Մասնակից:Լիլիթ Ա1979/Ավազարկղ

Լիլիթ Ա1979/Ավազարկղ

Ազատ պետություն Բավարիա (գերմ.՝ Bayern, Բայերն, լատին․՝ Bavaria), դաշնային երկրամաս Գերմանիայի հարավում ու հարավ-արևելքում, 70.500 կմ²: տարածքով ամենամեծ երկրամասն է Գերմանիայում: Այն կազմում է Արևելյան Ալպերի բարձր լեռների և մինչև Դանուբ ձգվող հարթ Ալպյան նախալեռների մի մասը հարավում: Դանուբից հյուսիս Միթգելբիրգեի լեռները ինչպես նաև Բավարական անտառները կամ Ֆիխթելգեբիրգեի լեռները որոշում են տեղանքի պատկերը: Մոտ 13 մլն բնակչությամբ երկրորդ ամենաշատ բնակիչ ունեցող երկրամասն է Հյուսիսային Հռենոս-Վեսթֆալիայից հետո: Բաժանվում է 7 վարչական մարզերի՝ Վերին Ֆրանկոնիա, Միջին Ֆրանկոնիա, Ստոտին Ֆրանկոնիա, Վերին Պֆալց, Ստորին Բավարիա, Վերին Բավարիա, Շվաբիա։ Բավարիայի ամենամեծ քաղաքներն են միլինին բակիչ ունեցեղ մայրաքաղաք Մյունխենը, ապա կես միլիոն բնակիչ ունեցող Նյուրնբերգը և Աուգսբուրգը։ Մյուս մեծ քաղաքներն են Ռեգենսբուրգը, Ինգոլշտադը, Վյուրցբուրգը, Ֆյուրտը և Էռլանգենը: Բնակչության հիմնական մասը կազմում են բավարցիները, ֆրանկները, շվաբներն ու սուդետյան գերմանացիները։

Մյունխեն

Նյուրնբերգ

Աուգսբուրգ

Բավարիան պառլամենտական հանրապետություն է Բավարական լանդթագով, որպես օրենսդիր իշխանություն, և Բավարական պետական կառավարությամբ, որը գլխավորում է Բավարիայի վարչապետը որպես կառավարության ղեկավար՝ գործադիր մարմին: Քաղաքականության հիմքն է Ազատ պետություն Բավարիայի սահմանադրությունը, որի համաձայն Բավարիան ժողովրդավարական, իրավական, մշակույթային և սոցիալական երկիր է: Ազատ ժողովրդավարական պետություն, ինչպես նաև Ազատ պետություն անվանումը, որպես հանրապետություն, կրում է Բավարիան 1918 թվականից՝ 1918 թվականի նոյեմբերի 8-ին հեղափոխական վարչապետ Քուրտ Այզների հռչակմամբ, և դրանով է կապված Բավարիայի թագավորության վերջը: Ապացուցված է, որ Բավարական դքսությունը գոյություն է ունեցել արդի deutsch արտահայտության կիրառումից 500 տարի առաջ՝ 555 թվականին, որը Ֆրանկական թագավորության մի մասն է դարձել Մերովինգների օրոք: Կարոլինգների օրոք ստեղծվեց առաջին անգամ Բաիրական թագավորությունը, որը կամ ղեկավարում էին միության մեջ թագավորները կամ փոխարքաները, կամ էլ նշանակվում էին կուսակալներ: Կարլինգների իշխանության անկումից հետո բաիրական ինքնիշխանությունը հզորացավ՝ դառնալով երիտասարդ բավարական դքսություն: 1180 թվականին, Վիթթլեսբախներիի իշխանության սկսվելուն հետևում է անցումը դեպի դքսություն: Նրանք կառավարում են ավելի քան 700 տարի, մինչև 1918 թվականը: Բաիերն եղել է Սրբազան Հռոմեական կայսրության քյուրֆուրստությունը, իսկ 1806 թվականից՝ կայստություն: 1808 և 1818 թվականների սահմանադրությունների համաձայն Բավարիան դառնում է Սահմանադրական միապետություն: Բավարիան կարողացավ 1814 թվականին Վիեննայի վեհաժողովին, որպես հաղթող ուժերից մեկը, գրաված տարածքների մեծ մասը իրեն պահել, այդ թվում Բավարիային անցան Վերին Ֆրանկոնիան, Միջին Ֆրանկոնիան և Ստորին Ֆրանկոնիան, Շվաբիայի մի մասը և Հռենոսի ձախ ափին ընկած նոր նվաճած Պֆալցը: 1918 թվականին Նոյեմբերյան հեղափոխության ժամանակ կործանվեց Հաբսբուրգների միապետությունը: Ամերիկական բանակի կողմից օկկուպացնելուց հետո Բավարիան դարձավ նոր հիմնված Դաշնային հանրապետության մի մասը: Պֆալցը 1946 թվականին Բավարիայից առանձնացավ և այսօր Ռայնլանդ Պֆալցի մասն է կազմում: Սկսեց Բավարիան տնտեսական վերելք ու զարգացում ապրել, ագրարային պետությունից դարձավ ժամանակակից ինդուստրիալ արդյունաբերական պետություն: Բավարիան գրեթե ամբողջությամբ ընկած է հարավ-գերմանական բարբառային լեզվախմբում: Ավանդաբար այն բաժանվում է երեք տարածաշրջանի՝ Ֆրանկոնիայի (այսօր՝ Վերին Ֆրանկոնիան, Միջին Ֆրանկոնիան և Ստորին Ֆրանկոնիան), Շվաբիայի և Հին Բավարիայի:

Ստուգաբանություն և գրելաձև

Միայն երկրամասի անվան „y“-ով (Bayern) գործածվող գրելաձևը վերագրվում է Լյուդովիկոս I Բավարացուն 1825 թվականի հոկտեմբերի 20-ից , որը փոխարինեց 1806 թվականից գործող «Բաիերական կայսրությանը» („Königreich Baiern“): Կայսեր կարգադրությունը, որպեսզի հունական իփսիլոնով գրվի, կապ ունի Ֆիլհելենների հետ: Մինչ այդ երկրի անունը հաճախ էր «ի»-ով („i“) գրվում, թեպետ «իփսիլոնով» („y“) գրված նաև շատ ավելի հին ապացույցներ կան: Մյունխենի խորհրդային հանրապետության ժամանակ թռուցիկ վերադարձել են «ի»-ով („Baiern“) գրելաձևին: Նաև կայսեր կառավարման ժամանակ ընդունված չէր միասնական գրելաձև: Օտտո ֆոն Բիսմարկը Լյուդովիկոս II-ի հետ նամակագրության ժամանակ օգտագործել է 1880 թվականի հին «ի» տարբերակը, իսկ Բավարիայի արքան անցել է «իփսիլոնով» գրելաձևին:

Հին Բավարիայի բնիկների (առանց ֆրանկոների ու շվաբների) ցեղը որպես բաիերացիներ էին ճանաչվում :

Աշխարհագրություն

Լանդշաֆտը Բավարական Ալպերի լանդշաֆտը: Ռամզաուն, հետևի ֆոնին Ռայթերալպը

Գրյունտենը, «Ալգոյի հսկիչը»

Դանուբի Վյորթը: Դանուբի հարթավայրը՝ աջում, Բավարական անտառները՝ ձախում

Քիփֆենբերգ: Բավարիայի աշխարհագրական կենտրոնը

Տարածք և լանդշաֆտ

Բավարիայի տեղանքի քարտեզը գետերով

Բավարիան արևելքում սահմանակցում է Չեխիայի Կառլովարյանի, Պլզենի և Յիհոչեսկու երկրամասերին 357 կմ սահմանագծով , հարավ արևելքում և հարավում Ավստրիայի Վերին Ավստրիա, Զալցբուրգ, Տիրոլ և Ֆորարլբերգ տարածաշրջաններին 816 կմ սահմանագծով , հարավ արևմուտքում Բոդենի լճով ոչ անմիջապես Շվեյցարիայի Սանկտ-Գալլեն կանտոնին 19 կմ սահմանգծով (Բոդեն լճում սահմանագիծը որոշված չէ), ապա Բադեն-Վյուրթեմբերգ (արևմուտքում, 829 կմ ), Հեսսեն (հյուսիս արևելքում, 262 կմ), Թյուրինգիա (հյուսիսում, 381 կմ) և Սաքսոնիա (հյուսիս արևելքում, 41 կմ) երկրամասերին: Բավարիա երկրամասի ընդհանուր սահմանի երկարությունը 2705  կմ է: Մինչև 1990 թվականը Թյուրինգիան, Սաքսոնիան և նախկին Չեխոսլովակիան կազմում էինԵրկաթե վարագույրի մի հատվածը: Այն իրենից ներկայացնում էր սահմանն ապահովող կառույցների միջոցով ֆիզիկապես գրեթե անհաղթահարելի բաժանում ՆԱՏՕ-ի և Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպության պետոությունների միջև: Պրեքսի մոտ է գտնվում երեք երկրների (ԳԴՀ, ԴԴՀ, Չեխոսլովակիա) անկյունը: Ոչ միայն Բավարիային, նույնիսկ Գերմանիայի տարածքին չեն պատկանում Ավստրիայում ընկած անտառները (Saalforste), որոնք Բավարիայի սեփականությունն են: Ամեն դեպքում, Էդգերի անտառը, որը պատմականորեն պատկանում է բյհոմական քաղաք Խեբին (Օհրժե), պատկանում է Բավարիայի տարածքին և հիմնադրամի կողմից է կառավարվում: Բավարիան ընկած է Գերմանիայի հարավում և ընդգրկում է

• Բավարական Ալպերը հարավում
• դրանից հյուսիս, Ալպյան նախալեռները մինչև Դանուբ, Վերին Բավարիան երեք մեծ լճով
• արևելաբավարական Միջին լեռնաշղթան
• Շվաբական և Ֆրանկյան Ալբերի աստիճանաձև տեղանքը:

Բավարիայի դրսի կողմից հարավում ձգված Բավարական Ալպերը պատկանում են Հյուսիսային կրաքարային Ալպերին: Բավարիան միակ գերմանական երկրամասն է, որն Ալպերից մաս ունի: Բավարական Ալպեր ասելով հիմնականում ի նկատի են ունենում Լեխ և Զալախ գետերի միջև ընկած տարածությունը: Նեղ իմաստով ասած՝ դրա թվին է դասվում Ալգոյան Ալպերը, որոնց վրա էր ձգվում բավարական պետության տարածքը իր նոր ձևավորման ժամանակ, իսկ Բերխերտեսգադենյան Ալպերը չեն պատկանում Բավարական Ալպերին: Այն չի կարելի շփոթել Բավարական Նախալեռներ անվան հետ: Վերջիններս ընդգրկում են միայն Նախաալպերի բավարական տարածքը՝ Լոիշի (արևմուտքում) և Իննի միջև: Մինչդեռ Ալպյան նախալեռները միայն առանձնացված կրաքարային մակերես ունեն, ապա Ալպերը կազմված են կարից, լճերից, և գլեչերներից առաջացած տիպիկ դաշտավայրերից: Սառցե ժամանակաշրջանի գետերի, ինչպես նաև գլեչերների նստվածքներից առանձնապես Ալպյան նախալեռներում առաջացել է բլրոտ լանդշաֆտ՝ լճերով ու տորֆային հողերով: Այնտեղ են ընկած մոտավորապես Քիմգաուն, Ֆյունֆզելանդը և Ալգոյը:

Մինչդեռ Ալպերից և Դանուբից հարավ երկրի մակերևույթը հարթ և բլրոտ են, դրանցից հյուսիս ընկած են շատ լեռներ, որոնք ունեն ավելի քան 1000 մ բարձրություն, Բավարական անտառները Մեծ Արբեր լեռնագագաթով, որը Ալպերից դուրս Բավարիայի ամենաբարձր լեռնագագաթն է, և Ֆիխթելգեբիրգեի լեռները Շնեբերգով, որպես Ֆրանկոնիայի ամենաբարձր լեռնագագաթ: Ֆրանկյան Ալբը, որպես Շվեցարական Յուրայի շարունակություն, կամարաձև ձգվում է Բավարիայի հյուսիսով և ստվեր է գցում Հին Բավարիայի կողմից Ֆրանկոնիյի մի մասի վրա: Դրանից հյուսիս ընկած են անթիվ ցածր լեռներ, ինչպիսին է Հասսելբերգը: Ալբի հարավը արևմտյան դրսի մասից, սահմանակցում է Նյորդլինգյան Ռիսին, որը Ռիսի իրադարձության ժամանակ (14,6 մլն. տարի առաջ այստեղ մեծ երկնաքար է ընկել և մոտ 24 կմ տրամագծով խառնարան է ձևավորվել) առաջացած խառնարանի մնացորդն է: Ֆրանկոնյան Կոյպր-Լիս տարածքը, որում Այշը, Շթայգերվալդը և Ֆրանկոնյան բարձրավանդակն են ընկնում, շրջանցում են Մայնֆրանկոնյան տափարակները: Դրանցից հարավ արևմուտք ընկած են Օդենվալդ, Շպրեսսարտ և Ռյոն լեռնային տարածքները: Բավարիայի արևելյան կեսը ծածկված է լեռնաշղթաներով, ինչպիս նաև Բավարական անտառով կամ Ֆրանկոնյան անտառով: Այնտեղ է գտնվում Կենտրոնական Եվրոպայի չհատված անտառապատ տարածքը: Ֆոգթլանդի մասը ընկած են Բավարիայում: Ստորին Ֆրանկոնիայի արևմտյան մասը, որպես Հռենոսի հարթավայրի մի մաս, պատկանում է Բավարական Ստորին Մայնի տարածաշրջանին: Բավարիայի ամենացածր կետը Մայնի Կալում (Ստորին Ֆրանկոնիա) Մայն գետի մակարդակից 100 մ է բարձր, ամենաբարձր լեռնագագաթը Ցուգշպիցեն է (2962 մ) Վեթթերշայնում, որը նաև Գերմանիայի ամենաբարձր լեռնագագաթն է: Գերմանիայի բոլոր 30 բարձր լեռնագագաթները ընկած են Բավարական Ալպերում, կենտրոնացած են Վեթթերշայնի լեռներում, Բրեխտեսգադենյան Ալպերում և Ալգոյյան Ալպերում: Ամենաբարձր լեռնագագաթները Բրեխտեսգադենյան Ալպերում Վացմանն է (2713 մ), Հոխֆրոտտշպիցեն (2649 մ)՝ Ալգոյյան Ալպերում:

Բավարիայի աշխարհագրական կենտրոնը ընկած է Այխշտետ շրջանի Կիպֆենբերգի Առևտրային համայնքից 500 մետր արևելք: Պատմականորեն Բավարիայում շատ վայրեր են ընդունվում որպես Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոն: 2013 թվականի հուլիսի 1-ին Խորվաթիայի Եվրամիություն մտնելուց ի վեր Եվրամիության աշխարհագրական կենտրոնը ընկած էր Աշաֆենբուրգի շրջանում, բավարական Վեսթերնգրունդ համայնքի Օբերվեսթերնի արևելյան մասում: Մադագասկարի հյուսիս արևմուտքի մի կղզիախումբ, մտնելով Ֆրանսիական մերձծովյան Դեպարտամենտի՝ Մայոտի մեջ, Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնը 500 մետրով տեղափոխեց:

Ջրագրություն

Մեծ Բրոմբախի լճի նկարը վերևից, արևմտյան կողմից, Շթադաումի ուղղղությունից: Նկարի աջ կողմում երևում են Ռամսբերգն ու Շվարցլայթ լեռան մի կողմը:

Երկրամասի խոշորագույն գետերն են Դանուբը, որը երկրի հարավային մասով արևմուտքից արևելք է հոսում, հասնում է Ուլմի տարածաշրջանը և անցնում է Պասաուի մոտով դեպի Ավստրիա: Իր ամենամեծ վտակներն են (հոսանքնիվար).

• Իլլերը, Լեխը, Իզարը, Իննը (հարավից)
• Վյորնիցը, Ալթմյուլը, Նաբը և Ռեգենը (հյուսիսից)

Չորս հարավային վտակները սկիզբ են առնում Ալպերից և ջրառատ են: Իննը և Լեխը սկիզբ են առնում Ալպերում․ ջրառատ են և հիմնականում ավելի շատ ջուր ունեն մինչև իրենց գետաբերանները, քան Դանուբը:

Գերմանիայում հայրենագիտության դասին Դանուբի բազմակողմության հետ կապված հետևյալ մնեմոնիկան է ասվում. «Բրիգարխն ու Բրեգը Դանուբին ճամփա են գցում: Իլլերը, Լեխը, Իզարը, Իննը աջ կողմով դեպի Դանուբն են հոսում: Վյորնիցը Ալթմյուլը, Նաաբը և Ռեգենը ձախից ընդառաջ են գալիս:» Ֆրանկոնիայի մեծ մասը ջրահեռացվում է արևելքից արևմուտք դեպի Հռենոս հոսող Մայնի միջոցով: Իր աչքի ընկնող թափահարվող ընթացքի պատճառով կազմել է, այսպես ասած, Մայնի եռանկյուն և Մայնի քառանկյուն: Նրա ամենամեծ վտակներն են Ռեգնիցը և Թրուբերը ձախից և Ֆրանկոնյան Զալեն՝ աջից: Վերին Ֆրանկոնիայի հյուսիս արևելքում սկիզբ են առնում Էլբայի ձախ վտակները՝ Սաքսոն Զալեն ու Օհրժեն:

Ալպերի հյուսիսային նախալեռների հարավային մասում, Մորենայի եզրի տեղանքներում շատ լճեր կան, որոնք մասամբ լեռների մեջ են մխրճվում, օրինակ՝ Թեգերնզեե, Շթարնբերգերզեե և Շլիրզեե լճերը: Բավարիան Բոդենի լիճից մաս ունի, որը Կենտրոնական Եվրոպայի արևմուտքում ամենամեծ լիճն է: Բավարիայի տարածքում ամենամեծ լիճը Կիմզեեն է:Ֆրանկոնյան Ալբի հյուսիսում Ֆրանկոնյան ջրամբարներն են: Նրանք ապահովում են Հյուսիսային Բավարիայի ջրամատակարարումը, առանձնապես Նայն-Դանուբ ջրանցքին, որը Հյուսիսային Բավարիայում ամենակարևոր ջրագծին: 1924 թվականին Ալպերում գործի են գցել Վալխենզեեի էլեկտրակայանը, որը օգտագործում է որպես «վերին ավազան» գործող Վալխենզեի և որպես «ներքին ավազան» Քոխելզեի միջև բնական թեքությունը Էներգիա արտադրելու համար: Բավարիայի տարածքով է անցնում Եվրոպայի գլխավոր ջրբաժանը: Այն բաժանում է Հռենոսի գետային համակարգը Դանուբի գետային համակարգից:

Ալբի հյուսիսային ծայրի երկայնքով կան մի քանի քարե փողրակներ: Մոտ 150 մետր երկարության և 0,2 մետր բարձրությամբ Հայդենհայմի փողրակների, Վոլֆբրոնի քարե փողրակները՝ 128 մետր լայնությամբ և 1,5 մետր բարձրությամբ Բավարիայի «աճող առուների» ամենաերկարն են:

Պահպանության տակ գտնվող տարածքներ

Բավարիայի ամենագեղեցիկ գեոտոպը, «Անհատակ անցք» Քարստի աղբյուրը

Բավարիայում են Բավարական անտառների ազգային պարկը և Բերխտեսգադենի ազգային պարկը: ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի կողմից ճանաչված կենսոլորտային արգելոցներ են Բերխտեսգադենի կենսոլորտային արգելոցը և Ռյոնի կենսոլորտային արգելոցը: Բավարիայում կա 18 ազգային պարկ, ամենահինը 1969 թվականին ստեղծված Ալթմյուլթալի ազգային պարկն է:

Բավարիայում կան 603 բնապահպանական տարածք, 702 տեղանքի պահպանման տարածք, 84 Եվրոպայի թռչունների պահպանման տարածք, 160 անտառային արգելոց, և Բավարիայի տարածքային գերատեսչության կողմից շրջակա միջավայրի համար հաստատված ավելի քան 3.400 գեոտոպ: Հարյուրավոր յուրովի տեսարժան գեոտոպերը մտնում են Բավարիայի ամենագեղեցիկ արգելոցների ցանկի մեջ: Ամենամեծ բնապահպանական տարածքն է Ալգոյյան Ալպերի բարձրավանդակը, իսկ ամենափոքրը՝ Դրաբայի ժայռերը:

Տարածվածություն և հողօգտագործում

Ազատ Բավարիայում հողօգտագոտծումը

Հողօգտագործում 2012 թ. դեկտեմբերի 31	Մակերես (կմ²)	Բաժանում տոկոսներով
Գյուղատնտեսություն	34.703	49,2
Անտառային տարածքներ	24.732	35,1
Շինություններ և ազատ տարածքներ (նաև գերզմաններ)	04.207	06,0
Երթևեկություն	03.400	04,8
Ջուր	01.446	02,0
Այլ օգտագործման տարածքներ (առանց գերեզմանների)	01.394	02,0
Հանգստյան գոտիներ	00.391	00,6
Շահագործվող տարածքներ	00.153	00,2
Շահագործման ենթակա տարածքներ	00.124	00,2

70.541,57 կիլոմետր քառակուսի մակերեով Բավարիան ամենամեծ երկրամասն է Գերմանիայում և այդպիսով մոտ 22.000 կիլոմետր քառակուսի ավելին է մակերեսով քան Ստորին Սաքսոնիան: Բավարիան իր տարածքով կազմում է Գերմանիայի տարածքի գրեթե 19 տոկոսը: Բավարիան ավելի մեծ է, քան Եվրոպայի շատ երկրներ, օրինակ՝ Նիդերլանդները և Հայաստանը: Բավարիայի տարածքը ձգվում է հյուսիսային լայնության 47° 16′-ից մինչև 50° 34′-ը և արևելյան երկարության 8° 58′-ից մինչև 13° 50′-ը: Երկրամասը ձգվում է արևմուտքից արևելք ամենշատը 384, իսկ հյուսիսից հարավ՝ ամենաշատը 362 կիլոմետր: Բավարիայի հարավային ծայրակետը Այնոյդսբախն է, արևմտյան ծայրակետը՝ Գրոսվելցհայմը, հյուսիսայինը՝ Վայմարշլիդենը և արևելյանը՝ Բրայթենբերգը: Բավարիայի և ամբողջ Գերմանիայի հարավային կետը Հալդենվանգերյան Էքն է: Կենտրոնական եվրոպական ժամանակով (ԿԵԺ (CET)) երկրի արևմտյան սահմանում տեղային ժամանակը 24 րոպե և 8 վայրկյան, իսկ արևելյան սահմանում 4 րոպե և 40 վայրկյան առաջ է ընկնում:

Տարածքի գրեթե հինգ վեցերորդը (86,1 տոկոս) օգտագործվում է գյուղատնտեսական և անտառային տնտեսության նպատակներով: 12 տոկոսը բնակեցված է և երթևեկելի է:

Կլիմա

Պասսաուն վարարման ժամանակ

Կլիման հյուսիս արևմուտքից (հարաբերական համեմատած) անցնում է արևելք՝ ծովային կլիմայից չափավոր ցամաքային կլիմայի: 100 օրվա ընթացքում ջերմաստիճանը զրոյից ցածր է, արևմտյան քամիները բերում են միջինը 700 մմ մթնոլորտային տեղումներ, իսկ Ալպերի հյուսիսային բարձունքներում տարեկան հասնում է մինչև 1800 մմ-ի: Արևը տարեկան միջինը շողում է 1600-ից մինչև 1900 ժամ: Ամենատաք ամիսը հիմականում հուլիսն է, ամենացուրտը՝ հունվարը: Ֆյոնը ազդում է Ալպյան նախալեռներում եղանակի վրա և կարող է շատ արագ հասնել մինչև Ֆրանկոնյան Ալբ: Բավարիայի հյուսիսն ավելի չոր ու տաք է քան հարավը, Վյուրցբուրգի շրջակա տարածաշրջանն ունենում է ամենաշատ արևային օրերը Գերմանիայի հարավում:

Կլիմայի փոփոխության ազդեցություններ

Գլոբալ տաքացման ազդեցությունները տեսանելի են նաև Բավարիայում: Ամառային ամիսները հակված են էլ ավելի տաքանալու ու չորանալու: Վերջերս, ըստ ուսումնասիտությունների, 2019 թվկանի հունիսը ամենաշոգ հունիսն էր Բավարիայում, իսկ 2019/2020 թվականների ձմեռը ամբողջ Բավարիայի տարածքով միջինը երերք աստիճան Ցելսուս է եղել: 2019 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Պիդինգում +20,2 °C-ի հասնող ռեկորդային տաք ջերմաստիճան է գրանցվել: Ձմռան ամիսները ավելի տեղումնառատ են, բայց տեղումները ձյան փոխարեն ավելի շատ անձրևի տեսքով են թափվում: Եղանակի պատճառով աճել են արտակարգ իրավիճակները, ինչպիսիք են 2016 թվականին Կենտրոնական Եվրոպայում ջրհեղեղը, կամ 2019 թվականի հունվարին Կենտրոնական Եվրոպայի առատ ձյան տեղումները: Ջերմաստիճանի բարձրացման հետևանք է Բավարական Ալպերում գլեչերների շարունակական հալոցը: Բավարական հինգ գլեչերներից միայն մեկն է մնացել: Օրինակ՝ 1980-ականների հարավայի ձյան ծածկույթը, որի մնացորդներից կարելի է գուշակել, որ հիմա ամբողջովին անհետացել է:

Բուսական աշխարհ

Բերգավալդի խառը անտառները աշնանը Ալգոյի Բերգբուրգի մոտ, Վերին Ալգոյի շրջ.

Բավարիան հիմա բնականում անտառներով ծածկված կլիներ: Հարթ և բլրոտ տարածքներում հաճարենիների գերակշռությամբ խառը անտառները կիշխեին, որոնք Բերգվալդի խառը անտառներով լեռներում աչքի կընկնեին: Բարձր լեռնային վայրերում սոճուտներ կլինեին և գետերը կանցնեին տարածված գետահովտային անտառներով: Միայն ջրային տարածքներն ու անտառային սահմաներից վեր լեռները, ինչպես նաև ճահճուտները, անտառածածկ չէին լինին:

Բայց գյուղատնտեսական և բնակելի տարածքների համար միջնադարում մարդը Բավարիայում անտառային տարածքները ծառահատեց: Հիմա անտառապատ է Բավարիայի հողատարծքի 36,9 տոկոսը՝ 2,6 միլիոն հեկտարը: Այսպիսով՝ գերմանական անտառների շուրջ մեկ քառորդը գտնվում է Բավարիայում: Բավարիայի անտառների ծառատեսակների կազմը անտառտնտեսության օգտագործման նպատակով ուժեղ հատվել է: Բավարական անտառներում ամենատարածված ծառատեսակը սովորական եղևնին է՝ 41,8 տոկոս մակերեսով, ապա սովորական սոճին՝ 17,9 տոկոս, հաճարենին՝ 13,9 տոկոս և կաղնին՝ 6,8 տոկոս: Առանձնապես մեծ անտառային տարածքներ կարելի է գտնել Հյուսիսային և Արևելյան Բավարիայի Միջին լեռներում, ինչպես, օրինակ՝ Շպրեսարտում, Ֆիխթտլգեբիրգեում, Բավարական անտառում, ինչպես Բավարական Ալպերում: Դրա փոխարեն հատկապես Ալպյան նախալեռների, բլրոտ տարածքների, գետահովիտների բերրի հողերով տարածքները ծածկված են հիմնականում գյուղատնտեսության համար օգտագործվող մարգագետիններով, դաշտերով և առանձին ծառերով ու փոքր անտառներով բաց տարածությունները: Ֆրանկոնները ներկայացնում են Հարավային Գերմանիայի համար ինքնատիպ ավազե կենսատարածքներ, որոնք պահպանվում են որպես Ավազապատ Ֆրանկոնյա (գերմ.՝ Sandachse Franken): Մայնի և Թաուբերի գետահովիտների երկայնքով տարածված են խաղողի այգիները: Ավելի հեռու տարածված են մարգասեզով տարածքները, որոնք լայնածավալ օգտագործվող կանաչապատ տարածքներ են մոտակա ագարակատերերի համար: Այսպիսի մարգասեզը առանձնապես հատկանշական է Հարավային Ֆրանկոնիայի Ալբերին՝ Ալթմյուհլի հովիտներով: Այս տարածքներից շատերը պահպանության տակ են գտնվում:

Կենդանական աշխարհ

Կուղբերի ամբարտակը Վայթսերլբախի մոտ Բուքսբախում

Բավարիայի անտառներում, ինչպես նաև Գերմանիայի այլ մասերում, դեռ միայն հարաբերական, քիչ խոշոր կենդանատեսակներ են ապրում: Այստեղ կան կզաքիսի տեսակներ,վիթեր, ազնիվ եղջերուներ, այծյամներ ինչպես նաև վարազներ ու աղվեսներ: Բնության մոտ տարածքներում, ինչպես Ֆիխթելգեբիրգեում, ապրում են լուսաններ ու խլահավեր, բայց նաև նորից տարածում են գտել կուղբն ու ջրասամույրը: Բավարիայում առանձին-առանձին գոյություն ունեն Կենտրոնական Եվրոպայում վաղուց վերացած կենդանիների տեսարժան վայրեր, օրինակ՝ գայլերի: Բարձր ալպիական շրջաններում նորից կարելի է տեսնել հիմնական բնակություն հաստատած ալպիական քարայծին և ալպիական արջամկանը: Միջին լեռներում, ինչպես նաև Ֆրանկոնյան Ալբում վայրի քարայծերը ավելի հազվադեպ են բնակություն հաստատում: Բավարական Ալպերում կարելի է հանդիպել նաև քարարծիվների:

Պատմություն

Großes Wappen des Königreichs BayernԲավարիայի թագավորության մեծ զինազնշանը

Բաիրական տոհմական հերցոգությունը 8-րդ դարում

Անտիկ ժամանակաշրջան

Ք. ա. 3-րդ դարում կելտական ցեղերն Ալպյան նախալեռերում առաջին ամուր, քաղաքատիպ բնակավայրը հիմնեցին: Մանխինգի Օպպիդումում այն ժամանակ քաղաքի ամրոցների ներսում ապրում էր 5.000-ից մինչև 10.000 կելտ: Օկտավիանոս կայսեր ժամանակ Դանուբից հարավ Հին Բավարիայի կելտերով բնակեցված տարածքը դառնում է Հին Հռոմի, Ռեցիա ու Նորիկ գավառների մասը: Հռոմեական տերության անկումից հետո ձևավորվում է Բայուվարիայի (գերմ.՝ Bajuwaren) ժողովուրդը: Ենթադրադար բայուվարիացիները տարբեր ազգություններից են ձևավորվել

• կելտերից մնացած բնակիչներից (վինդելիկներ, բոիեր)
• տեղացի հռոմեացիներից
• ալեմանների, ֆրանկների ինչպես նաև թյուրինգցիների, արևելյն գոթերի ու լանգոբարդների ժողովուրդներից
• հռոմեական սահմանապահ զորքերի գերման վարձկաններից:

Այսպիսով՝ Դանուբի և Ալպերի միջև, բայուվարիացիների սեփական երկրում ցեղի կազմավորում է սկիզբ առնում:

Ավելի հին ցեղային դքսություն

555 թվականին բաիրական ցեղային դքսության գոյությունը Ալգիլոլֆինգների գահակալությամբ Ֆրայզինգում և Ռեգենսբուրգում ապացուցված է, որը Մերովինգների օրոք Ավստրազիա ֆրանկոնյան տիրակալության մասն է դառնում: Երբ Կառլոս Մեծը հաղթում է Բավարիայի դուքս Տասսիլոն III-ին 788 թվականին, այսպես ասած, ավելի հին դքսությունը ոչնչացավ: 788 թվականից մինչև 10-րդ դարի սկիզբը բաիրական դքսություն գոյություն չի ունեցել: Կարոլինգները, որպես արքաներ, կառավարում էին և ժամանակ առ ժամանակ կուսակալներ էին նշանակում:

Ավելի նոր ցեղային դքսություն

Կարոլինգների անկումից հետո բավարական դքսերի ինքնության վերականգնումը հնարավոր դարձավ, այսպես ասած, ավելի նոր ցեղային դքսության ժամանակաշրջանում: Կարոլինգների տիրակալության ավարտին հետևեց առանձին տարածաշրջանների ինքնության աստիճանաբար ուժեղացումը: Դրան նպաստեց դրսից մոտ 862 թվականից Հունգարների գաղթը Եվրոպա սպառնալիքը: Մարկկոմս Լուիթփոլդ Բավարացին 907 թվականին Պրեսսբուրգի ճակատամարտում ընկավ հունգարներից պարտութուն կրելով, բայց և այնպես, այդ տարեթիվը նշվում է իր որդի Արնուլֆ I Բավարացու մուտքը որպես դուքս և միաժամանակ որպես նորագույն բաիրական ցեղային դքսության սկիզբ: Լեխի ճակատամարտում հաղթելուն հետևում է բաիրական գերմանացիների արևելքում բնակեցման երկրորդ ալիքը, որի ժամանակ գրավում են այսօրվա Ստորին Ավստրիայի, Իստրիայի, Կրաինայի տարածքները: Օտտոնների հետ վեճը նորից հասցրեց գերմանական թագավորութունից ուժեղ կախվածության: 976 թվականին Բավարիայի հարավ արևելքը առանձնանում է որպես նորաստեղծ Քեռնթենի դքսության մի մաս: Լրացուցիչ Բաբենբերգների տոհմը բավարական դքսից ավելի ու ավելի անկախ ղեկավարում էր Մարխա Օրինթաիսում: 1014 թվականին Օտտոնների բավարական ճյուղից դուքս Հենրիխ IV դառնում է Հռոմեա-գերմանական կայսր Հենրիխ II:

1070 թվականից Վալֆերի օրոք բավարական դքսների իշխանությունը ամրապնդվում է: 1156 թվականին Մարկ Ավստրիան փլուզվում է և Բաբենբերգների օրոք, ովքեր մինչ այդ Բավարիան կարճ ժամանակով կառավարել էին, ինքնուրույն հասել են դքսության աստիճանի: 1180 թվականին Ֆրիդրիխ I Բարբարոսան իշխանների պահանջով կործանում է Վեֆելներին՝ Հենրիխ Առյուծին, Բավարիայի և Սաքսոնիայի դքսություններին: Բավարիայի դքսությունը Շտիրիայի և անդեքսյանն Իստրինի Մարկկոմսության բաժանվելու պատճառով շարունակեց փոքրանալ: Նաև Տիրոլի կոմսերը բավարական դքսից անկախ էին գործում և ավելի ուշ օգուտ քաղեցին Անդեքսի կոմսերի տապալումից, ովքեր վերջին ժամանակներում իշխում էին Բավարիայից բաժանված Մերիանիայի դքսությանը:

Տարածքային դքսություն

1180 թվականից, որպես տարածքային դքսություն, փոքրացած Բավարիան կառավարվում էր Վիթլեսբախների կողմից, ովքեր իշխեցին մինչև միապետության ավարտը: 1214 թվականին Պֆալցը նույնպես Վելֆերից անցավ Վիթլեսբախներին: Դքսության տարածքը բազմիցս է փոփոխվել, մեկ Ռեքենսբուրգից հասավ Կելհայմ մինչև 1231 թվականը, ապա մինչև 1255 թվականը՝ Լանդսհուտ:

Բավարիայում 1255-ից մինչև 1503 թնականները եղել է մի այնպիսի ժամանակահատված, երբ այն անընդհատ առանձին դքսությունների էր բաժանվում: Դեռ մինչև առաջին միավորումը Լյուդովիկոս IV 1328 թվականին որպես առաջին Վիթթլերբախցի կայսեր տիտղոս ձեռք բերեց, ինչը Բավարիայի համար մի նոր իշխանության գագաթնակետն էր: Միաժամանակ Զալցբուրգի արքեպիսկոպոսությունը, այնուամենայնիվ, իր հայրենիք Բավարիայից վերջնականապես առանձնացավ: 1329 թվականի Պավիայի պայմանագրի համաձայն Լյուդովիկոսը տիրապետությունը բաժանեց պֆալցյան ուղղու Հռենոսյան Պֆալցի հետ միասին, այսպես ասած՝ Վերին Պֆալցի հետ, և հին բավարական ուղղու: Իր կողմից գրավված Բրանդենբուրգի, Տիրոլի, Նիդերլանդական Հոլլանդիա գավառը, Զեյլանդի և Ֆրիզլանդի տարածքները, ինչպես նաև Հեննոյի դքսությունը իր հետնոտդների օրոք շատ շուտով կորցնում են: 1363 թվականին ընկնում է Հաբսբուրգներին, 1373 թվականին Բրանդենբուրգը՝ Լյուքսեմբուրգցիներին: Ոսկե բուլլա 1356-ի համաձայն հին բավարական ուղղու իշխանական տիտղոսն անցնում է Պֆալցին:

1429 թվականին Բավարա-Շտրաուբինգյան ուղղու անկումից հետո Բավարա-Շտրաուբինգյան դքսությունը բաժանվում է Մյունխենյան, Ինգոլշթադթյան և Լանդհության դքսության: 1447 թվականին Բավարա-Ինգոլշթադթյան դքսությունն անցնում է Բավարա-Լանդհության դքսությանը, որն էլ իր հերթին 1503 թվականին Լանդհութի ժառանգության համար տարվող պատերազմի ժամանակ Բավարա-Մյունխենյան դքսության կողմից նվաճվում է: 1506 թվականի հուլիսի 8-ին դուքս Ալբրեխտ IV-ի կողմից ընդունված օրենքի համաձայն (Primogeniturgesetz) երկրի բաժնումներին վերջ է տրվում: Բավարիային սահմանակցող կայսերական քաղաքներ Նյուրնբերգն ու Աուգուսբուրգը ժամանակակից պատմության սկզբից մինչև Վերածննդի վերջը կարևոր առևտրային ու տնտեսական կենտրոններ էին, ինչը Աուգուսբուրգում նախ և առաջ Ֆուգգերների ու Վելզերների վաճառական ընտանիքների մեծ ազդեցություն է վերագրվում: Այն ժամանկ համարվում էր այս երկու վայրերը Քյոլնի ու Պրահայի հետ միասին Սուրբ Հռոմեական կայսրության չորս խոշորագույն քաղաքների շարքին, և գնումներ էին կատարում Ռեգենսբուրգի հետ, որը նույնպես ազատ կայսերական քաղաք էր :

Կյուրֆյուրստություն

Հակառեֆորմացիային Բավարիան առաջնորդ դիրք ընդունեց և Երեսնամյա պատերազմին հետևեց տարածքներ գրավելը և Բավարիայի կուրֆյուրստության վերելքը: 1620 թվականին Կաթոլիկական լիգայի զորքերը զորավար Տիլլիի առաջնորդությամբ հաղթեցին բողոքականներին Պրահայի մոտ Սպիտակ լեռան ճակատամարտում: Տիլլին վերջնականապես գրավեց Պֆալցը: Որպես շնորհակալություն Մաքսիմիլիան I-ը 1623 թվականին ստացավ Բավարիայի կուրֆյուրստությունը, իսկ 1628 թվականին իր կողմից գրավված Վերին Պֆալցը, որպես պատերազմի փոխհատուցում: Պատերազմից հետո կուրֆյուրստ Ֆերդինանդ Մարիան իրեն նվիրում է ամայացած երկրի վերակառուցմանը և դրան հետևում է մի զգուշավոր չեզոքություն:

Իսպանական ու Ավստրական ժառանգության պատերազմների ժամանակ և Մաքսիմիլիան II Էմանուել Բավարացու և ավելի ուշ իր որդի Կառլ Ալբրեխտի Մեծ տերությունների քաղաքականության վարելու ընթացքում, միահեծան Բավարիան երկու անգամ ժամանակավոր Ավստրիայի կողմից գրավվում է: 1705 թվականին բավարական ժողովուրդը ոտքի է ելնում և պայքարում Հռոմեական կայսրութան կայազոտի դեմ: Բավարիայի ժողովրդական ապստամբությունն ընդգրկեց Ստորին Բավարիայի շրջակա տարածքները, Իննի քառորդ մասը և Վերին Բավարիայի արևելքը: Բրանաուի պառլամենտը 1705 թվականի դեկտեմբերին նիստն անց կացրեց դեռ այն ժամանակ Իննի Բրաունաուում: Միայն 1706 թվականի հունվարի 8-ին Աիդենբախի ճակատամատում ժողովրդական ապստամբությունը ամբողջովին պարտությամբ ավարտվեց: Կառլ Ալբրեխտի թագադրումից հետո, մինչև 1744 թվականը կյուրֆյուրստության մյուս տարածքները նորից գրավվեցին: Կառլ Ալբրեխտի որդի Մաքսիմիլիան III Ժոզեֆը 1745 թվականին իր նախնիների Մեծ տերությունների քաղաքականության վերջը դրեց և իրեն նվիրեց ներքին բարեփոխումներին: Վիթթելբախների Հին բավարական դքսության անկումից հետո 1777 թվականին Կառլ Թեոդոր կուրֆյուրստի խնամակալության օրոք Վիթթելբախների պֆալցյան ճյուղից առաջացավ կրկնակի կյուրֆյուրստություն Կուրֆյուրստ-Բավարիան: Կոմս Ռումֆորդն սկսեց Կառլ Թեոդորի օրոք բարեփոխումները շարունակել, այդ թվում նաև բավարական բանակում:

Թագավորություն

Հիմնական հոդված՝ Բավարիայի թագավորություն

Բավարիայի թագավորությունը 1816 թվկանին Մյունխենի պայմանագրից հետո

Նապոլեոնի ժամանակ Բավարիան սկզբնական շրջանում Առաջին ֆրանսիական կայսրության կողմում էր և կարողացավ աշխարհակալացման և մեդիատիզացիայի (գերմ.՝ Mediatisierung) միջոցով գրաված մեծ տարածքներ ձեռք բերել: Այսպիսով Զալցբուրգը, Տիրոլը, Ֆորարլբերգը, ինչպես նաև 1779 թվականին կորցրած Ինֆիրտելը ժամանակավոր անցնում են Բավարիային: Պրեսբուրգի խաղաղության ժամանակ, որը 1805 թվականի դեկտեմբերի 26 -ին Ֆրանսիայի և հռոմեա-գերմանական կայսր Ֆրանց II-ի միջև էր հաստատվել, Նապոլեոնին դաշնակից Բավարիան հռչակվեց թագավորություն: Մաքսիմիլիան I Ժոզեֆ արքայի մինիստր կոմս Մաքսիմիլիան ֆոն Մոնժելան համարվում է ժամանակակից բավարական պետության ստեղծողը: Նոր Բավարիայի թագավորությունը վերացրեց ճորտատիրության բոլոր մասունքները, որն իր հետևից թողել էր Սրբազան Հռոմեական կայսրությունը: 1803 թվականի կրոնական հրովատակով քրիստոնեական բոլոր երեք դավանանքն էլ՝ կաթոլիկությունը, բողոքականությունը և լյութերականությունը, իրավահավասար էին: 1807 թվականին դասային ղեկավարող արտոնությունները վերացան: 1805 թվականի Մյունխենյան կանոնակարգը և 1813 թվականի Բավարիայի հրեաների հրովարտակը երաշխավորում էր իսրաելցիների առաջին ազատությունը նոր Բավարիայում: 1807 թվականի օգոստոսի 27-ին Բավարիան աշխարհում առաջին երկիրն էր, որը կատարեց ծաղիկի պատվաստում: 1812 թվականին ստեղծվեց Բավարիայի թագավորության ժանդարմների կորպուսը: Նոր պատժագրքի համաձայն, որը Անզելմ ֆոն Ֆոյերբախն էր նախագծել, 1813 թվականին խոշտանգումներին վերջ տրվեցին: Անսբախի իշխանությունը, որը 1806 թվականին Նապոլեոնի պարտադրանքով փոխանակվել էր մեկ այլ ուրիշ տարածքի հետ, անցնում է Բավարիայի թագավորությանը, բողոքական Բայրոյտ իշխանությունը (գերմ.՝ Bayreuth) 1810 թվականին Նապոլեոնի կողմից վաճառվում է Բավարիային: Ռիդի պայմանագրում Նապոլեոնի հակառակորդների կողմից ճիշտ ժամանակին արված փոփոխության միջոցով 1814 թվականին Վիեննայի վեհաժողովին Բավարիան որպես հաղթող ուժ կարողացավ գրաված տարածքների մի մասը հետ ստանալ: Տիրոլի ու Հռենոսի աջափնյա Պֆալցի կորուստը հատուցվեց հետագայում տնտեսապես զարգացած Վուրցբուրգով ու Աշաֆֆենբուրգով: Նորաստեղծ Հռենոսի ձախակողմյան տարածքը 1816 թվականին Մյունխենի պայմանագրի համաձայն փոխանակվեց Զալցբուրգով և 1837 թվականից դառնում է Հռենոսի բավարական Պֆալցը: Լյուդովիկոս I Բավարացի արքան, ով կառավարում էր 1825 թվականից, կատարելագործում է բավարական մայրաքաղաք Մյունխենը՝ դարձնելով արվեստի ու համալսարանի քաղաք: Նա նորից մտցնում է գրաքննությունը և վերացնում մամուլի ազատությունը: Պֆալցի Համբախի դղյակում, Նոյշթադթի մոտ, Վայնշթրասեում, 1832 թվականի Համբախի տոնը պֆալցյան ժողովրդի դժգոհության իր պատճառներն ուներ բավարական կառավարությունից: Պարուհի Լոլա Մոնտեսի հետ ունեցած շահախարդախ գործերի պատճառով ստիպված էր նա 1848 թվականին մարտի խռովությունների ժամանակ հրաժարական տալ: Իր որդի ու հետնորդ Մաքսիմիլիան II Ժոզեֆի օրոք աստիճանաբար լիբերալացման էր գնում, սակայն նաև Պֆալցյան ապստամբությունը տեղի ունեցավ: Արքան իշխանությունների բաժանման քաղաքականության համախոհ էր, ըստ որի նախատեսում էր, որ գերմանական կենտրոնական պետությունները Բավարիայի ղեկավարությամբ, որպես երրորդ ուժ երկու գերտերութուններ, Պրուսիայի ու Ավստրիայի կողքին կարող են զարգանալ: 1864 թվականին Լյուդովիկոս II-ը Բավարիայի թագավոր հռչակվեց: Նա պատմության մեջ հիշատակվում է որպես Հեքիաթային թագավոր Նոյշվանշտայնի և այլ դղյակների կառուցման շնորհիվ: 1866 թվականին Գերմանական պատերազմում Ավստիայի կողմից էր և պարտվեց Պրուսիայից: 1868 թվականին հետևեց պահպանողական, մեծ գերմանական հայրենասիրական կուսակցության հիմնադրումը (1887 թվականին վերանվանվել է Բավարական կնտրոնի):

1871 թվականին Բավարիան նոր կազմավորված Գերմանական կայսրության մասը դարձավ, ստանում է արտոնյալ իրավուք (Reservatrechte (Deutsches Kaiserreich)) (սեփական փոստը, երկաթուղին, բանակը, ինչպես նաև սեփական հյուպատոսությունը): 1886 թվականին արքայազն Լուիթփոլդ Բավարացին ստանձնում է երկրի խնամակալությունը: «Արքայազնի խնամակաության ժամանակաշրջանը», ինչպես հաճախ նշվում է՝ արքայազն Լուիթփոլդի դարաշրջան, Լուիթփոլդի քաղաքականության մեջ պասիվության պատճառ դարձավ, որ բավարական հետաքրքրությունների աստիճանաբար նվազեցումը կայսրության մեջ հետին պլանի դարաշրջան համարվեց: 1893 թվականին հաջորդեց Բավարիայում Գերմանիայի Սոցիալդեմոկրատական կուսակցության առաջին մուտքը բավարական Լանդթագ, իսկ 1906 թվականին Լանդթագի ընտրական օրենքների հավասարեցումը կայսրության ընտրական իրավունքին: 1913 թվականին Լյուդովիկոս III-ը թագավոր է դառնում, և այդ նույն թվականին բռնկվում է Առաջին համաշխարհային պատերազմը: Դեռ 1918 թվականի նոյեմբերի 2-ին հասնում է ընտրական իրավունքի ու պառլամենտական բարեփոխումների: 1918 թվականի Նոյեմբերյան հեղափոխության շրջանակում, այնուամենայնիվ, դրանից կարճ ժամանակ անց Վիթթելսբախների միապետությունը տապալվեց:

Ազատ պետություն

Նոյենբերյան հեղափոխության ընթացքում 1918 թվականի նոյեմբերի 8-ին գրող և լրագրող Քուրտ Այզները՝ Գերմանիայի անկախ Սոցիալդեմոկրատական կուսակցության հիմնադիր անդամը, Բավարիան հռչակեց որպես Ժողովրդավարան պետություն, ինչպես նաև Ազատ պետություն ՝ Բավարիայի Ազատ ժողովրդավարական պետություն: 1919-ին սոցիալիստական խմբերը կարողացան կարճ ժամանակով ձևավորել Բավարիայի Խորհրդային Հանրապետությունը: 1919-ի սեպտեմբերին ուժի մեջ մտավ Բամբերգի սահմանադրությունը: 1920 թվականի հուլիսի 1-ին Կոբուրգի ազատ նահանգը հանրաքվեի միջոցով միացավ Բավարիային: Վերսալյան պայմանագրի դրույթների համաձայն, 1920 թվականի հունվարի 10-ին Սանկտ Ինգբերտ շրջանային վարչությունը, ինչպես նաև Հոմբուրգի ու Ցվայբրյուքեն շրջաններից տարածաշրջաններ ստիպված էին նորաստեղծ, Ազգերի լիգայի կառավարչության ներքո գտնվող Զարյան տարածքին միանալ:

Բավարիայի Խորհրդային Հանրապետություն դառնալուց հետո Բավարիան դարձավ պահպանողական և ազգայնական ուժերի հենակետ, այն համարվում էր որպես «կայսրության կարգավորող բջիջ»: 1923 թվականի նոյեմբերի 8-ին և 9-ին Վայմարյան հանրապետության ժամանակ Բավարիան դարձավ Գարեջրային հեղաշրջման թատերաբեմը, որը կարող էր Բավարիայի ոստիկանության կողմից ճնշվել: Ամենաուժեղ կուսակցությունը Բավարիայի ժողովրդական կուսակցություն էր, որը հիմնականում որոշում էր նաև, թե ով է լինելու վարչապետը:

Որպես վարչական միավոր, Բավարիան գոյություն ուներ նաև Ազգայնական սոցիալիզմի ժամանակաշրջանում (1933-1945), բայց հիմնականում նշանակություն չուներ: Մյունխեն քաղաքը, որտեղ Ադոլֆ Հիտլեր երկար ժամանակ, 1913 թվականից ի վեր ապրել է և էր իր քաղաքական վերելքը սկսել, ազգայնականների կողմից քարոզչական նպատակներով որպես շարժման մայրաքաղաք էր ձևավորվում: Դախաուի համակենտրոնացման ճամբարով նացիզմի ռեժիմը, այսպես ասած, իշխանության գալուց քիչ շաբաթներ անց ստեղծեց առաջին շարունակաբար գործող համակենտրոնացման ճամբարը: Ֆրանկոնիայի Նյուրնբերգ քաղաքում 1933-1938 թվականներին NSDAP-ն անցկացրեց իր նացիստական կուսակցության հանրահավաքները և քարոզչական այլ միջոցառումները Նյուրնբերգյան իր հավաքատեղիում: 1935 թվկանին Նյուրնբերգյան սկզբունքները ուժի մեջ մտան: Վերին Զալցբուրգում, Բերխտեսգարդենի մոտակայքում, Հիտլերը երկրորդ նստավայրը ստեղծեց Բերգհոֆում, որը վերաճեց որպես կենտրոնական վայր Նացիստական գերմանական կայսրությունում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ավերածությունից տուժցին շատ բավարական քաղաքներ, ինչպիսիք են Աշաֆենբուրգը, Աուգսբուրգը, Մյունխենը, Նյուրնբերգը և Վյուրցբուրգը:

Օկուպացիոն ուժերը Սիլեզիայից ու Սուդեթենլանդից տեղահանվածներին ուղղորդում էին մասնավորապես դեպի քիչ բնակեցված Բավարիայի տարածքներ: Արդյունքում, մինչև 1949 թվականը բնակչությունն աճեց մեկ քառորդով: Առաջացան գաղթյալների քաղաքներ:

Գեներալ Էյզենհաուերը պաշտոնապես 1945 թ. սեպտեմբերի 28-ի համար 2 հռչակագրով վերականգնեց Բավարիան որպես պետություն: 1945-ից 1952 թվականներին գործադիր մարմինը Բավարիայում ԱՄՆ ռազմական նահանգապետերի ձեռքում էր: Միացյալ Նահանգների զորքերի օկուպացնելուց հետո Բավարիան դարձավ ամերիկյան օկուպացված գոտու մի մասը, մինչդեռ 1946 թվկանին ֆրանսիական օկուպացված գոտիներում ընկած ուժեղ զարգացած Հռենոսյան Պֆալցը ընդգրկվեց նոր ձևավորված Ռայնլանդ Պֆալց երկրամասում:

Քանի որ ԱՄՆ ռազմական կառավարությունը կտրականապես դեմ էր միապետության վերականգնմանը, արգելեցին «Բավարիայի հայրենիք և թագավոր» կուսակցությանը 1946 թվականին վերահաստատվել: Այնուամենայնիվ, դա վերահաստատվել է 1949 թվականին՝ ռազմական կառավարման ավարտից հետո: Բավարիայի դեռևս հանրաճանաչ նախկին կրոնպրինց Ռուպրեխտ Բավարացին, որին ազգայնականները քշում էին ընդհատակ, ներկայացրեց այն տեսակետը, որ, եթե Գերմանական կայսրության կալվածքներում հանրապետական սահմանադրություններ ընդունվեին (ինչպես Հանզաների քաղաքներ Համբուրգում և Բրեմենում), ապա նաև Բավարիան, որպես երկրամաս, կկարողանար Գերմանիայի ֆեդերատիվ հանրապետության ներսում միապետական սահմանադրություն ընդունել, որի ժամանակ վարչապետի քաղաքական ուժերը կիրականացներ այս ընտրված քաղաքական գործչի կողմից, պետության ղեկավարի ներկայացուցչական առաջադրանքները ժառանգական միապետի կողմից ընդունված կլինեին: 1946 թվականի հունիսի 30-ից Մյունխենում իր նիստերն է անցկացնում Օրենսդիր ժողովը: Ազատ պետություն Բավարիայի նոր հանրապետական սահմանադրությունը 1946 թվականին ժողովրդի մեծամասնության կողմից ընդունվեց:

1948 թվականին պետական կառավարության առաջարկով Լանդտագը որոշեց մերժել հիմնական օրենքը, բայց այն որպես պարտադիր կճանաչվի, եթե դաշնության երկրամասերի երկու երրորդը ընդունի դա: 1949 թվականին դրա հիման վրա, Բավարիան որպես երկրամաս, դարձավ Գերմանիայի մի մասը: Լինդաուի շրջանը 1955-ի սեպտեմբերի 1-ին նորից միավորվեց Բավարիային: Կայուն տնտեսական վերելքը ( Գերմանական տնտեսական հրաշք) նպաստեց Բավարիային ոչ միայն մնալ գյուղատնտեսական երկրամաս, այլև դարձավ շատ արդյունաբերական ընկերությունների հայրենիքը: 1962 թվականից մինչև 2008 թվականը և 2013 թվականից մինչև 2018 թվականը Քրիստոնեական սոցիալական միությունը (գերմ.՝ CSU) բացարձակ մեծամասնություն էր կազմում Բավարիայում: 2008 թվականից ի վեր Բավարիան ամենամեծ դոնոր երկիրն է՝ առանց ընդհատումների:

Բնակչություն

Ուղիղ 13 մլն բնակիչ կամ Գերմանիայի բնակչության 16 տոկոսն ապրում է Ազատ պետություն Բավարիայում: Հյուսիսային Հռենոս-Վեսթֆալիայից հետո Բավարիան Եվրամիության ամենաշատ ենթազգային բնակչություն ունեցող տարածաշրջանն է, իսկ արևմուտքում՝ ամենաշատ բնակչություն ունեցող նահանգը: Բավարիայի բնակչությունն աճում է: 1840 թվականից ի վեր բանակչության աճը եռակի անգամ ավելացել է: Երբ 1970 թվականին առաջին անգամ մարդահամար անց կացվեց, հաշվարկվեց ավելի քան 10 միլիոն բնակիչ: 2016 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ բնակչությունը կազմում էր 12.930.751 մարդ, որից շուրջ 50.5% -ը կին էր: Չնայած Ազատ պետությունում ավելի շատ մարդ է մահանում, քան ծնվում, սակայն բնակչությունը 2012 թվականից ի վեր անընդհատ աճել է ավելի քան 400000-ով ՝ զգալիորեն ավելի մեծ ներգաղթի պատճառով: 2012-ի վերջին օտարերկրացիները կազմել են բնակչության 9,6 տոկոսը: 2017 թվականին Բավարիայում մեկ կինը ունենում էր 1,55 երեխա, որը Գերմանիայի ամփոփված պտղաբերության 1, 57 միջին մակարդակից փոքր-ինչ ցածր է:

Ազատ Բավարիայի բնակչության աճը

Թվական Բնակչություն Բնակիչ/կմ² 1840 03.802.515 054 1871 04.292.484 061 1900 05.414.831 077 1925 06.451.380 091 1939 07.084.086 100 1950 09.184.466 130 1961 09.515.479 135 1970 10.479.386 149 1987 10.902.643 155 31.12.2007 12.520.332 177 31.12.2008 12.519.728 177 31.12.2009 12.510.331 177 31.12.2010 12.538.696 178 31.12.2011 12.443.372 176 31.12.2012 12.519.571 177 31.12.2013 12.604.244 179 31.12.2014 12.691.568 180 31.12.2015 12.843.514 182 31.12.2016 12.930.751 183 31.12.2017 12.997.204 184 31.12.2018 13.076.721 185

Բավարիայի բնակչության աճը 1840 թվականից մինչև 2018 թվականը ըստ կողքի աղյուսակի

Ինչպես ամբողջ (Արևմտյան) Գերմանիայում, ներգաղթը սկսվեց 1950-ական թվականներից `գերմանական տնտեսական հրաշքի ֆոնի վրա, հատկապես Թուրքիայից, նախկին Հարավսլավիայից ու Իտալիայից, իսկ ավելի ու ավելի շատացավ ներգաղթը Արևելյան Կենտրոնական և Արևելաեվրոպական երկրներից 1990 թվականից՝ Սառը պատերազմի ավարտից հետո:

«Բավարիայի չորս ցեղը»

Մաքսիմիլիան II-ի հուշարձանը Մյունխենում.Արքայի ոտքի մոտի ֆիգուրները իրենց ձեռքերին պահում են Հին Բավարիա, Պֆալց, Ֆրանկոնիա ու Շվաբիա տարածաշրջանների գերբերով ցուցանակներ

1778 թվականի սկզբներին Բավարիայի կուրֆյուրտությունն ու Կուրպֆալցը Վիթթելբախների ժառանգության կարգով վերամիամորվեց (Կուրպֆալց-Բավարիա): Մինչ նապոլեոնյան ժամանակներում Հռենոսի աջակողմյան Պֆալցը Բադենին է անցնում, ապա Հռենոսի ձախակողմյան Պֆալցի մեծ մասը, որպես Հռենոսի շրջան, 1816 թվականին անցնում է Բավարիային: Միևնույն ժամանակ, Նապոլեոնի միջոցով Շվաբիայի մյուս տարածքներն ու Ֆրանկոնիայի մեծ մասը անցան Բավարիայի թագավորությանը: Մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը, Բավարիայի չորս ցեղ ասելով հասկանում էին հին բավարացիներին, ֆրանկներին, շվաբներին և պֆալցցիներին: Այս շրջանի բազմաթիվ հուշարձաններ շեշտում են այս փաստը:

1945 թ.-ից հետո Բավարիա եկան ավելի քան երկու միլիոն փախստականներ և տեղահանվածներ, հատկապես որպես սուդեթ-գերմանացիներ (գերմ.՝ Sudetendeutsche) հիշատակվող Բոհեմիայի գերմանացիները: Ֆրանց Յոզեֆ Շտրաուսը սուդեթ-գերմանացիներին անվանում էր «չորրորդ ցեղ», ընդ որում գերմանա-բոհեմյան, սուդեթ-սիլեզիական բնակչությունը ծագում էր նախկին Չեխոսլովակիայի գերմանալեզու տարածքներից՝ տարբեր բարբառներով և մշակութներով, հետևաբար՝ տարատեսակ է: Սինտիներն (գնչուների ցեղատեսակ) ու ենիշները (գնչուների ցեղատեսակ) նմանապես ունեն դեռևս պաշտոնապես չճանաչված երկար ավանդույթ Բավարիայում:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից և 1946 թ-ին Հռենոսյան Պֆալցը վերջնականապես կորցնելուց հետո աշխարհամարտից անմիջապես հետո տեղացի ու ներգաղթած Բավարիայի գերմանացի և գերմանացի-բոհեմական բնակչությունը բաժանվել է «չորս ցեղի» և կազմված է ավանդաբար բնակվող երեք ցեղերից ՝ ֆրանկներից, շվաբներից և հին բավարացիներից, որոնք «Ազատ երկրին» տվեցին իրենց անունը, ինչպես նաև չորրորդ ցեղը ՝ սուդեթ գերմանացիները, որոնց համար Բավարիան «հովանավորչություն» ստանձնեց:

Բնիկ երեք ցեղերի առանձնահատկությունները ներառում են իրենց սեփական բարբառները (բավարականը, արևելյաֆանկոնյանը, ալեմաներենը), իրենց սեփական խոհանոցները (բավարական, ֆրանկոնյան, շվաբական), իրենց սեփական ավանդույթները, տարազները և որոշ դեպքերում նաև ճարտարապետական ոճերը: Երբեմն ամեն մի ցեղի վերագրվում է նույնիսկ տարբեր լեզվամտածողություն, այսպես օրինակ՝ ըստ Բավարիայի պետական կառավարության հին բավարացիները կոսմոպոլիտ են, կայուն և երաժշտական տաղանդ ունեն, ֆրանկները դրան հակառակ՝ ցայտուն արտահայտված «հավաք միտք, կազմակերպչական տաղանդ, շտապողականություն և արագ ըմբռնելու կարողություն» ունեն, մինչդեռ շվաբները խնայող են: Կաբինետի ձևավորման ժամանակ համամասնական պատճառով գրասենյակները բաժանվում են ըստ ցեղերի: Մերկելի 3-րդ կառավարության ՔԿՄ-ի նախարարական երեք պաշտոնները նույնպես բաժանվեցին ֆրանկների, բավարացիների և շվաբիաների միջև: Ամենից առաջ հայտնի է ֆրանկների և հին բավարացիների միջև երկար վեճը բավարացիների կողմից ֆրանկների ենթադրաբար անհավասար վերաբերմունքի վերաբերյալ: Ըստ որոշ կազմակերպությունների, ֆրանկները կուսակցական կառույցներում թերագնահատվել են և ավելի քիչ հարկային եկամուտներ են ստանում: Ընդհանուր առմամբ, Ֆրանկոնիայի վարչական շրջանների մտահոգություններին և խնդիրներին նույնպես պակաս ուշադրություն է հատկացվում: Ժամանակ առ ժամանակ, այսպես կոչված, ֆրանկոնյան թալանված արվեստի գործերը Ֆրանկոնիայի քաղաքներից և գանձարանից, որոնք բռնագրավվել են Բավարիայի Թագավորության կողմից 19-րդ դարում և Մյունխեն են բերվել, հետ են պահանջվում: Այնուամենայնիվ, շատ նման բողոքներ համարվում են անտեղի: Օրինակ, ֆրանկոնյան քաղաքական գործիչները այնուամենայնիվ թերագնահատված չեն մեծ կուսակցությունների կառույցներում: Արվեստի գանձերի վերադարձի պահանջարկը նույնպես խնդրահարույց է, քանի որ Մյունխենի «Պալատական զոհասեղանը» և Հին պինակոտեկում գտնվող Դյուրերի որոշ նկարներ չեն գողացվել, այլ տրվել են կամավոր:

Այլատյացություն

Ըստ Լապցիգի համալսարանի 2015 թվականի ուսումնասիրությունների, բավարացիների 33,1 %-ը համաձայն է այլատյացություն արտահայտությանը: Դա հաստատման ամենաբարձր ցուցանիշն է արևմտյան Գերմանիայի դաշնային պետությունների շրջանում (միջինը՝ 20%) և երկրորդը ամենաբարձր ցուցանիշը դաշնությունում (դաշնությունում միջին՝ 24.3%): Բացի այդ, Բավարիան 12,6 %-ով հակասեմական ամենաբարձր ցուցանիշն ունի ի տարբերություն դաշնության մյուս երկրամասերի (դաշնությունում միջին՝ 8,4%): Այսպիսով, Բավարիայում տարածված կլիներ այլատյաց և հակասեմական վերաբերմունքը:

Կրոն և աշխարհայացք

Բավարիայի բնակչության դավանական պատկանելությունը (տոկոսնրով)

	1840 *	1900 *	1933 *	1950	1970	2006	2011	2015	2016	2018	2019
կաթոլիկ	71,1	70,5	70,0	71,9	70,4	57,2	55,0	51,2	50,5	48,8	47,8
ավետարանական	28,7	26,5	25,2	21,3	21,0	18,9	18,8	17,8	17,6
իսլամ	–	–	–	00,9	02,2	4,
քրիստոնեա-օրթոդոքս	–	–	–	–	–	–	01,6
հրեական	01,4	00,9	00,5	00,1	00,1	00,1	00,1
մյուս կրոնադավանությունն ու անկրոնությունը	00,1	00,3	00,8	01,5	03,4	19,2	18,3		>25	>27	>28
* ներառյալ Պսալցի շրջանը

Վիսի եկեղեցին Վերին Բավավարիայում

Աուգուսբուրգի եկեղեցու մուտքը

47,8% -ով (2019-ի դրությամբ), Բավարիան ամենաշատ կաթոլիկ բնակչություն ունեցող երկրամասն է Գերմանիայում Սաարից հետո: Բնակչության 17.6% -ը ավետարանա-լյութերական է: Այս երկու դավանանքները անհավասարորեն բաժանվում են շրջաններում: Այսպիսով, Հին Բավարիան և Ստորին Ֆրանկոնիան հիմնականում կաթոլիկ են, իսկ Միջին Ֆրանկոնիան և Վերին Ֆրանկոնիայի մասերը բողոքական են: Ինչպես Անսբախն ու Բայրուսը, այնպես էլ կայսերական քաղաքների մեծ մասը (օրինակ` Նյուրնբերգը կամ Տաուբերեի Ռոտենբուրգը) հիմնական լյութերական տարածքնեերն են և ռեֆորմացիայի հենակետեր են եղել: 1970 թվականից ի վեր կաթոլիկների և բողոքականների թիվը զգալիորեն նվազել է:

Բավարիայի պետությունը ընդհանուր բյուջեից որպես պետական նվիրատվություն կաթոլիկ եկեղեցուն վճարում է 65 միլիոն եվրո, իսկ բողոքական եկեղեցին՝ 21 միլիոն եվրո: Կաթոլիկ ծխականները պատկանում են Վյուրցբուրգի թեմին, Էյխստութի թեմին և Բամբերգ եկեղեցուն Բամբերգի եկեղեցական գավառում, ինչպես նաև Ռեգենսբուրգի թեմին, Պասաուի թեմին, Աուգսբուրգի թեմին և Մյունխենի ու Ֆրեյզինգի եկեղեցական թեմին՝ Մյունխենի ու Ֆրեյզինգի եկեղեցական գավառում: Կաթոլիկ մյուս ծխական համայնքները գտնվում են Արևելյան կաթոլիկ եկեղեցիների իրավասության ներքո:

Բավարիայի ավետարանա-լյութերական եկեղեցին Գերմանիայի ավետարանական եկեղեցու անդամ է (EKD) և բաժանված է վեց եկեղեցական շրջանի՝ Անսբախ-Վիրցբուրգի, Աուգսբուրգի, Բայրուտի, Մյունխենի, Նյուրնբերգի և Ռեգենսբուրգի: Ավետարանական ազատ եկեղեցիներ կարելի է գտնել հիմնականում մետրոպոլիայի վայրերում: Հին Կաթոլիկ եկեղեցին Բավարիայում ունի մեկ դեկանատ (կաթոլիկական):

Մինչև 19-րդ դարը հրեական համայնքները հիմնականում գոյություն ունեին Ֆրանկոնիայի և Շվաբիայի գյուղական վայրերում, ինչպես նաև կայսերական քաղաքներում, ինչպիսիք են Նյուրնբերգը (բնակվելու արգելքը 1499-ից 1850 թվականներին) և Ռեգենսբուրգը: Հին Բավարիայի Վիթելբախ քաղաքում հրեաները գրեթե չկային, բայց հրեաների էմանսիպացիայից ի վեր, Բավարիայի քաղաքներում ավելի ու ավելի շատ էին: Հոլոքոստից առաջ հրեական գրեթե 200 համայնքներից 13 համայնքներ Բավարիայում դեռ գոյություն ունի: Ավետարանական բարենորոգված եկեղեցու Բավարիայի տասը ծխականները նույնպես պատկանում են Իսրայելական մշակույթաեին համայնքոին: Դրանք կազմակերպվում են Մյունխենի և Վերին Բավարիայի իսրայելի մշակույթաեին համայնքում, ինչպես նաև Բավարիայի իսրայելական մշակութային համայնքների տարածաշրջանային ասոցիացիայում:

Իսլամի նշանակությունն աճում է հատկապես մեծ քաղաքներում: Ներքին գործերի դաշնային նախարարության կողմից անցկացված ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ մուսուլմանների մասնաբաժինը 2008 թվականին Բավարիայի ընդհանուր բնակչության մեջ կազմում է շուրջ 4 տոկոս (Գերմանիայում բնակվող մուսուլմանների մոտ 13 տոկոսը):

Ինչպես Գերմանիայի շատ շրջաններում, Բավարիայում անկրոն բնակիչների թիվն աճում է: Այսպիսով, գոյություն ունի հումանիստների ասոցիացիա: Սրանով հասկանում ենք է որպես գաղափարական համայնք և անկրոն մարդկանց շահերի ներկայացում: Ասոցիացիան, որն ուներ շուրջ 2.100 անդամ 2019 թվականի մարտ ամսին, ի թիվս այլ բաների, Բավարիայում հումանիտար կյանքի գիտության դասերի մատուցողն է, այն 2008 թվականից վարում է մասնավոր տարրական դպրոց և տասնյակից ավելի երեխայի ցերեկային խնամքի կենտրոններ:

Հատկապես մետրոպոլիայի վայրերում կան ավելի փոքր բուդդայական, ալևիների, բահայների և հինդու համայնքներ, Եհովայի վկաների Թագավորության սրահներ և քրիստոնեական ավելի փոքր եկեղեցիներ: Մանդայական համայնքի գրեթե ոչնչացված կրոնական համայնքը, օրինակ, ապաստան գտավ Մյունխենում: 1966 թվականից ի վեր Բավարիան ունի նաև ասորա-արամական մեծ համայնք, որը մեծ մասամբ պատկանում է Անտիոքի սիրիական ուղղափառ եկեղեցուն: Այս սիրիացիներից շատերը գալիս են Թուր Աբդինի կրաքարային լեռներից, որոնք տեղակայված են Թուրքիայի հարավ-արևելքում:

Ամենաշատ բնակչություն ունեցող քաղաքներ

Ազատ պետություն Բավատիայի ամենաշատ բնակչություն ունեցող քաղաքերը (50 հազարից ավելի բնակչություն ունեցող քաղաքներ)

Կարգ (2018)	Քաղաք	2000 թվականի դեկտեմբերի 31-ի մարդահամար	2018 թվականի դեկտեմբերի 31-ի մարդահամար	Փոփոխություն 2000–2018 տոկոսով
01.	Մյունխեն, երկրամասի մայրաքաղաք	1.210.223	1.471.508	+21,6
02.	Նյուրնբերգ	0.488.400	0.518.365	0+6,1
03.	Աուգսբուրգ	0.254.982	0.295.135	+15,7
04.	Ռեգենսբուրգ	0.125.676	0.152.610	+21,4
05.	Ինգոլշտադտ	0.115.722	0.136.981	+18,4
06.	Վյուրցբուրգ	0.127.966	0.127.880	0−0,1
07.	Ֆյուրտ	0.110.477	0.127.748	+15,6
08.	Էրլանգեն	0.100.778	0.111.962	+11,1
09.	Բամբերգ	0.069.036	0.077.592	+12,4
10.	Բայրոյթ	0.074.153	0.074.657	0+0,6
11.	Լանդսհուտ	0.058.746	0.072.404	+23,2
12.	Աշաֆենբուրգ	0.067.592	0.070.527	0+4,3
13.	Քեմպտեն (Ալգոյ)	0.061.389	0.068.907	+12,2
14.	Ռոզենհայմ	0.058.908	0.063.324	0+7,5
15.	Նոյ-Ուլմ	0.050.188	0.058.707	+17,0
16.	Շվայնֆուրտ	0.054.325	0.054.032	0−0,5
17.	Պասաու	0.050.536	0.052.469	0+3,8
Ծանոթագրություն: Բոլոր թվարկված քաղաքները , բացի Նոյ-Ուլմը , ոչ մի շրջանի մեջ չեն մտնում:

Բավարիայի ամենամեծ և միակ մեկ միլիոն բնակիչ ունեցող քաղաքը Մյունխենն է, որը մոտ 1,45 միլիոն բնակչությամբ երկրամասի մայրաքաղաքն է: Այն Գերմանիայի երրորդ խոշոր քաղաքն է և Եվրամիության տասնմեկերորդ ամենամեծ քաղաքը և հանդիսանում է Beta+ կատեգորիայում գլոբալ քաղաքներից մեկը: Այն Գերմանիայի ամենամեծ քաղաքն է, որը քաղաք-պետություն չէ: Բացի այդ, Մյունխենը, որի բնակչությունը մեկ քառակուսի կիլոմետրում ունի շուրջ 4670 բնակիչ (2015-ի դեկտեմբեր), Գերմանիայի ամենախիտ բնակեցված համայնքն է և ծովի մակարդակից 519 մ բարձրության վրա է գտնվում: Մոտ 520,000 բնակչությամբ Նյուրնբերգը երկրի երկրորդ խոշոր քաղաքն է, Գերմանիայում զբաղեցնում է 14-րդ տեղը, Եվրամիության 51-րդ հորիզոնականը և հանդիսանում է Gamma− կարգի գլոբալ քաղաքներից մեկը: Նյուրնբերգի կարևորության պատճառով Մյունխենը Բավարիայի առաջնակարգ քաղաք չէ: Գրեթե 300 000 բնակչությամբ Աուգսբուրգը երկրի երրորդ ամենամեծ քաղաքն է և ամբողջ դաշնությունում 23-րդ տեղում է: Բավարիայում կա ընդհանուր առմամբ ութ խոշոր քաղաք: Բավարիայի ամենաերիտասարդ խոշոր քաղաքը (առնվազն 100,000 բնակիչ) Ֆյուրտն է (1990 թվականից ի վեր), որը նախկինում խոշոր քաղաք էր 1951-ից մինչև 1956-ը և 1972-ից մինչև 1976-ը: Նյուրնբերգը Էրլանգենի, Ֆյուրտի և Շվաբխի հետ միասին ձևավորում է շուրջ 800,000 բնակչությամբ քաղաքների հստակ խումբ:

Առողջապահություն

Բավարիայում կա ավելի քան 400 հիվանդանոց, որոնցինց հինգը համլսարանային կլինիկաներ են: Նրանք ունեն ընդհանուր առմամբ 73.000  մահճակալ: Հիվանդանոցների շուրջ 60 տոկոսը հանրային սեփականություն է հանդիսանում: Բավարիայում կա ավելի քան 3.200 դեղատուն և մոտ 60.000 բժիշկ: 208 բնկչին մի'ին հածվով սպասարկում է մեկ բժիշկ: Այնուամենայնիվ, Բավարիայում բժիշկների սակավության վտանգ կա, հատկապես` գյուղերում և նեղ մասնագետների:

Կյանքի միջին տևողությունը 2015/17 թվականների ժամանակահատվածում տղամարդկանց համար կազմում էր 79.13 տարի, իսկ կանանց համար՝ 83.63 տարի: Տարածաշրջանային առումով, 2013/15 թվականներին Շտարնբերգը (ընդհանուր բնակչության ակնկալիք՝ 83,39 տարի), Մյունխենը (քաղաք) (83.02) և Մյունխենի շրջանը (82.97) ամենաբարձր կյանքի միջին տևողությունն ունեն, մինչդեռ Ամբերգը (79.04), Շտրաուբինգը (78, 80) և Հոֆը (Զալե) (78.75) ունեն կյանքի ամենացածր տևողությունը:

Քաղաքականություն

Պետական կառուցվածք

Բավարիայի պետական շենքը, Մյունխեն

Բավարիայում քաղաքականության հիմքը «Ազատ պետություն Բավարիայի սահմանադրությունն» է, որն ընդունվել է հանրաքվեով 1946 թվականի դեկտեմբերի 1-ին: Սահմանադրությունն ուժի մեջ է մտել 1946 թ. դեկտեմբերի 8-ին: Այդուհետ Բավարիան ազատ (հանրապետություն) և ժողովրդավարական (ժողովրդավարություն) պետություն է: 2000 թ.-ի հունվարի 1-ից ՝ Սենատի լիկվիդացումից հետո, գոյություն ունի մեկ պալատով խորհրդարանական համակարգ: Լանդտագը օրենսդիր իշխանությունն է Բավարիայում, որի պարգամավորները ընտրվում են յուրաքանչյուր հինգ տարին մեկ (մինչև 1998 թվականը չորս տարին մեկ): Մինչև 1999 թվականի վերջը Բավարիայի սենատի հետ միասին գործում էր երկրորդ պալատը, որի հետ սոցիալական և տնտեսական շահառու խմբերի ներկայացուցիչները պետք է ստեղծեին քաղաքական հակակշիռ Լանդթագում: 1998-ի փետրվարի 8-ին անցկացված հանրաքվեին որոշվեց այս պալատի լիկվիդացումը: Մինչ այդ Բավարիան միակ երկրամասն էր երկրորդ պալատով: Այնուամենայնիվ, այն միայն պայմանական ազդեցություն ուներ, քանի որ չի թույլատրվում օրենքներ մտցնել, այլ միայն մասնակցելու իրավունք ուներ: Պետական կառավարությունը ղեկավարում է Բավարիայի վարչապետը: Նա ղեկավարում է գործարքները, որոշում է քաղաքականության ուղենիշները, արտաքինից ներկայացնում է Բավարիան և նշանակում է նախարարներին և քարտուղարներին: Լանդթագից բացի, Բավարիայում օրենքներն ու սահմանադրական փոփոխությունները կարող են ընդունվել հանրաքվեների միջոցով: Հանրաքվեն անհրաժեշտ է Բավարիայի սահմանադրության յուրաքանչյուր փոփոխության համար:

Օրենսդիր իշխանություն

Բավարիայի Լանդթագը Ազատ պետություն Բավարիայի խորհրդարանն է: Նրա նստավայրը Մյունխենի Մաքսիմիլիանումն է: Օրենսդր մարմինի ժամկետը տևում է հինգ տարի: Այժմ վեց կուսակցություն ներկայացված են Բավարիա երկրամասի խորհրդարանում: 2018 թվականի հոկտեմբերի 14-ին ընտրությունից հետո տեղի ունեցավ խորհրդարանում տեղերի բաշխում ըստ քվեարկության (ընդհանուր 205 տեղ).

2018 թվականի հոկտեմբերի 14-ին Բավարիայի Լանդթագի ընտրություն

Կուսակցություն	Ձայների քանակը տոկոսներով	Նստատեղեր	Փոփոխությունը 2013թ.-ի համեմատ 2013 տոկոսներով
Բավարիայի Քրիստոնեա-սոցիալական միություն (CSU)]]	37,2	85	−10,5
Բավարիայի Դաշինք 90 / Կանաչներ (Grüne)]]	17,6	38	0+9,0
Բավարիայի ազատ ընտրողներ (FW)]]	11,6	27	0+2,6
Այլընտրանք Գերմանիայի համար (AfD)	10,2	22	+10,2
Բավարիայում Գերմանիայի Սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (SPD)	09,7	22	−10,9
Գերմանիայի Ազատ դեմոկրատական կուսակցություն	05,1	11	0+1,8
Ձախեր (Linke)]]	03,2	–	0+1,1
Բավարիակուսակցություն (BP)]]	01,7	–	0−0,4
Էկոլոգիա-ժողովրդավարական կուսակցություն (ÖDP)]]	01,6	–	0−0,4
Մյուսները	02,2	–	0−2,4

Գործադիր իշխանություն

Հանս Էհարդ, Երկրորդ համաշխարհայինից հետո ընտրված Բավարիայի առաջին վարչապետը

Երկամասի պետական կառավարությունը Բավարիայի Ազատ Պետության բարձրագույն իշխանությունն է: Լանդթագի կողմից ընտրված վարչապետը նշանակում և ազատում է պետնախարարներին և պետքարտուղարներին՝ Լանթագի համաձայնությամբ: Նա երկրամասի նախարարներին հանձնարարում է գործունեության ոլորտ կամ հատուկ խնդիր, որը նրանք ղեկավարում են ինքնուրույն՝ համաձայն գերատեսչության սկզբունքի և վարչապետի կողմից որոշված քաղաքական ուղեցույցների: Բավարիայի պետական գրասենյակը աջակցում է վարչապետին և պետական կառավարությանը իրենց սահմանադրական հարցում: Պետկառավարման կաբինետում 18 անդամների սահմանադրական առավելագույնը սովորաբար ամբողջությամբ օգտագործվում է:

Բավարիայի Սահմանադրական դատարանը տեղակայված է Մյունխենի նոր Արդարադատության շենքում:

Դատական համակարգ

Բավարիայի գերագույն դատարանը Բավարիայի սահմանադրական դատարանն է: Կան նաև տարբեր բարձրագույն տարածաշրջանային դատարաններ, այդ թվում ՝ երեք բարձրագույն շրջանային դատարաններ՝ Մյունխենում, Նյուրնբերգում և Բամբերգում, Բավարիայի վարչական դատարանը, երկու շրջանային աշխատանքային դատարանները (Մյունխեն և Նյուրնբերգ), Բավարիայի տարածաշրջանային սոցիալական դատարանը ինչպես նաև դատական համակարգի մնացած մասը: Բավարիայի Գերագույն տարածաշրջանային դատարանը, որպես սովորական իրավասության բարձրագույն Բավարիայի դատարան, ուժի մեջ է մտել 2006 թվականի հուլիսի 1-ից, վերահաստատվել է 2018 թվականի սեպտեմբերի 15-ին, բայց ավելի քիչ լիազորություններով:

Ընտրական իրավունք

Բավարական Լանդթագի շենքը (Մաքսիմիլիանում) Մյունխենում

Դաշնային մակարդակի ընտրությունների հետ համեմատած՝ «Բավարիայի» ընտրական օրենսդրությունն ունի մի քանի առանձնահատուկ առանձնահատկություններ. ուղիղ ընտրված թեկնածուները, ովքեր ընտրություններում հաղթել են ընտրատարածքում, կարող են մուտք գործել Լանդթագ միայն այն դեպքում, եթե իրենց կուսակցությունը նույնպես հասել է հինգ տոկոսի շեմին:

Բացի այդ, Լանդթագում տեղերը բաշխվում են առաջին և երկրորդ ձայների հանրագումարով: Մյուս երկրամասերում և Բունդեսթագի ընտրություններում առաջին ձայնը որոշում է կայացնում ընտրատարածքում ուղիղ ընտրված թեկնածուի ընտրության մասին, իսկ երկրորդ ձայնը միայն որոշում է խորհրդարանում տեղերի քանակը, ինչը սովորաբար նշանակում է, որ առաջին ձայները ավելի հաճախ տրվում են մեծ թվով կուսակցություններին: Մեկ այլ առանձնահատկություն կարելի է գտնել տեղական ընտրական օրենսդրության մեջ: Կուտակային քվեարկության («Կուտակելը», մինչև երեք ձայն կարող է տրվել թեկնածուի համար) և փնջավորման հնարավորություն կա (Ձայները կարող են բաժանվել տարբեր ցուցակների թեկնածուներին):

Գործընկեր տարածաշրջաններ

1954 թ.-ի հունիսի 5-ին Բավարիայի Ազատ պետությունը և Հանս Էհարդի գլխավորությամբ Բավարիայի պետական կառավարությունը հովանավորեցին սուդեթեն գերմանական էթնիկ խմբին, որը տեղափոխվեց Դաշնային հանրապետություն այն բանից հետո, երբ գերմանացիները դուրս հանվեցին Չեխոսլովակիայից: Բավարիայի Ազատ Պետությունը կապեր է ունենում հետևյալ գործընկեր տարածաշրջանների հետ՝

• 1987 թվականից:  Չինաստան Շանդուն, Չինաստան
• 1989 թվականից:  Կանադա Քվեբեկ, Կանադա
• 1995 թվականից: Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն Արևմտյան Կապ, Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն
• 1995 թվականից: Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն Գաուտենգ, Հարավային Աֆրիկա
• 1997 թվականից:  Բրազիլիա Սան Պաուլու Բրազիլիա
• 2004 թվականից:  Չինաստան Գուանդուն, Չինաստանի Ժողովրդավարակն Հանրապեություն
• 2007 թվականից:  Հնդկաստան Կառնատակա, Հնդկաստան
• 2007 թվականից:  ԱՄՆ Ջորջիա, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

Պետական պարտք

Ինչպես դաշնությունում և մյուս երկեամասերում, Բավարայի պետական պարտքը բարձրացավ երկարա ժամկետով: Պարտքերը մարվում են ամեն տարի 2011 թվականից ի վեր: 1992-ին պարտքը դեռ կազմում էր շուրջ 15 միլիարդ, 2010-ին հասավ ամենաբարձր ցուցանիշին՝ 29 միլիարդի: 2016-ին պարտքը կազմում էր 19 միլիարդ եվրո, 2018 թվականի ավարտին կազմում էր 15 միլիարդ եվրո: Պետկառավարությունը ցանկանում է միջին հաշվարկով մինչև 2030 թվականը մարել բոլոր պարտքերը:

Ներքին անվտանգություն

Բավարիայի ոստիկանությունը դաշնությունում ամենամեծ ոստիկանական միավորումն է: Ըստ վիճակագրության 2007 թվականին Բավարիայում արձանագրվել է 666.807 հանցագործություն: 428.766 դեպք (64,3 տոկոս) հնարավոր է եղել բացահայտել, 305.711 կասկածյալի դեպքեր պարզաբանվել: Այն Գերմանիայում ներկայացնում է ամենաբարձր մակարդակի պարզաբանումները: Բավարիայի ոստիկանությունը Բավարիայի ոստիկանության ուղղաթիռների ստորաբաժանմանումով ամենամեծ ոստիկանական ուղղաթիռների ամենամեծ ուղղաթիռների ստորաբաժանումն է երկրամասում:

Զինված ուժեր

Վիլհելմ Հոգլները և Թեոդոր Բլանկը սպայական դասընթացներին Սոնթոֆենում 1956 թվականի մայիսի 15-ին

Բավարիայի բանակը որպես կայուն բանակ գոյություն ուներ 1682 թվականից մինչև 1919 թվականը կազմալուծվելը: Մինչև 1924 թվականը Բավարիայի Ռայխսվերը որոշակի աստիճանի անկախություն ուներ: Ներկայումս Բունդեսվերը Բավարիայում ունի շուրջ 60 տեղակայում ՝ ընդհանուր առմամբ 50,700 ծառայողական պոստերով, Բունդեսվերի վերաբաշխմամբ պայմանավորված Բավարիայում երեք տեղակայում փակվում է, իսկ ծառայողական պոստ նվազել է մինչև 31000: Բավարիայի ամենամեծ զորանոցը Հոխշթաուֆենի զորանոցն է Բոդ Ռայխենհալում:

Մյունխենում և Վյուրցբուրգում են գտնվում Բունեդվերի դպրոցները: Բունդեսվերի 10-րդ տանկային դիվիզիան, որը առաջացել է Հարավային դիվիզիայից, տեղակայված է Ֆայտսհյոխհայմում: Բունդեսվերի բժշկական ակադեմիան, Զորքերի ծառայության դատարանը հարավում (TDG Süd) և Բունդեսվերի համալսարանը գտնվում են Մյունխենում, իսկ Էրդինգում ՝ արհեստագործական և գործարանային նյութերի ռազմական գիտական ինստիտուտը: Բավարիայի բարձրագույն հրամանատարական մարմինը Բավարիայի պետական հրամանատարությունն է: Ազատ պետությունում կան ավելի քան 150,000 ռազմական պահեստայիններ:

Բավարիայում կան ԱՄՆ մի քանի ռազմական բազաներ: Եվրոպայում երրորդ ամենամեծ ռազմական ուսումնական տարածքը Գրաֆենվյոր (Grafenwöhr) ռազմական ուսումնական տարածքն է:

Բավարիան Եվրոպայում

ԵՄ-ում Բավարիայի ներկայացուցչության ինստիտուտի շենքը (2010)

Mit der Verbindung zur Europäischen Politik und Verwaltung ist der Bayerische Staatsminister für Europaangelegenheiten und regionale Beziehungen Georg Eisenreich betraut. Die Bayerische Staatskanzlei besitzt eine Vertretung bei der Europäischen Union in Brüssel.

Bayern hat viele Beziehungen und Kooperationen zu den europäischen Nachbarstaaten, unter anderem zur Koordinierung der Alpen- und Donaupolitik. Der Freistaat Bayern wird durch Politiker im Ausschuss der Regionen vertreten. Dem Europäischen Parlament gehören zwölf Abgeordnete aus Bayern an: fünf von der CSU, drei von der SPD jeweils einer von Bündnis 90/Die Grünen, Freie Wähler, ÖDP und Linkspartei.

Der Freistaat Bayern erhält zahlreiche Förderungen von der EU, etwa 495 Millionen Euro aus dem Europäischen Fonds für Regionale Entwicklung (EFRE) und knapp 300 Millionen Euro aus dem Europäischen Sozialfonds (ESF), jeweils in der Förderperiode 2014 bis 2020.

Bayern im Bund

mini|Bayerische Vertretung in Berlin Im Bundesrat hat Bayern ebenso wie Niedersachsen, Baden-Württemberg und Nordrhein-Westfalen die höchstmögliche Anzahl von sechs Stimmen. Vertreten wird Bayern durch den Ministerpräsidenten Markus Söder sowie Hubert Aiwanger, Florian Herrmann, Joachim Herrmann, Thorsten Glauber und Georg Eisenreich. Die Arbeit im Bundesrat wird von der Vertretung des Freistaates Bayern beim Bund koordiniert. Für Bundesangelegenheiten zuständig ist im bayerischen Kabinett Florian Herrmann.

Konsulate

Die wirtschaftliche Bedeutung Bayerns für den Außenhandel der Bundesrepublik Deutschland sowie die Bedeutung als wichtiges Zentrum von Industrie, Handel und Logistik, als Sitz von ausländischen Unternehmen und mit einer Bevölkerung, in der zahlreiche verschiedene Staatsangehörigkeiten vertreten sind, hat dazu geführt, dass auf dem Gebiet des Freistaats Bayern 115 Staaten mit ihren Konsulaten (Juni 2015) vertreten sind. Darunter sind 42 berufs- sowie 73 honorarkonsularische Vertretungen. Die meisten Vertretungen befinden sich in München und seinem Umland. Ferner sind ausländische Vertretungen in Nürnberg, Fürth und Regensburg vorhanden. Doyen des bayerischen Corps Consulaire ist der italienische Generalkonsul Filippo Scammacca Del Murgo.

Auszeichnungen

mini|hochkant|Der Maximiliansorden [[Datei:Muenchen 7477-Michelides.jpg|mini|hochkant|Die bayerische Fahne an der Bayerischen Staatsoper in München]] Die höchste Auszeichnung, die der Freistaat Bayern verleiht, ist der 1853 gestiftete Bayerische Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst. Zur Anerkennung für hervorragende Verdienste werden etwa der Bayerische Verdienstorden, die Bayerische Verfassungsmedaille und zahlreiche weitere Orden, Medaillen und Ehrenzeichen verliehen. Auf Vorschlag von Jurys verleiht der Freistaat zahlreiche Auszeichnungen wie etwa der Bayerische Filmpreis oder der Bayerische Printmedienpreis.

Ծանոթագրություններ

Bayern in Europa

mini|Institutsgebäude der Bayerischen Vertretung bei der EU (2010) Mit der Verbindung zur Europäischen Politik und Verwaltung ist der Bayerische Staatsminister für Europaangelegenheiten und regionale Beziehungen Georg Eisenreich betraut. Die Bayerische Staatskanzlei besitzt eine Vertretung bei der Europäischen Union in Brüssel.

Bayern hat viele Beziehungen und Kooperationen zu den europäischen Nachbarstaaten, unter anderem zur Koordinierung der Alpen- und Donaupolitik. Der Freistaat Bayern wird durch Politiker im Ausschuss der Regionen vertreten. Dem Europäischen Parlament gehören zwölf Abgeordnete aus Bayern an: fünf von der CSU, drei von der SPD jeweils einer von Bündnis 90/Die Grünen, Freie Wähler, ÖDP und Linkspartei.

Der Freistaat Bayern erhält zahlreiche Förderungen von der EU, etwa 495 Millionen Euro aus dem Europäischen Fonds für Regionale Entwicklung (EFRE) und knapp 300 Millionen Euro aus dem Europäischen Sozialfonds (ESF), jeweils in der Förderperiode 2014 bis 2020.

Bayern im Bund

mini|Bayerische Vertretung in Berlin Im Bundesrat hat Bayern ebenso wie Niedersachsen, Baden-Württemberg und Nordrhein-Westfalen die höchstmögliche Anzahl von sechs Stimmen. Vertreten wird Bayern durch den Ministerpräsidenten Markus Söder sowie Hubert Aiwanger, Florian Herrmann, Joachim Herrmann, Thorsten Glauber und Georg Eisenreich. Die Arbeit im Bundesrat wird von der Vertretung des Freistaates Bayern beim Bund koordiniert. Für Bundesangelegenheiten zuständig ist im bayerischen Kabinett Florian Herrmann.

Konsulate

Die wirtschaftliche Bedeutung Bayerns für den Außenhandel der Bundesrepublik Deutschland sowie die Bedeutung als wichtiges Zentrum von Industrie, Handel und Logistik, als Sitz von ausländischen Unternehmen und mit einer Bevölkerung, in der zahlreiche verschiedene Staatsangehörigkeiten vertreten sind, hat dazu geführt, dass auf dem Gebiet des Freistaats Bayern 115 Staaten mit ihren Konsulaten (Juni 2015) vertreten sind. Darunter sind 42 berufs- sowie 73 honorarkonsularische Vertretungen. Die meisten Vertretungen befinden sich in München und seinem Umland. Ferner sind ausländische Vertretungen in Nürnberg, Fürth und Regensburg vorhanden. Doyen des bayerischen Corps Consulaire ist der italienische Generalkonsul Filippo Scammacca Del Murgo.

Auszeichnungen

mini|hochkant|Der Maximiliansorden [[Datei:Muenchen 7477-Michelides.jpg|mini|hochkant|Die bayerische Fahne an der Bayerischen Staatsoper in München]] Die höchste Auszeichnung, die der Freistaat Bayern verleiht, ist der 1853 gestiftete Bayerische Maximiliansorden für Wissenschaft und Kunst. Zur Anerkennung für hervorragende Verdienste werden etwa der Bayerische Verdienstorden, die Bayerische Verfassungsmedaille und zahlreiche weitere Orden, Medaillen und Ehrenzeichen verliehen. Auf Vorschlag von Jurys verleiht der Freistaat zahlreiche Auszeichnungen wie etwa der Bayerische Filmpreis oder der Bayerische Printmedienpreis.

Hoheitliche Symbole

Կաղապար:Hauptartikel Das Bayerische Staatswappen besteht aus sechs heraldischen Komponenten: Der goldene Löwe, ursprünglich mit der wittelsbachischen Pfalz am Rhein verbunden, steht für die Oberpfalz, der „fränkische Rechen“ für die drei fränkischen Bezirke, der blaue Panther für die Altbayern und die drei schwarzen Löwen für Schwaben. Der weiß-blaue Herzschild deutet den Gesamtstaat Bayern an, die Volkskrone bezeichnet nach dem Wegfall der Königskrone die Volkssouveränität. Das Kleine Staatswappen zeigt die bayerischen Rauten und die Volkskrone. Als Wappenzeichen fungieren die bayerischen Rauten und der fränkische Rechen.

Der Freistaat Bayern besitzt zwei gleichgestellte Staatsflaggen, die weiß-blau gerautete Flagge und die Flagge mit horizontalen Streifen in den Farben Weiß und Blau. Die Rautenflagge hat immer vom Betrachter aus gesehen links oben (heraldisch rechte, obere Ecke) eine angeschnittene, weiße Raute (auch im Wappen) und mindestens 21 (angeschnittene) Rauten. Die gleichen weiß-blauen Rauten sind in vielen Städte- und Kreiswappen in den Gebieten der historischen Kurpfalz zu finden, da die Wittelsbacher auch in der Pfalz begütet waren. Ein Flaggenstreit besteht um die Frankenfahne.

Die Landeshymne ist das Bayernlied. Der Ursprungstext umfasst drei Strophen und wurde von Michael Öchsner verfasst, die Melodie stammt von Konrad Max Kunz. Dieser historisch-korrekte Text ist auch heute noch die offizielle Version (ersten beiden Strophen), wird in Schulen gelehrt sowie zu offiziellen und staatlichen Veranstaltungen gespielt. Das Bayernlied (Originalfassung) hat seit 1966 Hymnen-Status der Bundesrepublik Deutschland.

Die Bavaria (der latinisierte Ausdruck für Bayern) ist die weibliche Symbolgestalt Bayerns und tritt als personifizierte Allegorie für das Staatsgebilde Bayern in verschiedenen Formen und Ausprägungen auf. Sie stellt damit das säkulare Gegenstück zu Maria als religiöser Patrona Bavariae dar. Der Bayerische Löwe ist Symbolfigur des Freistaats Bayern, unter anderem auf Denkmälern und Auszeichnungen. Die Landesfarben sind weiß-blau.

130px|Großes Staatswappen	60px|Kleines Staatswappen	120px|Rautenflagge	120px|Streifenflagge	70px|Landessymbol „Freistaat Bayern“	70px|Landessymbol „Freistaat Bayern“ – Franken
Großes Staatswappen	Kleines Staatswappen	Staatsflagge (Rautenflagge)	Staatsflagge (Streifenflagge)	Landessymbol „Freistaat Bayern“	Wappen Frankens

Verwaltungsgliederung

Կաղապար:Anker Regierungsbezirke und Bezirke

Das Staatsgebiet des Freistaates Bayern ist für den Bereich der allgemeinen und inneren Verwaltung in Verwaltungssprengel eingeteilt, die Regierungsbezirke (laut Verfassung Kreise) genannt werden. Die Regierungsbezirke werden durch die Regierungen geleitet, denen je ein Regierungspräsident vorsteht, der vom Innenminister ernannt wird. Die Regierungen sind die Mittelbehörden der allgemeinen und inneren Verwaltung und unterstehen dem Staatsministerium des Inneren. Nachstehend sind die Regierungsbezirke sortiert nach dem Amtlichen Gemeindeschlüssel (AGS) und mit den Abkürzungen des Bayerischen Staatsministeriums des Innern.

Geographisch deckungsgleich mit den Regierungsbezirken sind in Bayern die Bezirke gleichen Namens. Anders als die Regierungsbezirke, welche die örtliche Zuständigkeit der Regierungen festlegen, sind die Bezirke kommunale Gebietskörperschaften des öffentlichen Rechts. Der Bezirk ist in Bayern die dritte kommunale Ebene über den Gemeinden (erste Ebene) und Landkreisen (zweite Ebene). Sie sind Selbstverwaltungskörperschaften und haben daher demokratisch gewählte Verwaltungsorgane, den Bezirkstag, der alle fünf Jahre von den Wahlberechtigten des Bezirks direkt gewählt wird und einen Bezirkstagspräsidenten, der aus der Mitte des Bezirkstags gewählt wird. Sie können anders als die Regierungsbezirke Wappen und Flaggen wie eine Gemeinde oder ein Landkreis führen.

Regierungsbezirk	Regierung	Hauptstadt	AGS	Abk.	Fläche in km² 1. Januar 2019	Einwohner Կաղապար:EWDԿաղապար:EWR	Einwohner pro km²
Oberbayern	Regierung von Oberbayern	München	091	OB	17.529,10	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Niederbayern	Regierung von Niederbayern	Landshut	092	NB	10.325,93	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Oberpfalz	Regierung der Oberpfalz	Regensburg	093	OPf.	09.690,12	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Oberfranken	Regierung von Oberfranken	Bayreuth	094	Ofr.	07.231,12	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Mittelfranken	Regierung von Mittelfranken	Ansbach	095	Mfr.	07.243,69	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Unterfranken	Regierung von Unterfranken	Würzburg	096	Ufr.	08.530,08	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Schwaben	Regierung von Schwaben	Augsburg	097	Schw.	09.991,54	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY
Freistaat Bayern	Bayerische Staatsregierung	München	090	BY	70.541,57	Կաղապար:Metadaten Einwohnerzahl DE-BY0

• Wappen der Bezirke
• 
  Oberbayern
• 
  Niederbayern
• 
  Oberpfalz
• 
  Oberfranken
• 
  Mittelfranken
• 
  Unterfranken
• 
  Schwaben

Planungsregionen

In Bayern gibt es 18 Planungsregionen. Sie sind regionale Planungsräume, in denen nach dem Bayerischen Landesentwicklungsprogramm ausgewogene Lebens- und Wirtschaftsbeziehungen erhalten oder entwickelt werden sollen. Hierzu wird für jede Region ein Regionalplan aufgestellt. Die Region Donau-Iller (15) ist die erste länderübergreifende Planungsregion Deutschlands mit einem östlichen Teil in Bayern und einem westlichen Teil in Baden-Württemberg.

Unterfranken: Bayerischer Untermain (1) Würzburg (2) Main-Rhön (3) Mittelfranken: Nürnberg (7) Westmittelfranken (8)

Oberfranken: Oberfranken-West (4) Oberfranken-Ost (5) Oberpfalz: (Oberfranken-Ost; 5) Oberpfalz-Nord (6) Regensburg (11) Niederbayern: (Regensburg; 11) Donau-Wald (12) Landshut (13)

Schwaben: Augsburg (9) Donau-Iller (15) Allgäu (16) Oberbayern: Ingolstadt (10) München (14) Oberland (17) Südostoberbayern (18)

mini|hochkant=1.3|Die Planungsregionen

Landkreise und kreisfreie Städte

Die sieben Regierungsbezirke unterteilen sich in 71 Landkreise und 25 kreisfreie Städte. Die Landkreise und die kreisfreien Städte sind kommunale Gebietskörperschaften mit Selbstverwaltungsrecht. Die Landkreise haben als Verwaltungsorgane den Kreistag und den Landrat. Die kreisfreie Stadt handelt durch den Stadtrat und den Oberbürgermeister. Sowohl der Landrat beziehungsweise der Oberbürgermeister als auch der Kreistag beziehungsweise der Stadtrat werden von den Wahlberechtigten auf die Dauer von sechs Jahren gewählt (süddeutsche Ratsverfassung).

Die Landkreise bilden gleichzeitig Sprengel, welche die örtliche Zuständigkeit der Unterbehörden der allgemeinen und inneren Verwaltung festlegen. Anders als auf der Ebene der Regierungsbezirke hat der Staat hier jedoch keine eigenen inneren Behörden errichtet, sondern bedient sich durch Organleihe des Landrates zur Erfüllung der Aufgaben der staatlichen Verwaltung; der Landrat ist insoweit Kreisverwaltungsbehörde. Bei den kreisfreien Städten ist im Gegensatz dazu eine Vollkommunalisierung gegeben, da ihnen die Aufgaben der unteren staatlichen Verwaltungsbehörde zur selbstständigen Erledigung übertragen werden.

Flächengrößter Landkreis Bayerns ist der Landkreis Ansbach (Mittelfranken). Der Landkreis München (Oberbayern) ist mit rund 330.000 Einwohnern der einwohnerstärkste Landkreis des Freistaates. Schwabach (Mittelfranken) ist Bayerns kleinste kreisfreie Stadt. Կաղապար:Absatz

Die 71 Landkreise des Freistaates Bayern mit Kfz-Kennzeichen:
Aichach-Friedberg (Կաղապար:Kfz) Altötting (Կաղապար:Kfz) Amberg-Sulzbach (Կաղապար:Kfz) Ansbach (Կաղապար:Kfz) Aschaffenburg (Կաղապար:Kfz) Augsburg (Կաղապար:Kfz) Bad Kissingen (Կաղապար:Kfz) Bad Tölz-Wolfratshausen (Կաղապար:Kfz) Bamberg (Կաղապար:Kfz) Bayreuth (Կաղապար:Kfz) Berchtesgadener Land (Կաղապար:Kfz) Cham (Կաղապար:Kfz) Coburg (Կաղապար:Kfz) Dachau (Կաղապար:Kfz) Deggendorf (Կաղապար:Kfz) Dillingen an der Donau (Կաղապար:Kfz) Dingolfing-Landau (Կաղապար:Kfz) Donau-Ries (Կաղապար:Kfz) Ebersberg (Կաղապար:Kfz) Eichstätt (Կաղապար:Kfz) Erding (Կաղապար:Kfz) Erlangen-Höchstadt (Կաղապար:Kfz) Forchheim (Կաղապար:Kfz) Freising (Կաղապար:Kfz)	Freyung-Grafenau (Կաղապար:Kfz) Fürstenfeldbruck (Կաղապար:Kfz) Fürth (Կաղապար:Kfz) Garmisch-Partenkirchen (Կաղապար:Kfz) Günzburg (Կաղապար:Kfz) Haßberge (Կաղապար:Kfz) Hof (Կաղապար:Kfz) Kelheim (Կաղապար:Kfz) Kitzingen (Կաղապար:Kfz) Kronach (Կաղապար:Kfz) Kulmbach (Կաղապար:Kfz) Landsberg am Lech (Կաղապար:Kfz) Landshut (Կաղապար:Kfz) Lichtenfels (Կաղապար:Kfz) Lindau (Bodensee) (Կաղապար:Kfz) Main-Spessart (Կաղապար:Kfz) Miesbach (Կաղապար:Kfz) Miltenberg (Կաղապար:Kfz) Mühldorf am Inn (Կաղապար:Kfz) München (Կաղապար:Kfz) Neuburg-Schrobenhausen (Կաղապար:Kfz) Neumarkt in der Oberpfalz (Կաղապար:Kfz) Neustadt an der Aisch-Bad Windsheim (Կաղապար:Kfz) Neustadt an der Waldnaab (Կաղապար:Kfz)	Neu-Ulm (Կաղապար:Kfz) Nürnberger Land (Կաղապար:Kfz) Oberallgäu (Կաղապար:Kfz) Ostallgäu (Կաղապար:Kfz) Passau (Կաղապար:Kfz) Pfaffenhofen an der Ilm (Կաղապար:Kfz) Regen (Կաղապար:Kfz) Regensburg (Կաղապար:Kfz) Rhön-Grabfeld (Կաղապար:Kfz) Rosenheim (Կաղապար:Kfz) Roth (Կաղապար:Kfz) Rottal-Inn (Կաղապար:Kfz) Schwandorf (Կաղապար:Kfz) Schweinfurt (Կաղապար:Kfz) Starnberg (Կաղապար:Kfz) Straubing-Bogen (Կաղապար:Kfz) Tirschenreuth (Կաղապար:Kfz) Traunstein (Կաղապար:Kfz) Unterallgäu (Կաղապար:Kfz) Weilheim-Schongau (Կաղապար:Kfz) Weißenburg-Gunzenhausen (Կաղապար:Kfz) Wunsiedel im Fichtelgebirge (Կաղապար:Kfz) Würzburg (Կաղապար:Kfz)

Die 25 kreisfreien Städte in Bayern mit Kfz-Kennzeichen:
Amberg (Կաղապար:Kfz) Ansbach (Կաղապար:Kfz) Aschaffenburg (Կաղապար:Kfz) Augsburg (Կաղապար:Kfz) Bamberg (Կաղապար:Kfz) Bayreuth (Կաղապար:Kfz) Coburg (Կաղապար:Kfz) Erlangen (Կաղապար:Kfz) Fürth (Կաղապար:Kfz)	Hof (Կաղապար:Kfz) Ingolstadt (Կաղապար:Kfz) Kaufbeuren (Կաղապար:Kfz) Kempten (Allgäu) (Կաղապար:Kfz) Landshut (Կաղապար:Kfz) Memmingen (Կաղապար:Kfz) München (Կաղապար:Kfz) Nürnberg (Կաղապար:Kfz)	Passau (Կաղապար:Kfz) Regensburg (Կաղապար:Kfz) Rosenheim (Կաղապար:Kfz) Schwabach (Կաղապար:Kfz) Schweinfurt (Կաղապար:Kfz) Straubing (Կաղապար:Kfz) Weiden in der Oberpfalz (Կաղապար:Kfz) Würzburg (Կաղապար:Kfz)

Gemeinden

mini|Die bayerischen Kommunen und Landkreise. Dunkelgrau sind die gemeindefreien Gebiete markiert. Hinweis: Die wenigen dargestellten Seen (aber nicht der Bodensee) sind ebenfalls gemeindefreie Gebiete Կաղապար:Hauptartikel Կաղապար:Hauptartikel Der Freistaat Bayern besteht aus 2.056 politisch selbständigen Gemeinden sowie 192 gemeindefreien Gebieten, meist Seen und Forste (Stand: 13. Februar 2013). Von den 2.031 kreisangehörigen Gemeinden sind 985 Mitgliedsgemeinden in einer der 312 Verwaltungsgemeinschaften (Stand: 12. Februar 2013).

Die Gemeinden verteilen sich (Stand: 12. Februar 2013) auf 25 kreisfreie Städte und 29 Große Kreisstädte. Zum 1. Januar 2009 gab es 262 sonstige Städte, 386 Märkte und 1.355 sonstige Gemeinden. Zusätzlich sind 13 Orte zu leistungsfähigen kreisangehörigen Gemeinden ernannt worden, die bestimmte Aufgaben der Bauaufsicht übernehmen. Während kreisfreie Städte die gleichen Aufgaben wie Landkreise übernehmen, haben Große Kreisstädte nur einige Aufgaben, die über die einer „normalen“ kreisangehörigen Gemeinde hinausgehen. Obwohl das Marktrecht heute keine rechtliche Bedeutung hat, können größere kreisangehörige Gemeinden auf deren Antrag auch heute noch von der Bayerischen Staatsregierung offiziell zum „Markt“ erklärt werden. Der Begriff „Marktgemeinde“ ist in Bayern keine offizielle Bezeichnung für eine Kommune. Es kommt dort aber vor, dass der Begriff „Markt“ offizieller Bestandteil des Gemeindenamens ist, zum Beispiel Markt Berolzheim oder Markt Einersheim.

Flächengrößte und einwohnerstärkste Gemeinde Bayerns ist München, flächenkleinste Gemeinde ist Buckenhof im Landkreis Erlangen-Höchstadt, einwohnerärmste Gemeinde ist Chiemsee im Landkreis Rosenheim. Unterhaching ist die einwohnerstärkste Gemeinde Bayerns ohne eigenes Markt- oder Stadtrecht.

Verwaltungsreformen

mini|hochkant|Kreisfreie Städte und Landkreise vor der Gebietsreform, 1970 Die einzige Kreisreform in Bayern fand mit Wirkung vom 1. Juli 1972 statt. Alle weiteren Änderungen der Kreisgrenzen sind auf kleinere, nicht grundlegende Reformen zurückzuführen, bei denen es sich hauptsächlich um Gemeindegebietsreformen handelte. Manchmal wurden Gemeinden in bestehende Gemeinden eingemeindet, manchmal wurde auch eine neue Gemeinde gebildet. Von 1971 bis 1980 wurden in Folge von Gemeindefusionen die Effizienz der Gemeinden stark vergrößert. Die Zahl der Gemeinden wurde von etwa 7000 auf rund 2050 reduziert, die Zahl der Landkreise sank von 143 auf 71, die Zahl der kreisfreien Städte sank von 48 auf 25. Zugleich wurde die Verwaltungseinheit der Großen Kreisstadt eingeführt.

Wirtschaft und Verkehr

[[Datei:Business Tower Nürnberg.jpg|mini|Der Business Tower Nürnberg ist eines der höchsten Gebäude im Freistaat Bayern]] [[Datei:Schweinfurt und der Main bei Nacht.jpg|mini|Deutsche Hauptverwaltung des größten Wälzlagerkonzerns der Welt SKF in Schweinfurt]] [[Datei:Raffinerie Esso Ingolstadt.jpg|mini|Die Gunvorraffinerie (ehem. Petroplus, Esso) in Ingolstadt]] mini|Continental Automotive, Regensburg

Bayern gilt als sehr wirtschaftsstarker und reicher Staat, er hat sich in den letzten Jahrzehnten vom Agrar- zum Technologiestandort entwickelt. Das Bruttoinlandsprodukt betrug 2014 522 Milliarden Euro; das Bruttoinlandsprodukt pro Kopf betrug 2014 39.691 Euro, der Anteil Bayerns an der deutschen Wirtschaftsleistung betrug 18,0 Prozent. Die wirtschaftlich stärkste Region ist der Großraum München mit Automobilindustrie (BMW, Audi, MAN, Knorr-Bremse), IT-Sektor (Siemens, Nokia Networks, Infineon, Microsoft, Wirecard, Nemetschek SE), Medien und Verlagen (ProSiebenSat.1 Media, Vodafone Kabel Deutschland, Hubert Burda Media), Rüstungsindustrie (Airbus, Krauss-Maffei), Touristik (Museen, Oktoberfest, Kongressen, Messen). Weitere bedeutende Wirtschaftsstandorte in Südbayern sind Augsburg (Airbus, Fujitsu Technology Solutions, MAN, KUKA, UPM-Kymmene, Verlagsgruppe Weltbild), Ingolstadt (Audi, MediaMarktSaturn Retail Group) und das Bayerische Chemiedreieck zwischen Chiemsee, Inn und Salzach.

Der Großraum Nürnberg mit Industrieunternehmen (Siemens, Leistritz Group, Schmitt + Sohn), Sportartikelherstellern (Adidas, Puma, uvex), Spielwarenproduzenten (Playmobil, Simba-Dickie-Group, Trix), Schreibwarenherstellern (Faber-Castell, Lyra, Staedtler, Schwan-Stabilo), Automobilindustrie (Leoni, MAN, Schaeffler), Rüstungsunternehmen (Diehl, RUAG Ammotec), Dienstleistern (DATEV, Ergo Direkt, GfK, Nürnberger Versicherung), Druckereien und Verlagen (Olympia-Verlag, Tessloff Verlag, Verlag Nürnberger Presse) sowie Touristik (Museen, Christkindlesmarkt, Kongressen, Messen) ist ein weiterer wichtiger Wirtschaftsstandort. Daneben kann in Nordbayern der Raum zwischen Aschaffenburg und Würzburg/Schweinfurt sehr gute Wirtschaftsdaten aufweisen, etwa eine Arbeitslosigkeit von durchschnittlich unter sechs Prozent und eine florierende Wirtschaft. Gleiches gilt für Regensburg (Continental Automotive, Maschinenfabrik Reinhausen, BMW, Siemens, Infineon, Osram Opto Semiconductors), das seit Jahren an Wirtschaftskraft zunimmt. Ein weiterer Wirtschaftsraum ist Hochfranken. Vertreten sind dort Nexans, Dennree, Scherdel und Netzsch. Im August 2018 schlug der bayerische Wirtschaftsminister Franz Josef Pschierer für den Hauptsitz von Tesla in Deutschland die Region Hof vor.

Manche Grenzregionen sind durch Wettbewerbsvorteile in den Nachbarstaaten einesteils und mangelnde Infrastruktur andernteils von Subventionen abhängig. Speziell der Bayerische Wald hatte zu Zeiten des Kalten Krieges durch seine abseitige Lage im Zonenrandgebiet wenig Standortattraktivität besessen. Zwar fiel nach 1990 dort der Eiserne Vorhang zur CSFR, gleichzeitig wurde im wiedervereinigten Deutschland die Zonenrandförderung aufgehoben, und zugleich bot das angrenzende Tschechien – ab 2004 EU-Mitglied – oft bessere Investitionsanreize.

Bayern konnte im Jahr 2006 ein Wirtschaftswachstum von 4,0 Prozent verbuchen. Dieser Wert entsprach 2006 etwa dem Bundesdurchschnitt. Nach zwischenzeitlichem Rückgang des Wachstums 2008 (+0,8 Prozent) und dem Fall in die Rezession im Jahr 2009 (−2,4 Prozent) infolge der weltweiten Finanzkrise erholte sich die Bayerische Wirtschaft wieder und konnte bereits 2010 wieder ein Wirtschaftswachstum von 5,5 Prozent verzeichnen. Im Jahr 2011 erreichte es 6,6 Prozent, 2012 2,6 Prozent, 2013 2,7 Prozent und 2014 stieg das Wachstum auf 3,5 Prozent.

Eine große Bedeutung haben in Bayern die Familienunternehmen. Im Ranking der 1.000 größten Unternehmen dieses Typus liegt Bayern mit 193 Unternehmen im Bundesländervergleich (nach Nordrhein-Westfalen) auf Rang zwei. Die größten Unternehmen in maßgeblichem Unternehmerbesitz sind BMW, Schaeffler und Knauf.

Im Vergleich mit dem Bruttoinlandsprodukt der Europäischen Union, ausgedrückt in Kaufkraftstandards, erreichte Bayern 2014 einen Index von 151 (Oberbayern: 186; EU-28: 100; Deutschland: 131; Hamburg: 215). Die Arbeitslosenquote betrug Կաղապար:Aktuelle Arbeitslosenquoten DE; damit hat Bayern die niedrigste Arbeitslosenquote in Deutschland. Die höchste Arbeitslosenquote Bayerns hat Nürnberg.

Bayern – insbesondere der Raum Nürnberg – musste immer wieder Werkschließungen und die Verlagerung von Arbeitsplätzen hinnehmen. Mitte der 1980er Jahre begann der Niedergang des Büromaschinenherstellers Triumph-Adler; 2003 löste sich die Grundig AG auf. Von 2005 bis 2007 erfolgte die Schließung und Verlagerung des AEG-Stammwerks nach Osteuropa. Der ehemals weltgrößte Versandhaus-Konzern Quelle GmbH ging im Juni 2009 in Insolvenz und wurde ab Oktober des Jahres aufgelöst.

International bedeutende Messen befinden sich in München und Nürnberg.

Wichtigste Standorte sozialversicherungspflichtiger Beschäftigung

Stadt (Arbeitsort)	sozialvers. Beschäftigte 30. Juni 2012	Veränderung in Prozent seit 30. Juni 2007	Pendlersaldo 30. Juni 2012	Arbeitsplatz- dichteԿաղապար:FN
München, Landeshauptstadt	733.967	0+8,99	+197.245	0806
Nürnberg	275.210	0+4,77	0+88.404	0879
Augsburg	130.900	0+5,97	0+32.004	0760
Regensburg	105.142	0+8,25	0+53.702	1150
Ingolstadt	087.945	+15,25	0+36.550	1097
Erlangen	087.262	+14,39	0+44.898	1271
Würzburg	080.178	0+8,68	0+36.570	0946
Schweinfurt	052.123	0+4,35	0+34.054	1646
Bamberg	048.755	0+3,76	0+24.766	1062
Aschaffenburg	045.956	0+8,27	0+20.740	1062

Entwicklung der Arbeitslosenrate

Jahr	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
Arbeitslosenquote in %	5,5	5,3	6,0	6,9	6,9	7,8	6,8	5,3	4,2	4,8	4,5	3,8	3,7	3,8	3,8	3,6	3,5	3,2	2,9

Tourismus

mini|Eine der bekanntesten Touristenattraktionen Bayerns ist Rothenburg ob der Tauber. Der Tourismus gilt aufgrund seines hohen Beitrags zur bayerischen Wirtschaft als „Leitökonomie“. So betrug der Bruttoumsatz der Tourismuswirtschaft 2016 fast 24 Milliarden Euro, die Tagesreisen stellten mit 63 Prozent den größten Anteil davon. Die Beherbergungsindustrie spielt in Bayern mit 13.400 Beherbergungsbetrieben mit mindestens neun Betten und 548.000 Gästebetten eine große Rolle. Das bedeutet, dass sich etwa jeder vierte deutsche Beherbergungsbetrieb in Bayern befindet. Nach Mecklenburg-Vorpommern war Bayern im Jahre 2014 das zweitbeliebteste innerdeutsche Urlaubsziel (gemessen an Reisen ab fünf Tagen Dauer). 2018 hat der Tourismus in Bayern mit 39,1 Mio. Ankünften und 98,7 Mio. Übernachtungen den achten Ankunfts- und Übernachtungsrekord in Folge erzielt. Bayern war 2018 das beliebteste Reiseziel ausländischer Gäste in Deutschland.

Touristisch sind neben München besonders die Regionen um die bayerischen Seen und in den Alpen, die kulturhistorisch bedeutenden Städte Nürnberg (mit der historischen Meile, Reichsparteitagsgelände und seinen Museen), Augsburg (mit der Fuggerei, Stadtmauer, Renaissancebauten) sowie Regensburg (mit der historischen Altstadt als UNESCO-Welterbe seit 2007) stark. Oberbayern nimmt mit 38,0 Mio. Übernachtungen einen Spitzenplatz unter den Regierungsbezirken ein, die zweitstärkste Destination ist Bayerisch Schwaben mit 15,5 Mio. Die offizielle Marketinggesellschaft der bayerischen Tourismus- und Freizeitwirtschaft ist seit Jahresbeginn 2000 die Bayern Tourismus Marketing GmbH (München). Der Claim lautet: „Bayern – traditionell anders“.

Energie

[[Datei:KKI.jpg|mini|Kernkraftwerk Isar]] mini|Die 380-kV-Leitung Etzenricht-Hradec überquert die Staatsgrenze zwischen Deutschland und Tschechien. Der Mast im Vordergrund steht in Bayern, der im Hintergrund in Tschechien.

Verbrauch

Der Primärenergieverbrauch im Land ist recht konstant und lag im Jahr 2010 bei 578,2 Mrd. kWh, nach 556,8 Mrd. kWh im Jahr 2009 und 566,6 Mrd. kWh im Jahr 2008. Dies kann einer steigenden Energieproduktivität zugeschrieben werden, also einer verbesserten wirtschaftlichen Produktivität im Verhältnis zur eingesetzten Energie. Diese ist seit 1995, das als Basisjahr angelegt wird, fast durchgehend gestiegen. Die Jahre 2008 und 2009 fallen hinter den Bestwert im Jahr 2007 zurück.

Die größten Energieverbraucher im Jahr 2010 waren die Privathaushalte, die 29 Prozent des Endenergieverbrauches ausmachten. Die Bereiche Industrie und Verkehr benötigten gleichermaßen 28 Prozent der Endenergie und damit nur geringfügig weniger als die Haushalte. Etwas abgeschlagen war der Bereich Gewerbe, Handel, Dienstleistungen mit insgesamt 15 Prozent am Endenergieverbrauch.

Energieversorger

In Bayern sind im Jahr 2013 ungefähr 420 Energieversorger angesiedelt, die in einem oder mehreren Bereichen tätig sind: Circa 350 dieser Versorger engagieren sich in der Stromversorgung, ungefähr 100 wirtschaften im Bereich der Wärme- und Kälteversorgung, etwa 140 befassen sich mit der Erdgas-Sparte.

Strommix

Die Kernenergie bildet mit 48,7 Prozent den größten Anteil an der Nettostromerzeugung. Auf dem zweiten Platz folgen erneuerbare Energien mit 29,2 Prozent. Beide Anteile sind damit im Vergleich zum bundesweiten Durchschnitt (18 bzw. 21 Prozent) überdurchschnittlich groß. Konventionelle Gase tragen mit 15,5 Prozent zur Nettostromerzeugung bei – dieser Anteil liegt nahezu im Bundesdurchschnitt (14 Prozent). Die Stromerzeugung aus Kohlekraftwerken ist relativ unbedeutend, ihr Anteil beträgt 4,1 Prozent (Bundesweiter Durchschnitt von Braun- und Steinkohle insgesamt 42 Prozent). Einen noch geringeren Anteil besitzen mineralische Öle mit 2,6 Prozent, die bundesweit im Schnitt seltener genutzt werden (Heizöl, Pumpspeicher und andere hier insgesamt 5 Prozent) (Stand: jeweils 2011).

Kernenergie

An zwei Standorten in Bayern befinden sich Kernkraftwerke (KKW Isar und KKW Gundremmingen), außerdem wird in Garching bei München ein Forschungsreaktor betrieben (FRM II). Eine Studie des Deutschen Instituts für Wirtschaftsforschung (DIW) stellte 2015 fest, dass der Atomausstieg die Versorgungssicherheit in Bayern und Deutschland nicht gefährdet.

Erneuerbare Energien

[[Datei:20150807 xl P1010973 Erneuerbare Energien in Oberstdorf Photovoltaik-Solaranlagen.JPG|mini|Verschiedene Dächer mit Photovoltaikanlagen in Oberstdorf]] [[Datei:Windpark Berching01.JPG|mini|Windkraftanlage des Windparks Berching]] Erneuerbare Energien trugen 2014 mit 36,2 % zur Bruttostromerzeugung bei. Der hohe Anteil erneuerbarer Energien an der Nettostromerzeugung fußt vor allem auf dem bedeutenden Anteil der bereits seit Jahrzehnten genutzten Wasserkraft: Ihr Anteil an der Stromerzeugung aus erneuerbaren Energien liegt bei 35,3 Prozent. Zweitwichtigster regenerativer Energielieferant ist mittlerweile die Photovoltaik mit 35,2 Prozent am Gesamtanteil der erneuerbaren Energien, die mit im Rahmen der Energiewende stark ausgebaut wurde. Die Stromerzeugung aus Biomasse hatte einen Anteil von 25,4 Prozent. Weiterhin eher unbedeutend ist die Nutzung der Windenergie – der Beitrag beläuft sich auf 5,6 Prozent der erneuerbaren Stromerzeugung (Stand: jeweils 2014). Im Bundesländervergleich „Erneuerbare Energien“ belegte Bayern im Jahr 2012 den zweiten Platz nach Brandenburg. Bis 2021 sollen erneuerbare Energien dem Bayerischen Energiekonzept (2011) zufolge einen Anteil von 20 Prozent am Endenergieverbrauch und 50 Prozent am Stromverbrauch erreichen.

Nach diesem Energiekonzept sollte die Windenergie bis 2025 ca. 6 bis 10 Prozent des Strombedarfes decken, was etwa dem Neubau von 1.000 bis 1.500 zusätzlichen Windkraftanlagen entspricht. Im Widerspruch zu diesem Ziel wurden 2014 deutlich verschärfte restriktive Abstandsregelungen in Form der 10-H-Regelung eingeführt und ein Jahr später das Windenergieausbauziel auf 5 bis 6 Prozent des Strombedarfes reduziert. Daraufhin brachen die Zahl der Baugenehmigungen von 336 im Jahr 2014 auf 25 im Jahr 2015 ein. Bei einer Gesamthöhe von 200 m stehen für die Windenergienutzung theoretisch nur 0,05 % der Landesfläche zur Verfügung; unter Berücksichtigung, dass nur manche Standorte auch genügend Wind aufweisen nur 0,01 %. Bis Mitte 2018 waren 1.159 Windkraftanlagen mit einer Gesamtleistung von 2.510 MW installiert.

Medien

[[Datei:Kicker Nürnberg Verlagshaus.jpg|mini|Hauptsitz der Redaktion des Kicker in Nürnberg mit der Kicker-Statue vor dem Haupteingang]] Bayern ist Sitz mehrerer bedeutender Medienunternehmen, insbesondere in der Landeshauptstadt München. Dort, beziehungsweise im Umland von München, befinden sich etwa öffentlich-rechtliche Medien wie der Bayerische Rundfunk und die Programmdirektion des ARD-Gemeinschaftsprogramms Das Erste und des ZDF-Landesstudios Bayern sowie private Fernseh- und Hörfunkanbieter wie ProSiebenSat.1 Media, Sport1 oder Sky Deutschland. Des Weiteren sind in München etwa 250 ansässige Verlage und große Zeitungen wie etwa die Süddeutsche Zeitung (SZ) angesiedelt. Nürnberg bildet einen der größten Verlagsstandorte Deutschland; dort werden beispielsweise das bundesweit erscheinende Sportmagazin Kicker des Nürnberger Olympia-Verlags und die Nürnberger Nachrichten, eine der größten deutschen Tageszeitungen mit einer Auflage von rund 300.000 Exemplaren, herausgegeben. Կաղապար:Siehe auch

BayernWLAN

Der Freistaat Bayern hatte sich das Zeit gesetzt, bis Ende 2020 mit einem engmaschigen Netz von 20 Tausend kostenfreien BayernWLAN-Hotspots ausgestattet zu sein. Heute sind bereits über 23 Tausend Hotspots in Betrieb. BayernWLAN verzeichnete 2019 ca. 9,3 Mio. Nutzer pro Monat. Damit ist der Freistaat Nr. 1 unter den Flächenländern in Deutschland. Seit April 2018 gibt es auch ein Unterstützungsprogramm für WLAN in ÖPNV-Bussen. Der Freistaat stellt Kommunen vier Hotspots kostenlos zur Verfügung.

Verkehr

mini|Karte der Flughäfen und Landeplätze in Bayern

Internationaler Verkehr

Im internationalen Straßen- und Bahnverkehr sind die Verbindungen von Deutschland nach Österreich und darüber hinaus nach Italien und Südosteuropa von überragender Bedeutung. Beispielhaft sind hier die Verbindungen von Nürnberg über Regensburg und Passau nach Linz, die Verbindungen von Würzburg bzw. Nürnberg und München über Rosenheim nach Salzburg beziehungsweise Innsbruck sowie die Verbindung von München über Lindau nach Bregenz und Zürich zu erwähnen. Hingegen sind die Verkehrsverbindungen ins benachbarte Tschechien bei weitem nicht von vergleichbarer Relevanz, lediglich die Bundesautobahn 6 wurde nach der politischen Wende in der Tschechischen Republik verwirklicht. Insbesondere die Bahnverbindungen in die Tschechische Republik sind bis heute nicht sehr leistungsfähig. Eine Elektrifizierung wurde bisher auf keiner nach Tschechien führenden Verbindung umgesetzt. Vor dem Zweiten Weltkrieg befand sich in der tschechoslowakischen Stadt Cheb (Eger) ein Bahnknotenpunkt, der mittels Korridorverbindungen im deutschen Binnenverkehr genutzt wurde. Seit seinem Bestehen unterstand er bis zum Ende des Zweiten Weltkrieges bayerischen beziehungsweise deutschen Bahnverwaltungen. Zu Zeiten des Kalten Krieges besaß die Verbindung von Nürnberg über Cheb nach Prag eine vergleichsweise wichtige Bedeutung. Heute besteht von Nürnberg aus nur noch Umsteigeverbindungen mit Regionalzügen über Cheb und Furth im Wald, während von München aus mit dem Alex eine Direktverbindung über Regensburg (Richtungswechsel), Schwandorf (erneuter Richtungswechsel) und Furth im Wald nach Prag besteht. Für die Zukunft wird im Rahmen des Projektes Donau-Moldau-Bahn eine Elektrifizierung der Verbindung geplant. Für den Fernverkehr von Nürnberg nach Prag bietet die Deutsche Bahn Fernbusse an.

Straßen

[[Datei:Autobahnkreuz A6 A93 Oberpfälzer Wald 2011.jpg|mini|Autobahnkreuz Oberpfälzer Wald (2011)]] Bayern ist straßenverkehrsmäßig gut erschlossen. Dennoch stammen mit 344 Projekten zu Bundesautobahnen und Bundesstraßen 18,5 Prozent der Anmeldungen zum Bundesverkehrswegeplan 2030 aus Bayern.

Durch Bayern führen unter anderem die Autobahnen A 3, 6, 7, 8, 9 und 70 sowie die seit dem Herbst 2005 fertiggestellte A 71 und die im August 2008 fertiggestellte A 73, die beide Bayern mit Thüringen verbinden. Anbindung an das Bundesland Hessen besteht über die A 3, die A 7 sowie ein kleines Teilstück der A 45. Über die A 72 erhält man Anschluss an den Freistaat Sachsen. Sternförmig von München aus führen die A 95 nach Garmisch-Partenkirchen, die A 96 über Memmingen nach Lindau, die A 93 über Regensburg nach Hof, die A 92 über Landshut nach Deggendorf und die A 94 in Abschnitten nach Passau. Von der A 95 zweigt die A 952 als Verbindung zum Starnberger See ab. Südlich verbindet ein Stück der A 93 die A 8 mit der Brenner Autobahn. Seit den 1970er Jahren geplant, bisher wegen Streitigkeiten um die Trassenführung nur in Abschnitten fertiggestellt ist die A 94 von München über Altötting nach Passau. Daneben führt auch eine große Anzahl an Bundesstraßen durch Bayern. Den Münchner Ring bilden die Autobahnen A 99 mit der Eschenrieder Spange (auch A 99a genannt) und die A 995. Ergänzt werden diese durch Staats-, Kreis- und Gemeindestraßen.

Im Süden wird Bayern überdies gerne als Abkürzung im innerösterreichischen Verkehr benutzt, da aufgrund der geographischen Gegebenheiten der Weg durch die Alpen bei weitem länger ist als von Innsbruck über die A 8 oder von Lofer über die B 21 oder B 305 nach Salzburg („Großes“ bzw. „Kleines Deutsches Eck“).

Schienen-, Flug- und Schiffsverkehr

mini|Flughafen München mit Terminal 1, Terminal 2 und München Airport Center Bayern verfügt über ein dichtes Streckennetz im Eisenbahnverkehr mit zahlreichen Bahnhöfen. Der Münchener und der Nürnberger Hauptbahnhof sind zwei der größten in Deutschland und stellen dabei wichtige Knotenpunkte im transeuropäischen Verkehr dar. Die Städte München und Nürnberg verfügen über U- und S-Bahnen mit einem weiten Einzugsgebiet.

Eines der größten europäischen Drehkreuze für den Flugverkehr ist der Flughafen München „Franz Josef Strauß“. Neben dem internationalen Flughafen Nürnberg „Albrecht Dürer“, gibt es noch den Flughafen Memmingen und zahlreiche Verkehrslandeplätze. 2018 kam es vier Mal zu einem Treibstoffschnellablass über Bayern. Dabei wurden insgesamt 107 Tonnen Kerosin abgelassen.

Die meisten Binnenschifffahrten finden auf der Donau, dem Main sowie auf dem Main-Donau-Kanal statt. Hierfür gibt es zahlreiche Güterhäfen.

Kultur

Theater, Schauspiel und Oper

[[Datei:Nuremberg - Staatstheater 2011 (aka).jpg|mini|Nürnberger Opernhaus (2011)]] Bayern verfügt über mehrere Staatstheater. Die Bayerische Staatsoper im Nationaltheater München gilt als das national und international renommierteste Haus in Bayern. Des Weiteren spielen in München das Bayerische Staatsschauspiel, das Residenztheater München, das Bayerische Staatsballett und das Staatstheater am Gärtnerplatz. Daneben bestehen das Staatstheater Nürnberg und das Staatstheater Augsburg, die aus den jeweiligen städtischen Bühnen hervorgegangen sind.

mini|Theater Hof

Sechzehn Theater werden von bayerischen Kommunen getragen. Mehrspartenhäuser sind hierbei die Theater in Regensburg, Würzburg, Hof und Coburg. Vorwiegend oder ausschließlich Sprechtheater bieten das E.T.A.-Hoffmann-Theater in Bamberg, Das Theater Erlangen, das Stadttheater Fürth und das Stadttheater Ingolstadt sowie in der bayerischen Landeshauptstadt die Münchner Kammerspiele und das Münchner Volkstheater. Die vier Landesbühnen sind in Memmingen, Landshut/Passau/Straubing, Coburg und Dinkelsbühl beheimatet.

mini|hochkant|Augsburger Puppenkiste

Theater für Kinder und Jugendliche bieten neben den Kinder- und Jugendsparten der kommunal geförderten Häuser unter anderem die Schauburg in München oder das Theater Pfütze und das Theater Mummpitz in Nürnberg an. Internationale Bekanntheit erlangte die Augsburger Puppenkiste durch ihre Fernsehproduktionen, das Figurentheater bietet jedoch auch ein Programm für Erwachsene an.

Des Weiteren gibt es eine Vielzahl an freien und privaten Theatern sowie Volks- und Bauerntheatergruppen.

Die von Richard Wagner gegründeten Bayreuther Festspiele sind ein international bedeutendes Festival. Jährlich finden in wechselnden Städten die Bayerischen Theatertage statt.

Musik

[[Datei:Bayr Festspielhaus 1995 Frontansicht.jpg|mini|Das Bayreuther Festspielhaus auf dem Grünen Hügel]]

Bayern wird traditionell als die Heimat der Volksmusik, der Jodler und Schuhplattler angesehen. Aus Bayern stammen bekannte Komponisten wie Max Reger, Carl Orff, Wilfried Hiller, Richard Strauss und Christoph Willibald Gluck. Die Regensburger Domspatzen, die Augsburger Domsingknaben, der Tölzer Knabenchor und der Windsbacher Knabenchor sowie der Münchener Bach-Chor sind weltweit bekannte Chöre. Zu den bekanntesten in Bayern beheimateten klassischen Orchestern zählen die Münchner Philharmoniker, das Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, die Bamberger Symphoniker, die Hofer Symphoniker das Bayerische Staatsorchester am Nationaltheater, das Münchener Bach-Orchester, die Bayerische Kammerphilharmonie in Augsburg, die Münchner Symphoniker, das Münchener Kammerorchester, das Georgische Kammerorchester in Ingolstadt, die Nürnberger Philharmoniker am Staatstheater Nürnberg und die Nürnberger Symphoniker.

mini

Unter den Musikfestspielen herausragend sind die Bayreuther Festspiele und die Münchner Opernfestspiele. Ein weiteres Highlight in der Musikszene sind die Thurn-und-Taxis-Schlossfestspiele, die in Regensburg seit mehreren Jahren unter dem Protektorat von Gloria von Thurn und Taxis gegeben werden. In den letzten Jahren stieg die Zahl der Besucher stetig an. Ebenfalls beachtenswert ist der Münchner Kaiserball sowie der Nürnberger Opernball.

Auch erfreuten sich in den letzten Jahren lokale Bands und Solokünstler größerer Beliebtheit. Die Gruppe LaBrassBanda feiert seit 2008 große Erfolge nicht nur in Bayern, sondern auch auf Bundesebene und in benachbarten deutschsprachigen Ländern.

Film

[[Datei:Bavaria1.png|mini|hochkant|Ehemalige Außenkulissen auf dem Bavaria-Film-Gelände]] Bayern ist zusammen mit seiner Landeshauptstadt München, dem Bayerischen Rundfunk sowie der Spitzenorganisation der Filmwirtschaft Gesellschafter der Internationalen Münchner Filmwochen GmbH, die sowohl das alljährliche Filmfest München als auch das Internationale Festival der Filmhochschulen München organisieren.

mini|Filmpreis der Stadt Hof 2012 In Hof (Saale) finden alljährlich die Hofer Filmtage statt. Ihr Gründer Heinz Badewitz starb 2016, das Festival existiert aber weiterhin. Bei den Filmtagen stehen vor allem deutsche, aber auch internationale Weltpremieren im Vordergrund.

Küche

Durch das Nebeneinander der zwei bayerischen Stämme Altbayern und Franken, dazu kulturelle Teile von Schwaben, ist die bayerische Küche sehr vielfältig:

• Schweinsbraten, Schweinshaxe, Schäufele (Schweineschulter), Kalbshaxe, Spanferkel
• Semmelknödel, Kartoffelknödel oder fränkisch Kloß, Leberknödel und -suppe
• Sauerkraut, Krautwickel, Krautspätzle, Krautkrapfen
• Leberspätzle(suppe), Speckknödel(suppe), Pfannkuchensuppe (Fädlesuppe)
• Weißwurst, Wollwurst, Stockwurst, Regensburger Wurst, Fränkische Bratwurst, Blaue Zipfel, Hofer Rindfleischwurst
• Dampfnudeln, Rohrnudeln, Schmalznudeln, Bayerisch Creme
• Bayerischer Kartoffelsalat, Bayerischer Wurstsalat
• Obazda oder fränkisch: Gerupfter
• Leberkäse
• Schwaben und Allgäu: Kässpatzen
• Fingernudeln (Schupfnudeln)
• Saures Lüngerl
• Hofer Schnitz (Gemüseeintopf aus dem Osten Oberfrankens)

Veranstaltungen

mini|Oktoberfest 2007 Volksfeste und Kirchweihen sind in Bayern weit verbreitet. Anfänglich gedachte man damit der Kirchenweihe. Vielerorts gibt es viele Kirchweih-Traditionen, wie etwa das Aufstellen eines Kirchweihbaumes. In größeren Städten wird meist anstatt einer Kirchweih ein Volksfest begangen. Das größte Volksfest der Welt ist das Münchner Oktoberfest (Wiesn) mit 6,3 Millionen Besuchern im Jahr 2014. Weitere große Volksfeste in Bayern sind das Gäubodenvolksfest in Straubing, die Erlanger Bergkirchweih, das Karpfhamer Fest, das Nürnberger Volksfest, der Augsburger Plärrer, das Würzburger Kiliani-Volksfest, die Regensburger Dult, die Fürther Michaeliskirchweih und der Hofer Schlappentag.

Bayern hat offiziell kein Landesfest, jedoch hat der Tag der Franken, der seit 2006 in Franken begangen wird, den Charakter eines Landesfesttags. Der Nürnberger Christkindlesmarkt ist ein Weihnachtsmarkt auf dem Hauptmarkt und gehört mit über zwei Millionen Besuchern jährlich zu den größten Weihnachtsmärkten Deutschlands und den bekanntesten weltweit.

Aushängeschild unter den traditionellen Dorfkirchweihfesten ist die Limmersdorfer Lindenkirchweih im oberfränkischen Thurnau (Landkreis Kulmbach), in deren Mittelpunkt der Tanz in der Lindenkrone zählt. Sie wird seit mindestens 1729 als fränkische Plankirchweih ununterbrochen durchgeführt. 2014 wurde sie deshalb als Sinnbild dörflicher fränkischer Festkultur als einer von 27 Bräuchen in Deutschland in die Nationale Liste des Immateriellen Kulturerbes aufgenommen.

Kartenspieltradition

Siehe: Schafkopf, Watten

Kleidung

Siehe: Bayerische Tracht, Fränkische Tracht

Industriekultur

mini|Schiene, hergestellt in der Maxhütte Mit der Maxhütte (Sulzbach-Rosenberg) verfügt Bayern über eines der bedeutendsten Industriedenkmale Europas. Die technik- und architekturhistorisch einmalige Anlage wird trotz bestehenden Denkmalschutzes teilweise demontiert. Aktuell wird versucht, das Industriedenkmal vor einem endgültigen Abriss zu bewahren.

Sehenswürdigkeiten

Bayern kann auf eine über 1000 Jahre alte Kultur- und Geistesgeschichte zurückblicken. Laut Artikel 3 der Verfassung des Freistaates Bayern ist Bayern ein Kulturstaat. Der Freistaat Bayern fördert in seinem Haushalt 2003 Kunst und Kultur mit jährlich über 500 Millionen Euro, zusätzlich kommen erhebliche Leistungen der bayerischen Kommunen und privater Träger hinzu.

Die ersten Steinbauten in Bayern entstanden in der Römerzeit. Beispielsweise wurde in Weißenburg eine römische Therme ausgegraben. Zeugnisse aus dem Frühmittelalter gibt es nur wenige. Ein Beispiel ist jedoch die Krypta des Bamberger Doms aus der Zeit Kaiser Heinrichs II. Im Hochmittelalter wurden Augsburg, Nürnberg, Würzburg und Regensburg zu wohlhabenden Handelsstädten. In Regensburg und Nürnberg entstanden wie in Italien mächtige Geschlechtertürme. Der Regensburger Dom ist ein Hauptwerk der gotischen Architektur in Süddeutschland. Da die Steinerne Brücke lange Zeit die einzige Brücke zwischen Ulm und Wien an der Donau war, führte sie den Handel hierher. Zu den historischen Stadtkernen gehören neben den großen Städten auch Rothenburg ob der Tauber, Dinkelsbühl, Straubing und Nördlingen. Die Stadt Landshut ist für die Martinskirche, den größten Backsteinturm der Welt sowie für die Stadtresidenz mit ihren Renaissancemalereien bekannt. In Augsburg errichteten die Fugger die Fuggerei, die älteste Sozialsiedlung der Welt. Das Rathaus der Stadt gilt als das Paradestück dieser Zeit. Zu den Sehenswürdigkeiten in München gehören das Siegestor und die Antikensammlungen. In Nürnberg zählen die historischen Sehenswürdigkeiten der Altstadt, das Reichsparteitagsgelände aus der Zeit des Nationalsozialismus sowie das Memorium Nürnberger Prozesse zu den bedeutendsten touristischen Anlaufpunkten. Unter König Ludwig II. entstanden Schloss Neuschwanstein, Schloss Linderhof und Herrenchiemsee.

• 
  Schloss Neuschwanstein
• 
  Würzburger Residenz
• 
  Schloss Johannisburg in Aschaffenburg
• 
  Bamberger Dom
• 
  Schloss Ehrenburg in Coburg
• 
  Hofer Theresienstein
• 
  Nürnberger Kaiserburg
• 
  Steinerne Brücke und Dom in Regensburg
• 
  Walhalla, Donaustauf bei Regensburg
• 
  Befreiungshalle, Kelheim
• 
  Augsburger Rathaus und Perlachturm
• 
  St. Bartholomä am Königssee
• 
  Hintersee in Ramsau bei Berchtesgaden
• 
  Hochofen 3 der Maxhütte (Sulzbach-Rosenberg)
• 
  Stadtbrille Amberg
• 
  Der Kirchturm von St. Martin (Landshut) ist mit 130,60 Metern der höchste Backsteinturm der Welt.
• 
  Stephansdom in Passau mit der größten Domorgel der Welt
• 
  Die Kongresshalle mit Doku-Zentrum auf dem Reichsparteitagsgelände in Nürnberg

UNESCO-Welterbe

[[Datei:Markgräfliches Opernhaus - Bayreuth - 2013.jpg|mini|hochkant|Das Markgräfliche Opernhaus in Bayreuth, seit dem 30. Juni 2012 eine UNESCO-Weltkulturerbestätte]]

Zum Welterbe der UNESCO innerhalb Bayerns gehört unter anderem seit 1981 die Würzburger Residenz, ein Schlossbau des süddeutschen Barocks, samt Hofgarten und angrenzendem Residenzplatz. Die bemerkenswert prächtig ausgestattete Wieskirche bei Steingaden wurde 1983 zum Welterbe erklärt. 1993 wurde die Altstadt von Bamberg zum Weltkulturerbe erklärt. Seit 2005 gehört der Obergermanisch-Raetische Limes, mit insgesamt 550 Kilometern Länge das längste Bodendenkmal Europas, zum Welterbe. Teil des Welterbes sind mehrere zum Limes gehörende Bauten wie die Thermen in Weißenburg. 2006 wurde die Altstadt von Regensburg mit Altem Rathaus, Dom und Steinerner Brücke aufgenommen, 2011 die prähistorischen Pfahlbauten um die Alpen mit mehreren urgeschichtlichen Siedlungen, 2012 folgte das Markgräfliche Opernhaus in Bayreuth. Der letzte bayerische Neuzugang als UNESCO-Welterbe war 2019 Augsburgs historische Wasserwirtschaft.

Zum Weltdokumentenerbe der UNESCO gehören seit 2003 die Bamberger Apokalypse, einer Handschrift des Klosters Reichenau, sowie seit 2013 das Lorscher Arzneibuch. Beide Schriften werden in der Staatsbibliothek Bamberg aufbewahrt. In der Bayerischen Staatsbibliothek in München liegen das 2003 aufgenommene Perikopenbuch Heinrichs II., das 2009 aufgenommene Hohenems-Münchener Handschrift A, das 2003 aufgenommene Evangeliar aus dem Bamberger Dom, das 2003 aufgenommene Evangeliar Ottos III. und das 2005 aufgenommene Bibliotheca Corviniana. Eine Goldene Bulle (aufgenommen 2013) lagert im Bayerischen Hauptstaatsarchiv, eine weitere im Staatsarchiv Nürnberg.

Museen

[[Datei:GNM-Eigenthum.jpg|mini|Der Schriftzug „Eigenthum der deutschen Nation“ über dem Haupteingang des Germanischen Nationalmuseums in Nürnberg]] Կաղապար:Hauptartikel Bayern ist mit rund 1350 Museen das museumsreichste Bundesland Deutschlands und eine der museumsreichsten Regionen des Kontinents. Zur vielfältigen Museumslandschaft zählen Sammlungen, Schlösser, Gärten und private Sammlungen. Zu den größten und bekanntesten gehören das Germanische Nationalmuseum in Nürnberg und das Bayerische Nationalmuseum in München. Größtes naturwissenschaftlich-technisches Museum der Welt ist das Deutsche Museum in München. Zu den größten und bedeutendsten ihrer Art gehören das seit 1976 bestehende Fränkische Freilandmuseum in Bad Windsheim und das seit 1990 bestehende Fränkische Freilandmuseum in Fladungen. Einen wesentlichen Teil des Gemälde- und Kunstbesitzes des Freistaates Bayern betreuen die Bayerischen Staatsgemäldesammlungen.

Bibliotheken und Archive

Կաղապար:Hauptartikel Größte Bibliothek des Freistaates ist die Bayerische Staatsbibliothek in München. Sie ist die zentrale Landesbibliothek Bayerns und eine der bedeutendsten europäischen Forschungs- und Universalbibliotheken mit internationalem Rang. Mit 10,22 Millionen Medieneinheiten ist sie die drittgrößte Bibliothek Deutschlands und besitzt eine der größten Sammlungen im deutschsprachigen Raum. Größte Universitätsbibliothek ist die Münchner Universitätsbibliothek der Ludwig-Maximilians-Universität. Älteste öffentliche Bibliothek ist die Stadtbibliothek Nürnberg, größte hingegen die Münchner Stadtbibliothek. Die zweitgrößte Bibliothek Bayerns ist die Bibliothek der Friedrich-Alexander-Universität Erlangen-Nürnberg. Um die Versorgung mit wissenschaftlicher Literatur in allen Regionen zu gewährleisten, existieren zehn staatliche Regionalbibliotheken, die größte hiervon ist die Staatsbibliothek Bamberg.

Das Bayerische Hauptstaatsarchiv in München ist das größte bayerische Staatsarchiv und aufgrund der langen staatlichen Existenz Bayerns auch eines der bedeutendsten Archive in Europa. Daneben gibt es noch zahlreiche andere Staatsarchive.

Zoologische Gärten, Tierparks, Parkanlagen und Gärten

mini|Tierpark Hellabrunn mini|Tiergarten Nürnberg (Auswahl) Կաղապար:Mehrspaltige Liste

Gartenschauen

In Bayern fand schon zweimal die Bundesgartenschau statt: Die Bundesgartenschau 1983, die mit der Internationalen Gartenbauausstellung zusammenfiel, und die Bundesgartenschau 2005, die beide jeweils in München stattfanden.

Bayern konzipierte als eines der ersten Bundesländer eine eigene Landesgartenschau, die erstmals 1980 zusammen mit dem Land Baden-Württemberg in Neu-Ulm/Ulm stattfand.

Münzen

Seit 2006 erscheinen jährlich 2-Euro-Gedenkmünzen mit einem Motiv des Landes, das den Präsidenten des Bundesrates stellt. 2012 war dies Bayern, somit wurden mit dem Ausgabedatum 3. Februar 2012 rund 30 Millionen 2-Euro-Münzen mit dem Schloss Neuschwanstein als Motiv geprägt, die als offizielles Zahlungsmittel im Umlauf sind und beim Münzen sammeln beliebt sind.

Feiertage

[[Datei:Augsburg Friedenstafel.JPG|mini|hochkant|Friedenstafel am Augsburger Rathaus während des Augsburger Hohen Friedensfestes]] Neben den bundesweit gültigen Feiertagen Neujahr (1. Januar), Karfreitag, Ostersonntag und Ostermontag, Tag der Arbeit (1. Mai), Christi Himmelfahrt, Pfingstsonntag und Pfingstmontag, Tag der Deutschen Einheit (3. Oktober) sowie der 1. und 2. Weihnachtsfeiertag (25./26. Dezember) gibt es im Freistaat Bayern gemäß dem Gesetz über den Schutz der Sonn- und Feiertage noch weitere Feiertage. In ganz Bayern als Feiertag gültig sind Heilige Drei Könige (6. Januar), Fronleichnam und Allerheiligen (1. November). Aus Anlass des 500. Reformationsjubiläums im Jahr 2017 war der Reformationstag am 31. Oktober 2017 ein einmaliger gesetzlicher Feiertag. Mariä Himmelfahrt (15. August) ist nur in Gemeinden mit überwiegend katholischer Bevölkerung ein gesetzlicher Feiertag. Das Augsburger Friedensfest (8. August) ist nur in der Stadt Augsburg ein gesetzlicher Feiertag. Buß- und Bettag war bis 1994 Feiertag. Seitdem ist der Tag zwar Werktag, jedoch haben Schüler unterrichtsfrei.

Mit zwölf landesweit gültigen Feiertagen ist Bayern das Bundesland mit den meisten Feiertagen, inklusive Mariä Himmelfahrt sind es in katholischen Gebieten 13 Feiertage, in Augsburg sind es 14.

Neben den Feiertagen sind stille Tage, an denen besondere Einschränkungen zu beachten sind, festgelegt. Es sind öffentliche Unterhaltungsveranstaltungen verboten, die nicht dem ernsten Charakter dieser Tage entsprechen, beispielsweise herrscht an Karfreitag Tanzverbot. Die stillen Tage in Bayern sind Aschermittwoch, Gründonnerstag, Karfreitag, Karsamstag, Allerheiligen, Volkstrauertag, Totensonntag, Buß- und Bettag sowie der Heilige Abend (24. Dezember).

Bildung

Schulsystem

[[Datei:MelGymNbg.jpg|mini|Das 1526 gegründete Melanchthon-Gymnasium in Nürnberg gilt als das älteste Gymnasium im deutschsprachigen Raum.]][55][55][55][55][55][60][79][79][79][79][105][105][105][105][110][110][110][110][110][110][110][110][110][110][111][111]

Es sind etwa 5500 Schulen im Freistaat Bayern vorhanden, die nach dem Bayerischen Gesetz über das Erziehungs- und Unterrichtswesen arbeiten. Es folgt nach der vierjährigen Grundschule das dreigliedrige Schulsystem mit Mittelschule, Realschule und Gymnasium mit Abitur nach der zwölften Klasse. Ab der siebten Klasse gibt es die Möglichkeit, die Wirtschaftsschule, und ab der zehnten, die Berufliche Oberschule (Fachoberschule und Berufsoberschule) mit Erlangung des bayerischen Abiturs nach der 13. Klasse zu besuchen.

Schüler mit einem Abschlusszeugnis der Realschule, der Wirtschaftsschule oder des M-Zuges an Mittelschulen können an ausgewählten Gymnasien in so genannte Einführungsklassen übertreten und bei erfolgreichem Bestehen in die 11. Jahrgangsstufe des Gymnasiums übertreten. Unter bestimmten Voraussetzungen ist ein Übertritt in die 11. Klasse auch ohne Besuch der Einführungsklasse möglich bzw. ein Übertritt in die reguläre 10. Jahrgangsstufe des Gymnasiums möglich. Hinzu treten sonderpädagogische Förderschulen sowie Schulen für Kranke. Das Schulsystem ist generell durchlässig, und jedem Schüler steht mit jedem erreichten Abschluss der Weg zum nächsthöheren schulischen Abschluss offen.

Als Schulen besonderer Art sind in Bayern fünf Gesamtschulen vorhanden. Ferner gibt es in Bayern zahlreiche Internate, Privatschulen sowie Einrichtungen des zweiten Bildungswegs. Eine Besonderheit im bayerischen Bildungswesen sind Schulvorbereitenden Einrichtungen für Kinder mit sonderpädagogischem Förderbedarf, die es so in der Form in keinem anderen Bundesland gibt. Weitere Besonderheiten des bayerischen Schulsystems sind Jahrgangsstufentests, Absentenheftführer sowie das Elitenetzwerk Bayern zur akademischen Spitzenausbildung.

In den von der OECD durchgeführten PISA-Studien erreichen die Schüler Bayerns regelmäßig Spitzenplätze.

Im gesamtdeutschen Bildungsvergleich liegt Bayern (stand 2019) auf dem zweiten Platz hinter Sachsen.

Universitäten und Hochschulen

In Bayern existieren neun staatliche Universitäten des Freistaates, sowie die Universität der Bundeswehr München. Bis 1962 existierten lediglich vier Universitäten in München (LMU, TU), Würzburg und Erlangen (ab 1966 Erlangen-Nürnberg). Zwischen 1962 und 1975 wurden in Regensburg, Augsburg, Bamberg, Bayreuth und Passau fünf weitere durch den Freistaat gegründet. Hinzu kam 1973 noch die neu gegründete Bundeswehruniversität. Seit 2018 befindet sich mit der Technischen Universität Nürnberg die zehnte staatliche Universität im Aufbau.

Daneben gibt es 18 staatliche Fachhochschulen in Bayern, wie etwa in Aschaffenburg, Hof, Landshut, Kempten und Nürnberg die zwischen 1971 und 1996 gegründet wurden. Darüber hinaus existiert mit der 1980 gegründeten Katholischen Universität Eichstätt-Ingolstadt eine kirchliche Universität, sowie vier weitere private bzw. kirchliche Hochschulen und 10 Kunsthochschulen.

Sport

Ballsportarten

[[Datei:Allianz arena golden hour Richard Bartz.jpg|mini|Die Allianz Arena, Heimstadion des FC Bayern München]] [[Datei:Easy-Credit Stadion 2008.jpg|mini|Das Max-Morlock-Stadion ist das Heimstadion des 1. FC Nürnberg]] Zu den beliebtesten Sportarten gehört der Fußball. Der Bayerische Fußball-Verband zählt rund 1,5 Millionen Mitglieder und ist damit der mitgliederstärkste Verband des Deutschen Fußball-Bunds. International bekannt ist der FC Bayern München, er ist Rekordmeister der Fußball-Bundesliga, der er seit 1965 angehört, und darüber hinaus mehrfacher Gewinner von internationalen Fußballwettbewerben wie der UEFA Champions League. Ebenfalls in der höchsten deutschen Spielklasse spielt seit 2011 der FC Augsburg. In der zweithöchsten Spielklasse, der 2. Fußball-Bundesliga, spielen aktuell drei bayerische Vereine: Der neunfache deutsche Meister und langjährige Rekordmeister 1. FC Nürnberg, der SSV Jahn Regensburg und der dreifache deutsche Meister SpVgg Greuther Fürth. In der Saison 2019/20 spielen zudem der FC Ingolstadt 04, die Würzburger Kickers, die SpVgg Unterhaching, der langjährige Erstligist TSV 1860 München sowie die Zweitvertretung des FC Bayern München in der 3. Fußball-Liga. Der 1. FC Nürnberg belegt bei der Anzahl der gewonnenen Meisterschalen den zweiten Platz.

Bei den Frauen ist ebenfalls die Mannschaft des FC Bayern München, deutscher Meister 1976, 2015 und 2016, in der Bundesliga vertreten.

Im Volleyball sind in der 1. Bundesliga der mehrmalige deutsche Meister der Frauen Roten Raben Vilsbiburg und NawaRo Straubing sowie die Herren von WWK Volleys Herrsching und Hypo Tirol AlpenVolleys Haching aktiv.

Die Basketballmannschaften von Brose Bamberg, medi Bayreuth, Bayern München und s.Oliver Würzburg spielen in der höchsten deutschen Spielklasse. Brose Bamberg wurde 2005, 2007, 2010, 2011, 2012, 2013 und 2015 deutscher Meister und 2010, 2011 und 2012 Pokalsieger. Im Damen-Basketball konnte die in der 1. Bundesliga spielende Mannschaft des TSV Wasserburg in den Jahren 2004 bis 2007 den deutschen Meistertitel erringen und wurde zudem 2005 bis 2007 deutscher Pokalsieger.

Derzeit (Saison 2018/19) sind der HC Erlangen (Bundesliga) sowie der HSC 2000 Coburg und der DJK Rimpar (beide 2. Bundesliga) die höchstklassig spielenden Handballvereine der Männer im Freistaat Bayern. Die Handballabteilung des TV Großwallstadt aus dem Landkreis Miltenberg spielte lange Jahre in der 1. Handball-Bundesliga. Bekannt, wenn auch ebenso nicht mehr erstklassig, sind die Münchener Vereine TSV Milbertshofen und MTSV Schwabing.

Im Damenhandball ist der 1. FC Nürnberg das erfolgreichste bayerische Team. In der jüngeren Vergangenheit wurden sie 2005, 2007 und 2008 Deutscher Meister und stießen 2007/2008 bis in die Hauptrunde der EHF Champions League vor.

Jedes Jahr findet in München ein großes Tennisturnier statt, das von BMW gesponsert wird: Die BMW Open. Sie gelten als Eingangstor für spätere Karrieren. Namhafte Tennisspieler der ganzen Welt reisen dorthin, um wichtige ATP-Punkte mitzunehmen. Weibliche Tennisspieler nehmen an den WTA-Wettkämpfen teil. Ein großes WTA-Turnier, der Nürnberger Versicherungscup findet seit 2013 jährlich in Nürnberg statt. Bekannte Repräsentanten des bayerischen Tennis sind Philipp Kohlschreiber aus Augsburg und David Prinosil aus Amberg. Bayern steht mit 163 Golfplätzen deutschlandweit an der Spitze, Oberbayern hat gemeinsam mit der Metropolregion Hamburg die größte Golfplatzdichte. Es sind 110.000 aktive Golfer registriert.

Im Baseball haben sich in den vergangenen Jahren immer mehr Mannschaften hervorgebracht, die erfolgreich in der 1. und 2. Baseball-Bundesliga spielen. Dazu zählt unter anderem der deutsche Meister der Saison 2008, 2010 und 2011 aus Regensburg, die Regensburg Legionäre. Zu den weiteren erfolgreichen bayerischen Teams gehören die Gauting Indians, die Ingolstadt Schanzer und die Haar Disciples. Auf Landesverbandsebene gehören unter anderem die Augsburg Gators, die Erlangen White Sox, die Fürth Pirates, die Deggendorf Dragons und die Garching Atomics zu den bayerischen Vereinen. Mit rund 60 angemeldeten Vereinen ist der BBSV, der Bayerische Baseball und Softball Verband, einer der größten in Deutschland.

Auch im American Football ist Bayern mit einigen Mannschaften in den höchsten Spielklassen vertreten. In der Bundesliga, genannt GFL (German Football League), spielen 2018 die Munich Cowboys, die Ingolstadt Dukes, die Allgäu Comets (aus Kempten) und der Aufsteiger Kirchdorf Wildcats aus Kirchdorf am Inn. In der zweithöchsten Spielklasse, GFL2, sind zwei bayerische Mannschaften vertreten, die Nürnberg Rams und der Aufsteiger Straubing Spiders. Im Damenfootball sind die Munich Cowboys Ladies und die München Rangers Ladies in der Bundesliga vertreten, sowie die Allgäu Comets Ladies, die Nürnberg Rams Ladies, die Erlangen Sharks Ladies und Regensburg Phoenix Ladies in der zweiten Liga.

Korbball wird vor allem in Franken, aber auch im Allgäu gespielt. Schweinfurt gilt seit 1937 als Zentrum des Korbballs. In der Region nehmen mehr als 80 Vereine am Spielbetrieb teil.

Wintersport

mini|Schattenbergschanze in Oberstdorf beim Auftaktspringen zur Vierschanzentournee am 30. Dezember 2006 Speziell im alpinen Raum hat der Wintersport eine traditionell große Bedeutung. Günstige Bedingungen für Ski-Rennlauf finden sich in den Bayerischen Alpen. Die herausragenden Vertreter dieser Sportart sind Mirl Buchner, Heidi Biebl, Rosi Mittermaier, Marina Kiehl, Christa Kinshofer, Martina Ertl-Renz, Hilde Gerg, Maria Höfl-Riesch, Franz Pfnür und Markus Wasmeier. Aus dem Biathlon-Bundesleistungszentrum in Ruhpolding gingen zahlreiche Gewinner internationaler Wettbewerbe hervor, die bekanntesten unter ihnen sind Fritz Fischer, Michael Greis, Uschi Disl, Martina Glagow und Magdalena Neuner. Im Langlauf erreichten Tobias Angerer und Evi Sachenbacher-Stehle bedeutende Resultate.

In Bayern gibt es fünf Eishockey-Vereine in der Deutschen Eishockey Liga; die Augsburger Panther, den ERC Ingolstadt, den EHC Red Bull München, die Nürnberg Ice Tigers und die Straubing Tigers. In der DEL2 spielen die Mannschaften des EHC Bayreuth, des EV Landshut, des ESV Kaufbeuren und der Tölzer Löwen. In der Oberliga Süd sind alle 12 Mannschaften aus Bayern, obwohl die Süd-Gruppe theoretisch auch Baden-Württemberg und das südliche Sachsen umfasst. Weitere, besonders durch ihre Nachwuchsarbeit bekannte Vereine sind die Starbulls Rosenheim sowie der EV Füssen.

Vor allem im Gebiet des Oberallgäuer Orts Oberstdorf und in Garmisch-Partenkirchen finden zahlreiche Sportveranstaltungen statt, etwa die ersten beiden Springen der Vierschanzentournee. In Garmisch fanden die Olympischen Winterspiele 1936 statt. Auch zahlreiche Welt- und Europameisterschaften, etwa im Bereich Rennrodeln, Eiskunstlauf, Curling oder Skiflug, fanden dort stat

Siehe auch: Eishockey in Bayern

Weitere Sportarten

Nicht zuletzt durch den Dokumentarfilm Am Limit wurden die Sportkletterer Thomas und Alexander Huber einem größeren Publikum ein Begriff. Auch früher waren Bayern unter den weltbesten Gipfelstürmern, unter anderen Johann Grill, Josef Enzensperger, Otto Herzog, Anderl Heckmair oder Toni Schmid.

Կաղապար:Anker In Bayern haben sich einige Brauchtumssportarten wie Fingerhakeln und Eisstockschießen erhalten, die in organisierten Ligen betrieben werden. Auch das Sautrogrennen gehört zu den bayerischen Brauchtumssportarten. Besondere Beliebtheit erfreut sich diese Sportart im Süden Bayerns an den Flüssen Donau, Iller, Isar und Lech. In Franken wird anlässlich von Volksfesten in den meist noch vorhandenen örtlichen Dorf- bzw. Löschwasserteichen diesem Sport gehuldigt. Unter größter Belustigung der Zuschauer werden ernste regionale und überregionale Meisterschaften bestritten, seit 2010 in Schwarzenbach an der Saale sogar echte Weltmeisterschaften.

[[Datei:Norisring 2008.jpg|mini|hochkant|Der Nürnberger Norisring]]

Im Bereich des Motorsports gibt es die alljährlichen Tourenwagenrennen zur DTM auf dem Norisring in Nürnberg-Dutzendteich. Speedwayrennen gibt es in Landshut, Pocking, Abensberg und Olching, sowie Sandbahnrennen in Mühldorf am Inn, Pfarrkirchen, Vilshofen, Dingolfing und Plattling. In Inzell gibt es internationale Eisspeedwayrennen. Sportschießen wird in den Disziplinen Gewehr, Pistole, Bogen, Wurfscheibe, Laufende Scheibe und Armbrust im gesamten Land ausgeübt. Die Sportschützen stellen mit dem Bayerischen Sportschützenbund (BSSB) den viertgrößten Sportfachverband im Land. Viele bayerische Teilnehmer bei Olympischen Spielen konnten bereits Erfolge erzielen.

Im Tanzsport tanzen die Latein- und die Standardformation des RGC Nürnberg in der zweiten Bundesliga. Im Einzeltanzbereich gibt es sehr viele erfolgreiche Tänzer. Viele Turnvereine haben in Bayern eine lange Tradition. Das Landesleistungszentrum war in Nürnberg, wurde aber mit dem Bundesleistungszentrum in Frankfurt am Main zusammengelegt. Zentren sind Augsburg, Würzburg, Schweinfurt, Nürnberg, Landshut, Passau und Rosenheim. Bayerische Turnerinnen belegten in den 1920er Jahren oftmals weltweit Spitzenplätze.

Seit 2000 gibt es für Kinder eine „Bayerische Kinderturnolympiade“. Austragungsort war fünf Mal Neumarkt in der Oberpfalz, im Jahre 2000, 2004, 2008, 2012 und 2016. 2012 fanden in Neumarkt zudem die 31. Turnerjugend-Festspiele im Rahmen der Kinderturnolympiade statt. Im Jahre 2020 wird die nächste Kinderturnolympiade ausgetragen.

Siehe auch

Bayern

Literatur

• Institut für Bayerische Geschichte: Einführende Bibliographie zur Geschichte Bayerns (Zusammenstellung grundlegender Literatur und Quellensammlungen; PDF; 51 kB).
• Bayerische Bibliographie
• Karl Bosl (Hrsg.): Handbuch der historischen Stätten Deutschlands. Band 7: Bayern (= Kröners Taschenausgabe. Band 277). 3. Auflage. Kröner, Stuttgart 1981, ISBN 3-520-27703-4.
• Max Spindler (Hrsg.), Gertrud Diepolder: Bayerischer Geschichtsatlas. Bayerischer Schulbuchverlag, München 1969.
• Max Spindler, Alois Schmid (Hrsg.): Handbuch der bayerischen Geschichte. Beck, München 1971ff. (4 Bände).
• Wilhelm Volkert, Richard Bauer: Handbuch der bayerischen Ämter, Gemeinden und Gerichte: 1799–1980. Beck, München 1983, ISBN 3-406-09669-7.
• Peter Claus Hartmann: Bayerns Weg in die Gegenwart. Vom Stammesherzogtum zum Freistaat heute. 2. Auflage. Pustet, Regensburg 2004, ISBN 3-7917-1875-4.
• Benno Hubensteiner: Bayerische Geschichte. Staat und Volk, Kunst und Kultur. 18. Auflage. Rosenheim 2013, ISBN 978-3-475-53756-1.
• Gerald Huber: Lecker derbleckt. Eine kleine bairische Wortkunde. Societätsverlag, Frankfurt am Main 2008, ISBN 978-3-7973-1100-9.
• Bayerisches Jahrbuch. 86. Jahrgang, K. G. Saur, München 2007, ISBN 978-3-598-23666-2 (XIII, 611 Seiten); auch CD-ROM-Ausgabe: ISBN 978-3-598-23667-9 (wichtiges Nachschlagewerk mit Informationen zu mehr als 7.000 Institutionen und ca. 12.500 Personen).
• Franz X. Bogner: Bayern aus der Luft. Stürtz, Würzburg 2009, ISBN 978-3-8003-4014-9.

Weblinks

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Bayern կատեգորիայում։

Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են

Լիլիթ Ա1979/Ավազարկղ հոդվածին

• Website der Bayerischen Staatsregierung
• Bayerische Landesbibliothek Online
• Haus der Bayerischen Geschichte
• Detaillierte Karten flächendeckend
• Außenwirtschaftsportal Bayern
• bavarikon Kunst- und Wissensschätze Bayerns
• Կաղապար:DNB-Portal