Կյանքի միջին տևողություն

Կյանքի միջին տևողություն, կարևոր ցուցանիշ, որն արտահայտում է բնակչության կյանքի տևողությունը՝ ըստ մահացության տվյալների։ ԱՀԿ-ն հայտնել է, որ կյանքի տևողությունը ամբողջ աշխարհում ավելացել է։ Ըստ գլոբալ միջին հաշվարկների՝ 2012 թվականին ծնված իգական սեռի կյանքի ակնկալվող մահվան տարիքը կազմում է 73 տարեկանը, իսկ արական սեռինը՝ 68։ Սա 6 տարով ավելի է, քան 1990 թվականին ծնված երեխաների կյանքի միջին տևողությունը։

Համաձայն ԱՀԿ-ի ամենամյա վիճակագրական հաշվետվության՝ ավելի մեծ առաջընթացի հասել են քիչ եկամուտներ ունեցող երկրները (միջինը 9 տարի)։ 1990-2012 ժամանակահատվածում կյանքի տևողության աճի ամենաբարձր ցուցանիշը գրանցվել է հետևյալ 6 երկրներում. Լիբերիա 20 տարով (42-ից 62 տարեկան), Եթովպիա (45-ից 64 տարեկան), Մալդիվյան կղզիներ (58-ից 77տարեկան), Կամբոջա (54-ից 72 տարեկան), Թիմոր-Լեստե (50-ից 66 տարեկան), Ռուանդա (48-ից 65 տարեկան)։

Ընդ որում, 2012 թվականին ծնված տղաների ակնկալվող կյանքի տևողությունը որևէ մեծ եկամուտներ ունեցող երկրում կազմում է մոտ 76 տարի, 16 տարով ավելի, քան քիչ եկամուտներ ունեցող երկրներում ծնված տղաներինը (60 տարի)։ Աղջիկների համար այս տարբերությունը ավելի մեծ է. բարձր եկամուտ ունեցող երկրներում 82, իսկ քիչ եկամուտ ունեցողներում՝ 63 տարի, ինչը կազմում է 19 տարի։

Կանանց կյանքի տևողությունը՝ անկախ իրենց բնակության վայրից, սովորաբար ավելի է, քան տղամարդկանցը։ Մեծ եկամուտներ ունեցող երկրներում կանանց և տղամարդկանց կյանքի տևողության միջև տարբերությունը ավելի մեծ է. կանայք սովորաբար 6 տարի ավել են ապրում։ Եկամուտների ցածր մակարդակ ունեցող երկրներում այս տարբերությունը կազմում է 3 տարի։

Կանանց կյանքի ամենաերկար տևողությունն արձանագրվել է Ճապոնիայում, որին հաջորդում են Իսպանիան, Շվեյցարիան և Սինգապուրը։ Ցուցակը գլխավորող 10 երկրներում կանանց կյաքի տևողությունը կազմել է 84 տարի և ավելի։ 9 երկրներում տղամարդկանց կյանքի տևողությունը կազմում է 80 տարի և ավելի, և այս ցուցակը գլխավորում են Իսլանդիան, Շվեյցարիան և Ավստրալիան^[1]։

Աշխարհի երկրներում կյանքի միջին տևողությունը տարբեր ժամանակահատվածներում^[2].	Եվրոպա	Արևմտյան Ասիա	Մեծ Բրիտանիա	Գերմանիա	Ռուսաստան	Ամերիկա (ԱՄՆ)	Ֆրանսիա	Ճապոնիա	Հռոմի կայստություն	Ամբողջ աշխարհում
Մեզոլիթ (17—12 Ք.ա)										30
Նոելիթ (12—6 Ք.ա)										21
Պղնձե դար (6—5 Ք.ա)										33
Բրոնզի և երկաթի դար (5—2 Ք.ա)	35	40	35		35					36
200 թվական	20	40	21		30				21	30
XIII դար	30—32	30	35		22	30				30
XVI դար	33—34	30	33—38		22—30	26—30				31
XVII դար	35	30	34—39		22—30	25—29				32
1701—1750 թվականներ	35	30	32—38		22—30	30—31				32—33
1751—1800 թվականներ	35—37	30	35—39		22—30	32—33	26—36			32—33
1801—1850 թվականներ	38—39	30	38—50	37—38	22—30	34—36	32—42	36—38		33—35
1851—1900 թվականներ	40—45	30	41—50	37—47	24-27	37—48	40—47	36—44		33—39
1901—1950 թվականներ	46—65	31—32	47—69	44—67	28—58	49—68	46—67	37—61		40—46
1951—2000 թվականներ	66—76	33—66	69—77	68—77	59—66	69—76	67—78	62—80		47—66

Ներկայացված տվյալները մոտավոր են։

Վիճակագրական աղյուսակ խմբագրել

Կյանքի միջին տևողությունը՝ հաշվարկված ծնունդից (ապրած տարիներ), 2010 թ. տվյալներ
Տեղ	Պետություն/տարածք	Ընդամենը	Տղամարդիկ	Կանայք
1	Ճապոնիա	83,7	80,9	86,6
2	Հոնկոնգ ( Չինաստան)	83,3	80,0	86,5
3	Շվեյցարիա	82,7	80,4	84,7
4	Ավստրալիա	82,1	79,9	84,3
5	Իտալիա	82,8	80,3	85,2
6	Իսլանդիա	82,3	80,7	83,8
7	Ֆրանսիա (մետրոպոլիա)	81,8	78,8	84,9
8	Շվեդիա	81,9	80,1	83,7
9	Իսպանիա	82,3	79,4	85,0
10	Իսրայել	82,1	80,2	83,8
11	Սինգապուր	82,6	79,6	85,6
12	Կանադա	81,8	79,7	83,8
13	Նորվեգիա	81,3	79,2	83,4
14	Ավստրիա	81,1	78,5	83,6
15	Նիդերլանդներ	81,3	79,4	83,1
16	Նոր Զելանդիա	81,6	79,7	83,3
17	Մարտինիկա ( Ֆրանսիա)	81,2	77,8	84,4
18	Մակաո ( Չինաստան)	80,3	78,1	82,5
19	Հարավային Կորեա	81,4	78,0	84,6
20	Գերմանիա	80,6	78,2	83,1
21	Բելգիա	80,5	78,0	83,0
22	Իռլանդիա	80,6	78,4	82,7
23	Միացյալ Թագավորություն	79,53	77,38	81,68
24	Հունաստան	80,6	77,6	83,6
25	Նորմանդյան կղզիներ ( Միացյալ Թագավորություն)	80,4	78,5	82,4
26=	Լյուքսեմբուրգ	81,3	78,9	83,7
26=	Գվադելուպա ( Ֆրանսիա)	80,5	76,8	84,0
28	Ֆինլանդիա	80,5	77,6	83,4
29=	Կիպրոս	78,94	76,84	81,07
29=	( ԱՄՆ)	78,94	75,89	82,01
31	Կոստա Ռիկա	79,2	76,7	81,7
32	Մալթա	78,80	76,34	81,19
33	Պուերտո Ռիկո ( ԱՄՆ)	78,70	74,69	82,67
34	Չիլի	78,65	75,54	81,68
35=	Պորտուգալիա	78,59	75,32	81,79
35=	Սլովենիա	78,59	74,97	81,99
37	Կուբա	78,50	76,55	80,52
38		78,25	75,99	80,50
39	Թայվան	78,19	75,25	81,51
40	Միացյալ Նահանգներ	78,09	76,5	81,3
41	Կատար	77,88	78,07	77,29
42	Բրունեյ	77,51	75,29	79,98
43	Ռեյունյոն ( Ֆրանսիա)	77,26	73,69	81,08
44	Մայոտ	77,14	73,69	81,08
45	Չեխիա	77,01	73,78	80,15
46	Իտալիա	73,39^[3]	70,12^[3]	77,72^[3]
46	Ալբանիա	76,38	73,43	79,72
47	Ուրուգվայ	76,36	72,72	79,85
48	Բարբադոս	76,25	73,00	79,50
49	Մեքսիկա	76,19	73,73	78,63
50	Նիդերլանդական Անտիլներ ( Նիդերլանդներ)	76,14	72,65	79,36
50	Լիբիա	76,04^[3]	74,36^[3]	77,82^[3]
51	Խորվաթիա	76,01	72,45	79,49
52	ԱՄԷ	75,94	75,25	77,04
53	Ֆրանսիական Գվիանա ( Ֆրանսիա)	75,89	72,55	79,89
54	Մալդիվներ	75,55	74,64	76,52
55=	Նիդերլանդներ	75,51	71,17	79,85
55=	Պանամա	75,51	72,98	78,21
57=	Բրազիլիա	75,50	71,75	79,25
58	Թունիս	75,40^[3]	72,2^[3]	78,6^[3]
57=	Գուամ ( Միացյալ Թագավորություն)	75,50	73,25	77,94
58=	Սիրիա	75,35	73,91	76,85
58=	Գրենադա	75,35	73,71	76,79
60	Բելիզ	75,34	73,93	76,80
61	Նոր Կալեդոնիա ( Ֆրանսիա)	75,33	72,31	78,71
62	Արգենտինա	75,30	71,53	79,07
63	Բոսնիա և Հերցեգովինա	75,12	72,43	77,70
64	Էկվադոր	75,03	72,14	78,06
65	Բահամներ	74,79	71,60	77,83
66	Արուբա ( Նիդերլանդներ)	74,75	72,28	77,09
67	Սլովակիա	74,72	70,73	78,65
68	Բահրեյն	74,60	74,03	75,37
69	Ֆրանսիական Պոլինեզիա ( Ֆրանսիա)	74,49	72,21	77,08
70	Վիետնամ	74,35	72,33	76,21
71	Շրի Լանկա	74,25	71,20	77,40
72	Հյուսիսային Մակեդոնիա	74,22	72,12	76,32
73	Քուվեյթ	74,17	73,47	75,19
75	Չեռնոգորիա	74,01	71,55	76,47
76	Սերբիա	74,00	71,70	76,34
77	Իտալիա	73,92	71,42	76,58
78	Էստոնիա	73,91	68,35	79,17
80	Վենեսուելա	73,73	70,83	76,78
81	Հայաստան	73,69	70,21	76,74
82	Հունգարիա	73,64	69,54	77,64
83	Թաիլանդ	73,56	70,17	77,06
84	Կաբո Վերդե	73,54	69,41	77,36
85	Մալայզիա	73,38	71,24	75,72
86	Պերու	73,18	70,57	75,90
87	Ռումինիա	73,16	69,57	76,83
88	Սաուդյան Արաբիա	73,13	72,24	74,41
89	Վրաստան	73,05	69,36	76,50
90	Նիկարագուա	72,98	69,91	76,12
91	Թուրքիա	76,3	73,70	79,4
92	Կոլումբիա	72,92	69,24	76,66
93	Հորդանան	72,91	71,65	74,29
94	Մավրիկիոս	72,80	69,49	76,19
95=	Չինաստան	72,71	71,10	74,45
95=	Բուլղարիա	72,71	69,21	76,35
97	Օման	72,58	70,88	74,83
98	Դոմինիկյան Հանրապետություն	72,52	69,85	75,44
99=	Եգիպտոս	72,51	71,23	75,82
101	Լատվիա	72,27	66,88	77,45
102=	Ճամայկա	72,24	69,57	74,97
104	Պաղեստին	72,17	70,60	73,81
105	Հոնդուրաս	72,07	69,74	74,51
106	Իրան	72,06	70,33	73,91
107	Լիբանան	72,00	69,86	74,18
108	Տոնգա	71,84	69,05	74,70
109	Պարագվայ	71,73	69,67	73,90
110	Սենտ Վինսենթ և Գրենադիններ	71,64	69,59	73,80
111	Սամոա	71,54	68,62	74,89
112	Սալվադոր	71,43	66,55	76,08
113	Լիտվա	71,31	65,46	77,24
114	Մարոկկո	71,16	68,96	73,44
115	Գվատեմալա	70,27	66,73	73,79
116	Ադրբեջան	70,12	67,09	73,14
117	Վենետիկի հանրապետություն	69,99	68,20	72,06
118	Սուրինամ	69,65	66,42	73,11
119	Բելառուս	69,44	63,59	75,53
120	Տրինիդադ և Տոբագո	69,40	65,80	72,90
121	Ռուսաստան	68,90	63,10	74,04
122	Ֆիջի	68,80	66,09	71,90
123	Գայանա	68,70	65,53	71,93
124	Հյուսիսային Կորեա	68,39	64,80	71,75
125	Միկրոնեզիա	68,35	67,56	69,11
126	Մոլդովա	68,23	64,42	72,06
127	Ինդոնեզիա	67,86	66,29	69,43
128	Բանգլադեշ	67,84	67,41	68,29
129	Ֆիլիպիններ	67,80	64,54	71,29
130	Ուկրաինա	67,68	61,56	74,03
131	Ղրղզստան	67,55	61,84	71,18
132	Ուզբեկստան	67,44	64,33	70,66
133	Նեպալ	67,42	66,71	68,04
134=	Մոնղոլիա	67,32	63,40	71,47
134=	Իրաք	67,32	63,37	71,69
137	Տաջիկստան	66,44	63,29	69,91
138	Սողոմոնյան Կղզիներ	66,39	65,12	67,76
139	Լաոս	66,06	64,77	67,31
140	Արևմտյան Սահարա	65,95	64,27	68,10
141	Բութան	65,79	64,08	67,77
142	Ղազախստան	65,78	60,18	71,53
143	Մադագասկար	65,77	64,27	67,30
144	Բոլիվիա	65,56	63,43	67,70
145	Թուրքմենստան	64,65	60,62	68,91
146	Պակիստան	64,57	63,78	65,42
147	Հնդկաստան	64,19	62,80	65,73
148	Եմեն	63,94	62,52	65,36
149	Սան Տոմե և Պրինսիպի	63,82	62,46	65,11
150	Մյանմա	63,54	62,08	64,98
151	Գանա	62,71	61,84	63,61
152	Կամբոջա	61,54	60,21	62,61
153	Պապուա Նոր Գվինեա	61,50	59,49	63,66
154	Գաբոն	61,28	60,24	62,35
155	Նամիբիա	61,09	60,35	61,62
156	Հայիթի	60,99	59,94	62,02
157	Արևելյան Թիմոր	60,80	59,94	61,68
158	Սուդան	60,27	58,59	62,01
159	Էրիթրեա	60,03	57,61	62,23
160	Կոմորյան Կղզիներ	59,65	58,33	61,00
161	Սենեգալ	58,17	57,19	59,13
162	Մավրիտանիա	57,53	55,89	59,16
163	Գամբիա	57,34	56,25	58,49
164	Եթովպիա	57,21	55,70	58,74
165	Ջիբութի	56,64	55,24	58,04
166	Կոնգոյի Հանրապետություն	56,02	54,88	57,16
167	Տոգո	55,69	54,24	57,14
168	Տանզանիա	55,44	54,62	56,19
169	Քենիա	54,98	53,96	55,93
170	Բենին	54,64	52,72	56,50
171	Լիբերիա	54,42	53,45	55,35
172	Ռուանդա	53,94	52,70	55,14
173	Բուրկինա Ֆասո	53,87	52,84	54,78
174	Բոտսվանա	53,33	53,80	52,54
175	Նիգերիա	53,08	52,66	53,55
176	Կոտ դ'Իվուար	53,02	52,14	54,05
177	Գվինեա	52,44	50,93	54,01
178	Ուգանդա	52,24	51,68	52,73
179	Մալավի	51,55	51,51	51,48
180	Հարավային Աֆրիկա	51,20	50,13	52,08
181	Նիգերիա	50,26	49,50	51,03
182	Սոմալի	50,24	48,71	51,79
183	Հասարակածային Գվինեա	50,10	48,87	51,48
184	Մալի	49,99	48,89	50,99
185	Կամերուն	49,97	49,02	50,89
186	Անգոլա	49,62	48,21	51,04
187	Բուրունդի	48,81	47,48	50,05
188	Մոզամբիկ	48,77	47,56	49,88
189	Չադ	48,52	47,15	49,90
190	Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն	47,42	45,93	48,91
191	Էսվատինի	47,36	47,56	47,04
192	Աֆղանստան	47,32	47,19	47,47
193	Զամբիա	46,93	46,49	47,26
194	Գվինեա Բիսաու	46,76	45,33	48,22
195	Զիմբաբվե	46,59	47,45	45,43
196	Սիերա Լեոնե	46,26	45,65	46,88
197	Լեսոթո	46,02	46,46	45,18
198	Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն	45,91	44,47	47,31