Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոն

Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոն, հիպոթետիկ կետ, որը նշում է Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնը։ Տեղակայումը կախված է Եվրոպայի սահմաններից և հիմնականում որոշվում է ընտրված հաշվարկման եղանակով, ինչպես նաև նրանով, թե հեռավոր կղզիները ներառված են Եվրոպայի ծայրակետերի ցանկում, թե ոչ։ Այսպիսով, Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնի անվանը հավակնում են մի քանի տեղեր։

Պուրնուշկես գյուղ, Լիտվայի մայրաքաղաք Վիլնյուսից 27,8 կմ հյուսիս^[1]
Կետ Պոլոցկ քաղաքի մոտ՝ Բելառուսի հյուսիսային մասում^[2]
Կետ Ուկրաինայի Անդրկարպատյան մարզի Ռախով քաղաքից ոչ հեռու՝ Դելովոե գյուղի մոտակայքում^[3]
Կետ Սլովակիայի կենտրոնում գտնվող Կրեմնիցա քաղաքի Կրագուլե գյուղում^[4]
Կետ Լեհաստանի հյուսիսարևելյան շրջանում, Բելոստոկի հյուսիսում գտնվող Սուխովոլիա կոմունայում^[5]
Եվս մի քանիսը՝ ավելի քիչ ճանաչված

Պատմություն խմբագրել

Ավստրո-հունգարական իշխանությունների կողմից տեղադրված Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնի նշանը, որը տեղադրվել է Ռախիվ քաղաքում (Ուկրաինա)

Եվրոպայի կենտրոնի մասին առաջին պաշտոնական հայտարարությունն արվել է 1775 թվականին լեհ թագավորական աստղագետ և քարտեզագիր Շիմոն Անտոնի Սոբեկրայսկու և Ռեչ Պոսպոլիտայի արքա՝ Ստանիսլավ Օգոստոս Պոնյատովսկու կողմից։ Նրանք եկել է այն եզրահանգման, որ այն գտնվում է Լիտվական մեծ իշխանության արևմտյան ծայրամասում գտնվող Սուխովոլյայի փոքրիկ քաղաքի շուկայի հրապարակում։

1885-1887 թվականներին Ավստրո-Հունգարիայի կայսրության աշխարհագրագետները գեոդեզիական ուսումնասիրություններ են իրականացրել Մերձդնեստրում (ժամանակակից Ուկրաինայի տարածք)` Ռախովից Սիգետ երկաթուղի կառուցելու օրիանկի համար։ Պատահականորեն պարզվել է, որ Եվրոպայի կենտրոնը կարող է հանդիսանալ Վերխնետիսենսկայան։ Վիեննայի կայսեր-արքայական ռազմական աշխարհագրական ինստիտուտի գիտնականները մանրակրկիտ ուսումնասիրությունից հետո պարզել են Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնի ենթադրյալ տեղը, իսկ 1887 թվականին տեղադրվել է պատմական քարե նշան։ Այն կրճատած բուրգ է` 1.5 մ բարձրությամբ, ուղղանկյուն պատվանդանով^[6], լատինատառ արձանագրությամբ։

Մշտական տեղ

Ավստրիայում և Հունգարիայում պատրաստված հատուկ սարքավորուման միջոցով, շատ ճշգրիտ, մերիդանսի և զուգահեռների մասշտաբով, 1887 թվական Եվրոպայի կենտրոնն հաստատվել է այստեղ։

Բնօրինակ տեքստ (լատ.)

Locus Perennis
Dilicentissime cum libella librationis quae est in Austria et Hungaria confecta cum mensura gradum meridionalium et parallelorum quam Europeum
MDCCCLXXXVII

Եվրոպայի կենտրոնը Սլովակիայի Կրագուլ քաղաքում

Եվրոպայի սահմանները, որոնք վիեննացի գիտնականների կողմից օգտագործում էին հաշվարկների համար, անհայտ են, բայց նկարագրություններում օգտագործվել են լայնության և երկայնության ծայրակետերը, որից հետո հաշվարկվել է երկրաչափական կենտրոնը։ Նշանը գտնվում է 47°57′40″ հս․ լ. 24°11′10″ ավ. ե.^HGЯOL կոորդինատներում, Տիսա գետի ափին։ Ավստրիացի աշխարհագրագետները նշել են նաև Թիլենբերգ լեռը (բարձրությունը 939 մ) Բոհեմիայն Խեբ քաղաքի և գերմանական Նեյուբենրեթի քաղաքի մերձակայքում՝ այնտեղ տեղադրելով պղնձե ցուցանակ՝ Եվրոպայի կենտրոն մակագրությամբ։ 1900-ական թվականների սկզբին, գերմանական կայսրության աշխարհագետները անց են կացրել սեփական հաշվարկներ և եկել այն եզրահանգման, որ ավստրիական կայսրությունը սխալվել է։ Գերմանացի փորձագետների կարծիքով Եվրոպայի կենտրոնը գտնվում է Սաքսոնիայի մայրաքաղաք Դրեզդենում, «Ֆրաուենկիրխե» եկեղեցու կողքին^[7]։ Երկրորդ աշխարհամարտից հետո խորհրդային գիտնականների կողմից կատարված ուսումնասիրությունները հաստատել են ավստրիացիների վարկածը, որից հետո Ռախովի նշանը թարմացվել է, 1977 թվականի մայիսի 27-ին հին նշանի մոտակայքում կառուցվել է 7,2 մ բարձրության կոթող։ Եվրոպայի ևս մեկ հնարավոր կենտրոն է հանիսացել Սլովակիայի Կրագուլե քաղաքը (Կրեմնիցայից ոչ հեռու), հայտնի ինչպես լեռնադահուկային հանգստավայր։ Բացի կոորդինատներում տեղակայված հուշահամալրից` 48°44′37″ հս․ լ. 18°54′46″ ավ. ե.^HGЯOL: Քաղաքում կա հյուրանոց, որը հայտնի է «Եվրոպայի կենտրոն» անվամբ։

Ժամանակակից հետազոտություններ խմբագրել

Լիտվայում Եվրոպայի կենտրոնի հուշարձան

Լիտվա խմբագրել

Եվրոպայի կենտրոնի երկրաչափական հաշվարկներում նրա կենտրոնը պարզվում է 54°54′ հս․ լ. 25°19′ ավ. ե.^HGЯOL կոորդինատներն էին։ Համապատասխան հաշվարկները կատարվել են Ֆրանսիայի աշխարհագրության ազգային ինստիտուտի կողմից 1989 թվականին, և պարզվել է, որ այս վայրը գտնվում է Վիլնյուսից (Լիտվայի մայրաքաղաք) 25 կմ հյուսիս։ Քանդակագործ Գինթարաս Կարոսասի ստեղծած հուշարձանը տեղադրվել է 2004 թվականին։ Լիտվայի էկոնոմիկայի նախարարության զբոսաշրջության պետական դեպարտամենտը դասակարգել է Եվրոպայի կենտրոնի հուշարձանը և նրա կողքին գտնվող արգելոցը որպես տեսարժան վայր։ Այս վայրը Եվրոպայի միակ աշխարհագրական կենտրոնն է, որն ընդգրկված է Գինեսի ռեկորդների գրքում։ Կոթողի շուրջ գտնվող գրանիտե սալիկները ցույց են տալիս Եվրոպայի կենտրոնից մինչև Եվրոպայի և աշխարհի որոշ երկրների մայրաքաղաքներ։

Այս վայրից 17 կմ հեռավորության վրա գտնվում է Եվրոպայի այգին, որտեղ, բաց երկնքի տակ տեղակայված են բազմաթիվ քանդակներ^[8]։

Բելառուս խմբագրել

2000 թվականին բելոռուս գիտնականներ Ալեքսեյ Սոլոմոնովը և Վալերի Անոշկոն հրապարակել են ուսումնասիրության արդյունքները, ըստ որի՝ Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնը գտնվում է Պոլոտսկից 48 կմ հարավ-արևմուտք, Շո լճից ոչ հեռու(55°10′55″ հս․ լ. 28°15′30″ ավ. ե.^HGЯOL)^[9]: Գիտնականներն օգտագործել են հատուկ համակարգչային ծրագիր, որը համարում է Եվրոպան որպես մեկ ամբողջություն. Սպիտակ և Բալթիկ ծովերը, Անգլիան և Իռլանդիան ընդգրկված էին այդ ծրագրի մեջ որպես մայրցամաքային գոտու օբյեկտներ։ Ենթադրվում է, որ Եվրոպայի կենտրոնը որոշելու համար հաշվարկներում անհրաժեշտ է հաշվի առնել, Եվրոպայի ներքին ջրերը և Ուրալյան լեռները՝ Եվրոպայի արևելյան սահմանը^[1]։

Գեոդեզիայի, օդային հետազոտության և քարտեզագրության կենտրոնական գիտահետազոտական ինստիտուտի ռուս գիտնականները հաստատել են իրենց բելոռուս գործընկերների հաշվարկները։ 2008 թվականի մայիսի 31-ին Պոլոտսկում կանգնեցվել է մի փոքրիկ հուշահամալիր^[10]։ Այնուամենայնիվ, նշանի վրա այլ կոորդինատներ են (55°30′ հս․ լ. 28°48′ ավ. ե.^HGЯOL), որոնք խոսում են, որ կենտրոնը գտնվում է Պոլոտսկ քաղաքում։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ ^1,0 ^1,1 Михаил Киселев (7 февраля). «Где центр Европы?». Литовский курьер, №6 (676). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.
↑ «Где находится центр Европы». Geographer.ru. 2008-10-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.
↑ «Центр Европы». Информационный портал города Рахов. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.
↑ Robert Haru Fisher. «The Charming Center of Europe» (անգլերեն). The American Tourism Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 5-ին.
↑ Виктор Корбут (2008-10-09). «О центре Европы». Туризм и отдых, №40 (675). Վերցված է 2009 թ․ մարտի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
↑ Геодезическому пункту «Центр Европы» — 100 лет // Земля и Вселенная. — 1988. — № 4. — С. 58, 63.
↑ Adrian Ivakhiv (2006). «Stoking the Heart of (a Certain) Europe: Crafting Hybrid Identities in the Ukraine-EU Borderlands» (անգլերեն). York University. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 14-ին.
↑ «Европейские парки: Музей центра Европы». EU PHARE 2001 Co-operation in the Baltic Sea Region Programme.
↑ Igor Anisimov. «Letters stamped From the center of Europe» (անգլերեն). Беларусь.Belarus, N1(904). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 8-ին.
↑ «Российские геодезисты подтвердили нахождение центра Европы в Полоцке». Белорусское телеграфное агентство. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Василий Дятлов (2005-11-14). «Կենտրոնի տեսքը». Итоги, №46 / 492. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 10-ին.
«Եվրոպայի աշխարհագրական կենտրոնը պարզվեց, թե որտեղ է». Новости NEWSru.com. 2005-07-12. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.

[lt-1] 1,0 ^1,1 Михаил Киселев (7 февраля). «Где центр Европы?». Литовский курьер, №6 (676). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.

[geographer-2] «Где находится центр Европы». Geographer.ru. 2008-10-05. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.

[rakhiv-3] «Центр Европы». Информационный портал города Рахов. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 3-ին.

[ats-4] Robert Haru Fisher. «The Charming Center of Europe» (անգլերեն). The American Tourism Society. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 5-ին.

[tio-5] Виктор Корбут (2008-10-09). «О центре Европы». Туризм и отдых, №40 (675). Վերցված է 2009 թ․ մարտի 10-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)

[6] Геодезическому пункту «Центр Европы» — 100 лет // Земля и Вселенная. — 1988. — № 4. — С. 58, 63.

[7] Adrian Ivakhiv (2006). «Stoking the Heart of (a Certain) Europe: Crafting Hybrid Identities in the Ukraine-EU Borderlands» (անգլերեն). York University. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 14-ին.

[8] «Европейские парки: Музей центра Европы». EU PHARE 2001 Co-operation in the Baltic Sea Region Programme.

[9] Igor Anisimov. «Letters stamped From the center of Europe» (անգլերեն). Беларусь.Belarus, N1(904). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 8-ին.

[10] «Российские геодезисты подтвердили нахождение центра Европы в Полоцке». Белорусское телеграфное агентство. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 23-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]