Հայկական մուֆլոն
| Հայկական մուֆլոն | |
 Հայկական մուֆլոն | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Կենդանիներ (Animalia) |
| Տիպ/Բաժին | Քորդավորներ (Chordata) |
| Ենթատիպ | Ողնաշարավորներ (Vertebrata) |
| Դաս | Կաթնասուն (Mammalia) |
| Կարգ | Երկսմբակավորներ (Artiodactyla) |
| Ընտանիք | Սնամեջ եղջերավորներ (Bovidae) |
| Ցեղ | Խոյեր (Ovis) |
| Տեսակ | Մուֆլոն (O. gmelini) |
| Ենթատեսակ | Հայկական մուֆլոն (O. g. gmelini) |
| Միջազգային անվանում | |
| Ovis gmelini gmelini | |
Օդի, Հայկական մուֆլոն կամ անդրկովկասյան լեռնային ոչխար[1] (լատին․՝ Ovis orientalis gmelini, պարս.՝ گوسفند وحشی ارمنی)[2], սնամեջ եղջյուրավորների ընտանիքի վայրի ոչխար։
Բնաշխարհիկ տեսակ է, ունի սահմանափակ տարածում։ Մինչև 20-րդ դարի սկիզբը տարածվածության շրջանն ընդգրկել է Հայկական լեռնաշղթայից մինչև Արագածի ստորոտները։ Այժմ կանգնած է անհետացման վտանգի եզրին։ Առանձնյակները ոչ մեծ խմբերով հանդիպում են Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերում, Խոսրովի անտառ արգելոցում։ Գրանցված է Հայաստանի Կարմիր գրքում։
Արտաքին կազմվածք
խմբագրելՄարմնակազմվածքը սլացիկ է, կենդանի զանգվածը՝ ոչ մեծ։ Արուների մարմնի երկարությունը 130-135 սմ է, մաքիներինը՝ 105-120 սմ, մնդավի բարձրությունը համապատասխանաբար՝ 85-90 և 70-80 սմ, կենդանի զանգվածը՝ 50-60 և 35-45 կգ։ Արուները օժտված են խոշոր եղջյուրներով, որոնք ձգվելով դեպի մնդավ, կազմում են շրջան։ Մաքիները հիմնականում անեղջյուր են։ Մայրերն առաջին ծինում ունենում են մեկ, հետագայում՝ զույգ գառներ։
Մազածածկը կոպիտ է, կարճ, բաց շագանակագույն՝ քստամազից և աղվամազից կազմված։ Հասուն արուների մեջքին կա սպիտակ թամբանման նշան։ Ընտանի ոչխարի ամենահավանական նախահայրերից է։ Ընտանի ոչխարի հետ տրամախաչումից տալիս է առողջ պտղատու սերունդ։ Ապրում է 12-14 տարի։
Տարածում
խմբագրել
Տարածված են Հայկական լեռնաշխարհում՝ Հայաստանում և Իրանում։ Մուֆլոններ կան նաև Կիպրոս, Կորսիկա և Սարդինիա կղզիներում, սակայն պարզ չէ դրանք վայրենացած ոչխարներ են, թե իրական մուֆլոններ։ Էդեմիկ տեսակ է, ունի սահմանափակ տարածում։ Մինչև 20-րդ դարի սկիզբը տարածվածության շրջանն ընդգրկվել է Հայկական լեռնաշղթայից մինչև Արագածի ստորոտները։ Տարածված է նաև Նախիջևանում և Հյուսիսարևմտյան Իրանում։ Այժմ կանգնած է անհետացման վտանգի եզրին։ Առանձնյակները ոչ մեծ խմբերով (մինչև 7-8 գլուխ) հանդիպում են Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերում, Խոսրովի անտառ արգելոցում։
Ապրում է լեռնային չոր տափաստաններում, գիհու, նշենու և այլ չորասեր բուսականության առկայությամբ (Ուրծի լեռնաշղթա), ենթալպիան և ալպիական մարգագետիններում(Վայոց ձոր և Սյունիք)։ Գերադասում են կիրճերի, ժայռաբեկորների և նման այլ տեղամասերի հետ համակցված բաց բիոտոպերը 1000-3000 մ բարձրություններում։
Հայաստանում մուֆլոնն ապրում է մշտապես՝ ձմռանը չքոչելով, իսկ տարվա տաք եղանակներին դիտվում է արուների ներհոսք Նախիջևանի կողմից։ Մուֆլոնը պարբերաբար կատարում է ուղղահայաց միգրացիաներ. ձմռանը՝ դեպի նախալեռներ, ամռանը՝ դեպի բարձունքներ։
Պահպանման կարգավիճակ
խմբագրելԲնության պահպանության միջազգային ցուցակում Ovis orientalis[3] ենթատեսակը համարվում է խոցելի տեսակ։ Ինչպես նաև գրանցված է ՀՀ Կարմիր գրքում[4]։
Պահպանվում է «Զանգեզուր» արգելավայրում և «Արևիկ» ազգային պարկում։
Վարք
խմբագրել
Բնակվում են լեռնային լանդշաֆտներում։ Էգերն ապրում են 100 առանձնյակից կազմված խմբերով, իսկ արուները՝ միայնակ, երբեմն կազմում են մի քանի հազար գլխից կազմված հոտեր։ Շատ տեսակներ գաղթում են կերով հարուստ տարածքներ։ Ապրում է 12-14 տարի։
Բազմացում
խմբագրելԶուգավորումը տեղի է ունենում նոյեմբերի վերջից մինչև դեկտեմբերի սկիզբը։ Հղիությունը տևում է 5-6 ամիս։ Ձագերը (սովորաբար, զույգ) ծնվում են մայիսի կեսերից մինչև հունիսի սկիզբը։ Մայրերն առաջին ծինում ունենում են 1, հետագայում՝ զույգ ձագեր։
Թվաքանակ
խմբագրելՆերկայիս գնահատմամբ՝ մուֆլոնի թվաքանակը Հայաստանում չի գերազանցում 250-300 առանձնյակները։ Պոպուլյացիայի հիմնական մասն ապրում է Բարգուշատի և Զանգեզուրի լեռնաշղթաներում (200 առանձնյակներից ոչ ավելի)։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Габриэлян Э. Ц., Файвуш Г. М. Шикахохский заповедник // Заповедники СССР. Заповедники Кавказа / Под общ. ред. В. Е. Соколова, Е. Е. Сыроечевского. — М.: Мысль, 1990. — 365, [2] с.: ил, карт. — С. 356. ISBN 5-244-00432-8
- ↑ Firouz, Eskandar (2005). The Complete Fauna of Iran. I.B. Tauris. էջ 89.
- ↑ Ovis orientalis (англ.). The IUCN Red List of Threatened Species. IUCN. Архивировано из первоисточника 22 января 2013.
- ↑ «Красная книга Армении». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
Գրականություն
խմբագրել- Ovsepian, L. A. (1987). «Случай обнаружения саркоцист у арменийских муфлонов (Ovis Orientalis Gmelini Blyth, 1841=Armeniana Nasonov) содержащихся в условиях неволи [Case of Sarcocysts Revelation in Armenian Moufflons (Ovis Orientalis Gmelini Blyth, 1841=Armeniana Nasonov), Kept under Conditions of Captivity]». Biological Journal of Armenia (ռուսերեն). Yerevan: Armenian National Academy of Sciences. 40 (9): 780–781. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
- Valdez, R.; Cardenas, M.; Sanchez, Juan (1991 թ․ փետրվար). «Disruptive mating behavior by subadult Armenian wild sheep in Iran». Applied Animal Behaviour Science. 29 (1–4): 165–171. doi:10.1016/0168-1591(91)90244-R. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
Արտաքին հղումներ
խմբագրել | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հայկական մուֆլոն» հոդվածին։ |