Վենեսուելա

*República Bolivariana de Venezuela*
Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն República Bolivariana de Venezuela
	; Դրոշ
	; Դրոշ
	Ազգային օրհներգ՝; Gloria al Bravo Pueblo; «Փառք քաջ ժողովրդին»;
	Վենեսուելայի դիրքը
Մայրաքաղաք	Կարակաս; 445) 10°30′N, 66°58′W
Ամենամեծ քաղաք	մայրաքաղաք
Պետական լեզուներ	իսպաներեն
Կառավարում	Դաշնակցային հանրապետություն
Անկախություն
Տարածք
Բնակչություն
ՀՆԱ (ԳՀ)	2006 գնահատում
Ջինի (2000)	44.1 (միջին)
ՄԶՀ (2004)	0.784 (միջին) (72-րդ)
Արժույթ	Վենեսուելայի բոլիվար (VEB)
Ժամային գոտի	AST (ՀԿԺ-4)
Ազգային դոմեն	.ve
Հեռախոսային կոդ	+58

Վենեսուելա (իսպաներեն՝ Venezuela, Ամերիկյան իսպաներեն՝ [beneˈswela] ( լսել)), պաշտոնական անվանում՝ Վենեսուելայի Բոլիվարական Հանրապետություն, պետություն Հարավային Ամերիկայի հյուսիսում։

Երկիրը պարունակում է ցամաքային շրջան ու բազմաթիվ կղզիներ Կարիբյան ծովում։ Սահամանակից է Գայանային՝ արևելքում, Բրազիլիային՝ հարավում և Կոլումբիային՝ արևմուտքում։ Կան զանազան փոքր կղզիներ հյուսիսում։ Վենեսուելան գտնվում է հասարակածի շրջակայքում, Հյուսիսային կիսագնդում։

Վենեսուելան Իսպանիայի նախկին գաղութներից մեկն է։ Ունի հողային վեճեր Գայանայի հետ, և նախապես ուներ վեճեր Կոլումբիայի հետ՝ Վենեսուելայի ծոցի նկատմամբ։ Այժմ Վենեսուելան ճանաչված է իր քարյուղի և իր բնական բազմազանության և գեղեցկության շնորհիվ։

Բնակչության քաղաքակենտրոնության առումով Վենեսուելան գրավում է առաջին տեղերից մեկը Լատինական Ամերիկայում։ Վենեսուելացիների մեծամասնությունը բնակվում է քաղաքներում, երկրի հյուսիսում։ Կարակասը երկրի ամենախոշոր քաղաքն է։ Այլ կարևոր քաղաքներն են՝ Վալենսիա, Մարակաիբո, Սյուդադ Գայանա և այլն։

Պատմություն Խմբագրել

Գաղութացում Խմբագրել

20-րդ դար Խմբագրել

Վենեսուելայի դրոշը 1954-2006 թվականներին։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին՝Մարակայիբո գետի շրջակայքում հայտնաբերվեցին նավթահորեր, որոնք դարձան կարևոր Վենեսուելայի համար։ Այն դարձավ առիթը, որ Վենեսուելայի տնտեսությունը դուրս եկավ գյուղատնտեսության ծանր ազդեցությունից։ Այն հիմք դրեց տնտեսական մեծ բում-ի (պայթյունի), որը ձգվեց մինչև 1980-ականները։ 1935 թվականին Վենեսուելայի տնտեսական կապիտալը ամենամեծ առաջընթացն էր ունեցել ամբեղջ Լատինական Ամերիկայում։ Գոմեսը՝ հենց այստեղից էլ առավելություն ու շահույթներ էր ստանում, ինչը պարարտ հող էր դարձել կոռուպցիայի համար։ Չնայած կոռուպցիային, նոր ռեսուրսի եկամտաբերությունը օգնեց, որ Վենեսուելան և իր հեղինակությունը զարգանա։ Խուան Վինսենտե Գոմեսը Վենեսուելայի ամենաազդեցիկ և ուժեղ մարդն էր, մինչև իր մահը՝ 1935 թվականը, երբ իր կառավարչի պաշտոնը հանձնեց ուրիշներին։ Դիկտատուրայի ազդեցությունը շարունակվում էր նաև Էլեազար Լոպեզ Կոնտրերասի ժամանակ, սակայն 1941 թվականին՝ Իսաեաս Մեդինա Անգարիտայի կառավարումով հանգստացավ դիկտատուրան։ Դա ի շնորհիվ ռեֆորմացիա պարունակող նամակի, որը ներառում էր բոլոր քաղաքական կուսակցությունների օրինականացման հարցը։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, Հարավային Եվրոպայից էմիգրացան՝ հիմնականում՝ Իսպանիա, Իտալիա, Պորտուգալիա և Ֆրանսիա, բացի դրանից Լատինամերիկյան աղքատ երկրներից եկածները պառակտեցին վեսնեսուելյան քաղաքակրթությունը^[1]։

1945 թվականի քաղաքացիական զինվորական Մեդինա Անգերտան եկավ կառավարման և երեք տարի շարունակվեցին ժողովրդավարական գործողությունները, և սկզբնապես Ռոմուլո Բետանկուրտի մոտ, որոնք ձգվեցին մինչև Ռոմուլո Գալլեգոսի՝ 1947 նախագահի աթոռին արժանանալու ընտրություններով, որոնք համարվում են Վենեսուելայի պատմության ամենաարդար ընտրությունները^[2]։ Գալլեգոսը կառավարեց մինչև իր անկումը ջունտաների կողմից՝ Մարկոս Պերես Ժիմենս և Պաշտպանության նախարար Կառլոս Դելգադո Չալաբուդի կողմից՝ 1948 թվական։ Պերես Ժիմեսը ջունտայում ամենահզոր մարդկանցից էր, ում կասկածում էին Չալաբուդի սպանության գործում, վերջինիս մահացել էր անհաջող առևանգումից հետո՝ 1950 թվականին։ Երբ 1952 թվականին ջունտան անսպասելիորեն կորցրեց իր դիրքերը, գահն անցավ Պերես Ժիմեսին, ով կառավարեց մինչև 1958 թվականը^[3]։

Բոլիվարական կառավարություն (1999 - այսօր) Խմբագրել

Նիկոլաս Մադուրո (2013-2018) Խմբագրել

2018 թվականից սկսած Խմբագրել

2018 թվականի հունվարի 1-ին Վենեսուելայի նախագահ Նիկոլաս Մադուրոն իր ամանորյա ուղերձում հայտարարում է, որ Վենեսուելայի կառավարությունը որոշել է նվազագույն աշխատավարձը հունվարի 1-ից բարձրացնել 40%-ով^[4]։ Այդպիսով նվազագույն աշխատավարձը 177,500 բոլիվարի փոխարեն դառնում է 248,500^[4]։

Վարչական բաժանում Խմբագրել

Վենեսուելան վարչականորեն բաժանված է՝

23 նահանգների (estados): Ամասոնաս, Անսոատեգի, Ապուրե, Արագուա, Բարինաս, Բոլիվար, Գուարիկո, Դելտա-Ամակուրո, Սուլիա, Կարաբոբո, Կոխեդես, Լարա, Մերիդա, Միրանդա, Մոնագաս, Նուեվա-Էսպարտա, Պորտուգեսա, Սուկրե, Տաչիրա, Տրուխիլո, Ֆալկոն, Յարկույ։

**Նահանգներ, Դաշնային շրջաններ և Վենեսուելայի դաշնային մարզ**
Համարը քարտեզի վրա	Անուն	Դրոշ	Վարչական կենտրոն	Տարածքը, կմ²	Բնակչություն (2007), մարդ	Խտություն, մարդ/կմ²	Քարտեզի վրա / տարածաշրջան
1	Ամասոնաս Amazonas		Պուերտո-Այակուչո Puerto Ayacucho	180 145 19,65 %	142 200 0,52 %	0,79	Գայանսկի
2	Անսոատեգի Anzoátegui		Բարսելոնա Barcelona	43 300 4,72 %	1 477 900 5,38%	34,13	Հյուսիս-արևելյան
3	Ապուրե Apure		Սան Ֆերնանդո դե Ապուրե San Fernando de Apure	76 500 8,35 %	473 900 1,72 %	6,19	Լյանոսկի, Պանդեի քաղաքապետարանը (Պաեզ) Անդեայի շրջանում
4	Արագուա Aragua		Մարակայ Maracay	7014 0,77 %	1 665 200 6,06 %	237,41	Կենտրոնական
5	Բարինաս Barinas		Բարինաս Barinas	35 200 3,85 %	756 600 2,75 %	21,49	Անդսկի
6	Բոլիվար Bolívar		Սյուդադ-Բոլիվար Ciudad Bolívar	238 000 25,96%	1 534 800 5,58 %	6,45	Գայանսկի
7	Կարաբոբո Carabobo		Վալենսիա Valencia	4650 0,51 %	2 227 000 8,10 %	478,92	Կենտրոնական
8	Կոխեդես Cojedes		Սան Կարլոս San Carlos	14 800 1,61 %	300 300 1,09 %	20,29	Կենտրոնական
9	Դելտա-Ամակուր Delta Amacuro		Տուկուպիտա Tucupita	40 200 4,39 %	152 700 0,56 %	3,80	Գայանսկի
10	Ֆալկոն Falcón		Коро Coro	24 800 2,71 %	901 500 3,28 %	36,35	Կենտրոն-արևմտյան
11	Գուարիկո Guárico		Սան Խուան San Juan De Los Morros	64 986 7,09 %	745 100 2,71 %	11,47	80px Լյանոսկի
12	Լարա Lara		Բարկիսիմենտո Barquisimeto	19 800 2,16 %	1 795 100 6,53 %	90,66	Կենտրոն-արևմտյան
13	Մերիդա Mérida		Մերիդա Mérida	11 300 1,23 %	843 800 3,07 %	74,67	Անդսկի
14	Միրանդա Miranda		Լոս-Տեկես Los Teques	7950 0,87 %	2 857 900 10,40 %	359,48	Մայրաքաղաքային
15	Մոնագաս Monagas		Մատուրին Maturín	28 900 3,15 %	855 300 3,11 %	29,60	Հյուսիս-արևելյան
16	Նուեվա Էսպարտա Nueva Esparta		Լա-Ասունսիոն La Asunción	1150 0,13 %	436 900 1,59 %	379,91	Կղզիների
17	Պորտուգեսա Portuguesa		Գուանարե Guanare	15 200 1,66 %	873 400 3,18 %	57,46	Կենտրոն-արևելյան
18	Սուկրե Sucre		Կումանա Cumaná	11 800 1,29 %	916 600 3,34 %	77,68	Հյուսիս-արևելյան
19	Տաչիրա Táchira		Սան-Քրիստոբալ San Cristóbal	11 100 1,21 %	1 177 300 4,28 %	106,06	Անդյան
20	Տրուխիլո Trujillo		Տրուխիլո Trujillo	7400 0,81 %	711 400 2,59 %	96,14	Անդսկի
21	Յարակույ Yaracuy		Սան Ֆելիպե San Felipe	7100 0,77 %	597 700 2,17 %	84,18	Կենտրոն-արևմտյան
22	Վարգաս Vargas	70px	Լա Գուայրա La Güaira	1496 0,16 %	332 900 1,21 %	222,53	Մայրաքաղաքային
23	Սուլիա Zulia		МՄարակայբո Maracaibo	63 100 6,88 %	3 620 200 13,17 %	57,37	Սուլիանսկի
	Վենեսուելայի դաշնային բաժանում ( 3 օգոստոսի 2011 թիվ - Միրանդա^[5], (հնարավոր են նաև այլ տարածքներ ) Dependencias Federales		արխիպելագ Լոս Ռոկես archipiélago de Los Roques (փաստացի ղեկավարվում են Կարակասից)	342 0,04 %	2245 0,01 %	6,56	Կղզիների
	Վենեսուելայի դաշնային թաղամաս (Federal) Distrito Capital		Կարակաս Caracas	433 0,05 %	2 085 500 7,59 %	4816,40	Մայրաքաղաքային
	Ընդամենը			916 666 100 %	27 483 445 100 %	29,98

Տնտեսություն Խմբագրել

Վերջին տարիներին Վենեսուելան զգալի սոցիալ-տնտեսական ճգնաժամ է ապրում^[4]։ Այս իրադրության մեջ 2017 թվականի ընթացքում Վենեսուելայի իշխանությունները երկրում հինգ անգամ բարձրացնում են նվազագույն աշխատավարձը^[4]։ 2018 թվականի հունվարի 1-ին Նիկոլաս Մադուրոն իր ամանորյա ուղերձում նշում է, որ 2017 թվականը «բոլիվարյան հեղափոխության ամենադժվար տարիներից մեկն էր։ 2017 թվականին, երբ սկսվել էր տնտեսության վերականգնումը, ուժեղացել էին մեր արժույթի վրա հարձակումները, և նավթային արդյունաբերության դեմ ուղղված սաբոտաժային գործողությունները հաճախակի էին դարձել»^[4]։ Միևնույն ժամանակ, նա նշել է, որ չնայած դժվարություններին` Վենեսուելան կարողացել է հասնել «սոցիալական խաղաղության և քաղաքական կայունության»^[4]։ 2017 թվականին ըստ պետական փոխարժեքի` 10 բոլիվարը հավասարազոր էր 100 դոլարի, բայց սև շուկայում մեկ դոլարի համար առաջարկվում է շուրջ 110 հազար բոլիվար^[4]։ Արժույթի միջազգային հիմնադրամը նախապես կանխատեսել էր, որ 2017 թվականի վերջին Վենեսուելայում սպառողական գների աճը կազմելու է 652,7%, իսկ 2018 թվականին` 2349,3%^[4]։ 2016 թվականին գնաճը հասել էր 254.4%-ի, իսկ ՀՆԱ-ն կրճատվել էր 16.5 տոկոսով^[4]։

Հայերը Վենեսուելայում Խմբագրել

Վենեսուելայի խորհրդարանը 2005 թվականի հուլիսի 14-ին բանաձև ընդունեց Հայոց ցեղասպանության ճանաչման մասին։ Երկրի հայ համայնքի նախաձեռնած փաստաթուղթը քննարկման էր դրվել խորհրդարանի պատգամավոր Հուգո Մորալեսի և իրավաբան Ժանետ Մադրիսի կողմից։

Տես նաև Խմբագրել

Հարավային Ամերիկայի երկրների ցանկ

Ծանոթագրություններ Խմբագրել

↑ Miguel Tinker Salas (օգոստոսի 2, 2004)։ «Culture, Power, and Oil: The Experience of Venezuelan Oil Camps and the Construction of Citizenship»։ in Gilbert G. Gonzalez, Raul A. Fernandez, Vivian Price, David Smith, Linda Trinh Võ։ Labor Versus Empire: Race, Gender, Migration։ Routledge։ էջ 142։ ISBN 978-1-135-93528-3
↑ "Venezuela". Archived 4 September 2011 at the Wayback Machine. Friends of the Pre-Columbian Art Museum. (retrieved 9 July 2011)
↑ Left Sarah (ապրիլի 16, 2002)։ «Simon Bolivar»։ The Guardian։ Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 30
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 «Վենեսուելայի նախագահը հայտարարել է տարվա սկզբից նվազագույն աշխատավարձի 40 տոկոսով բարձրացման մասին»։ news.am։ 2018-01-01։ Վերցված է 2023-07-05
↑ Венесуэла решила создать новый территориальный субъект

Արտաքին հղումներ Խմբագրել

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Վենեսուելա կատեգորիայում։

[Salas2004-1] Miguel Tinker Salas (օգոստոսի 2, 2004)։ «Culture, Power, and Oil: The Experience of Venezuelan Oil Camps and the Construction of Citizenship»։ in Gilbert G. Gonzalez, Raul A. Fernandez, Vivian Price, David Smith, Linda Trinh Võ։ Labor Versus Empire: Race, Gender, Migration։ Routledge։ էջ 142։ ISBN 978-1-135-93528-3

[art-2] "Venezuela". Archived 4 September 2011 at the Wayback Machine. Friends of the Pre-Columbian Art Museum. (retrieved 9 July 2011)

[3] Left Sarah (ապրիլի 16, 2002)։ «Simon Bolivar»։ The Guardian։ Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 30

[news-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 ^4,6 ^4,7 ^4,8 «Վենեսուելայի նախագահը հայտարարել է տարվա սկզբից նվազագույն աշխատավարձի 40 տոկոսով բարձրացման մասին»։ news.am։ 2018-01-01։ Վերցված է 2023-07-05

[vz.ru-5] Венесуэла решила создать новый территориальный субъект

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]