Վիքիպեդիա

Եհովայի վկաներ

Եհովայի վկաներ, 19-րդ դարի վերջում Միացյալ Նահանգներում ստեղծված միջազգային քրիստոնեական կրոնական կազմակերպություն։ Կազմակերպության հաղորդած պաշտոնական տվյալների համաձայն՝ նրանց անդամների թիվը ողջ աշխարհում 8.68 մլն է[1]։ Կազմակերպության գործունեությունը վերահսկվում է 8 անձից կազմված խմբի՝ «կառավարիչ մարմնի» կողմից[2]։

Եհովայի վկաները հայտնի են տնետուն քարոզչություն իրականացնելով, փողոցում պատահական անցորդների հետ զրուցելով և կրոնական գրականություն, մասնավորապես՝ «Դիտարան» և «Արթնացե՛ք» պարբերագրերը բաժանելով։ Նրանք հավատում են, որ մարդկությունը գտնվում է Աստվածաշնչում հիշատակված աշխարհի վախճանին նախորդող ժամանակաշրջանում։ Նրանք կատարել են մի շարք կանխատեսումներ, որոնք չեն իրականացել[3]։ Oրինակ՝ կանխատեսել են, որ 1914, 1925 և 1975 թթ. լինելու է աշխարհի վախճանը (Արմագեդոնը)[4][5][6]։

Նրանք չեն հավատում երրորդության, անմահ հոգու և դժոխքի (որպես հավիտենական տանջարան) ուսմունքներին՝ համարելով դրանք ոչ սուրբգրային։ Նրանք չեն նշում Ամանորը, Սուրբ ծնունդը, ծննդյան օրերը և շատ այլ տոներ ու սովորույթներ՝ համարելով դրանք հեթանոսական ծագում ունեցող[7]։ Նրանք չեն մասնակցում ընտրություններին, պատիվ չեն տալիս պետական դրոշին և հրաժարվում են զինվորական ծառայությունից, որի փոխարեն որոշ երկրներում, այդ թվում նաև Հայաստանում, զորակոչման ենթակա Եհովայի վկաներն իրականացնում են այլընտրանքային աշխատանքային ծառայություն[8] (տե՛ս ստորև)։

Եհովայի վկաներն ընդունում են որոշակի գիտակցական տարիքի հասած անձանց, այդ թվում՝ երեխաների մկրտությունը[9], որով նորահավատը նրանց կազմակերպության անդամ է դառնում։ Որոշ Եհովայի վկաներ մկրտվել են 6 կամ 7 տարեկանում[10][11]։

Եհովայի վկաները հրաժարվում են ամբողջական արյան և դրա հիմնական բաղադրամասերի՝ էրիթրոցիտների, լեյկոցիտների, թրոմբոցիտների և պլազմայի փոխներարկումից՝ անկախ հիվանդի տարիքից և առողջական վիճակի ծանրությունից։ Նրանց նաև արգելված է արյուն տալ ուրիշներին ներարկելու համար և պահեստավորել սեփական արյունը իրենց իսկ ներարկելու համար։ Արյան պլազմայի առանձին բաղադրամասերի ներարկումը (օր.՝ իմունոգլոբուլիններ, ալբումին) անձնական որոշման հարց է[12]։

Նրանք «ընկերակցությունից զրկում» են կազմակերպությունից դուրս եկող անդամներին, այսինքն՝ չեն բարևում և չեն շփվում ո՛չ կրոնական, ո՛չ էլ որևէ այլ թեմայով։ Եթե վտարված անհատն ընտանիքի անդամ է, շփումը պետք է հասցվի նվազագույնի[13][14]։

Եհովայի վկաներին խրախուսվում է բարձրագույն կրթություն չստանալ[15][16]։

ՊատմությունԽմբագրել

 
Չարլզ Ռասելը (1852-1916), Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների հիմնադիրը և «Դիտարանի ընկերության» առաջին նախագահը

Եհովայի վկաների կազմակերպությունը սկիզբ է առել Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների շարժումից, որը հիմնադրվել է 1870-ականներին Պիտսբուրգում (Փենսիլվանիա, ԱՄՆ) Չարլզ Թեյզ Ռասելի կողմից։ 1884 թվականին նա հիմնում է «Սիոնի Դիտարանի և թերթիկի ընկերությունը» (այժմ կոչվում է «Փենսիլվանիայի Աստվածաշնչի և թերթիկի Դիտարան ընկերություն», անգլ.՝ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania) և դառնում վերջինիս առաջին նախագահը։ 1909 թվականին Ռասելը ընկերության գլխավոր վարչությունը Պիտսբուրգից տեղափոխում է Բրուքլին (Նյու Յորք)[17]։

 
Ջոզեֆ Ռատերֆորդը, «Դիտարանի ընկերության» երկրորդ նախագահը

1909-1932 թթ. Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների համայնքում բաժանումների[18][19] արդյունքում ձևավորվում են մի շարք ինքնուրույն կրոնական կազմակերպություններ։

Ռասելի մահվանից մոտ երկու ամիս անց՝ 1917 թվականի հունվարին «Դիտարանի ընկերության» երկրորդ նախագահ է ընտրվում Ջոզեֆ ֆրանկլին Ռատերֆորդը («Դատավոր Ռատերֆորդ»; 1869–1942): Ռատերֆորդը կատարեց կազմակերպչական և ուսմունքային նշանակալի փոփոխություններ և 1931 թվականին Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների իր խումբն այլ խմբերից առանձնացնելու համար ընտրեց «Եհովայի վկաներ» անվանումը[19]։

1942 թվականին ընկերության երրորդ նախագահ է նշանակվում Նաթան Նորը (1905-1977)։ 1943 թվականին միսիոներներ պատրաստելու նպատակով նա հիմնում է «Դիտարանի աստվածաշնչյան Գաղաադ» դպրոցը։ Նրա որոշմամբ մինչ օրս ընկերության բոլոր գրքերն ու պարբերագրերը տպագրվում են անանուն։ Նորի գլխավորությամբ մի խումբ Եհովայի վկաներ ստեղծում են Աստվածաշնչի «Նոր աշխարհ» թարգմանությունը[17]։

Կազմակերպության հաջորդ նախագահներն են եղել Ֆրեդերիկ Ֆրանցը, Միլթոն Հենշելը, Դոն Ադամսը։ 2014 թվականին ընկերության նախագահ է նշանակվում Ռոբերտ Սիրանկոն[20]։ 2016 թվականին Եհովայի վկաների կազմակերպության գլխավոր վարչությունը տեղափոխվել է Ուորվիք (Նյու Յորք, ԱՄՆ)[17]։

ԿազմակերպությունԽմբագրել

Կազմակերպչական կառուցվածքըԽմբագրել

Կառավարիչ մարմինԽմբագրել

Կազմակերպության գործունեությունը վերահսկվում է գլխավոր վարչությունում (Ուորվիք, Նյու Յորք, ԱՄՆ) գտնվող 8 անձից կազմված խմբի՝ «կառավարիչ մարմնի» կողմից[2] (տարբեր ժամանակաշրջաններում անդամների թիվը եղել է 7-18)։ Կառավարիչ մարմնի բոլոր անդամները տղամարդիկ են։ Նրանցից յուրաքանչյուրն իրեն համարում է «օծյալների դասի» անդամ, որոնք ունեն երկնային կյանքի հույս (մինչդեռ Եհովայի վկաների մեծ մասը երկրային դրախտում ապրելու հույս ունեն)։ Կառավարիչ մարմնի նոր անդամներն ընտրվում են գործող անդամների կողմից[21]։ Կառավարիչ մարմնի անդամները կարծում են, որ իրենք Աստվածաշնչում հիշատակված (Մատթեոս 24։45) «հավատարիմ և իմաստուն ծառան» են[22] (մինչև 2012 թվականը նրանք իրենց համարում էին այդ դասակարգի ներկայացուցիչներ, իսկ «հավատարիմ և իմաստուն ծառա» դասակարգի մեջ ընդգրկվում էին բոլոր 144,000 «օծյալները»[23]): Կառավարիչ մարմինը ղեկավարում է մի շարք կոմիտեներ, որոնք պատասխանատու են հրատարակչական, քարոզչական և այլ գործերի համար[2]։

ՄասնաճյուղերԽմբագրել

Ամբողջ աշխարհում Եհովայի վկաներն ունեն 87 մասնաճյուղ[1] (կոչվում է նաև «Բեթել»), որոնք գտնվում են գլխավոր վարչության ներկայացուցիչների (նախկինում՝ զոնալ վերակացու) վերահսկողության տակ, ովքեր ժամանակ առ ժամանակ ստուգայց են կատարում իրենց նշանակված մասնաճյուղեր։ Մասնաճյուղերում աշխատում են «Բեթելի ընտանիք» կազմող կամավորները։ Յուրաքանչյուր մասնաճյուղ վերահսկվում է երեք կամ ավելի երեցներից կազմված կոմիտեի կողմից, որոնցից մեկն աշխատում է որպես կոորդինատոր։ Որոշ երկրներում, որտեղի վկաները գտնվում են այլ երկրի մասնաճյուղի կոմիտեի վերահսկողության տակ, նշանակվում է երկրի կոմիտե։ Այս բոլոր նշանակումները կատարում է Կառավարիչ մարմինը[24]։ Մասնաճյուղերն ունեն կամ կարող են ունենալ բաժիններ, որոնք պատասխանատու են քարոզչական գործի վերահսկողության, իրավաբանական հարցերի, գրականության թարգմանության, տպագրման և/կամ առաքման համար։

ԺողովներԽմբագրել

Այս բաժինը ավարտված չէ։
Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։

Հրատարակչական գործունեությունԽմբագրել

«Դիտարանի ընկերությունը» ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն հրատարակել է Աստվածաշնչի «Նոր աշխարհ» թարգմանության ավելի քան 220 միլիոն օրինակ՝ ավելի քան 160 լեզուներով[25]։ «Դիտարան» և «Արթնացե՛ք» պարբերագրերը աշխարհում ամենալայն տարածում ունեցող պարբերագրերն են[26]։ Եհովայի վկաների գրականությունը տպագրվում է ավելի քան 750 լեզուներով[27]։ Գրականությունը հասանելի է նաև օնլայն տարբերակով Եհովայի վկաների պաշտոնական կայքում։

ՖինանսավորումԽմբագրել

Կազմակերպության գործունեությունը հիմնականում ֆինանսավորվում է Եհովայի վկաների նվիրատվությունների միջոցով։ Նրանց հանդիպումների ժամանակ հանգանակություն չի արվում, և անդամներից տասանորդ չի պահանջվում[28]։ Եհովայի վկա քարոզիչները, ծառայող օգնականները, երեցները, ենթառահվիրաները, ընդհանուր ռահվիրաները վարձատրություն չեն ստանում։ «Լիաժամ ծառայություն» իրականացնող կամավորների (բացառությամբ ընդհանուր ռահվիրաների)՝ միսիոներների, շրջանային և մարզային վերակացուների, հատուկ ռահվիրաների և մասնաճյուղում աշխատողների ապրուստի ծախսերը հատուցվում են կազմակերպության կողմից, և յուրաքանչյուր ամիս անձնական կարիքների համար նրանց տրամադրվում է ֆինանսական օգնություն[29][30][31]։ Կազմակերպության հաղորդած տվյալների համաձայն` «2019 թ. ծառայողական տարվա (01.09.2018 թ.-ից մինչև 31.08.2019 թ.) ընթացքում Եհովայի վկաները ծախսել են ավելի քան 224 միլիոն ԱՄՆ դոլար՝ հոգալու համար հատուկ ռահվիրաների, միսիոներների և շրջագայող վերակացուների կարիքները, որոնք նշանակված են ծառայելու դաշտում»[1]։

ՀամոզմունքներԽմբագրել

Եհովայի վկաների ուսմունքները հաստատվում են «կառավարիչ մարմնի» կողմից, որը ստանձնում է Աստվածաշունչը մեկնաբանելու պատասխանատվությունը։ «Կառավարիչ մարմինը» թեև իրեն Աստծուց ներշնչված և անսխալական չի համարում, պնդում է, որ տրամադրում է «առաջնորդություն Աստծու կողմից»[32]՝ իր ուսմունքները բնութագրելով որպես «....հիմնված Աստծու Խոսքի վրա։ Հետևաբար այն, ինչ.... [Եհովայի վկաները սովորում են], Եհովայից է և ոչ թե մարդկանցից»[33]

 
Տետրագրամմատոն

Եհովայի վկաները կարևորություն են տալիս Աստծու անվան կիրառմանը և նախընտրում են օգտագործել տետրագրամմատոնի «Եհովա» արտասանությամբ տարբերակը[34]։ Նրանք հավատում են, որ Եհովան է միակ ճշմարիտ Աստվածը, իսկ Սուրբ Հոգին, որին կոչում են «սուրբ ոգի», Աստծու «գործուն ուժն» է, և ոչ թե՝ անձնավորություն[35]։

Նրանք հավատում են, որ Հիսուսը Աստծու միակ անմիջական ստեղծագործությունն է, և մնացած ամեն բան ստեղծվել է Հիսուսի կողմից՝ Աստծու զորությամբ[36]։ Եհովայի վկաները հավատում են, որ Հիսուսը մահացել է մարդկության մեղքերի ներման համար և Հիսուսի մահվան շնորհիվ Արմագեդոնը վերապրածներին երկրային դրախտում հավիտյան ապրելու հնարավորություն կտրվի[37]։ Նման հնարավորություն կտրվի նաև մինչև Արմագեդոնը մահացածներին, ովքեր Արմագեդոնից հետո հազար տարվա ընթացքում հարություն կառնեն[38]։ Իսկ նրանք, ովքեր կմերժեն վկաների հաղորդած «բարի լուրը» կոչնչացվեն Արմագեդոնի ժամանակ[39]։ Նրանք կարծում են, որ Հիսուսին գամել են ոչ թե խաչի, այլ՝ ուղղահայաց սյան կամ ցցի վրա[40]։

Նրանք չեն հավատում երրորդության, անմահ հոգու և դժոխքի (որպես հավիտենական տանջարան) ուսմունքներին՝ համարելով դրանք ոչ սուրբգրային։ Նրանք չեն նշում Ամանորը, Սուրբ ծնունդը, Զատիկը, Տրնդեզը, ծննդյան օրերը և շատ այլ տոներ ու սովորույթներ՝ համարելով դրանք հեթանոսական ծագում ունեցող[7]։

Եհովայի վկաները սովորեցնում են, որ 1914 թվականին Սատանան և նրա դևերը երկնքից ցած են նետվել երկրի վրա, որով և սկսվել է «վերջին օրերը»[41]։ Նրանք հավատում են, որ մարդկային հասարակությունը գտնվում է Սատանայի և նրա դևերի ազդեցության տակ, ուստի շատ Եհովայի վկաներ ձգտում են մտերիմ ընկերություն չանել ոչ վկա անհատների հետ[42]։

Կրոնական գործունեությունԽմբագրել

ԵրկրպագությունԽմբագրել

 
Երկրպագություն «Թագավորության սրահում»

Երկրպագության և ուսումնասիրության համար նախատեսված հանդիպումներն անցկացվում են Թագավորության սրահներում։ Այս հանդիպումները հիմնականում նվիրված են «Դիտարանի ընկերության» գրականության և Աստվածաշնչի ուսումնասիրությանը։ Հանդիպումները սկսվում և ավարտվում են թագավորության երգերով և կարճ աղոթքներով։ Մինչև 2009 թվականը ժողովները հանդիպում էին շաբաթական 3 անգամ, ներկայումս ժողովը հավաքվում է շաբաթական 2 անգամ (յուր. մոտ 1 ժամ 45 րոպե տևողությամբ)։ Նման փոփոխության նպատակն այն էր, որ ընտանիքները կարողանան առանձին երեկո տրամադրել ընտանեկան երկրպագության համար[43]։ Միևնույն շրջանի կազմում ընդգրկված ժողովների Վկաները ամեն տարի երկու անգամ մասնակցում են մեկօրյա շրջանային համաժողովի։ Տարին մեկ անգամ սովորաբար մի քանի շրջանների ժողովներ մասնակցում են եռօրյա տարածաշրջանային համաժողովին։ Ժամանակ առ ժամանակ որոշ երկրներում անցկացվում են միջազգային կամ հատուկ համաժողովներ, որոնց մասնակցում են տարբեր երկրներից ժամանած Եհովայի վկաներ։ Նրանց ամենակարևոր և հանդիսավոր միջոցառումը Հիսուս Քրիստոսի մահվան հիշատակի երեկոն, կամ՝ Տիրոջ ընթրիքն է, որը նշելու օրը համապատասխանում է Պասեքի (հրեական զատիկ) օրվան[44]։

ՔարոզչությունԽմբագրել

 
Եհովայի վկաները Բրիտանական թանգարանի մոտ, 2017 թ.

Եհովայի վկաները առավել հայտնի են իրենց համոզմունքները այլ մարդկանց պատմելով՝ առաջին հերթին տնետուն քարոզչության միջոցով։ Քարոզչության այլ կերպերից են ոչ պաշտոնական վկայությունը, փողոցում, զբոսայգիներում, կայանավայրերում կամ այլ մարդաշատ վայրերում քարոզչությունը, որը հաճախ իրականացվում է շարժական ցուցատախտակների օգնությամբ[45]։ Քարոզչության նպատակը ոչ վկա անհատների հետ «Աստվածաշնչի ուսումնասիրություն» սկսելն է, որի նպատակն էլ իր հերթին տվյալ անհատի չմկրտված քարոզիչ դառնալն ու հետագայում որպես Եհովայի վկա մկրտվելն է[46]։ Եհովայի վկաներին խորհուրդ է տրվում դադարեցնել Աստվածաշնչի ուսումնասիրությունը այն ուսումնասիրողների հետ, ովքեր իրենց կրոնի անդամ դառնալու մտադրություն չունեն[47]։ Եհովայի վկաներին սովորեցնում են, որ մարդկանց քարոզելը Աստվածաշնչային պատվեր է[48]։ Նրանց խրախուսում են որքան հնարավոր է երկար ժամանակ հատկացնել քարոզչական ծառայությանը, իսկ յուրաքանչյուր ամսվա վերջում քարոզիչները հաշվետվություն են հանձնում իրենց քարոզչության մասին[49]։

Էթիկա և բարոյականությունԽմբագրել

Ամուսնությունից դուրս ցանկացած տեսակի սեռական հարաբերությունը հիմք է վտարելու համար, եթե անհատը զղջացող չի համարվում[50], նույնասեռական վարքը լուրջ մեղք է համարվում, իսկ նույնասեռ ամուսնություններն արգելված են։ Աբորտը համարվում է սպանություն[51]։ Ինքնասպանությունը Աստծու դեմ գործած մեղք է համարվում[52]։ Հագուստի համեստությանը և անձնական խնամքին հատուկ կարևորություն է տրվում։ Խաղամոլությունը, հարբեցողությունը, թմրամնյութերի օգտագործումը և ծխելը արգելված են[53]։ Չափավոր քանակությամբ ալկոհոլային խմիչքների օգտագործումը թույլատրված է[51]։

Ընտանիքում ամուսինն ընտանեկան հարցերում որոշումներ կայացնելու իշխանություն ունի, սակայն խրախուսվում է հաշվի առնել կնոջ և երեխաների կարծիքն ու զգացմունքները։ Բազմակնությունն արգելված է, իսկ ամուսնությունը պետք է լինի օրինականորեն գրանցված[54][55]։ Խիստ քննադատվում է այլակրոն և անկրոն անհատների հետ ամուսնությունը[56][57]։

Ամուսնալուծությունը ևս քննադատվում է, իսկ վերաամուսնությունն արգելված է, բացառությամբ դավաճանության հիմքով ամուսնալուծության դեպքերի[58]։ Եթե ամուսնալուծությունը կատարվել է ցանկացած այլ պատճառով, այլ անհատների հետ ամուսնությունը համարվում է դավաճանություն՝ մինչև առաջին կողակիցը կմահանա կամ «սեռական անբարոյություն» կգործի[59]։ Ծանր ֆիզիկական բռնությունը, ընտանիքի մասին հոգ տանելուց կամավոր հրաժարվելը, կամ «հոգևորի խիստ վտանգված» լինելը կարող են հիմք հանդիսանալ առանձին բնակվելու համար[60][61]։

Կարգապահական միջոցներԽմբագրել

Ժողովում պատիժը սահմանվում է երեցների կողմից։ Երբ մկրտված վկան մեղադրվում է «լուրջ մեղք» գործելու մեջ, օրինակ՝ սեռական անբարոյության կամ հավատուրացության մեջ, երբ անհատը կասկածի է ենթարկում Վկաների ուսմունքները, ձևավորվում է իրավական կոմիտե՝ մեղավորությունը որոշելու, օգնություն տրամադրելու և որոշ դեպքերում պատիժ սահմանելու համար։ Պատժի ամենածանր տեսակը «ընկերակցությունից զրկելը» կամ վտարելն է, որը կիրառվում է, երբ մեղավորը համարվում է չզջացող[62]։ Ընկերակցությունից զրկված անհատի հետ կարող են շփվել միայն միևնույն տան մեջ բնակվող ընտանիքի անդամները և ժողովի երեցները, որոնք կարող են վերականգնման համար դիմելու առաջարկություն անել[14]։ Երբ անհատը ֆինանսապես կամ պայմանագրով ստիպված է շարունակել աշխատանքային փոխհարաբերությունները, թույլատրվում է միայն գործին առնչվող հարցերը քննարկել[63]։ Վկաներին սովորեցնում են, որ վտարված անհատների հետ շփվելուց խուսափելը զերծ է պահում ժողովը անբարո ազդեցությունից և որ «սիրելի մարդկանց հետ շփվելու հնարավորությունը կորցնելը գուցե մղի [վտարված անհատին] «խելքի գալ», գիտակցել իր սխալի լրջությունը և քայլեր անել դեպի Եհովան»[13]։ Կազմակերպությունը կամավոր լքողները ևս վտարվում են[64]։ Վտարված անհատը կարող է վերականգնվել, եթե ժողովի երեցները նրան զղջացող համարեն[65]։

Պատժի ավելի մեղմ տեսակ է հանդիմանությունը, որն իրավական կոմիտեն տալիս է այն մկրտված Վկաներին, որոնց համարում է զղջացող։ Հանդիմանություն ստացած անհատը ժամանակավորապես զրկվում է որոշակի առանձնաշնորհումներից (օր.՝ հանդիպումներին մեկնաբանություններ տալու հնարավորությունից), սակայն հոգևոր և ընկերական շփման սահմանափակումներ չեն դրվում[66]։ Նշան դնելը՝ միայն ընկերական շփման սահմանափակումը կիրառվում է, երբ մկրտված անհատը, չնայած մի քանի անգամ իրեն տրված նախազգուշացումներին, շարունակում է խախտել աստվածաշնչյան համարվող այն սկզբունքները, որոնք Վկաները լուրջ մեղք չեն համարում[67]։

Եհովայի վկաները և իշխանություններըԽմբագրել

Այս բաժինը ավարտված չէ։
Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։

Արյան փոխներարկումից հրաժարվելըԽմբագրել

Եհովայի վկաները, անկախ տարիքից, հրաժարվում են արյան փոխներարկումից և այն համարում են Աստծու օրենքի խախտում։ Նրանց կարծիքով այս պահանջը հիմնված է Աստվածաշնչի Գործեր 15։28, 29 և նմանատիպ խոսքերի վրա[12]։ Սկսած1961 թվականից՝ կամավոր արյան փոխներարկում ընդունելը և դրա համար չզղջալը հիմք է հանդիսանում տվյալ անհատին կազմակերպությունից վտարելու («ընկերակցությունից զրկելու») համար[68]։ Անգամ կյանքին սպառնացող վիճակներում կառավարիչ մարմինը խրախուսում է հրաժարվել արյան փոխներարկումից[69]։

Եհովայի վկաներն անընդունելի են համարում ամբողջական արյան և դրա հիմնական բաղադրամասերի՝ էրիթրոցիտների, լեյկոցիտների, թրոմբոցիտների և պլազմայի փոխներարկումը։ Նրանց նաև արգելված է արյուն տալ ուրիշներին ներարկելու համար և պահեստավորել սեփական արյունը իրենց իսկ ներարկելու համար։ Արյան պլազմայի առանձին բաղադրամասերի ներարկումը (օր.՝ իմունոգլոբուլիններ, ալբումին), հեմոդիալիզը, հեմոդիլյուցիան անձնական որոշման հարց է[12]։

ԴեմոգրաֆիաԽմբագրել

 
Դիտարանի ընկերության ակտիվ անդամների թիվը 1945-2013 թթ.

Եհովայի վկաներ կան գրեթե բոլոր երկրներում, բայց ոչ մի երկրի բնակչության մեծ մասը չեն կազմում։

Կազմակերպության հաղորդած տվյալների համաձայն՝ նրանց քարոզիչների թիվը ողջ աշխարհում 2019 թվականի դրությանբ 8.68 մլն է՝ միավորված մոտ 120,000 ժողովում։ Նախորդ տարվա համեմատ աճը 1.3% է։ Նույն տարվա համար նրանք տրամադրել են ավելի քան 2 միլիարդ ժամ քարոզչությանը, և անցկացրել են Աստվածաշնչի ուսումնասիրություն ավելի քան 10 մլն մարդու հետ[1] (ներառում է Վկաների՝ իրենց երեխաների հետ անցկացված ուսումնասիրությունը[70])։

Պաշտոնական վիճակագրությունը ներառում է միայն այն անդամներին, որոնք հաշվետվություն են տրամադրում իրենց քարոզչական ծառայության մասին[71] և չի ներառում ոչ ակտիվ ու ընկեակցությունից զրկված անհատներին և այն հետաքրքվողներին, որոնք հաճախում են նրանց հանդիպումներին։ Արդյունքում՝ անկախ դեմոգրաֆիկ հետազոտություններում իրենց Եհովայի վկա համարողների միայն կեսն են համարվում ակտիվ կազմակերպության կողմից[72][73]։ Ըստ US Pew Forum on Religion & Public Life-ի 2008-ի հետազոտության՝ Վկաների ընտանիքում մեծացածների միայն 37%-ն է շարունակում իրեն Եհովայի վկա համարել[74][75], հաջորդ ամենացածր ցուցանիշներն են. բուդդայականություն՝ 50% և կաթոլիկություն՝ 68%։ Հետազոտությամբ նաև պարզվել է, որ ԱՄՆ-ում չափահաս Եհովայի վկաների 65%-ը կրոնափոխներ են[76]։

ՀետապնդումներԽմբագրել

Այս բաժինը ավարտված չէ։
Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։

Եհովայի վկաները ՀայաստանումԽմբագրել

 
«Դիտարան» պարբերագիրը արևմտահայերենով (հունվար, 1930 թ.)

ՊատմությունԽմբագրել

Դեռևս 20-րդ դարի սկզբին ԱՄՆ-ում բնակվող հայերը հետաքրքրվում էին Աստվածաշունչ ուսումնասիրողների ուսմունքներով։ Առաջին հայերեն լեզվով համաժողովն անցկացվել է 1916 թվականին Ռոդ Այլենդում (ԱՄՆ)[77]։ Առնվազն 1920-ականներին ԱՄՆ-ում արդեն տպագրվում էր «Դիտարանը և Քրիստոսի ներկայութեան մունետիկը» պարբերագիրը՝ արևմտահայերեն թարգմանությամբ[78]։

1924 թվականին Եհովայի վկաները գրասենյակ են հիմնում Բեյրութում (Լիբանան)՝ որոշ երկրներում, այդ թվում նաև Հայաստանում քարոզչական գործը վերահսկելու համար[79]։

1975 թվականին Ռուսաստանից ժամանած մի հայ ընտանիք՝ Սերգեյ Ավետիսյանի գլխավորությամբ, Հայաստանում հիմք է դնում Եհովայի վկաների կազմակերպության գործունեությանը[80]։ 1989 թվականին կրոնական հանդիպումներին կանոնավոր հաճախում էր մոտ 100 հոգի։ 2003 թվականին Հայաստան են ժամանում «Գաղաադ» դպրոցն ավարտած միսիոներներ[77]։ 1993-2004 թթ. ընթացքում Եհովայի վկաները 15 անգամ դիմում են պետական գրանցում ստանալու համար, սակայն մերժվում են։ 2004 թվականին կազմակերպությունը ստանում է պետական գրանցում[80]։

Ըստ 2011 թվականին ՀՀ-ում անցկացված մարդահամարի՝ Եհովայի վկաների թիվը այդ տարի եղել է 8,695 (բոլոր տարիքային խմբերը ներառված են)[81], իսկ ըստ Եհովայի վկաների պաշտոնական տվյալների՝ նրանց քարոզիչների թիվը եղել է 11,115 (չմկրտված քարոզիչները ներառված են, սակայն փոքր երեխաները և պարզապես «հետաքրքրվողները»՝ ոչ), նրանց ամենակարևոր կրոնական հանդիպմանը՝ Հիսուս Քրիստոսի մահվան հիշատակի երեկոյին ընդհանուր առմամբ մասնակցել է 24,494 մարդ[82]։

Ըստ Եհովայի վկաների պաշտոնական կայքի՝ 2019 թվականի դրությամբ Հայաստանում կա 129 ժողով և 10,924 քարոզիչ, իսկ հիշատակի երեկոյին մասնակցել է 20,968 մարդ[83]։

Դատական գործընթացներԽմբագրել

1993–2012 թթ. զինվորական ծառայությունից հրաժարված ավելի քան 450 Եհովայի վկաներ ազատազրկվել են հիմնականում 1-3 տարի ժամկետներով։ Հայաստանում դատական պաշտպանություն չգտնելով՝ որոշ Եհովայի վկաներ դիմեցին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան (ՄԻԵԴ)։ 2012 թվականին «Խաչատրյանն ու մյուսները ընդդեմ Հայաստանի» գործով ՄԻԵԴ-ը վճռեց, որ Հայաստանի կառավարությունը կրոնական համոզմունքների հիմնավորմամբ զինծառայությունից հրաժարված 19 դիմումատուներից17-ին պետք է վճարեր 6000-ական եվրո, ևս 10,000 եվրո՝ ընդհանուր դատական ծախսերի համար։ Ծառայությունից հրաժարվելու համար պատիժ կրած այլ Եհովայի վկաներ նույնպես դիմել էին ՄԻԵԴ, և նրանցից երեքը՝ «Բայաթյանն ընդդեմ Հայաստանի» (2011 թ.), «Բուխարատյանն ընդդեմ Հայաստանի» և «Ծատուրյանն ընդդեմ Հայաստանի» (2012 թ.), հաղթել են։ Ընդհանուր առմամբ այս դատավարությունները շահած Եհովայի վկաներին պետությունը պետք է վճարեր 142,000 եվրո[84]։

2017 թվականին ՄԻԵԴ-ը հրապարակել է «Ադյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, որով արձանագրվել է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 9–րդ հոդվածի (մտքի, խղճի և կրոնի ազատություն) խախտում։ Դատարանը գտել է, որ Հայաստանի կառավարությունը 4 դիմումատուներին պետք է վճարի ընդհանուր առմամբ 48,000 եվրո՝ որպես ոչ նյութական վնասի փոխհատուցում[85]։

2019 թվականի դեկտեմբերին ՄԻԵԴ-ը հրապարակել է «Աղայանն ու մյուսներն ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը, որով Հայաստանին պարտավորեցվել է 22 դիմումատուներին վճարել ընդհանուր առմամբ 242,000 եվրո[86]։

Այլընտրանքային ծառայությունԽմբագրել

2013 թ. ԱԺ-ն ընդունեց «այլընտրանքային ծառայության մասին» Հայաստանի օրենքում փոփոխություններ կատարելու մասին օրենք, որից հետո զորակոչման ենթակա Եհովայի վկաները անցնում են այլընտրանքային աշխատանքային ծառայություն։ Նրանք կարող են նշանակվել որպես հանրային ծառայող, բակի հավաքարար, փողոց մաքրող, տեխսպասարկման աշխատող, աղբահան, բուժքրոջ օգնական, փոստատար, գործավար, սանիտար, շտապօգնության մեքենայի վարորդ կամ գրասենյակային աշխատող[87]։

Այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության ժամկետը 36 ամիս է։ Ծառայողների համար սահմանվում է վեցօրյա աշխատանքային շաբաթ, իսկ աշխատաժամանակի տևողությունը սահմանվում է շաբաթական 48 ժամ։ Այլընտրանքային ծառայողին ծառայության ընթացքում տրվում է տարեկան 10 օրացուցային օր տևողությամբ արձակուրդ։ Այլընտրանքային ծառայողի երեխայի ծնվելու, ընտանիքի անդամի ամուսնության կամ մահվան դեպքերում նրան կարող է տրվել լրացուցիչ արձակուրդ` մինչև 5 օրացուցային օր տևողությամբ[88]։ Այլընտրանքային ծառայություն կատարողները ստանում են 30,000 դրամ աշխատավարձ[84]։ Այլընտրանքային աշխատանքային ծառայության վայրը, որպես կանոն, պետք է լինի այլընտրանքային ծառայողի հաշվառման վայրից ոչ ավելի, քան 30 կմ հեռավորության վրա։ Հակառակ դեպքում այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողին վճարվում է փոխհատուցում, որի չափը որոշվում է բնակելի տարածության վարձակալության պայմանագրին համապատասխան, սակայն ոչ ավելի, քան 30,000 դրամը[89]։

ՔննադատությունԽմբագրել

Եհովայի վկաները քննադատվում են քրիստոնեական այլ կրոնների ներկայացուցիչների, որոշ բժիշկների, նախկին անդամների և վերլուծաբանների կողմից։ նրանք մեղադրվում են նախկին անդամներին վտարելու, արյան փոխներարկումից հրաժարվելու, երեխաների նկատմամբ սեռական բռնության դեպքերը իշխանություններին չհաղորդելու, ուսմունքային փոփոխություններ և Աստվածաշնչի ոչ ճշգրիտ թարգմանություն կատարելու մեջ։

Հայտնի քննադատներԽմբագրել

1980 թվականին «Կառավարիչ մարմնի» անդամ Ռեյմոնդ Ֆրանցը (1922-2010) դուրս է եկել և վտարվել է Եհովայի վկաների կազմակերպությունից[90][91]։ Կազմակերպությունը լքելուց հետո նա գրել է «Խղճի ճգնաժամ»[92] և «Քրիստոնեական ազատություն փնտրելով»[93] գրքերը, որոնցում քննադատական վերլուծության է ենթարկել «Դիտարանի ընկերության» գործունեությունն ու որոշ ուսմունքներ։

Նախկին անդամներին «ընկերակցությունից զրկելը»Խմբագրել

Եհովայի վկաները չեն բարևում և չեն շփվում «լուրջ մեղք» գործած չզղջացող մկրտված անդամների և կազմակերպությունից կամավոր դուրս եկող անհատների հետ[14]։ «Կառավարիչ մարմնի» տված բացատրության համաձայն՝ «չզղջացող մեղավորին ժողովից հեռացնում են, որպեսզի Աստծու չափանիշները չնսեմացվեն, ու ժողովը հոգևորապես մաքուր մնա։ Դա նաև կարող է մղել անզեղջ մեղավորին սթափվելու»[94]։ Նրանք ընկերակցությունից զրկելը ներկայացնում են որպես «սիրո դրսևորում՝ մեղք գործած անհատի հանդեպ»[95][96]։ Վտարված անհատից պետք է խուսափեն բոլոր Եհովայի վկաները, այդ թվում նաև ընտանիքի այն անդամները, որոնք միևնույն տան մեջ չեն բնակվում, «նույնիսկ եթե գործի բերումով.... [շփվելն] անհրաժեշտ է, ապա դա [պետք է] անեն նվազագույն չափով»[13]։

Վտարված անհատները հաճախ բախվում են դժվարությունների և ենթարկվում են հոգեկան տրավմայի, քանի որ Եհովայի վկա եղած ժամանակ նրանց շփումը ոչ վկա անհատների հետ եղել է սահմանափակված[97]։ «Դիտարան» պարբերագրում նախկին անդամներին որպես հավատուրաց «հոգեկան հիվանդներ» ("mentally diseased"[98]) բնութագրելը (հոդվածի հայերեն թարգմանության մեջ կիրառվում է «հիվանդությամբ բռնված» արտահայտությունը[99]) բազմաթիվ քննադատությունների առիթ է հանդիսացել[100][101]։

Աստվածաշնչի «Նոր աշխարհ թարգմանություն»Խմբագրել

Տարբեր աստվածաշնչագետներ, այդ թվում՝ Բրյուս Մեցգերը[102] և ՄաքԼին Գիլմորը[103] ասել են, որ թեև Աստվածաշնչի Նոր աշխարհ թարգմանության (անգլերեն տարբերակի) գիտականությունն ակներև է, որոշ հատվածներ ճշգրիտ չեն և ձևափոխված են՝ ի նպաստ Վկաների ուսմունքների և սովորույթների[104][105][106][107][108]։ «Նոր աշխարհ թարգմանության» քննադատությունը հիմնականում առնչվում է Նոր կտակարանին, մասնավորապես «Եհովա» անվան ներմուծմանը և Երրորդության ուսմունքի հետ կապված խոսքերին[109][110]։

Խոսքի և մտքի ազատությունԽմբագրել

Եհովայի վկաների ուսմունքները հաստատում է Կառավարիչ մարմինը[111]։ Դենոմինացիան չի հանդուրժում կրոնական գործունեության և ուսմունքների հարցում այլակարծությունը[112]։ Այն անդամները, որոնք ազատորեն արտահայտում են իրենց անհամաձայնությունը կրոնական ուսմունքներին, վտարվում են[113]։ Վկաների գրականությունը խիստ քննադատում է Կառավարիչ մարմնի տված խորհուրդները և ուսմունքները կասկածի ենթարկողներին՝ պնդելով, որ դրանք պետք է դիտարկվեն որպես «Աստծո կազմակերպության» մաս[114][115][116]։ Վկաներին նաև զգուշացնում են «խուսափել անկախ մտածելակերպից»՝ պնդելով, որ նման մտածելակերպը «ներմուծվում է Բանսարկու Սատանայի կողմից»[117] և «կառաջացնի բաժանումներ»[118]։ Նրանք, ովքեր ազատորեն հայտնում են իրենց անհամաձայնությունները, մեղադրվում են «հավատուրացության» մեջ[99]։

Ալան Ռոջերսոնը Վկաների ղեկավարությունը համարում է տոտալիտար[119]։ Կազմակերպության առաջնորդները քննադատվում են Վկաների անհատական որոշումներ կայացնելու հնարավությունը սահմանափակելու և արհամարհելու համար, որով նրանք ստեղծում են անառարկելի հնազանդության համակարգ[120]։ Քննադատները մեղադրում են Վկաների առաջնորդներին նաև նրանց հանդեպ «ինտելեկտուալ վերահսկողություն» իրականացնելու, ինֆորմացիան սահմանափակելու և «մտավոր իզոլյացիա» ստեղծելու մեջ, որոնք ըստ Կառավարիչ մարմնի նախկին անդամ Ռեյմոնդ Ֆրանցի «մտքի կառավարման» տարրեր են[121]։

Եհովայի վկաների գրականության մեջ նշվում է, որ հավատքի շուրջ համաձայնությունը նպաստում է միասնությանը և ժխտում է, որ միասնությունը սահմանափակում է վկաների անհատականությունը[122]։ Պատմաբան Ջեյմս Իրվին Լիխտին համաձայն չէ, որ դենոմինացիան «տոտալիտար» է[123]։

Սոցիոլոգ Ռոդնի Ստարկը պնդում է, որ Եհովայի վկաների առաջնորդները «միշտ չէ, որ դեմոկրատ են» և անդամներից «ակնկալվում է համաձայնություն բավականին խիստ ստանդարտների», բայց ավելացնում է, որ «այդ պարտադրությունը հիմնականում ոչ պաշտոնական է, ապահովվում է խմբում մտերիմ կապերի և ընկերական փոխհարաբերությունների միջոցով» և որ «Եհովայի վկաները իրենց համարում են հզոր կառույցի մաս, ու ոչ թե՝ այդ կառույցի հպատակներ»[124]։ Սոցիոլոգ էնդրյու Հոլդենը պնդում է, որ Եհովայի վկաներին միացողների մեծ մասը կատարում է գիտակցված ընտրություն[125]։ Սակայն, նա նաև պնդում է, որ կազմակերպությունը լքողները հազվադեպ են արժանապատիվ ձևով դուրս գալիս[126], և նրանց կառավարման ձևը բնութագրում է որպես ավտոկրատական[127]։

Չիրականացած կանխատեսումներԽմբագրել

Այս բաժինը ավարտված չէ։
Դուք կարող եք մասնակցել նախագծին, լրացնելով և ուղղելով այն։

Երեխաների նկատմամբ սեռական բռնության դեպքերԽմբագրել

Եհովայի վկաները մեղադրվում են այնպիսի մշակույթ և քաղաքականություն ունենալու մեջ, որը նպաստում է երեխաների նկատմամբ սեռական բռնության դեպքերը գաղտնի պահելուն[128]։ Կազմակերպությունը մեղադրվում է իր «երկու վկայի կանոնը» կիրառելու համար (ըստ Եհովայի վկաների այս կանոնը հիմնված է Աստվածաշնչյան 2-րդ Օրենք 19:15; Մատթեոս 18:15-17 խոսքերի վրա), որի համաձայն՝ եթե սեռական բռնություն կատարելու մեջ մեղադրվող անձը ժխտում է մեղադրանքը, երեք երեցներից կազմված «իրավական կոմիտեն» այն հիմնավորված կարող է համարել, երբ նույն դեպքի վերաբերյալ, բացի սեռական բռնության զոհից, կա մեկ այլ անձի վկայություն[129]։ Այն դեպքերում, երբ երկրորդ անձի վկայություն չկա, «Դիտարանի ընկերության» կարգադրությունն է. «երեցները հարցը կթողնեն Եհովայի ձեռքերում»[130]։

«Դիտարանի ընկերությունը» երեցներին կարգադրում է սեռական բռնության դեպքերը հաղորդել իշխանություններին, երբ օրենքն է պարտադրում այդպես վարվել, այլ դեպքերում՝ իշխանություններին հաղորդելու հարցը պետք է թողնել տուժածի կամ նրա ընտանիքի անդամների հայեցողությանը[129][131]։ Որոշ տուժածների խոսքերով՝ տեղի երեցները կարգադրել են նրանց լռություն պահպանել, որ մեղադրյալը և կազմակերպությունը զերծ մնան վարկաբեկությունից[132][133]։

2015 թվականին Ավստրալիայի «Երեխաների նկատմամբ սեռական բռնության ինստիտուցիոնալ արձագանքների արքայական կոմիտեն» (անգլերեն՝ The Royal Commission into Institutional Responses to Child Sexual Abuse) հայտնաբերել է, որ այդ երկրում սկսած 1950 թվականից Եհովայի վկաների երեցների կողմից ուսումնասիրված սեռական բռնության մեջ մեղադրվող1,006 անձանց դեպքերից (կապված ավելի քան 1800 զոհի հետ) «ոչ մեկը չի հաղորդվել աշխարհիկ իշխանություններին»[111]։

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «2019 Եհովայի վկաների ծառայողական տարվա համաշխարհային հաշվետվություն»։ jw.org - Եհովայի վկաների պաշտոնական կայք։ Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 11 
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 «Եհովայի վկաների Կառավարիչ մարմին. ի՞նչ է այն | ՀՏՀ»։ jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 27 
  3. ↑ Դիտարան 01.01.2013 թ., էջեր 4-8։ «Աշխարհի վերջ. վախ, հետաքրքրություն, հուսախաբություն»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 27 
  4. ↑ «1914 - Failed Watchtower prophecy - Falsified History»։ www.jwfacts.com - Փաստեր Եհովայի վկաների մասին (անգլերեն)։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1 
  5. ↑ «1925 and the Watchtower teaching that Millions now living will never die!»։ www.jwfacts.com - Փաստեր Եհովայի վկաների մասին (անգլերեն)։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1 
  6. ↑ «1975 - Watchtower Quotes to show what really was predicted»։ www.jwfacts.com - Փաստեր Եհովայի վկաների մասին (անգլերեն)։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1 
  7. ↑ 7,0 7,1 Մնա Աստծու սիրո մեջ, 2014 թ., WatchTower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ Գլուխ 13 - Աստծուն տհաճ տոներ և սովորույթներ 
  8. ↑ Մնա Աստծու սիրո մեջ (2014)։ Հավելված - Դրոշին պատիվ տալը, ընտրություններ և այլընտրանքային քաղաքացիական ծառայություն։ WatchTower Bible and Tract Society of Pennsylvania 
  9. ↑ Դիտարան 15.03.2018 թ., էջեր 8-12, պարբ.՝ 4։ «Ծնողնե՛ր, պատրաստո՞ւմ եք ձեր երեխաներին մկրտվելու»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1 
  10. ↑ Դիտարան 1.03.1992, էջ 27 (ռուս.)։ «Преследование цели, поставленной шестилетней девочкой»։ wol.jw.org 
  11. ↑ Եհովայի վկաների տարեգիրք 2011 (ռուս.)։ Проповедь и обучение по всему миру։ WatchTower Bible and Tract Society of Pennsylvania 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Մնա Աստծու սիրո մեջ, 2014 թ., WatchTower Bible and Tract Society of Pennsylvania, էջ՝ 77,78 կարդալ օնլայն
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 Մնա Աստծու սիրո մեջ, 2014 թ., WatchTower Bible and Tract Society of Pennsylvania, էջ՝ 207,208 կարդալ օնլայն
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Մեր թագավորական ծառայությունը (օգոստոս. 2002 թ.,), էջեր 3-4։ «Քրիստոնեական հավատարմություն դրսևորիր, երբ հարազատներիցդ որևէ մեկը զրկվում է ընկերակցությունից»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 31։ «երբ վտարված կամ ընկերակցությունից հրաժարված անհատը ընտանեկան շրջանակից դուրս է ապրում.... թերևս հնարավոր լինի խզել այդ ազգականի հետ բոլոր կապերը։ Եթե նույնիսկ որոշ ընտանեկան հարցերի պատճառով նրա հետ շփվելու անհրաժեշտություն առաջանա, ինչ խոսք, դա պետք է հասցվի նվազագույնի» 
  15. ↑ Դիտարան 15.11.2011 թ., էջեր 16–20, պարբ. 11։ ««Ժամանակավոր բնակիչներ» ամբարիշտ աշխարհում»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 27 
  16. ↑ Դիտարան 15.04.2008 թ., էջեր 3-7, պարբ. 10։ «Մերժենք «անարժեք բաները»»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 27 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 «Jehovah's Witness | religion»։ Encyclopedia Britannica (անգլերեն)։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 26 
  18. ↑ Penton James M (1997)։ Apocalypse Delayed: The Story of Jehovah's Witnesses (2nd ed.)։ Toronto, Ont. : University of Toronto Press։ էջեր 43–62։ ISBN 0-8020-7973-3. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Alan Rogerson (1969)։ Millions Now Living Will Never Die։ London, Constable։ էջ 55։ ISBN 978-0-09-455940-0.։ «In 1931, came an important milestone in the history of the organization. For many years Rutherford's followers had been called a variety of names: 'International Bible Students', 'Russellites', or 'Millennial Dawners'. In order to distinguish clearly his followers from the other groups who had separated in 1918 Rutherford proposed that they adopt an entirely new name—Jehovah's witnesses.» 
  20. ↑ George D. Chryssides. (2016)։ Jehovah's Witnesses: Continuity and Change.։ Taylor & Francis։ էջ 143։ ISBN 9781138548787 
  21. ↑ Franz, Raymond (2007)։ In Search of Christian Freedom։ Commentary Press։ էջ 123։ ISBN 0-914675-17-6 
  22. ↑ «Տարեկան հանդիպման հաշվետվություն 2012 | Եհովայի վկաներ»։ jw.org (հայերեն)։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29 
  23. ↑ Դիտարան 15.06.2009 թ., էջեր 20-24։ «Հավատարիմ տնտեսը և նրա Կառավարիչ մարմինը»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29 
  24. ↑ «Կազմակերպված ենք՝ կատարելու Եհովայի կամքը, էջ 47-49»։ wol.jw.org։ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 30 
  25. ↑ «Online Bible»։ jw.org - Եհովայի վկաների պաշտոնական կայք (անգլերեն)։ The Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29 
  26. ↑ Joe Pompeo (սեպտեմբերի 30, 2010)։ «Did You Know The Most Widely Circulated Magazine In The World Is The Monthly Publication Of Jehovah's Witnesses?»։ Business Insider։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29 
  27. ↑ «Ովքե՞ր են կատարում Եհովայի կամքը այսօր էջ 26»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 29 
  28. ↑ Hesse, Hans. (2011)։ Persecution and Resistance of Jehovah's Witnesses During the Nazi-Regime։ Chicago: Edition Temmen c/o.։ էջեր 296, 298։ ISBN 3-861-08750-2. 
  29. ↑ Botting, Heather; Gary Botting (1984)։ The Orwellian World of Jehovah's Witnesses։ University of Toronto Press։ էջեր 32։ ISBN 978-0-8020-6545-2.։ «Missionaries, circuit overseers, district overseers, special pioneers, and branch-office workers receive small allowances each month» 
  30. ↑ Paul A. Djupe, Laura Olson (2003)։ "Watchtower Society". Encyclopedia of American Religion and Politics.։ էջ 466։ «The religious order of Jehovah's Witnesses caters to the needs of all volunteers who have taken a vow of poverty and obedience.» 
  31. ↑ «Հիշիր լիաժամ ծառայողներին (հասկացությունների բացատրությունները տե՛ս «Լիաժամ ծառայության ձևեր» շրջանակում)»։ Դիտարան։ 15.09.2014 թ 
  32. ↑ Դիտարան 15.04.2011 թ., էջեր 3–5։ «Տեսնո՞ւմ ես Եհովայի առաջնորդությունը»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30 
  33. ↑ Դիտարան 15.09.2010 թ., էջեր 12-16, պարբ. 8։ «Ճշմարիտ երկրպագությունը միասնությամբ է բնորոշվում»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30 
  34. ↑ Holden, Andrew (2002)։ Jehovah's Witnesses: Portrait of a Contemporary Religious Movement.։ Routledge։ էջ 24։ ISBN 978-0-415-26610-9 
  35. ↑ Դիտարան 01.10.2009 թ., էջեր 4-6։ «Ի՞նչ է սուրբ ոգին»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30 
  36. ↑ Hoekema, Anthony A (1963)։ The Four Major Cults։ Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans։ էջ 262։ ISBN 0-8028-3117-6. 
  37. ↑ Ի՞նչ է սովորեցնում Աստվածաշունչը իրականում , 2016 թ. Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ Գլուխ 5 - Փրկանք. Աստծու մեծագույն նվերը 
  38. ↑ Ի՞նչ է սովորեցնում Աստվածաշունչը իրականում, 2016 թ., Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ Գլուխ 7 - Հույս, որ կարող ենք ունենալ մահացածների համար, պարբ.՝ 16-20 
  39. ↑ Դիտարան 15.07.2008 թ., էջեր 3–7, պարբ.՝ 12։ «Տնետուն ծառայություն. ինչո՞ւ է կարևոր այսօր»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 30 
  40. ↑ Penton James M (1997)։ Apocalypse Delayed: The Story of Jehovah's Witnesses (2nd ed.)։ University of Toronto Press։ էջեր 372։ ISBN 0-8020-7973-3. 
  41. ↑ Ի՞նչ է Աստվածաշունչը սովորեցնում մեզ, 2017 թ. Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ Գլուխ 9 - Աշխարհի վերջը մո՞տ է, պարբ. 4 
  42. ↑ Penton, M.J. (1997)։ Apocalypse Delayed: The Story of Jehovah's Witnesses։ University of Toronto Press։ էջեր 188-190; 280-283։ ISBN 0-8020-7973-3.։ «Most Witnesses tend to think of society outside their own community as decadent and corrupt ... This in turn means to Jehovah's Witnesses that they must keep themselves apart from Satan's "doomed system of things." Thus most tend to socialize largely, although not totally, within the Witness community.» 
  43. ↑ Դիտարան 15.05.2011 թ., էջեր 11–15։ «Քրիստոնյա՛ ընտանիքներ, «պատրա՛ստ եղեք»»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 22 
  44. ↑ «Գլուխ 7, Հանդիպումներ, որ մղում են «սիրո և բարի գործերի»»։ Կազմակերպված ենք՝ կատարելու Եհովայի կամքը։ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ 2015։ էջեր 63–66 
  45. ↑ «Բարի լուրը քարոզելու կերպեր»։ Կազմակերպված ենք՝ կատարելու Եհովայի կամքը։ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ 2015։ էջեր 84–85 
  46. ↑ 01.04.2001 թ., Մեր թագավորական ծառայությունը։ ««Ամբողջ հոգիով ճիգ» թափենք մեր ծառայության մեջ»։ wol.jw.org։ «Մեր նպատակն է՝ օգնել աշակերտին ավելի խորն ըմբռնել ճշմարտությունը, համապատասխանել չմկրտված քարոզիչ լինելու պահանջներին, նվիրվել և մկրտվել որպես Եհովայի վկա։» 
  47. ↑ Botting, Heather; Gary Botting (1984)։ The Orwellian World of Jehovah's Witnesses։ University of Toronto Press։ էջեր 77։ ISBN 978-0-8020-6545-2.։ «The society states explicitly that all Bible studies should quickly show signs of 'real progress' to be deemed worthy of pursuit ... unless the potential converts are willing to give clear indication that they accept both the doctrines and the consequent responsibilities of attending meetings and going from door to door themselves, the study should be discontinued.» 
  48. ↑ Դիտարան 15.12.2008 թ., էջեր 16-20։ «Վճռական ենք՝ հիմնովին վկայություն տալու»։ wol.jw.org 
  49. ↑ 11.2000 թ., Մեր թագավորական ծառայությունը։ «Ճշգրիտ հաշվետվություն ներկայացնենք մեր ծառայության մասին»։ wol.jw.org 
  50. ↑ Chryssides, G.D. (1999)։ Exploring New Religions։ Continuum International Publishing Group։ էջ 103։ ISBN 978-0-304-33651-7 
  51. ↑ 51,0 51,1 Holden & 2002 Portrait, էջեր. 26–27, 173
  52. ↑ «Դիտարան 15.06.2002 թ., էջեր 30-31»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 23 
  53. ↑ Penton, M.J. (1997)։ Apocalypse Delayed: The Story of Jehovah's Witnesses։ University of Toronto Press։ էջեր 152;180։ ISBN 0-8020-7973-3. 
  54. ↑ The Bible's Viewpoint What Does It Mean to Be the Head of the House?։ Awake!։ հուլիսի 8, 2004: 26 
  55. ↑ Christian Weddings That Bring Joy։ The Watchtower։ ապրիլի 15, 1984: 11 
  56. ↑ Shepherd the Flock of God։ էջեր 37–38, 124–125 
  57. ↑ How should individual Christians and the congregation as a whole view the Bible advice to marry "only in the Lord"?։ The Watchtower։ մարտի 15, 1982: 31 
  58. ↑ Penton 1997, էջեր. 110–112
  59. ↑ «Adultery»։ Insight on the Scriptures 1։ էջ 53 
  60. ↑ Marriage—Why Many Walk Out։ Awake։ հուլիսի 8, 1993: 6։ «A legal divorce or a legal separation may provide a measure of protection from extreme abuse or willful nonsupport.» 
  61. ↑ «When Marital Peace Is Threatened»։ The Watchtower: 22։ նոյեմբերի 1, 1988 
  62. ↑ Discipline That Can Yield Peaceable Fruit։ The Watchtower։ ապրիլի 15, 1988: 26–31 
  63. ↑ Disfellowshipping-How to View It։ The Watchtower։ սեպտեմբերի 15, 1981: 24 
  64. ↑ Disfellowshiping—How to View It։ The Watchtower։ սեպտեմբերի 15, 1981: 23 
  65. ↑ Shepherd the Flock of God։ Brooklyn, New York: Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ 2010։ էջ 119։ «The committee should be careful to allow sufficient time, perhaps many months, a year, or even longer, for the disfellowshipped person to prove that his profession of repentance is genuine.» 
  66. ↑ Questions From Readers։ The Watchtower։ հունվարի 1, 1983: 30–31 
  67. ↑ «Գլուխ 14, Պահպանենք ժողովի խաղաղությունն ու մաքրությունը»։ Կազմակերպված ենք՝ կատարելու Եհովայի կամքը։ Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ 2015։ էջեր 141–156 
  68. ↑ Muramoto Osamu (2001-01-06)։ «Bioethical aspects of the recent changes in the policy of refusal of blood by Jehovah's Witnesses»։ BMJ : British Medical Journal 322 (7277): 37–39։ ISSN 0959-8138։ PMC PMCPMC1119307 ։ PMID 11141155 
  69. ↑ «United in Worship of the Only True God. pp. 156–160»։ wol.jw.org։ Watchtower Bible and Tract Society։ 1983։ «When faced with an apparent life-or-death situation, which way will your heart incline? Of course, our desire should be to please Jehovah. (թարգմ. «Եթե բախվես ակնհայտ կյանքի և մահվան հարցի, ո՞ր կողմը քո սիրտը կբռնի։ Իհարկե, մեր ցանկությունը պետք է Եհովային գոհացնելը լինի»։)» (չաշխատող հղում)
  70. ↑ Մեր թագավորական ծառայությունը (2008, սեպտեմբեր)։ «Կարո՞ղ են երկու ծնողներն էլ հաշվետվության մեջ գրանցել այն ժամանակը, որ տրամադրում են ընտանեկան ուսումնասիրությանը։»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 22 
  71. ↑ «Jehovah's Witnesses Official Media Web Site: Our History and Organization: Membership»։ Office of Public Information of Jehovah's Witnesses։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 4-ին։ «While other religious groups count their membership by occasional or annual attendance, this figure reflects only those who are actively involved in the public Bible educational work [of Jehovah's Witnesses].» 
  72. ↑ «U.S. Religious Landscape Survey Religious Affiliation: Diverse and Dynamic»։ Pew Forum on Religion & Public Life։ February 2008։ էջեր 9, 30 
  73. ↑ «Advent Christian Church- Religious Groups - The Association of Religion Data Archives» 
  74. ↑ Biema David Van (փետրվարի 25, 2008)։ «America's Unfaithful Faithful» – via content.time.com 
  75. ↑ «PEW Forum on Religion and Public Life. U.S. Religious Landscape Survey: Religious Affiliation: Diverse and Dynamic»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 17-ին։ Վերցված է 2017 թ․ հունիսի 20 
  76. ↑ «A closer look at Jehovah's Witnesses living in the U.S.»։ Pew Research Center 
  77. ↑ 77,0 77,1 «Բարի գալուստ Եհովայի վկաների Հայաստանի մասնաճյուղ - շրջայցի գրքույկ»։ jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 13 
  78. ↑ «Դիտարան» պարբերագրի 1923-1937 թթ. համարները (ոչ ամբողջական)։ «կարդալ առցանց»։ Դիտարանը և Քրիստոսի ներկայութեան մունետիկը (հայերեն)։ Բրուքլին: Դիտարանի Ս. գրոց և տետրակի ընկ.: Հայաստանի ազգային գրադարան - nla.am։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 4-ին։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 13 
  79. ↑ Եհովայի վկաների տարեգիրք 2017։ «Ճշմարտությունը որոնողներից առաջինները | Վրաստան։ 1924–1990»։ JW.ORG (հայերեն)։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 13 
  80. ↑ 80,0 80,1 Վ. Իշխանյան, Ա. Իշխանյան, Մ. Վարդանյան (2010)։ Կրոնի ազատությունը Հայաստանում։ Ուսումնասիրություն։։ Երևան: Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտե։ էջ 114։ ISBN 978-99941-2-384-1 
  81. ↑ «2011 թվականին ՀՀ-ում անցկացված մարդահամարի արդյունքները»։ armstat.am - ՀՀ վիճակագրական կոմիտե 
  82. ↑ «2012 Yearbook of Jehovah's Witnesses, p. 44»։ jw.org 
  83. ↑ «2019 Եհովայի վկաների ծառայողական տարվա համաշխարհային հաշվետվություն»։ jw.org 
  84. ↑ 84,0 84,1 Վ. Իշխանյան, Ս. Խոջոյան, Մ. Երանոսյան (2014)։ Համայնք և երկիր։ Հայաստանում խղճի ազատության ուսումնասիրություն։ Երևան: Հայաստանի Հելսինկյան կոմիտե։ էջեր 34–39։ ISBN 978-99941-2-976-8 
  85. ↑ «ՄԻԵԴ-ը հրապարակել է «Ադյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի» գործով վճիռը - 14.10.2017»։ echr.am - Հայաստանի ներկայացուցչությունը ՄԻԵԴ-ում։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 15 
  86. ↑ «Case of Aghanyan and Others v. Armenia,»։ hudoc.echr.coe.int - European Court of Human Rights։ Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10 
  87. ↑ «Այլընտրանքային քաղաքացիական ծառայությունը Հայաստանում»։ jw.org։ 5.02.2015 թ.։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1 
  88. ↑ ««Այլընտրանքային ծառայության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը»։ www.irtek.am - Իրավական տեղեկատվական կենտրոն (հայերեն)։ Վերցված է 2019 թ․ օգոստոսի 10 
  89. ↑ «ՀՀ կառավարության N 1059-Ն որոշում, 19 սեպտեմբերի 2013 թվականի` այլընտրանքային աշխատանքային ծառայողին վճարվող փոխհատուցման չափը և վճարման կարգը սահմանելու մասին»։ www.arlis.am։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 1 
  90. ↑ Our Kingdom Ministry, August 1980, page 2։ «Announcements»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 3։ «This is a notification that Raymond Victor Franz is no longer a member of the Governing Body and of the Brooklyn Bethel family as of May 22, 1980.» 
  91. ↑ Ostling, Richard (Feb. 22, 1982)։ «Witness Under Prosecution»։ Time Magazine։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007-12-22-ին 
  92. ↑ Реймонд Френц - Кризис совести։ «Բեռնել գիրքը (ռուս.)»։ Свидетели Иеговы: Некуда Идти։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 3 (չաշխատող հղում)
  93. ↑ Реймонд Френц - В поисках христианской свободы։ «Բեռնել գիրքը (ռուս.)»։ Свидетели Иеговы: Некуда Идти։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 3 (չաշխատող հղում)
  94. ↑ Դիտարան 15.11.2006 թ., էջեր 26-30, պարբ.՝ 6։ «Միշտ ընդունիր Եհովայի խրատը»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 5 
  95. ↑ Մեր քրիստոնեական կյանքը և ծառայությունը հանդիպման ձեռնարկ (մարտ, 2019 թ.), էջ 6։ «Ընկերակցությունից զրկելը սիրո դրսևորում է»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 31 
  96. ↑ Դիտարան 15.04.2015 թ., էջեր 29-31։ «Ընկերակցությունից զրկելը սիրո դրսևորում է»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 31 
  97. ↑ Holden, Andrew (2002)։ Jehovah's Witnesses: Portrait of a Contemporary Religious Movement։ Routledge։ էջ 163։ ISBN 0-415-26609-2 
  98. ↑ Watchtower 15.07.2011, pp. 15-19։ «Will You Heed Jehovah’s Clear Warnings?»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 5 
  99. ↑ 99,0 99,1 Դիտարան 15.07.2011, էջեր 15-19, պարբ.՝ 6։ «Ուշադրություն կդարձնե՞ս Եհովայի հստակ նախազգուշացումներին»։ wol.jw.org։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 5 
  100. ↑ «War of words breaks out among Jehovah's Witnesses»։ The Independent (անգլերեն)։ 2011-09-27։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 5 
  101. ↑ «Jehova's Witnesses defectors cop a blast»։ www.heraldsun.com.au (անգլերեն)։ 2011-10-01։ Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 5 
  102. ↑ Metzger Bruce (հուլիսի 1, 1964)։ «Book Review: New World Translation of the Christian Greek Scriptures»։ The Bible Translator 15 (3): 151։ Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 30։ «On the whole, one gains a tolerably good impression of the scholarly equipment of the translators (their names are not divulged.). They refer not only to modern translations, including various English, German, French, Spanish, Italian, and Portuguese translations, but to ancient versions as well, including the Old Latin, Old Syriac, Vulgate, Armenian and Ethiopoc versions. Frequently an intelligent use of critical information is apparent.» 
  103. ↑ Gilmour MacLean (September 1966)։ «The Use and Abuse of the Book of Revelation»։ Andover Newton Quarterly 7 (1): 25–26։ «The New World translation was made by a committee whose membership has never been revealed-a committee that possessed an unusual competence in Greek ... It is clear that doctrinal considerations influenced many turns of phrase, but the work is no crack-pot or pseudo-historical fraud.* ... *See Robert M. McCoy 'Jehovah's Witnesses and Their New Testament', Andover Newton Quarterly, Jan., 1963, Vol. 3, No. 3, pp. 15–31» 
  104. ↑ Metzger Bruce M. (ապրիլի 1, 1953)։ «The Jehovah's Witnesses and Jesus Christ»։ Theology Today 10 (1): 74։ Bibcode:1998ThT....55..305G։ doi:10.1177/004057365301000110  See also Metzger, "The New World Translation of the Christian Greek Scriptures," The Bible Translator (July 1964).
  105. ↑ McCoy Robert (January 1963)։ «Jehovah's Witnesses and Their New Testament»։ Andover Newton Quarterly 3 (3): 15–31։ «The translation of the New Testament is evidence of the presence in the movement of scholars qualified to deal intelligently with the many problems of Biblical translation. ... In not a few instances the New World Translation contains passages which must be considered as 'theological translations.'» 
  106. ↑ Haas Samuel S. (December 1955)։ «Book Review: New World Translation of the Hebrew Scriptures, Vol. I by New World Bible Translation Committee»։ Journal of Biblical Literature 74 (4): 282–283։ JSTOR 3261681։ doi:10.2307/3261681։ «this work indicates a great deal of effort and thought as well as considerable scholarship, it is to be regretted that religious bias was allowed to colour many passages.»  See also Owens John Joseph (ապրիլի 1, 1956)։ «Book Review: New World Translation of the Hebrew Scriptures»։ Review & Expositor 53 (2): 253–254։ doi:10.1177/003463735605300239 
  107. ↑ John Ankerberg, John Weldon, Dillon Burroughs (2008)։ The Facts on Jehovah's Witnesses։ Eugene, OR: Harvest House Publishers։ էջեր 43–45։ ISBN 978-0-7369-3907-2  See also John Ankerberg and John Weldon, 2003, The New World Translation of the Jehovah's Witnesses, accessible online
  108. ↑ Penton 1997, էջեր. 174–176
  109. ↑ G. HÉBERT/EDS, "Jehovah's Witnesses", The New Catholic Encyclopedia, Gale, 20052, Vol. 7, p. 751.
  110. ↑ Anthony A. Hoekema, The Four Major Cults, Christian Science, Jehovah's Witnesses, Mormonism, Seventh-day Adventism, William B. Eerdmans, 1963, 0802831176, pp. 208–209
  111. ↑ 111,0 111,1 «Case Study 29: Jehovah’s Witnesses»։ Royal Commission into Institutional Responses to Child Sexual Abuse (անգլերեն)։ 2015-07-27։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 28 
  112. ↑ Դիտարան 01.07.2007 թ., էջեր 21-25, պարբ. 12։ «Նվիրված լինենք Քրիստոսին և նրա հավատարիմ ծառային»։ wol.jw.org։ «Ուստի երբ հավատարմորեն հնազանդվում ենք հավատարիմ ծառայի և Կառավարիչ մարմնի առաջնորդությանը, մենք հնազանդվում ենք Քրիստոսին՝ ծառայի Տիրոջը։» 
  113. ↑ Muramoto Osama (1998 Aug; 24(4): 223–230)։ «Bioethics of the refusal of blood by Jehovah's Witnesses: Part 1. Should bioethical deliberation consider dissidents' views?»։ Journal of Medical Ethics։ doi:10.1136/jme.24.4.223 
  114. ↑ 'Exposing the Devil's Subtle Designs' and 'Armed for the Fight Against Wicked Spirits'։ The Watchtower։ հունվարի 15, 1983: 18–27 
  115. ↑ Serving Jehovah Shoulder to Shoulder։ The Watchtower։ օգոստոսի 15, 1981: 28 
  116. ↑ Jehovah's Theocratic Organization Today։ The Watchtower։ փետրվարի 1, 1952: 79–81 
  117. ↑ Exposing the Devil's Subtle Designs։ The Watchtower։ հունվարի 15, 1983: 27։ «From the very outset of his rebellion Satan called into question God's way of doing things. He promoted independent thinking. ... How is such independent thinking manifested? A common way is by questioning the counsel that is provided by God's visible organization.» 
  118. ↑ Building a Firm Foundation in Christ։ The Watchtower։ մայիսի 1, 1964: 277–278։ «It is through the columns of The Watchtower that Jehovah provides direction and constant Scriptural counsel to his people, and it requires careful study and attention to details in order to apply this information, to get a full understanding of the principles involved, and to assure ourselves of right thinking on these matters. It is in this way that we "are thoroughly able to grasp mentally with all the holy ones" the fullness of our commission and of the preaching responsibility that Jehovah has placed on all Christians as footstep followers of his Son. Any other course would produce independent thinking and cause division.» 
  119. ↑ Alan Rogerson, Millions Now Living Will Never Die, Constable, 1969, page 50.
  120. ↑ Beverley James A. (1986)։ Crisis of Allegiance։ Burlington, Ontario: Welch Publishing Company։ էջեր 25–26, 101։ ISBN 0-920413-37-4։ «For every passage in Society literature that urges members to be bold and courageous in critical pursuits, there are many others that warn about independent thinking and the peril of questioning the organization ... Fear of disobedience to the Governing Body keeps Jehovah's Witnesses from carefully checking into biblical doctrine or allegations concerning false prophecy, faulty scholarship, and injustice. Witnesses are told not to read books like this one.» 
  121. ↑ R. Franz, "In Search of Christian Freedom", chapter 12
  122. ↑ Maintaining our Christian Oneness։ The Watchtower։ օգոստոսի 15, 1988: 28–30 
  123. ↑ The Routledge History of the Holocaust, Routledge, 2010, "Labeling the Jehovah's Witnesses as totalitarian trivializes the term totalitarian and defames the Jehovah's Witnesses."
  124. ↑ Laurence R. Iannaccone, Rodney Stark (Vol.12,No.2,1997)։ «Why the Jehovah’s Witnesses Grow so Rapidly: A Theoretical Application»։ Journa lof Contemporary Religion։ Արխիվացված է օրիգինալից 2019-04-12-ին 
  125. ↑ Holden & 2002 Portrait, էջեր. x, 7
  126. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Holden163 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  127. ↑ Քաղվածելու սխալ՝ Սխալ <ref> պիտակ՝ Holden22 անվանումով ref-երը տեքստ չեն պարունակում:
  128. ↑ Goodstein Laurie (2002-08-11)։ «Ousted Members Say Jehovah's Witnesses' Policy on Abuse Hides Offenses»։ The New York Times (անգլերեն)։ ISSN 0362-4331։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 28 
  129. ↑ 129,0 129,1 Jehovah's Witnesses Official Media website (Archived from the original on November 23, 2009)։ «Jehovah's Witnesses and Child Protection»։ web.archive.org։ Արխիվացված է օրիգինալից November 23, 2009-ին։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 28 
  130. ↑ Shepherd the Flock of God։ Brooklyn, New York: Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ 2010։ էջ 72։ Գրքի ռուսերեն թարգմանությունը 
  131. ↑ Shepherd the Flock of God։ Brooklyn, New York: Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania։ 2010։ էջեր 131–132 
  132. ↑ Bootie Cosgrove-Mather (29.04.2003)։ «Another Church Sex Scandal»։ www.cbsnews.com (անգլերեն)։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 29 
  133. ↑ BBC News (2002-07-12)։ «Secret database protects paedophiles» (անգլերեն)։ Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 29 

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Քննադատական

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Եհովայի_վկաներ&oldid=8645483» էջից