Վենեսուելա

Վենեսուելա (իսպաներեն՝ Venezuela, Ամերիկյան իսպաներեն՝ [beneˈswela] ( )), պաշտոնական անվանում՝ Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն, պետություն Հարավային Ամերիկայի հյուսիսում։

Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն República Bolivariana de Venezuela
Դրոշ
Ազգային օրհներգ՝ Gloria al Bravo Pueblo «Փառք քաջ ժողովրդին»
Մայրաքաղաք		Կարակաս 445) 10°30′N, 66°58′W
Ամենամեծ քաղաք		մայրաքաղաք
Պետական լեզուներ		իսպաներեն
Կառավարում		Դաշնակցային հանրապետություն
-	Նախագահ	Նիկոլաս Մադուրո
Անկախություն
-	Իսպանիայից	հուլիսի 5 1811
-	Մեծ Կոլումբիայից	հունվարի 13 1830
-	Ճանաչում	մարտի 30 1845
Տարածք
-	Ընդհանուր	916, 445 կմ²  (33-րդ)
-	Ջրային (%)	0.32
Բնակչություն
-	հուլիս 2007 նախահաշիվը	27, 730, 469  (42-րդ)
-	2001 մարդահամարը	23, 054, 210
-	Խտություն	30.2 /կմ² (173-րդ) 77 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2006 գնահատում
-	Ընդհանուր	$176.4 միլիարդ (47-րդ)
-	Մեկ շնչի հաշվով	$8, 900 (71-րդ)
Ջինի (2000)		44.1 (միջին)
ՄԶՀ (2004)		0.784 (միջին) (72-րդ)
Արժույթ		Վենեսուելայի բոլիվար (VEB)
Ժամային գոտի		AST (ՀԿԺ-4)
Ազգային դոմեն		.ve
Հեռախոսային կոդ		+58

Երկիրը պարունակում է ցամաքային շրջան ու բազմաթիվ կղզիներ Կարիբյան ծովում։ Սահամանակից է Գայանային՝ արևելքում, Բրազիլիային՝ հարավում և Կոլումբիային՝ արևմուտքում։ Կան զանազան փոքր կղզիներ հյուսիսում։ Վենեսուելան գտնվում է հասարակածի շրջակայքում, Հյուսիսային կիսագնդում։

Վենեսուելան Իսպանիայի նախկին գաղութներից մեկն է։ Ունի հողային վեճեր Գայանայի հետ, և նախապես ուներ վեճեր Կոլումբիայի հետ՝ Վենեսուելայի ծոցի նկատմամբ։ Այժմ Վենեսուելան ճանաչված է իր քարյուղի և իր բնական բազմազանության և գեղեցկության շնորհիվ։

Բնակչության քաղաքակենտրոնության առումով Վենեսուելան գրավում է առաջին տեղերից մեկը Լատինական Ամերիկայում։ Վենեսուելացիների մեծամասնությունը բնակվում է քաղաքներում, երկրի հյուսիսում։ Կարակասը երկրի ամենախոշոր քաղաքն է։ Այլ կարևոր քաղաքներն են՝ Վալենսիա, Մարակաիբո, Սյուդադ Գայանա և այլն։

Պատմություն

20-րդ դար

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝Մարակայիբո գետի շրջակայքում հայտնաբերվեցին նավթահորեր, որոնք դարձան կարևոր Վենեսուելայի համար։ Այն դարձավ առիթը, որ Վենեսուելայի տնտեսությունը դուրս եկավ գյուղատնտեսության ծանր ազդեցությունից։ Այն հիմք դրեց տնտեսական մեծ բում-ի (պայթյունի), որը ձգվեց մինչև 1980-ականները։ 1935 թվականին Վենեսուելայի տնտեսական կապիտալը ամենամեծ առաջընթացն էր ունեցել ամբեղջ Լատինական Ամերիկայում։ Գոմեսը՝ հենց այստեղից էլ առավելություն ու շահույթներ էր ստանում, ինչը պարարտ հող էր դարձել կոռուպցիայի համար։ Չնայած կոռուպցիային, նոր ռեսուրսի եկամտաբերությունը օգնեց, որ Վենեսուելան և իր հեղինակությունը զարգանա։ Խուան Վինսենտե Գոմեսը Վենեսուելայի ամենաազդեցիկ և ուժեղ մարդն էր, մինչև իր մահը՝ 1935 թվականը, երբ իր կառավարչի պաշտոնը հանձնեց ուրիշներին։ Դիկտատուրայի ազդեցությունը շարունակվում էր նաև Էլեազար Լոպեզ Կոնտրերասի ժամանակ, սակայն 1941 թվականին՝ Իսաեաս Մեդինա Անգարիտայի կառավարումով հանգստացավ դիկտատուրան։ Դա ի շնորհիվ ռեֆորմացիա պարունակող նամակի, որը ներառում էր բոլոր քաղաքական կուսակցությունների օրինականացման հարցը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, Հարավային Եվրոպայից էմիգրացան՝ հիմնականում՝ Իսպանիա, Իտալիա, Պորտուգալիա և Ֆրանսիա, բացի դրանից Լատինամերիկյան աղքատ երկրներից եկածները պառակտեցին վեսնեսուելյան քաղաքակրթությունը։

1945 թվականի քաղաքացիական զինվորական Մեդինա Անգերտան եկավ կառավարման և երեք տարի շարունակվեցին ժողովրդավարական գործողությունները, և սկզբնապես Ռոմուլո Բետանկուրտի մոտ, որոնք ձգվեցին մինչև Ռոմուլո Գալլեգոսի՝ 1947 նախագահի աթոռին արժանանալու ընտրություններով, որոնք համարվում են Վենեսուելայի պատմության ամենաարդար ընտրությունները։ Գալլեգոսը կառավարեց մինչև իր անկումը ջունտաների կողմից՝ Մարկոս Պերես Ժիմենս և Պաշտպանության նախարար Կառլոս Դելգադո Չալաբուդի կողմից՝ 1948 թվական։ Պերես Ժիմեսը ջունտայում ամենահզոր մարդկանցից էր, ում կասկածում էին Չալաբուդի սպանության գործում, վերջինիս մահացել էր անհաջող առևանգումից հետո՝ 1950 թվականին։ Երբ 1952 թվականին ջունտան անսպասելիորեն կորցրեց իր դիրքերը, գահն անցավ Պերես Ժիմեսին, ով կառավարեց մինչև 1958 թվականը։

Վարչական բաժանում

Վենեսուելան վարչականորեն բաժանված է՝

• 23 նահանգների (estados): Ամասոնաս, Անսոատեգի, Ապուրե, Արագուա, Բարինաս, Բոլիվար, Գուարիկո, Դելտա-Ամակուրո, Սուլիա, Կարաբոբո, Կոխեդես, Լարա, Մերիդա, Միրանդա, Մոնագաս, Նուեվա-Էսպարտա, Պորտուգեսա, Սուկրե, Տաչիրա, Տրուխիլո, Ֆալկոն, Յարկույ։

Նահանգներ, Դաշնային շրջաններ և Վենեսուելայի դաշնային մարզ

Համարը քարտեզի վրա	Անուն	Դրոշ	Զինանշան	Վարչական կենտրոն	Տարածքը, կմ²	Բնակչություն (2007), մարդ	Խտություն, մարդ/կմ²	Քարտեզի վրա / տարածաշրջան
1	Ամասոնաս Amazonas			Պուերտո-Այակուչո Puerto Ayacucho	180 145 19,65 %	142 200 0,52 %	0,79	Գայանսկի
2	Անսոատեգի Anzoátegui			Բարսելոնա Barcelona	43 300 4,72 %	1 477 900 5,38%	34,13	Հյուսիս-արևելյան
3	Ապուրե Apure			Սան Ֆերնանդո դե Ապուրե San Fernando de Apure	76 500 8,35 %	473 900 1,72 %	6,19	Լյանոսկի, Պանդեի քաղաքապետարանը (Պաեզ) Անդեայի շրջանում
4	Արագուա Aragua			Մարակայ Maracay	7014 0,77 %	1 665 200 6,06 %	237,41	Կենտրոնական
5	Բարինաս Barinas			Բարինաս Barinas	35 200 3,85 %	756 600 2,75 %	21,49	Անդսկի
6	Բոլիվար Bolívar			Սյուդադ-Բոլիվար Ciudad Bolívar	238 000 25,96%	1 534 800 5,58 %	6,45	Գայանսկի
7	Կարաբոբո Carabobo			Վալենսիա Valencia	4650 0,51 %	2 227 000 8,10 %	478,92	Կենտրոնական
8	Կոխեդես Cojedes			Սան Կարլոս San Carlos	14 800 1,61 %	300 300 1,09 %	20,29	Կենտրոնական
9	Դելտա-Ամակուր Delta Amacuro			Տուկուպիտա Tucupita	40 200 4,39 %	152 700 0,56 %	3,80	Գայանսկի
10	Ֆալկոն Falcón			Коро Coro	24 800 2,71 %	901 500 3,28 %	36,35	Կենտրոն-արևմտյան
11	Գուարիկո Guárico			Սան Խուան San Juan De Los Morros	64 986 7,09 %	745 100 2,71 %	11,47	80px Լյանոսկի
12	Լարա Lara			Բարկիսիմենտո Barquisimeto	19 800 2,16 %	1 795 100 6,53 %	90,66	Կենտրոն-արևմտյան
13	Մերիդա Mérida			Մերիդա Mérida	11 300 1,23 %	843 800 3,07 %	74,67	Անդսկի
14	Միրանդա Miranda			Լոս-Տեկես Los Teques	7950 0,87 %	2 857 900 10,40 %	359,48	Մայրաքաղաքային
15	Մոնագաս Monagas			Մատուրին Maturín	28 900 3,15 %	855 300 3,11 %	29,60	Հյուսիս-արևելյան
16	Նուեվա Էսպարտա Nueva Esparta			Լա-Ասունսիոն La Asunción	1150 0,13 %	436 900 1,59 %	379,91	Կղզիների
17	Պորտուգեսա Portuguesa			Գուանարե Guanare	15 200 1,66 %	873 400 3,18 %	57,46	Կենտրոն-արևելյան
18	Սուկրե Sucre			Կումանա Cumaná	11 800 1,29 %	916 600 3,34 %	77,68	Հյուսիս-արևելյան
19	Տաչիրա Táchira			Սան-Քրիստոբալ San Cristóbal	11 100 1,21 %	1 177 300 4,28 %	106,06	Անդյան
20	Տրուխիլո Trujillo			Տրուխիլո Trujillo	7400 0,81 %	711 400 2,59 %	96,14	Անդսկի
21	Յարակույ Yaracuy			Սան Ֆելիպե San Felipe	7100 0,77 %	597 700 2,17 %	84,18	Կենտրոն-արևմտյան
22	Վարգաս Vargas	70px		Լա Գուայրա La Güaira	1496 0,16 %	332 900 1,21 %	222,53	Մայրաքաղաքային
23	Սուլիա Zulia			МՄարակայբո Maracaibo	63 100 6,88 %	3 620 200 13,17 %	57,37	Սուլիանսկի
	Վենեսուելայի դաշնային բաժանում ( 3 օգոստոսի 2011 թիվ - Միրանդա, (հնարավոր են նաև այլ տարածքներ ) Dependencias Federales			արխիպելագ Լոս Ռոկես archipiélago de Los Roques (փաստացի ղեկավարվում են Կարակասից)	342 0,04 %	2245 0,01 %	6,56	Կղզիների
	Վենեսուելայի դաշնային թաղամաս (Federal) Distrito Capital			Կարակաս Caracas	433 0,05 %	2 085 500 7,59 %	4816,40	Մայրաքաղաքային
	Ընդամենը				916 666 100 %	27 483 445 100 %	29,98

Տես նաև

• Հայոց ցեղասպանության ճանաչում

Վենեսուելայի խորհրդարանը 2005թ.-ի հուլիսի 14-ին բանաձև ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին։ Երկրի հայ համայնքի նախաձեռնած փաստաթուղթը քննարկման էր դրվել խորհրդարանի պատգամավոր Հուգո Մորալեսի և իրավաբան Ժանետ Մադրիսի կողմից։

• Հայերը Վենեսուելայում
• Հարավային Ամերիկայի երկրների ցանկ

Արտաքին հղումներ

Մեդիա ֆայլեր

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Վենեսուելա կատեգորիայում։