 | |||
| Եգիպտական տառեղ | Bubuleus ibis, Linnaeus, 1758 | |||
| Սպիտակ մեծ տառեղ | Ardea alba, Linnaeus, 1758 | |||
| Սպիտակ փոքր տառեղ | Egietta garzetto, Linnacus, 1758 | |||
| Մոխրագույն տառեղ | Ardea cinerea, Linnaeus, 1758 | |||
| Շիկակարմիր տառեղ | Ardea purpurea, Linnaeus, 1766 | |||
| Սագազգիներ Anseriformes | Բադեր Antidae | |||
| Մոխրագույն սագ | Anser anser, Linnaeus, 1758 | |||
| Կռնչան բադ | Anas platyrhynchos, Linnaeus, 1758 | |||
| Կարմիր բադ | Todorna ferruginea, Pallas, 1764 | |||
| Մոխրագույն բադ | Anas strepera, Linnaeus, 1758 | |||
| Լայնակտուց բադ | Anas clypeata, Linnaeus, 1758 | |||
| Բազեանմաններ Falconiformes | Ջրարծիվներ Pandionidae | |||
| Ջրարծիվ | Pandino haliaetus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ճուռակներ Accipitiridae | ||||
| Կարմիր ցին | Milvus milvus, Linnaeus, 1758 | |||
| Սև ցին | Milvus migrans, Boddoert, 1783 | |||
| Դաշտային մկնաճուռակ | Circus cyaneus, Linnaeus, 1766 | |||
| Տափաստանային մկնաճուռակ | Circus macrourus, Gmelin, 1770 | |||
| Մարգագետնային մկնաճուռակ | Circus pygargus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ճահճային մկնաճուռակ | Circus aeruginosus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ցախաքլորաորս | Accipiter gentilis, Linnaeus, 1758 | |||
| Լորաճուռակ | Accipiter nisus,Linnaeus, 1758 | |||
| Եվրոպական ճնճղաճուռակ | Accipiter brevipes, Severttsov,1850 | |||
| Թուրքմենական ճնճղաճուռակ | Accipiter badius, Gmelin,1788 | |||
| Թավշաոտ ճուռակ | Buteo logopus, Pontoppidan,1763 | |||
| Տափաստանային ճուռակ | Buteo rufinus,Cretzschmar,1727 | |||
| Մեծ ճուռակ | Buteo buteo, Linnaeus, 1758 | |||
| Օձակեր արծիվ | Circocetus gallicus,Gmelin,1788 | |||
| Գաճաճ արծիվ | Hieraaetus pennatus,Gmelin,1788 | |||
| Սպիտակապոչ արծիվ | Haliaeetus albicilla, Linnaeus,1758 | |||
| Երկարապոչ արծիվ | Haliaeetus leucoryphus,Pallas,1771 | |||
| Տափաստանային արծիվ | Aquila nipalensis,Hodgson, 1833 | |||
| Փոքր ենթարծիվ | Aquila pomarina, Brehm, 1831 | |||
| Մեծ ենթարծիվ | Aquila clanga, Pallas, 1811 | |||
| Գերեզմանարծիվ | Aquila heliaca, Savigni, 1809 | |||
| Քարարծիվ | Aguila chrysaetos,Linnaeus, 1758 | |||
| Գիշանգղ | Neophron percnopterus,Linnaeus, 1758 | |||
| Գառնանգղ | Gypaetus barbatus, Linnaeus, 1758 | |||
| Սև անգղ | Aegypius monachus, Linnaeus, 1766 | |||
| Սպիտակագլուղ անգղ | Gyps fulvus, Hablize, 1758 | |||
| Բազեներ Falkonidae | ||||
| Տափաստանային հողմավար բազե | Falco noumanni, Fleischer, 1818 | |||
| Սովորական հողմավար բազե | Falco tinnunculus, Linnaeuss, 1758 | |||
| Կարմրաոտ բազե | Falco vespertinus, Linnaeus, 1758 | |||
| Աղավնաբազե | Falco columbarius, Linnaeus, 1766 | |||
| Արտույտաբազե | Falco subbuteo, Linnaeus, 1758 | |||
| Սապսան | Falco peregrinus,Tunstall, 1771 | |||
| Միջերկրածովային բազե | Falco biarmicus, Temminck, 1825 | |||
| Բալոբան | Falco cherrug, Gray, 1834 | |||
| Հավազգիներ Galliformes | ||||
| Մարեհավեր Tetraonidae | ||||
| Կովկասյան մարեհավ | Lyrurus mlokosie,Taczanowski,1785 | |||
| Փասիաններ Phasianidae | ||||
| Թուրաջ | Trancolinus francolinus,Linnaeus,1766 | |||
| Քարակաքավ | Alectoris chukar, Gray, 1830 | |||
| Վայրի հնդկահավ | Tetraogallus caspius, Gmelin,1784 | |||
| Մոխրագույն կաքավ | Perdix perdix, Linnaeus, 1758 | |||
| Լոր | Coturnix coturnix, Linnaeus, 1758 | |||
| Սովորական փասիան | Phasianus colchicus, Linnaeus, 1758 | |||
| Կռունկազգիներ Gruiformes | ||||
| Իսկական կռունկներ Gruidae | ||||
| Մոխրագույն կռունկ | Grus grus, Linnaeus, 1758 | |||
| Գեղանի կռունկ | Anthropoides, Virgo Linnaeus, 1758 | |||
| Ջրահովվիկներ Rallidae | ||||
| Ջրահովվիկ | Rallus aquoticus, Linnaeus, 1758 | |||
| Եղեգնահավ | Gallinula chloropus, Linnaeus, 1758 | |||
| Մեծ ճահճահովվիկ | Porzana porzana, Linnaeus, 1766 | |||
| Մրգահավ | Crex crex, Linnaeus, 1758 | |||
| Սուլթանահավ | Porphyrio porphyrio, Linnaeus, 1758 | |||
| Արոսներ Otididae | ||||
| [Փոքր արոս https://econews.am/?p=5653&l=am] | Tetrax tetrax, Linnaeus,1758 | |||
| Մեծ արոս | Otis tarda, Linnaeus,1758 | |||
| Քարադրամաններ Charadriifomes | ||||
| Ավդոտկաններ Burhinidae | ||||
| Ավդոտկա | Burhinus oedicnemus, Linnaeus,1758 | |||
| Քարադրներ Charadriidae | ||||
| Ոսկեփայլ քարադր | Pluvialis apricaria, Linnaeus, 1758 | |||
| Մոխրագույն քարադր | Pluvialis squatorola, Linnaeus, 1758 | |||
| Ճախրուկ | Vanellus gregarius, Pallas, 1771 | |||
| Սպիտակապոչ եղտյուրիկ | Vanellus leucurus Lichtenstin, 1823 | |||
| Կտցար-կաչաղակներ Haematopodidae | ||||
| Կտցար-կաչաղակ | Haematopus ostralegus,Linnacus,1758 | |||
| Մորակտցարներ Scolopacidae | ||||
| Սևուկ կտցար | Tringa ochropus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ֆիֆի | Tringa glareola, Linnaeus, 1758 | |||
| Կարմրաոտ կտցար | Tringa totanus, Linnaeus, 1758 | |||
| Պտավոր կտցար | Tringa erythropus, Pallas, 1764 | |||
| Ծխագույն կտցար | Tringa nebularia, Gunnerus, 1767 | |||
| Ծիծառակտցարներ Glareolidae | ||||
| Մարգագետնային ծիծառակտցարներ | Glareola nordmanni, Fischer, 1842 | |||
| Տափաստանային ծիծառակտցարներ | Glareola pratincola, Linnaeus 1766 | |||
| Որորներ Lariidae | ||||
| Սևագլուխ որոր | Ichthyaetus melanocephalus, Temmink 1820 | |||
| Քրքջան որոր | Larus cachinnans, Pallas 1811 | |||
| Աղավնազգիներ Columbiformes | ||||
| Դռլոններ Pteroclidae | ||||
| Սևափոր դռլոն | Pterocles orientalis, Linnaeus 1758 | |||
| Սպիտակափոր դռլոն | Pterocles alchata, Linnaeus 1766 | |||
| Աղավնիներ Columbidae | ||||
| Թխակապույտ աղավնի | Columba livia, Gmelini 1789 | |||
| Հոբալ | Columba oenas, Linnaeus 1758 | |||
| Անտառային աղավնի | Columba palumbus, Linnaeus 1758 | |||
| Սովորական տատրակ | Streptopelia turtur, Linnaeus 1758 | |||
| Փոքր տատրակ | Streptopelia senegalensis, Linnaeus 1766 | |||
| Օղակավոր տատրակ | Streptopelia decaocta Frivaldszky, 1838 | |||
| Կկուազգիներ Cuculiformes | ||||
| Կկուներ Cuculidae | ||||
| Փփուլավոր կկու | Clamator glandarius, Linnacus 1758 | |||
| Սովորական կկու | Cuculus canorus, Linnacus 1758 | |||
| Բվազգիներ Strigiformes | ||||
| Իսկական բվեր Strigidae | ||||
| Ականջավոր բու | Asio otus, Linnaeus 1758 | |||
| Եվրոպական բվիկ | Otus scops, Linnaeus 1758 | |||
| Տնային բվիկ | Athene noctua, Scopoli, 1769 | |||
| Թավշոտ բու | Aegolius funereus, Llinnaeus 1758 | |||
| Ճահճային բու | Asio flammeus, Pontoppidan, 1763 | |||
| Անտառաբու | Strix aluco, Linnaeus 1758 | |||
| Բվեճ | Bubo bubo, Linnaeus 1758 | |||
| Այծկիթազգիներ Caprimulgiformes | ||||
| Այծիկիթեր Caprimulgidae | ||||
| Այծկիթ | Caprimulgus europaeus, Linnaeus 1758 | |||
| Մանգաղաթևանմաններ Apodiformes | ||||
| Մանգաղաթներ Apodidae | ||||
| Սպիտակափոր մանգաղաթև | Apus melba, Linnaeus,1758 | |||
| Սև մանգաղաթև | Apus apus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ճղագրավազգիներ Coraciformes | ||||
| Ճղագռավներ Coracidae | ||||
| Ներկարար | Coracias garrulus, Linnaeus,1758 | |||
| Ալկիոներ Alcedinidae | ||||
| Երկնագույն ալկեոն | Alcedo atthis, Linnaeus, 1758 | |||
| Մեղվակերներ Meropidae | ||||
| Ոսկեգույն մեղվակեր | Merops apiaster, Linnaeus, 1758 | |||
| Կանաչ մեղվակեր | Merops persicus, Pallas 1773 | |||
| Հոպոպներ Upupidae | ||||
| Հոպոպ | Upupa epops, Linnaeus 1758 | |||
| Փայփոտանմաններ Piciformes | Փայտորներ Picidae | |||
| Վիզգցուկ | Jynx torquilla, Linnaeus 1758 | |||
| Սև փայտփորներ | Dryocopus martrus, Linnaeus 1758 | |||
| Փոքր փայտփորներ | Dendrocopos minor, Linnaeus 1758 | |||
| Սիրիական փայտփորներ | Dendrocopos syriaus, Hemprich et Ehrenberg1833 | |||
| Միջին փայտփորներ | Dendrcopos medius, Linnaeus 1758 | |||
| Խայտաբղետ փայտփորներ | Dendrcopos major, Linnaeus 1758 | |||
| Սպիտակամեջք փայտփորներ | Dendrcopos leucotos, Bechstein 1803 | |||
| Կանաչ փայտփորներ | Picus viridis, Linnaeus 1758 | |||
| Ճնճղուկազգիներ Passeriformes | ||||
| Ծիծեռնակներ Hirundinidae | ||||
| Առափնյա ծիծեռնակ(չաշխատող հղում) | Riparia riparia, Linnaeus 1758 | |||
| Ժայռային ծիծեռնակ | Ptyonoprogne rupestris Scopoli 1769 | |||
| Գյուղական ծիծեռնակ | Hirundo rustica, Linnaeus 1758 | |||
| Քաղաքային ծիծեռնակ | Delichon urbicum, Linnaeus 1758 | |||
| Արտույտներ Alaudidae | ||||
| Երկբծավոր արտույտ | Melanocorypha bimaculata, Menetris,1832 | |||
| Տափաստանային արտույտ | Melanocorypha calandra, Menetris,1832 | |||
| Մոխրագույն արտույտ | Calndrella rufescens, Vieillot, 1820 | |||
| Փոքր արտույտ | Calandrella brachydactyla, Leisler,1814 | |||
| Փուփուլավոր արտույտ | Galerida cristata Linnaeus,1758 | |||
| Անտառային արտույտ | Lullula arborea, Linnaeus,1758 | |||
| Դաշտային արտույտ | Lullula arvensis, Linnaeus,1758 | |||
| Եղջրավոր արտւյտ | Eremophila alpestris,Linnaeus,1758 | |||
| Խաղտտնիկներ Motacillidae | ||||
| Դեղին խաղտտնիկներ | Motacilla flava, Linnaeus,1758 | |||
| Սևագլուխ խաղտտնիկ | Motacilla felolegg, Michahelles,1830 | |||
| Դեղնագլուխ խաղտտնիկ | Motacilla citreola, Pallas,1776 | |||
| Սպիտակ խաղտտնիկ | Motacilla alba, Linnaeus, 1758 | |||
| Լեռնային խաղտտնիկ | Motacilla cinerea, Tunstall, 1771 | |||
| Դաշտային ձիաթռչնակ | Anthus campestris, Linnaeus, 1758 | |||
| Անտառային ձիաթռչնակ | Anthus trivialis, Linnaeus,1758 | |||
| Մարգագետնային ձիաթռչնակ | Anthus prantensis, Linnaeus,1758 | |||
| Կարմրախածի ձիաթռչնակ | Anthus cervinus, Pallas, 1811 | |||
| Լեռնային ձիաթռչնակ | Anthus spinoletta, Linnaeus, 1758 | |||
| Շամփրուկներ Liniidae | ||||
| Շիկամեջք շամփրուկ (ժուլան) | Lanius collurio, Linnaeus, 1758 | |||
| Կարմրակատար շամփրուկ | Lanius senator, Linnaeus,1758 | |||
| Սևաճակատ շամփրուկ | Lanius minor, Gmelin,1788 | |||
| Մոխրագույն շամփրուկ | Lanius excubitor, Linnaeus, 1758 | |||
| Պիրոլներ Oriolidae | ||||
| Պիրոլ | Oriolus oriolus, Linnaeus, 1758 | |||
| Սարյակներ Sturnidae | ||||
| Սովորական սարյակ | Sturnus vulgaris,Linnaeus, 1758 | |||
| Վարդագույն սարյակ | Sturnus roseus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ագռավներ Corvidae | ||||
| Անտառային կաչաղակ | Garrulus glandarius,Linnaeus, 1758 | |||
| Սովորական կաչաղակ | Pica pica, Linnaeus, 1758 | |||
| Կարմրակտուց ճայ | Pyrrhocorax pyrrhocorax, Linnaeus, 1758 | |||
| Ալպիական ճայ | Pyrrhocorax graculus, Linnaeus, 1766 | |||
| Սովորական ճայ | Corvus monedula, Linnaeus,1758 | |||
| Սերմնաքաղ | Corvus frugilegus, Linnaeus,1758 | |||
| Մոխրագույն ագռավ | Corvus cornix, Linnaeus,1758 | |||
| (Սև ագռավ) Առաջնագռավ | Corvus corax, Linneus,1758 | |||
| Սրնգահավեր Bombycillidae | ||||
| Սրնգահավ | Bombycilla garrulus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ջրաճնճղուկներ Cinchidae | ||||
| Ջրաճնճղուկ | Cinclus cinclus, Linnaeus, 1758 | |||
| Եղնջաթռչնակներ Troylodytidae | ||||
| Եղնջաթռչնակ | Trogladytes troglodytes, Linnaeus, 1758 | |||
| Նրբագեղիկներ Prunellidae | ||||
| Անտառային նրբագեղիկ | Prunella modularis, Linnaeus,1758 | |||
| Ալպյան նրբագեղիկ | Prunella collaris, Scopoli, 1769 | |||
| Խայտաբղետ նրբագեղիկ | Prunella ocularis, Radde, 1884 | |||
| Շահրիկներ Sylviidae | ||||
| Կանաչ մորեհավ | Hippolais icterina, Vieillot,1817 | |||
| Կեռնեխներ Turdidae | ||||
| Շիկապոչ սոխակ | Cercotrichas galactotes, Temminck, 1820 | |||
| Սովորական սոխակ | Luscinia luscinia, Linnaeus, 1758 | |||
| Կապտափող սոխակ | Luscinia svecica, Linnaeus, 1758 | |||
| Սպիտակափող սոխակ | Irania gutturalis, Guerin, 1843 | |||
| Արշալույսիկ | Erithacus rubecula, Linnaeus, 1758 | |||
| Սևուկ կարմրատուտ | Phoenicurus ochrurus, Gmelini 1774 | |||
| Սովորական կարմրատուտ | Phoenicurus phoenicurus, Linnaeus, 1758 | |||
| Կարմրափորիկ կարմրատուտ | Phoenicurus erythrogastrus, Guldenstadt, 1775 | |||
| Մարգագետնային չքչքան | Saxicola rubetra, Linnaeus, 1758 | |||
| Սևագլուխ չքչքան | Saxicola torquatus,Linnaeus, 1766 | |||
| Սովորական քարաթռչնակ | Oenanthe oenanthe, Linnaeus, 1758 | |||
| Պարող քարաթռչնակ | Oenanthe isabellina, Temmick, 1829 | |||
| Սևախայտ քարաթռչնակ | Oenanthe hispanica, Linnaeus,1758, | |||
| Սևաթիկունք քարաթռչնակ | Oenanthe pleschanka, Lepechin, 1770 | |||
| Սևավիզ քարաթռչնակ | Oenanthe finschii , Heuglin, 1869 | |||
| Խայտաբղետ քարակեռնեխ | Monticola saxatilis Linnaeus, 1766 | |||
| Կապույտ քարակեռնեխ | Monticola solitarius, Linnaeus,1758 | |||
| Սպիտակախածի կեռնեխ | Turdus torquatus, Linnaeus, 1758 | |||
| Սև կեռնեխ | Turdus merula, Linnaeus, 1758 | |||
| Սևախածի կեռնեխ | Turdus atrogularis, Jarocki, 1819 | |||
| Սպիտակահոնք կեռնեխ | Turdus iliacus, Linnaeus, 1766 | |||
| Սինակեռնեխ | Turdus pilaris, Linnaeus, 1758 | |||
| Սոսնձակեռնեխ | Turdus visicivorus, Linnaeus, 1758 | |||
| Երգող կեռնեխ | Turdus philomelos, Brehm, 1831 | |||
| Երաշտահավեր Paridae | ||||
| Ճոճահավ | Remiz pendulinus, Linnaeus, 1758 | |||
| Մեծ երաշտահավ | Parus major, Linnaeus, 1758 | |||
| Փուփուլավոր երաշտահավ | Parus cristatus, Linnaeus, 1758 | |||
| Երկարագի երաշտահավ | Aegithalos caudatus, Linnaeus, 1758 | |||
| Միջերկրածովային երաշտահավ | Poecile lugubris, Temminck, 1820 | |||
| Սև երաշտահավ | Parus ater, Linnaeus, 1758 | |||
| Բեղավոր երաշտահավ | Panurus biarmicus, Linnaeus, 1758 | |||
| Երկնագույն երաշտահավ | Cyanistes caeruleus, Linnaeus, 1758 | |||
| Սողահավեր Sittidae | ||||
| Սովորական սիտեղ | Sitta europae, Linnaeus, 1758 | |||
| Ժայռային փոքր սիտեղ | Sitta ncumayer, Michahelles, 1830 | |||
| Ժայռային մեծ սիտեղ | Sitta tephronota, Sharpe,1772 | |||
| Կարմրաթև մագլցող | Tichodroma muraria, Linnaeus, 1766 | |||
| Ծվծվիկներ Certhidae | ||||
| Ծվծվիկ | Certhia familiaris, Linnaeus, 1758 | |||
| Ծվծվիկ կարճամատ | Certhia brachydactyla,Brehm, 1820 | |||
| Ճնճղուկներ Passeridac | ||||
| Տնային ճնճղուկ | Passer domesticus, Linnaeus, 1758 | |||
| Իսպանական ճնճղուկ | Passer hispaniolensis, Temminck, 1820 | |||
| Դաշտային ճնճղուկ | Passer montanus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ժայռային ճնճղուկ | Petronia petronia, Linnaeus, 1766 | |||
| Ձյան ճճղուկ | Montifringilla nivalis, Linnaeus, 1766 | |||
| Սերինոսազգիներ Fringillidae | ||||
| Ամուրիկ | Fringilla coelebs, Linnaeus, 1758 | |||
| Կարմրաճակատ սերինոս | Serinus pusillus, Pallas 1811 | |||
| Կանաչ սերինոս | Carduelis chloris, Linnaeus 1758 | |||
| Կարմրակատար | Carduelis carduelis, Linnaeus 1758 | |||
| Կանեփնուկ | Carduelis cannabina, Linnaeus 1758 | |||
| Կարմրաթև ոսպնուկ | Rhodopechys sanguineus, Goulol 1838 | |||
| Սովորական ոսպնուկ | Carpodacus erythrinus, Pallas 1770 | |||
| Սովորական խածկտիկ | Pyrrhula pyrrhula, Linnaeus1758 | |||
| Հատբեկիչ | Coccthrqustes coccthrqustes | |||
| Ազնվասարիկ | Carduelis spinus, Linnaeus 1758 | |||
| Անապատային խածկտիկ | Bucanetes githayinea, Lichtenstein 1823 | |||
| Մոնղոլական խածկտիկ | Bucanetes mongolicus, Swinhoe 1870 | |||
| Լեռնային վշասարեկ | Linaria flavirostris, Linnaeus 1758 | |||
| Ձյան դրախտապան | Plectrophenax nivalis, Linnaeus 1758 | |||
| Սովորական դրախտապան | Emberiza citrinella, Linnaeus 1758 | |||
| Կորեկնուկ | Miliaria calandra, Linnaeus 1758 | |||
| Լեռնային դրախտապան | Emberiza cia, Linnaeus 1766 | |||
| Ժայռային դրախտապան | Emberiza buchanani, Blyth 1844 | |||
| Այգու դրախտապան | Emberiza hortulana, Linnaeus 1758 | |||
| Սևագլուխ դրախտապան | Emberiza melanocephala, Scopoli 1769 | |||
| Եղեգնուտի դրախտապան | Emberiza schoeniclus, Linnacus 1758 | |||
| Սպիտակաթաս դրախտապան | Emberiza leucocephala, Gmelini 1771 | |||
| Կաթնասուններ Mammaeis | Ոզնիներ Erinaceomorpha | |||
| Ոզնիներ Erinaceidae | ||||
| Սպիտակափոր ոզնի | Erinaceus concolor, Martin 1838 | |||
| Լայնականջ ոզնի | Hemiechinus auritus, Gmelini 1770 | |||
| Միջատակերներ Jnsectivora | ||||
| Խլուրդներ Talpidae | ||||
| Կովկասյան խլուրդ | Talpa caucasica, satunin, 1908 | |||
| Փոքր խլուրդ | Talpa levantis, Thomas, 1906 | |||
| Գետնափորներ Soricidae | ||||
| Կովկասյան գորշատամ | Sorex satunini, Ognev, 1922 | |||
| Փոքր գորշատամ | Sorex minutus, Linnaeus, 1766 | |||
| Ռադեի գորշատամ | Sorex raddei, Satunin, 1895 | |||
| Կովկասյան փոքր գորշատամ | Sorex volnuchini, Ognev, 1922 | |||
| Շելկովնիկովի ջրային սրնչակ | Neomys teres, Miller, 1908 | |||
| Էթռուսական գետնափոր | Suncus etruscus, Savi, 1822 | |||
| Երկարապոչ սպիտակատամ | Crocidura guldenstadti, Pallas, 1811 | |||
| Փոքր սպիտակատամ | Crocidura suaveolensi, Pallas, 1811 | |||
| Սպիտակափոր սպիտակատամ | Crocidura leucodon, Herman, 1780 | |||
| Արևելապարսկական սպիտակատամ | Crocidura zarudnyi, Ognevi, 1928 | |||
| Պարսկական սպիտակատամ ? | Crocidura persica, Thomas, 1907 ? | |||
| Ձեռքաթևավորներ Chiroptera | ||||
| Պայտաքթեր Rhinolophidae | ||||
| Մեծ պայտաքիթ | Rhinolophus ferrumequinum, Schreber, 1774 | |||
| Փոքր պայտաքիթ | Rhinolophus hipposideros, Borkhausen, 1797 | |||
| Մեհելիի պայտաքիթ | Rhinolophus mehelyi, Matschie, 1901 | |||
| Հարավային պայտաքիթ | Rhinolophus euryale, Blasius, 1853 | |||
| Միջերկրածովային պայտաքիթ | Rhinolophus blasii, Petters, 1866 | |||
| Հարթաքթեր Vespertilienidae | ||||
| Բեխշտեյնի գիշերաչղջիկ | Myotis bechsteini, Khul, 1817 | |||
| Սրականջ գիշերաչղջիկ | Myotis blythii, Tomes,1857 | |||
| Նատերերի գիշերաչղջիկ | Myotis nattereri, Khul , 1817 | |||
| Եռագույն գիշերաչղջիկ | Myotis emarginatus,Geoffroy, 1806 | |||
| Բեղավոր գիշերաչղջիկ | Myotis mystacinus, Khul, 1817 | |||
| Դաուբենտոնի գիշերաչղջիկ | Myotis daubentoni, Khul, 1817 | |||
| Գունատ երկարաթև | Miniopterus pallidus, Thomas, 1907 | |||
| Սովորական երկարաթև | Miniopterus schreibersii, Khul 1817 | |||
| Գորշ ականջեղ | Plecotus auritus, Linnaeus,1758 | |||
| Լեռնային ականջեղ | Plecotus macrobullaris, Kuzyakint, 1965 | |||
| Եվրոպական լայնականջ | Barbastella barbastellus, Schreber, 1774 | |||
| Կասպիական լայնականջ | Barbastella caspica, Gretzschmar, 1830 | |||
| Շեկ իրիկնաչղջիկ | Nyctalus noctula, Schreber, 1780 | |||
| Փոքր իրիկնաչղջիկ | Nyctalus leisleri, Khul 1817 | |||
| Թզուկ փոքրաչղջիկ | Pipistrellus pipistrellus, Schreber, 1774 | |||
| Միջերկրածովային փոքրաչղջիկ | Pipistrellus kuhli, Kuhl, 1717 | |||
| Գաճաճ փոքրաչղջիկ | Pipistrellus pygmaeus, Leach 1825 | |||
| Նատուզիուսի փոքրաչղջիկ | Pipistrellus nathusii keyserling and Blasius 1839 | |||
| Մաշկեղակերպ փոքրաչղջիկ | Hypsugo savii, Bonaparte 1837 | |||
| Երկգույն մաշկեղ | Vespertilio murinus, Linnaeus 1758 | |||
| Անապատային մաշկեղ | Eptesicus bottae, Peters, 1869 | |||
| ՈՒշաթռիչք մաղկեղ | Eptesicus serotinus, Schreber, 1774 | |||
| Բուլդոգակերպեր Mollosidae | ||||
| Լայնականջ ծալքաշուրթ | Tadarida teniotis, Rafinesque , 1814 | |||
| Կրծողներ Rodentia | ||||
| Վայրենակերպեր Hystricidae | ||||
| Հնդկական վայրենակերպ | Hhystrix indica, Kerr, 1837 | |||
| Ճահճակուղբեր Mycastaridae | ||||
| Ճահճակուղբ | Myocaster coypus, Molina, 1782 | |||
| Սկյուռներ Sciuridae | ||||
| Պարսկական սկյուռ | Sciurus anomalus, Gmelini, 1778 | |||
| Փոքրասիական գետնասկյուռ | Spermophilus xanthoprymnus, Bennett, 1835 | |||
| Քնամկներ Muscardinidae (Myoxidae) | ||||
| Մեծ քնամոլ | Myoxus glis , Linnaeus, 1766 | |||
| Անտառային քնամոլ | Dryomys nitedula, Pallas, 1779 | |||
| Ճագարամկներ Dipodidae | ||||
| Փոքր ճագարամուկ | Alactaga elater, Lichtenstein, 1825 | |||
| Փոքրասիական ճագարամուկ | Alactaga williamsi, Thomas, 1897 | |||
| Մկներ Muridae | ||||
| Տնային մուկ | Mus musculus, Linnaeus, 1758 | |||
| Դաշտամուկ | Apodemus agrarius, Pallas, 1771 | |||
| Փոքր անտառամուկ | Apodemus uralensis, Pallas, 1811 | |||
| Դեղնափոր տափաստանամուկ | Apodemus witherbyi, Thomas, 1902 | |||
| Պոնտական տափաստանամուկ | Apodemus ponticus, Sviridenko, 1936 | |||
| Գորշ առնետ | Rattus norvegicus, Berkenhout, 1769 | |||
| Սև առնետ | Rattus rattus, Linnaeus, 1758 | |||
| Համստերներ Cricetidae | ||||
| Բրանդտի համստեր | Mesocricetus brandti, Nehring, 1898 | |||
| Սովորական համստեր | Cricetus cricetus, Linnaeus, 1758 | |||
| Մոխրագույն համստերիկ | Cricetulus migrattorius, Pallas, 1773 | |||
| Պարսկական ավազամուկ | Meriones persicus, Blanford, 1875 | |||
| Փոքրասիական ավազամուկ | Meriones tristrami, Thomas, 1892 | |||
| Վինոգրադովի ավազամուկ | Meriones vinogradovi, Heptner, 1931 | |||
| Անդրկովկասյան կուրամկնիկ | Ellobius lutescens, Thomas, 1897 | |||
| Ջրային առնետ | Arvicola terrestris, Linnaeus, 1758 | |||
| Օնդատրա | Ondatra zibethicus, Linnaeus, 1766 | |||
| Թփուտային դաշտամուկ | Microtus majori, Thomas, 1906 | |||
| Հասարակական դաշտամուկ | Microtus socialis, Pallas, 1773 | |||
| Եվրոպական ձյան դաշտամուկ | Chionomys nivalis, Martins,1842 | |||
| Շիդլովսկու դաշտամուկ | Microtus schidlovskii, Argiropulo, 1933 | |||
| Դաղստանյան դաշտամուկ | Microtus daghestanicus, Shidlovsky,1919 | |||
| Նազարովի դաշնամուկ | Microtus nasarovi, Shidlovsky, 1938 | |||
| Կույր մկներ Spalacidae | ||||
| Ներինգի կուրամուկ | Nannospolax nehringi, Satunin,1898 | |||
| Նապաստակակերպներ Lagomorpha | ||||
| Նապաստակներ Leporidae | ||||
| Գորշ նապաստակ | Lepus europaeus, Pallas, 1778 | |||
| Գիշատիչներ Carnivara | ||||
| Կզաքիսազգիներ Mustelidae | ||||
| Ջրասամույր | Lutra lutra, Linnaeus,1758 | |||
| Գորշուկ | Meles meles, Linnaeus,1758 | |||
| Քարակզաքիս | Martes foina, Erxleben, 1777 | |||
| Անտառային կզաքիս | Martes martes, Linnaeus,1758 | |||
| Խայտաքիս | Vormela peregusna,Guldenstadt,1770 | |||
| Աքիս | Mustela nivalis, Linnaeus, 1766 | |||
| Արջեր Ursidae | ||||
| Գորշ արջ | Ursus arctos, Linnaeus, 1758 | |||
| Սիրիական արջ | Ursus arctus syriacus, Linnaeus,1758 | |||
| Շնազգիներ Canidae | ||||
| Շնագայլ | Canis aureus, Linnaeus, 1758 | |||
| Գայլ | Canis lupus, Linnaeus, 1758 | |||
| Սովորական աղվես | Vulpes vulpes, Linnaeus, 1758 | |||
| Քուրդիստանյան աղվես | Vulpes v. kurdistanica, Satunin,1906 | |||
| Անդրկովկասյան տափաստանային աղվես | Vulpes v. alpherakyi, Satunin, 1906 | |||
| Անդրկովկասյան լեռնային աղվես | Vulpes v. alticola,Ognev, 1926 | |||
| Բորենիներ Hyaenidae | ||||
| Շերտավոր բորենի | Hyaena hyaena, Linnacus, 1758 | |||
| Կատվազգիներ Felidae | ||||
| Ընձառույծ | Panthera pardus, Linnaeus,1758 | |||
| Անտառային կատու | Felis silvestris, Linnaeus, 1758 | |||
| Տափաստանային վայրի կատու | Felis libyca, Forster,1780 | |||
| Եղեգնակատու | Felis chaus, Schreber, 1777 | |||
| Լուան | Lynx lynx, Linnaeus, 1758 | |||
| Մանուլ(չաշխատող հղում) | Otocolobus manul, Pallas, 1776 | |||
| Զույգ կճղակավորներ Artiodactyla | ||||
| Խոզեր Suidae | ||||
| Վարազ | Sus scrofa, Linnaeus,1758 | |||
| Եղջերուներ Cervidae | ||||
| Այծյամ | Capreolus capreolus, Linnaeus, 1758 | |||
| Ազնվացեղ եղջերու | Cervus elaphus, Linnaeus,1758 | |||
| Ցուլայիներ Bovidae | ||||
| Մուֆլոն հայկական | Ovis orientalis, Gmeliini, 1774 | |||
| Բեզոարյան այծ | Capra aegagrus, Erxleben, 1777 |
Ծանոթագրություններ խմբագրել
Աղբյուրներ խմբագրել
- 1. Յավրույան Է.Գ., Հայրապետյան Վ. Տ., , (2003). Ղարաբաղի վայրի կաթնասունները (միջատակերներ, ձեռքաթևավորներ, կրծողներ). ԼՂՀ, ք. Ստեփանակերտ: «Դիզակպլյուս». էջ 120.
{{cite book}}:|first=has numeric name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - 2. Յավրույան Է.Գ., Հայրապետյան Վ. Տ., , (2003). Ղարաբաղի վայրի կաթնասունները (գիշատիչներ, կճղակավորներ). ԼՂՀ, ք. Ստեփանակերտ: «Դիզակպլյուս». էջ 48.
{{cite book}}:|first=has numeric name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link) - 3. Հայրապետյան Վ. Տ., Յավրույան Է.Գ., Հարությունյան Մ.Կ., Յավրույան Դ. Է. , Մարգարյան Ն. Հ., Բաղրյան Ք.Բ.,, Մինասյան Հ.Ջ. , Աղասյան Ա.Բ.,, Գրիգորյան Մ.Ռ. (2012). Ղարաբաղի կենդանիների Կարմիր գիրք (Ողնաշարավորներ). ՀՀ. ք. Երևան: Էդիթպրինտ. էջ 303.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - 4. Հայրապետյան Վ. Տ., Հարությունյան Մ.Կ, Յավրույան Է.Գ. (2016). Լեռնային Ղարաբաղի ձեռքաթևավորները (ֆաունան, էկոլոգիան, կենդանաաշխար¬հագրությունը). ԼՂՀ, ք. Ստեփանակերտ: «Դիզակ պլյուս». էջ 211.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - 5. Հայրապետյան Վ. Տ., Գրիգորյան Մ. Ռ., ԱվագյանԱ.Ա (2021). Արցախի ֆաունայի միջատակերները. Ստեփանակերտ. էջ 168.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)