Վենեսուելա

*República Bolivariana de Venezuela*
Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն República Bolivariana de Venezuela
	; Դրոշ
	; Դրոշ
	Ազգային օրհներգ՝ Gloria al Bravo Pueblo; «Փառք քաջ ժողովրդին»
	Վենեսուելայի դիրքը
Մայրաքաղաք; և ամենամեծ քաղաք	Կարակաս; 445) 10°30′N, 66°58′W
Պետական լեզուներ	իսպաներեն
Կառավարում	Դաշնային հանրապետություն
Անկախություն
Տարածք
Բնակչություն
ՀՆԱ (ԳՀ)	2006 գնահատում
Ջինի (2000)	44.1 (միջին)
ՄՆԶԻ (2004)	0.784 (միջին) (72-րդ)
Արժույթ	Վենեսուելայի բոլիվար (VEB)
Ժամային գոտի	AST (ՀԿԺ-4)
Ազգային դոմեն	.ve
Հեռախոսային կոդ	+58

Վենեսուելա (իսպաներեն՝ Venezuela, Ամերիկյան իսպաներեն՝ [beneˈswela] ( լսել), պաշտոնական անվանում՝ Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն), պետություն Հարավային Ամերիկայի հյուսիսում։

Երկիրը պարունակում է ցամաքային շրջան ու բազմաթիվ կղզիներ Կարիբյան ծովում։ Սահամանակից է Գայանային՝ արևելքում, Բրազիլիային՝ հարավում և Կոլումբիային՝ արևմուտքում։ Կան զանազան փոքր կղզիներ հյուսիսում։ Վենեսուելան գտնվում է հասարակածի շրջակայքում, Հյուսիսային կիսագնդում։

Վենեսուելան Իսպանիայի նախկին գաղութներից մեկն է։ Ունի հողային վեճեր Գայանայի հետ, և նախապես ուներ վեճեր Կոլումբիայի հետ՝ Վենեսուելայի ծոցի նկատմամբ։ Այժմ Վենեսուելան ճանաչված է իր քարյուղի և իր բնական բազմազանության և գեղեցկության շնորհիվ։

Բնակչության քաղաքակենտրոնության առումով Վենեսուելան գրավում է առաջին տեղերից մեկը Լատինական Ամերիկայում։ Վենեսուելացիների մեծամասնությունը բնակվում է քաղաքներում, երկրի հյուսիսում։ Կարակասը երկրի ամենախոշոր քաղաքն է։ Այլ կարևոր քաղաքներն են՝ Վալենսիա, Մարակաիբո, Սյուդադ Գայանա և այլն։

Պատմություն

Գաղութացում

20-րդ դար

Վենեսուելայի դրոշը 1954-2006 թվականներին։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝Մարակայիբո գետի շրջակայքում հայտնաբերվեցին նավթահորեր, որոնք դարձան կարևոր Վենեսուելայի համար։ Այն դարձավ առիթը, որ Վենեսուելայի տնտեսությունը դուրս եկավ գյուղատնտեսության ծանր ազդեցությունից։ Այն հիմք դրեց տնտեսական մեծ բում-ի (պայթյունի), որը ձգվեց մինչև 1980-ականները։ 1935 թվականին Վենեսուելայի տնտեսական կապիտալը ամենամեծ առաջընթացն էր ունեցել ամբեղջ Լատինական Ամերիկայում։ Գոմեսը՝ հենց այստեղից էլ առավելություն ու շահույթներ էր ստանում, ինչը պարարտ հող էր դարձել կոռուպցիայի համար։ Չնայած կոռուպցիային, նոր ռեսուրսի եկամտաբերությունը օգնեց, որ Վենեսուելան և իր հեղինակությունը զարգանա։ Խուան Վինսենտե Գոմեսը Վենեսուելայի ամենաազդեցիկ և ուժեղ մարդն էր, մինչև իր մահը՝ 1935 թվականը, երբ իր կառավարչի պաշտոնը հանձնեց ուրիշներին։ Դիկտատուրայի ազդեցությունը շարունակվում էր նաև Էլեազար Լոպեզ Կոնտրերասի ժամանակ, սակայն 1941 թվականին՝ Իսաեաս Մեդինա Անգարիտայի կառավարումով հանգստացավ դիկտատուրան։ Դա ի շնորհիվ ռեֆորմացիա պարունակող նամակի, որը ներառում էր բոլոր քաղաքական կուսակցությունների օրինականացման հարցը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, Հարավային Եվրոպայից էմիգրացան՝ հիմնականում՝ Իսպանիա, Իտալիա, Պորտուգալիա և Ֆրանսիա, բացի դրանից Լատինամերիկյան աղքատ երկրներից եկածները պառակտեցին վեսնեսուելյան քաղաքակրթությունը^[1]։

1945 թվականի քաղաքացիական զինվորական Մեդինա Անգերտան եկավ կառավարման և երեք տարի շարունակվեցին ժողովրդավարական գործողությունները, և սկզբնապես Ռոմուլո Բետանկուրտի մոտ, որոնք ձգվեցին մինչև Ռոմուլո Գալլեգոսի՝ 1947 նախագահի աթոռին արժանանալու ընտրություններով, որոնք համարվում են Վենեսուելայի պատմության ամենաարդար ընտրությունները^[2]։ Գալլեգոսը կառավարեց մինչև իր անկումը ջունտաների կողմից՝ Մարկոս Պերես Ժիմենս և Պաշտպանության նախարար Կառլոս Դելգադո Չալաբուդի կողմից՝ 1948 թվական։ Պերես Ժիմեսը ջունտայում ամենահզոր մարդկանցից էր, ում կասկածում էին Չալաբուդի սպանության գործում, վերջինիս մահացել էր անհաջող առևանգումից հետո՝ 1950 թվականին։ Երբ 1952 թվականին ջունտան անսպասելիորեն կորցրեց իր դիրքերը, գահն անցավ Պերես Ժիմեսին, ով կառավարեց մինչև 1958 թվականը^[3]։

Ուգո Չավեսի Գահակալությունը

1998 թվականի նախագահական ընտրություններում հաղթանակ է տարել խարիզմատիկ ռազմական առաջնորդ Ուգո Չավեսը, որը հանդես է եկել նոր կազմակերպության ՝ 1997 թվականին ստեղծված Հինգերորդ Հանրապետության շարժման անունից։ Այն խոստանում էր իրականացնել սահմանադրական բարեփոխումներ, մաքրել երկիրը կոռուպցիայից և քաղաքական էլիտաների չարաշահումից, ստեղծել սոցիալական արդարության ժողովրդավարական հասարակություն, զանգվածների ներգրավում պետության կառավարման մեջ։ 1990-ականների սկզբին DPR-ն սկսեց գործել որպես ժողովրդավարական հասարակություն։ DPR-ի հենարանը դարձան "Բոլիվարյան կոմիտեները", որոնք ստեղծվել են Չավեսի կողմնակիցների կողմից, առաջին հերթին, աղքատ քաղաքային թաղամասերում։

ԴՊ-ն գլխավորել է "հայրենասիրական բևեռ" դաշինքը, որում ընդգրկվել են տարբեր ձախակողմյան և պոպուլիստական կուսակցություններ, այդ թվում ՝ ՄԱՄ-ը և արմատական գործից անջատված "Հայրենիք բոլորի համար" կուսակցությունը։ Ուգո Չավեսը հաղթեց ՝ Հավաքելով ձայների ավելի քան 55% - ը, սակայն նրա կոալիցիան չկարողացավ հաղթել ազգային կոնգրեսում տեղերի մեծամասնությունը ։

Խորհրդարանում գերիշխող դիրքերը շարունակում էին պատկանել ավանդական դդ և ԿՈՊԵՅ կուսակցություններին ։ Չավեսի հիմնական մրցակիցը 1998 թվականի ընտրություններում աջ կենտրոնամետ Նոր միավորման ՝ Վենեսուելա նախագծի թեկնածու Էնրիկե Սալաս Ռյոմերն է, որը հավաքել է ձայների գրեթե 40 տոկոսը։

Վենեսուելայի Սահմանադրության մեջ, որն ընդունվել է նախագահ Ուգո Չավեսի նախաձեռնությամբ 1999 թվականին, առաջին անգամ ճանաչվել է, որ երկրի 300 հազար բնիկ բնակիչներ ՝ հնդկացիներ, իրավունք ունեն իրենց ավանդական բնակության հողերի նկատմամբ եւ կարող են մասնակցել դրանց սահմանների ձեւակերպմանը։ Հին Սահմանադրությունը միայն ասում էր, որ երկրի բնիկ բնակիչները գտնվում են պետության պաշտպանության տակ և պետք է աստիճանաբար ներառվեն ազգի կյանքում։

2000 թվականին նոր սահմանադրության ընդունումից հետո երկրում անցկացվեցին նոր նախագահական և խորհրդարանական ընտրություններ, որոնցում հաղթանակ տարավ իշխող Դեմոկրատական կուսակցությունը.Ուգո Չավեսը հավաքեց ձայների գրեթե 60% - ը, իսկ նրա շարժումը նվաճեց Ազգային ժողովի 165 մանդատներից 92-ը։ Խորհրդարանում մնացած տեղերը բաշխվել են հետևյալ կերպ ՝ դդ — 33, ԿՈՊԵՅ — 6, Վենեսուելա նախագիծ — 6, մաս — 6, արմատական գործ — 3, Հայրենիք բոլորի համար — 1: Ազգային կոնվերգենցիա (Ռաֆայել Կալդերայի կողմնակիցներ) — 1, մյուսները ՝ 17:

Քաղաքականություն

2002 թվականի ապրիլի 11-ին երկրում տեղի ունեցավ պետական հեղաշրջման փորձ, սակայն, ստանալով բնակչության և բանակի զանգվածային աջակցությունը, Ուգո Չավեսը պահպանեց իշխանությունը ։

2006 թվականի մարտի 12-ին Վենեսուելայի Ազգային ժողովի (խորհրդարանի) միաձայն որոշմամբ ընդունվել են երկրի նախագահ Ուգո Չավեսի առաջարկած պետական խորհրդանիշների փոփոխությունները ։ Այսուհետ Վենեսուելայի դրոշի վրա կհայտնվի ութերորդ աստղը, որը խորհրդանշում է 19-րդ դարի սկզբին ամենաարևելյան Գուայանայի շրջանի միացումը։ 1817 թվականին ութերորդ աստղն առաջարկեց օգտագործել հարավամերիկյան հերոս-ազատարար Սիմոն Բոլիվարը։

Վենեսուելայի Ազգային ասամբլեան 2007 թվականի օգոստոսին հավանություն է տվել Սահմանադրության մեջ Չավեսի ուղղումներին. նախագահի վերընտրությունների թիվը չի սահմանափակվում, Վենեսուելայի Կենտրոնական բանկն անցնում է երկրի նախագահի վերահսկողության տակ, ստեղծվում են նոր գավառներ, որոնք վերահսկվում են կենտրոնական կառավարության կողմից, աշխատանքային օրը 8 ժամից նվազում է մինչեւ 6, Վենեսուելայի քաղաքացիները ընտրություններում քվեարկելու իրավունք են ստանում 16 տարեկանից, ինչպես նաեւ հայտարարվում է երկրի անցումը սոցիալիզմի կառուցմանը։

Սահմանադրության փոփոխությունները դրվեցին հանրաքվեի, որը տեղի ունեցավ 2007 թվականի դեկտեմբերի 2-ին։ Դրա արդյունքներով ՝ քվեարկողների 50,7 տոկոսը դեմ է արտահայտվել փոփոխություններին, եւ Չավեսն ընդունել է իր պարտությունը ։

Նոյեմբերի 24-ին Վենեսուելայի նախագահ Ուգո Չավեսը հայտարարել էր, որ Վենեսուելայի միասնական սոցիալիստական կուսակցությունը, որի առաջնորդն է ինքը, 2009 թվականին կարող է կրկին բարձրացնել սահմանադրական փոփոխությունների հարցը, որոնք նախագահական կառավարման անսահմանափակ ժամկետ են նախատեսում։ Չավեսն այդ հայտարարությունն արել է այն բանից հետո, երբ ԵԱԳԽ-ն համոզիչ հաղթանակ է տարել երկրի տարածաշրջանային ընտրություններում։

Վենեսուելայում 2009 թվականի փետրվարի 15-ին կայացած հանրաքվեում քաղաքացիների 54,68 տոկոսը կողմ է արտահայտվել նախագահ Ուգո Չավեսի առաջարկած սահմանադրական փոփոխություններին, որոնք նախագահին թույլ են տալիս անընդմեջ անընդմեջ վերընտրվել իր պաշտոնում։

Ստանալով ընտրողների մեծամասնության հավանությունը ՝ Չավեսը, որը բազմիցս պնդել է, որ պատրաստ է "կառավարել այնքան, որքան դա կցանկանան Տեր Աստվածն ու ժողովուրդը", ընդհուպ ձեռնամուխ է եղել բոլիվարյան հեղափոխության երրորդ փուլի կառուցմանը։ Վենեսուելայի առաջնորդի կարծիքով ՝ այս փուլը կտևի մինչև 2019 թվականը և ուղղված կլինի սոցիալիստական հեղափոխության խորացմանը, ինչպես նաև աղքատության, կոռուպցիայի և հանցավորության դեմ պայքարի շարունակմանը։ Անգրագիտության վերացման ծրագիրը կարեւոր տեղ է զբաղեցնում Վենեսուելայի առաջնորդի ծրագրում ։

Չավեսը կարծում էր, որ բոլիվարյան հեղափոխության նախորդ երկու փուլերը (առաջինը ՝ 1999-2006 թվականներին, երկրորդը ՝ 2007-2009 թվականներին) արդեն հաջողությամբ ավարտվել են ։ Նրանց հիմնական արդյունքը հեղափոխության հաղթանակն էր, երկրի անկախության ձեռքբերումը և սոցիալիզմի կառուցման սկիզբը ։

Վենեսուելայի նախագահ Ուգո Չավեսը հաստատել է դպրոցականների համար գրականության ցանկը, որի հետ նրանք պարտադիր պետք է ծանոթանան ։ Սրանք երկրի նախագահի մենագրություններն են, Կարլ Մարքսի" կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստը", Չե Գևարայի գրվածքները և այլ աշխատանքներ, որոնք կօգնեն նրանց ազատվել կապիտալիստական մտածողությունից, ինչպես նաև ամրապնդել հավաքական գիտակցությունը և ավելի լավ հասկանալ իդեալներն ու արժեքները, որոնք"անհրաժեշտ են սոցիալիստական հայրենիք կառուցելու համար":

Վենեսուելայի նախագահ Ուգո Չավեսը հենվել է երկրում տարածված հակաամերիկյան հռետորաբանության վրա և վարել ներքին, այդ թվում ՝ տնտեսական քաղաքականություն ՝ սոցիալիստական կուրսին համապատասխան ։ Ըստ ամենայնի, հակաամերիկյան դիրքի, Վենեսուելայի հիմնական առևտրային գործընկերը մնում է ԱՄՆ-ը, ինչպես արտահանման գործառնությունների առումով (վենեսուելական ածխաջրածինների հիմնական սպառողը), այնպես էլ ներմուծման (արդյունաբերական և գյուղատնտեսական արտադրանքի հիմնական մատակարարը)։

Տնտեսություն և սոցիալական ոլորտ

Գործազրկության մակարդակի անկումը Չավեսը ձեռք է բերել պետական հատվածի ակտիվ ընդլայնման միջոցով ։ 2007-2008 թվականներին երկրում ազգայնացվեցին ոչ միայն նավթային արդյունաբերությունը, այլև գունավոր մետալուրգիան, ցեմենտի արդյունաբերությունը և բջջային կապը։ Պետության ձեռքում հայտնված ընկերությունները խնդիր են դնում ոչ թե արդյունավետության բարձրացման, այլ խորհրդային մոդելով զբաղվածության ընդլայնման ։ Չավեսի "Բոլիվարյան հեղափոխությունը", ի թիվս այլ բաների, ներառում է գնաճի դեմ պայքար, ինչպես դա հասկանում են սոցիալիստական մեթոդների կողմնակիցները։ 2003 թվականից ի վեր երկրում կենտրոնացված կերպով սահմանվել են 400 տեսակի ապրանքների, այդ թվում ՝ սննդամթերքի գները ՝ "գնաճի դեմ պայքարելու և աղքատներին պաշտպանելու համար": Դրանց արդյունքը ապրանքների պարբերական դեֆիցիտն էր (արևադարձային գյուղատնտեսություն ունեցող պետությունում) և գների կտրուկ աճը ։ Այսպիսով, օրինակ, կա կաթի բացթողման սահմանափակում և հավի ձվի մշտական \ u200b \ u200bսակ։ Ընդհանուր առմամբ, երկրում անցած տասնամյակում գնաճը կազմել է տարեկան 21 տոկոս, Սակայն սև շուկայում սննդամթերքը թանկացել է տարեկան 50 տոկոսով։

Վենեսուելայի կառավարությունն ակտիվորեն փորձում է վերաբաշխել նավթագազային ոլորտի եկամուտները սոցիալական նպատակների, Սակայն գործնականում չի օգտագործում դրանք երկրի տնտեսության զարգացման, դիվերսիֆիկացման կամ նավթագազային ոլորտում նոր ներդրումների համար։ Միևնույն ժամանակ, պետք է հիշել, որ ածխաջրածինների արտադրության պատճառով արտադրության արդյունավետությունը անընդհատ նվազում է, և, հետևաբար, ծախսերը մեծանում են, շահութաբերությունը նվազում է, և երկրի եկամուտների մակարդակը նվազում է։ Ինչը, իր հերթին, աճող սոցիալական ծախսերի և տպավորիչ ներքին և արտաքին պետական պարտքի դեպքում կարող է հանգեցնել դեֆոլտի ՝ նավթի գների բավականին զգայուն անկման արդյունքում ։ Հաշվի առնելով Վենեսուելայի համար արտաքին փոխառությունների խնդրահարույց բնույթը ՝ կապված նրա տնտեսական քաղաքականության հետ, երկիրը իրադարձությունների զարգացման նման սցենարից (բացառությամբ դրա զարգացման) պաշտպանելու միակ միջոցը գնագոյացման մեջ ՕՊԵԿ-ի (որի մասնակիցն Է Վենեսուելան) դերի բարձրացումն է։ ՕՊԵԿ-ի և Վենեսուելայի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն, ՕՊԵԿ-ի և Վենեսուելայի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն, ՕՊԵԿ-ի և Վենեսուելայի միջև կնքված պայմանագրի համաձայն, ՕՊԵԿ-ը կարող է

Այս առումով Ուգո Չավեսի ձեռքբերումներին կարելի է վերագրել նավթի շուկայում ՕՊԵԿ-ի դերի բարձրացումը ։ Որոշ պետություններ, այդ թվում ՝ Վենեսուելան, պարբերաբար խախտում էին արդյունահանման իրենց քվոտաները, ինչը հանգեցրեց գների անկմանը։ Այնուամենայնիվ, ՕՊԵԿ-ը, ի վերջո, որոշեց, որ նավթի գները պետք է իջեցվեն։ 2000 թվականին Չավեսը կազմակերպեց դաշինքի պետությունների ղեկավարների գագաթնաժողովը (առաջինը 25 տարվա ընթացքում և երկրորդը կազմակերպության պատմության մեջ)։ ՕՊԵԿ-ի գործողությունները կրկին սկսել են ազդել շուկայի վրա, ինչը դաշինքին թույլ է տվել խաղալ գների բարձրացման վրա ։ Եվ չնայած ՕՊԵԿ-ը 21-րդ դարի առաջին տասնամյակի ընթացքում գների բարձրացման հանգեցրած բազմաթիվ գործոններից մեկն էր, դաշինքի դերը բավականին նկատելի էր։

Այնուամենայնիվ, այս քաղաքականությունը հանգեցրեց Չավեսի և ազգային նավթային ընկերության (PdVSA) միջև կոնֆլիկտի։ Տասնամյակներ շարունակ PdVSA-ն սովոր է ոչ թե կատարել քվոտաները, այլ հնարավորինս շատ նավթ արդյունահանել ՝ իր եկամուտներն առավելագույնի հասցնելու համար։ PdVSA-ի աշխատակիցները 2002 թվականին գործադուլ են անցկացրել ՝ ամբողջությամբ դադարեցնելով նավթի արդյունահանումը երկրում (ինչը շուկայից հանել է օրական 3 մլն բարել ՝ հանգեցնելով գների կտրուկ աճի) ։ Կառավարությունն աշխատանքից ազատել է ընկերության ավելի քան 19 հազար աշխատակիցների ՝ նրանց փոխարինելով Չավեսի կողմնակիցներից, սակայն արտադրությունը չէր կարող ամբողջությամբ վերականգնվել հաջորդ ողջ տարվա ընթացքում։

Օտարերկրյա կապիտալի սահմանափակումները բացասաբար են անդրադարձել երկրի համար հիմնական նավթագազային հատվածի վիճակի վրա ։ Բանն այն է, որ PdVSA-ն պետք է տարեկան ներդնի առնվազն 3 միլիարդ դոլար ՝ հին հանքավայրերում արտադրությունը պահպանելու համար, որոնցից մի քանիսում արդյունահանումն այլ կերպ կնվազի տարեկան 25% - ով։ Բայց խնդիրն այն է, որ ընկերությունն ապահովում է կառավարության եկամուտների մոտ կեսը և երկրի արտահանման եկամուտների 80% - ը։

Վենեսուելայի տնտեսության և ռուսական ընկերությունների համար ուրախալի բացառություն է 2009 թվականին ձեռք բերված պայմանավորվածությունը ՝ թույլ տալ ռուսական ընկերություններին մշակել գազային հանքավայրեր և կառուցել գազատարներ Վենեսուելայում ։

2018 թվականից սկսած

2018 թվականի հունվարի 1-ին Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն իր ամանորյա ուղերձում հայտարարում է, որ Վենեսուելայի կառավարությունը որոշել է նվազագույն աշխատավարձը հունվարի 1-ից բարձրացնել 40%-ով^[4]։ Այդպիսով նվազագույն աշխատավարձը 177,500 բոլիվարի փոխարեն դառնում է 248,500^[4]։

Վարչական բաժանում

Վենեսուելան վարչականորեն բաժանված է՝

23 նահանգների (estados): Ամասոնաս, Անսոատեգի, Ապուրե, Արագուա, Բարինաս, Բոլիվար, Գուարիկո, Դելտա-Ամակուրո, Սուլիա, Կարաբոբո, Կոխեդես, Լարա, Մերիդա, Միրանդա, Մոնագաս, Նուեվա-Էսպարտա, Պորտուգեսա, Սուկրե, Տաչիրա, Տրուխիլո, Ֆալկոն, Յարկույ։

**Նահանգներ, Դաշնային շրջաններ և Վենեսուելայի դաշնային մարզ**
Համարը քարտեզի վրա	Անուն	Դրոշ	Վարչական կենտրոն	Տարածքը, կմ²	Բնակչություն (2007), մարդ	Խտություն, մարդ/կմ²	Քարտեզի վրա / տարածաշրջան
1	Ամասոնաս Amazonas		Պուերտո-Այակուչո Puerto Ayacucho	180 145 19,65 %	142 200 0,52 %	0,79	Գայանսկի
2	Անսոատեգի Anzoátegui		Բարսելոնա Barcelona	43 300 4,72 %	1 477 900 5,38%	34,13	Հյուսիս-արևելյան
3	Ապուրե Apure		Սան Ֆերնանդո դե Ապուրե San Fernando de Apure	76 500 8,35 %	473 900 1,72 %	6,19	Լյանոսկի, Պանդեի քաղաքապետարանը (Պաեզ) Անդեայի շրջանում
4	Արագուա Aragua		Մարակայ Maracay	7014 0,77 %	1 665 200 6,06 %	237,41	Կենտրոնական
5	Բարինաս Barinas		Բարինաս Barinas	35 200 3,85 %	756 600 2,75 %	21,49	Անդսկի
6	Բոլիվար Bolívar		Սյուդադ-Բոլիվար Ciudad Bolívar	238 000 25,96%	1 534 800 5,58 %	6,45	Գայանսկի
7	Կարաբոբո Carabobo		Վալենսիա Valencia	4650 0,51 %	2 227 000 8,10 %	478,92	Կենտրոնական
8	Կոխեդես Cojedes		Սան Կարլոս San Carlos	14 800 1,61 %	300 300 1,09 %	20,29	Կենտրոնական
9	Դելտա-Ամակուր Delta Amacuro		Տուկուպիտա Tucupita	40 200 4,39 %	152 700 0,56 %	3,80	Գայանսկի
10	Ֆալկոն Falcón		Коро Coro	24 800 2,71 %	901 500 3,28 %	36,35	Կենտրոն-արևմտյան
11	Գուարիկո Guárico		Սան Խուան San Juan De Los Morros	64 986 7,09 %	745 100 2,71 %	11,47	80px Լյանոսկի
12	Լարա Lara		Բարկիսիմենտո Barquisimeto	19 800 2,16 %	1 795 100 6,53 %	90,66	Կենտրոն-արևմտյան
13	Մերիդա Mérida		Մերիդա Mérida	11 300 1,23 %	843 800 3,07 %	74,67	Անդսկի
14	Միրանդա Miranda		Լոս-Տեկես Los Teques	7950 0,87 %	2 857 900 10,40 %	359,48	Մայրաքաղաքային
15	Մոնագաս Monagas		Մատուրին Maturín	28 900 3,15 %	855 300 3,11 %	29,60	Հյուսիս-արևելյան
16	Նուեվա Էսպարտա Nueva Esparta		Լա-Ասունսիոն La Asunción	1150 0,13 %	436 900 1,59 %	379,91	Կղզիների
17	Պորտուգեսա Portuguesa		Գուանարե Guanare	15 200 1,66 %	873 400 3,18 %	57,46	Կենտրոն-արևելյան
18	Սուկրե Sucre		Կումանա Cumaná	11 800 1,29 %	916 600 3,34 %	77,68	Հյուսիս-արևելյան
19	Տաչիրա Táchira		Սան-Քրիստոբալ San Cristóbal	11 100 1,21 %	1 177 300 4,28 %	106,06	Անդյան
20	Տրուխիլո Trujillo		Տրուխիլո Trujillo	7400 0,81 %	711 400 2,59 %	96,14	Անդսկի
21	Յարակույ Yaracuy		Սան Ֆելիպե San Felipe	7100 0,77 %	597 700 2,17 %	84,18	Կենտրոն-արևմտյան
22	Վարգաս Vargas	70px	Լա Գուայրա La Güaira	1496 0,16 %	332 900 1,21 %	222,53	Մայրաքաղաքային
23	Սուլիա Zulia		МՄարակայբո Maracaibo	63 100 6,88 %	3 620 200 13,17 %	57,37	Սուլիանսկի
	Վենեսուելայի դաշնային բաժանում ( 3 օգոստոսի 2011 թիվ - Միրանդա^[5], (հնարավոր են նաև այլ տարածքներ ) Dependencias Federales		արխիպելագ Լոս Ռոկես archipiélago de Los Roques (փաստացի ղեկավարվում են Կարակասից)	342 0,04 %	2245 0,01 %	6,56	Կղզիների
	Վենեսուելայի դաշնային թաղամաս (Federal) Distrito Capital		Կարակաս Caracas	433 0,05 %	2 085 500 7,59 %	4816,40	Մայրաքաղաքային
	Ընդամենը			916 666 100 %	27 483 445 100 %	29,98

Տնտեսություն

Վերջին տարիներին Վենեսուելան զգալի սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամ է ապրում^[4]։ Այս իրադրության մեջ 2017 թվականի ընթացքում Վենեսուելայի իշխանությունները երկրում հինգ անգամ բարձրացնում են նվազագույն աշխատավարձը^[4]։ 2018 թվականի հունվարի 1-ին Նիկոլաս Մադուրոն իր ամանորյա ուղերձում նշում է, որ 2017 թվականը «բոլիվարյան հեղափոխության ամենադժվար տարիներից մեկն էր։ 2017 թվականին, երբ սկսվել էր տնտեսության վերականգնումը, ուժեղացել էին մեր արժույթի վրա հարձակումները, և նավթային արդյունաբերության դեմ ուղղված սաբոտաժային գործողությունները հաճախակի էին դարձել»^[4]։ Միևնույն ժամանակ, նա նշել է, որ չնայած դժվարություններին` Վենեսուելան կարողացել է հասնել «սոցիալական խաղաղության և քաղաքական կայունության»^[4]։ 2017 թվականին ըստ պետական փոխարժեքի` 10 բոլիվարը հավասարազոր էր 100 դոլարի, բայց սև շուկայում մեկ դոլարի համար առաջարկվում է շուրջ 110 հազար բոլիվար^[4]։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը նախապես կանխատեսել էր, որ 2017 թվականի վերջին Վենեսուելայում սպառողական գների աճը կազմելու է 652,7%, իսկ 2018 թվականին՝ 2349,3%^[4]։ 2016 թվականին գնաճը հասել էր 254.4%-ի, իսկ ՀՆԱ-ն կրճատվել էր 16.5 տոկոսով^[4]։

Հայերը Վենեսուելայում

Վենեսուելայի խորհրդարանը 2005 թվականի հուլիսի 14-ին բանաձև ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին։ Երկրի հայ համայնքի նախաձեռնած փաստաթուղթը քննարկման էր դրվել խորհրդարանի պատգամավոր Հուգո Մորալեսի և իրավաբան Ժանետ Մադրիսի կողմից։

Ստուգաբանություն

Ըստ ամենատարածված վարկածի ՝ 1499 թվականին Ալոնսո դե Օխեդայի գլխավորած իսպանական արշավախումբը այցելել է Վենեսուելայի ափ, որտեղ հայտնաբերել է հնդկական գյուղ ՝ Պարագվայի թերակղզուց արևմուտք գտնվող ծոցում, որը գտնվում է կույտերի վրա ։ Հնդկական խրճիթները ոտքերի վրա իտալացի նավարկող ֆլորենտացի Ամերիգո Վեսպուչիին հիշեցրել են վենետիկյան ծովածոցի քաղաքը, ուստի նա ծովածոցն անվանել է "Վենեզիոլա" ("փոքր Վենետիկ")— ժամանակակից ռուսալեզու քարտեզների վրա Սա Վենեսուելայի ծոցն է։ Հետագայում "Վենեսուելա" անվանումը տարածվեց Կարիբյան ծովի ամբողջ հարավային ափին մինչև Օրինոկոյի դելտան ներառյալ, իսկ 1830 թվականին "Վենեսուելա" անվանումը ստացավ անկախ հանրապետություն, որն առանձնացավ մեծ Կոլումբիայի կազմից ։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

Կլիմա

   Վենեսուելայի կլիման որոշվում է ամռանը հանգիստ եղանակին Հասարակածային խոնավ օդային զանգվածների փոփոխությամբ, իսկ ձմռանը ՝ չոր առևտրային քամիներով ։  Տարվա ընթացքում ջերմաստիճանը քիչ է փոխվում և հիմնականում կախված է տարածքի բարձրությունից։ Ափամերձ տարածքները բնութագրվում են սպառող ջերմությամբ և օդի բարձր խոնավությամբ, բարձրադիր վայրերում ջերմաստիճանն ավելի ցածր է, և պայմաններն ավելի հարմարավետ են մարդու բնակության համար։ Այդ իսկ պատճառով բոլոր խոշոր քաղաքները գտնվում են ծովի մակարդակից 600-ից 1850 մետր բարձրության վրա ։  1800 մ-ից բարձր կլիման զգալիորեն ավելի զով է և մոտ է բարեխառն լայնությունների կլիմային։ 3000 մ-ից ավելի բարձրություններում այնքան ցուրտ է, որ գյուղատնտեսությունը գրեթե անհնար է, և գյուղատնտեսական գործունեության հիմնական տեսակը ոչխարաբուծությունն է։ Երկրի տարածքի ավելի քան երեք քառորդը բնութագրվում է անձրևոտ սեզոնով, որը տևում է մայիսից նոյեմբեր։ Տեղումները տատանվում են Կարիբյան ծովի ափին 280 մմ-ից մինչև 2000 մմ կամ ավելի ՝ Մարաքաիբո լճի հարավային ծայրում և լեռների և Գվիանայի սարահարթի հողմային լանջերին։ Չոր սեզոնը տևում է դեկտեմբերից Ապրիլ։

Բուսական աշխարհ

Վենեսուելայի տարածքը, ինչպես Հարավային Ամերիկայի երկրների մեծ մասը, բազմազան է բացարձակ բարձրությունների, տեղումների քանակի և շրջակա միջավայրի այլ պայմանների առումով։ Սա բացատրում է բուսական ծածկույթի տարասեռությունը և երկրի բուսական աշխարհի հարստությունը։ Վենեսուելան ունի շուրջ 105 պահպանվող տարածք, որոնք ընդգրկում են Երկրի մայրցամաքային, ծովային և կղզու մակերեսի մոտ 26% - ը։ Կարելի է առանձնացնել ֆլորիստիկական մի քանի տարածքներ ։ Հյուսիսային ափին բուսական աշխարհը սովորաբար Կարիբյան է ՝ լոբազգիների ընտանիքի բազմազան ծառերով, բազմաթիվ կակտուսներով, capparia, Jacquinia և Ziziphus տեսակներով։ Վենեսուելական Անդերը Հարավային Ամերիկայի Արևմտյան Անդյան շրջանի շարունակությունն են ։ Այստեղ բնորոշ են պարամոյի (բարձրլեռնային մարգագետիններ) և Կոլումբիայի բարեխառն անտառների բուսականությունը, մասնավորապես ՝ Espeletia, Geranium, Ceroxylon, Cinchona, Miconia և Gentiana: Օրինոկոյի ավազանի բուսական աշխարհը, որը բազմազան է բուսական ծածկույթով, իր ծագմամբ կապված է ավելի հարավային բարձունքների և անձրևային անտառների հետ։ Այստեղ լայնորեն տարածված են էկզոտիկ տեսակների տնկարկները, ինչպիսիք են շաքարեղեգը և սուրճի ծառը։ Շատ ընտանիքներ լավ ներկայացված են, բայց առավել նկատելի են հատիկաընդեղեններն ու արմավենիները, որոնք առանձնանում են հացահատիկային մշակաբույսերից։ Երկրի հարավային շրջանների զգալի մասը բուսական աշխարհով նման է Ամազոնիային ։ Այստեղ աճում են տնտեսապես կարևոր այնպիսի տեսակներ, ինչպիսիք են Բրազիլիայի հևեան և Կաստիլլա կաուչուկը, ինչպես նաև ճոպանային արմավենին, որից ստացվում են կոպիտ, մուգ մանրաթելեր (պիասավա [են]) ։ Ֆլորիստական \ u200b \ u200bամենահետաքրքիր նահանգը տարածքով փոքր է և զբաղեցնում է Serra Pacaraima ավազաքարային լեռների հարթ գագաթները, որոնք անցնում են երկրի հարավային սահմանի երկայնքով Ռորայմա լեռնազանգվածից Վենեսուելայի, Գայանայի և Բրազիլիայի խաչմերուկում դեպի արևմուտք դեպի Կասիկյարե գետի մոտ գտնվող Դուիդա լեռը, որը կապում է Օրինոկոյի վերին շրջանները Ռիո Նեգրոյի վերին մասերին։ Այն այնքան հին մասունքային գոտի է, որ նրա ամենամոտ ծաղկուն կապերը կարելի է գտնել միայն Բրազիլիայի հարավի որոշ բարձունքների հետ, իսկ ավելի հեռավորները ՝ Անդյան շրջանի, Կուբայի Օրիենտե շրջանի և Արևմտյան Աֆրիկայի լեռների հետ։ Այստեղ աճում են շատ նեղ էնդեմիկ Heather, Marena, bromeliaceae և cypressaceae: Օրինոկոյի ջրհավաք ավազանը զբաղեցնում է Վենեսուելայի տարածքի մոտավորապես չորս հինգերորդը ։ Գետից հյուսիս գտնվող լլանոսի շրջանը բարձր հացահատիկի հսկայական թավուտներ է, որոնք ընդհատվում են սավաննաներով, արմավենու պուրակներով և անտառային անտառներով։ Շատ տեղերում հացահատիկներին թույլ չեն տալիս գերաճել հաճախակի պալարների օգնությամբ ։ Այստեղ զգալի տարածքներ զբաղեցնող անտառները պատկանում են արևադարձային տերևաթափ տիպին և նման են հին աշխարհի արևադարձային մուսոնային անտառներին ։ Նրանք ավելի մոտ են Կարիբյան ափին և աստիճանաբար ձեռք են բերում փշոտ թավուտների բնույթ ՝ բազմաթիվ կակտուսներով և փշոտ լոբազգիներով։ Երկրի հարավում և Արևելքում, Բրազիլիայի և Գայանայի հետ սահմանների երկայնքով, այս տերևաթափ անտառները շատ տեղերում փոխարինվում են բարձրահասակ մշտադալար ծառերի Բնորոշ անձրևային Ամազոնյան անտառով ՝ փակ հովանոցով ՝ բազմաթիվ որթատունկերով և թույլ արտահայտված հատակով։ Անտառային տարածքները հատվում են սավաննաներով։ Նմանատիպ անձրևային անտառի փոքր տարածքները գտնվում են երկրի հյուսիսում, հիմնականում Մարակայբո լճի հարավային ծայրում։ Վենեսուելայի Անդերի լանջերը ծածկված են խիտ և դժվարանցանելի մամուռ անտառով, որը կոչվում է նաև Լեռնային անձրև կամ ամպամած։ Դա cinchona ծառի գոտի է (Cinchona), որը հաճախ համարվում է բարեխառն կլիմա։ Ծառերի աճի սահմանից վեր կան անտառազուրկ պարամոներ ՝ espeletia[es] տարօրինակ տեսակների, թփերի և բարձի նման բույսերի գերակշռությամբ ։ Այս բարձրադիր համայնքները զարմացնում են բազմաթիվ վառ գույներով, որոնք նրանց նմանություն են հաղորդում ալպյան հսկայական այգիներին։ Ավելորդ արածեցումը հանգեցրել է նրան, որ շատ վայրերում բնական բուսականությունը դեգրադացվել է մինչև թփուտային անապատներ։

Կենդանական աշխարհ

Վենեսուելայում հանդիպում են Յագուար, պումա, օցելոտ, թուփ շուն, որը մոտ է տայրա մարտիկներին, ջրասամույրներին, կապիկներին, խոզուկներին, նուտրիային, շղթայապոչ խոզուկին, տապիրին և հացթուխներին ։ Հանդիպում են նաև եղջերուներ և պոզումներ ։ Շատ գետերում տարածված են կոկորդիլոսները, ալիգատորները և կրիաները ։ Ջունգլիներում առատորեն ներկայացված են բոաները, այլ օձերն ու մողեսները։ Ցածրադիր վայրերում կան բազմաթիվ Կռունկներ, հերոններ, արագիլներ, բադեր և այլ ջրային խաղեր, իսկ լեռներում ՝ գիշատիչ թռչուններ ։

Բոլիվարյան ժամային գոտի

2007 թվականի օգոստոսի 19-ին նախագահ Չավեսը, ելույթ ունենալով իր հեռուստահաղորդման ժամանակ, առաջարկել է փոխել Վենեսուելայի ժամային գոտին ։ Վենեսուելայի գիտության եւ տեխնոլոգիաների նախարար Էկտոր Նավարոն դրանից հետո հայտարարել է, որ նոր ժամանակի անցումը կիրականացվի 2007 թվականի սեպտեմբերի կեսերին, այն ընթացիկ ժամանակից կես ժամով առաջ կշարժվի (UTC-4-ից UTC-4:30), վենեսուելացիների աշխատանքի եւ ուսման սկիզբը կհամապատասխանի ցերեկային ժամերին եւ "բարենպաստ ազդեցություն կունենա նրանց առողջության եւ ինքնազգացողության վրա": UTC-4: 30 ժամային գոտին արդեն օգտագործվել է Վենեսուելայում 1912-1964 թվականներին։ 2007 թվականի սեպտեմբերի 24-ին նախատեսված ժամանակի փոխանցումը հետաձգվել էր "միջազգային կազմակերպությունների հետ բյուրոկրատական ձեւականությունների"պատճառով ։ Ժամանակի թարգմանության նոր ժամանակ է հայտարարվել 2008 թվականի հունվարը։ 2007 թվականի նոյեմբերի 26-ին հրապարակվեց Վենեսուելայի նախագահի հրամանագիրը 2007 թվականի դեկտեմբերի 9-ից նոր ժամային գոտի անցնելու մասին ։ Չավեսի հիմնական շարժառիթը, երբ երկրի ժամային գոտին փոխվում է 2007 թվականին, հակաամերիկանիզմն է, ինչը հաստատվում է նրա հայտարարություններով ՝ "ամերիկյան իմպերիալիզմի կողմից պարտադրված ժամանակից հրաժարվելու անհրաժեշտության մասին" ։

Տես նաև

Հարավային Ամերիկայի երկրների ցանկ

Ծանոթագրություններ

↑ Miguel Tinker Salas (2004 թ․ օգոստոսի 2). «Culture, Power, and Oil: The Experience of Venezuelan Oil Camps and the Construction of Citizenship». In Gilbert G. Gonzalez, Raul A. Fernandez, Vivian Price, David Smith, Linda Trinh Võ (ed.). Labor Versus Empire: Race, Gender, Migration. Routledge. էջ 142. ISBN 978-1-135-93528-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)
↑ "Venezuela". Արխիվացված 4 Սեպտեմբեր 2011 Wayback Machine Friends of the Pre-Columbian Art Museum. (retrieved 9 July 2011)
↑ Left, Sarah (2002 թ․ ապրիլի 16). «Simon Bolivar». The Guardian. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 30-ին.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 «Վենեսուելայի նախագահը հայտարարել է տարվա սկզբից նվազագույն աշխատավարձի 40 տոկոսով բարձրացման մասին». news.am. 2018 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.
↑ Венесуэла решила создать новый территориальный субъект

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վենեսուելա» հոդվածին։

[Salas2004-1] Miguel Tinker Salas (2004 թ․ օգոստոսի 2). «Culture, Power, and Oil: The Experience of Venezuelan Oil Camps and the Construction of Citizenship». In Gilbert G. Gonzalez, Raul A. Fernandez, Vivian Price, David Smith, Linda Trinh Võ (ed.). Labor Versus Empire: Race, Gender, Migration. Routledge. էջ 142. ISBN 978-1-135-93528-3.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: editors list (link)

[art-2] "Venezuela". Արխիվացված 4 Սեպտեմբեր 2011 Wayback Machine Friends of the Pre-Columbian Art Museum. (retrieved 9 July 2011)

[3] Left, Sarah (2002 թ․ ապրիլի 16). «Simon Bolivar». The Guardian. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 30-ին.

[news-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 «Վենեսուելայի նախագահը հայտարարել է տարվա սկզբից նվազագույն աշխատավարձի 40 տոկոսով բարձրացման մասին». news.am. 2018 թ․ հունվարի 1. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 5-ին.

[vz.ru-5] Венесуэла решила создать новый территориальный субъект

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]