Հորդանան

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հորդանան (այլ կիրառումներ)

Հորդանան (մինչև 1950 թվականը՝ Անդրհորդանան) (ՄՀԱ՝ /ˈdʒɔrdən/; Արաբերեն՝ الأردن անգլ.՝ Jordan) պաշտոնական անվանում Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորություն (Արաբերեն لمملكة الأردنية الهاشمية անգլ.՝ Hashemite Kingdom of Jordan‎), արաբական թագավորություն Առաջավոր Ասիայում՝ Հորդանան գետի ափին։ Հարավում սահմանակից է Սաուդյան Արաբիային, հարավ-արևելքում՝ Իրաքին, հյուսիս-արևելքում՝ Սիրիային, արևմուտքում՝ Իսրայելին և Պաղեստինի Պետությանը։ Հորդանանի թագավորությունը սահմանադրական միապետություն է, որի կառավարության նստավայրը մայրաքաղաք Ամման է։

اَلمَمْلَكَة اَلأُرْدُنِيَّة اَلهَاشِمِيَّة Ալ-Մամլակահ Ալ-Ուրդանիյահ Ալ-Հաշիմիյահ Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորություն
Դրոշ Զինանշան
Նշանաբան՝ Արաբերեն։ الله، الوطن، المليك Ալլահ, Ալ-Վատան, Ալ-Մալեկ "Աստված, Հայրենիք, Թագավոր"
Ազգային օրհներգ՝ عاش المليك   Հորդանանի Թագավորական հիմնը   ("Աս-սալամ ալ-մալակի ալ-ուրդոնի")1 Երկար ապրի թագավորը
Հորդանան դիրքը
Մայրաքաղաք		Ամման 31°57′N, 35°56′E
Պետական լեզու(ներ)		Արաբերեն
Շրջանային լեզուներ		Անգլերեն, Ֆրանսերեն, Հայերեն, Պարսկերեն
Կառավարում		Սահմանադրական միապետություն
-	Թագավոր	Աբդալլահ II
-	Վարչապետ	Բիշր Խասաունե
Անկախություն
-	Բրիտանական մանդատի ավարտ	մայիսի 25 1946
Տարածք
-	Ընդհանուր	89,342 կմ²  (112-րդ)
-	Ջրային (%)	0.8
Բնակչություն
-	հուլիս 2010 նախահաշիվը	6,407,085  (106-րդ)
-	հուլիս 2004 մարդահամարը	5,611,202
-	Խտություն	68.4 /կմ² (133-րդ) 138.8 /մղոն²
ՀՆԱ (ԳՀ)		2010 գնահատում
-	Ընդհանուր	$34.528 միլիարդ
-	Մեկ շնչի հաշվով	$5,956
ՀՆԱ (անվանական)		2010 գնահատում
-	Ընդհանուր	$27.527 միլիարդ
-	Մեկ շնչի հաշվով	$4,499
Ջինի (2002–03)		38.8 (միջին)
ՄՆԶԻ (2010)		▲ 0.681 (բարձր) (82-րդ)
Արժույթ		Հորդանանյան դինար (JOD)
Ժամային գոտի		+2 (ՀԿԺ+2)
-	Ամռանը (DST)	+3 (ՀԿԺ+3)
Ազգային դոմեն		.jo, الاردن.
Հեռախոսային կոդ		+962

Պատմություն

Նեոլիտի դարաշրջանում (մ.թ.ա 8500-4500 թվականներ) սկսում է զարգանալ գյուղական տնտեսությունը։ Աին Գիազալլի շրջանում Ամմանի հյուսիսում գիպսե արձանիկներ են հայտնաբերվել։ Էնեոլիթյան կամ պզնձե դարաշրջանում (մ.թ.ա. 4500-3200 թվականներ) Փայնայում սկսեցին հալեցնել պղինձը, հայտնաբերվել են ֆրեսկաներ այդ ժամանակաշրջանի Տելալատ Ալ-Գխասուլ գյուղում։

Աշխարհագրություն

Կլիմա

Հորդանանում գերիշխում է միջերկրածովային կլիման։ Ամռանը ջերմաստիճանը 30 °C (86 °F) և համեմատաբար զով է, ձմռանը՝ 13 °C (55 °F)։ Հյուսիսում նոյեմբերից մարտ ամիսներին անձրևներ են տեղում։ Կարմիր և Մեռյալ ծովերում ջրի ջերմաստճիանը +21 °C ցածր չի լինում։ Միաժամանակ երկրի կենտրոնական հատվածներում գիշերները զով եղանակ է։

Քաղաքականություն և կառավարություն

Հորդանանը դուալիստական միապետություն է, որն ամրագրված է Սահմանադրությամբ, որն ընդունվել է 1952 թվականի հունվարի 8-ին։ Բացառիկ ուժը կենտրոնացած է թագավորի և նրա նախարարների խորհրդի ձեռքում։ Թագավորը ստորագրում է բոլոր օրենքները, նրա վետոյի իրավունքը կարող է հաղթահարվել Ազգային ժողովի երկու պալատների ձայների երկու երրորդով։ Նա իր հրամանագրերով նշանակում է բոլոր դատավորներին, հաստատում է Սահմանադրության փոփոխությունները, հայտարարում է պատերազմ և հրամայում է զինված ուժերին։

Նախարարների խորհուրդը, որը վարում է վարչապետը, նշանակվում է թագավորի կողմից, որը վարչապետի խնդրանքով կարող է հեռացնել առանձին նախարարներ։

Սահմանադրությունը նախատեսում է երեք տեսակի դատարաններ ՝ քաղաքացիական, կրոնական և հատուկ։ Վարչականորեն Հորդանանը բաժանված է 12 նահանգների, որոնց կառավարիչները նշանակվում են թագավորի կողմից։ Դրանք խորհրդի բոլոր գերատեսչությունների և իրենց կողմից վստահված տարածքներում զարգացման ծրագրերի միակ ղեկավարներն են։

Թագավորական զինված ուժերը նույնպես թագավորի վերահսկողության տակ են։

Իրավունք

Հորդանանի իրավական համակարգը գործում է Շարիաթ օրենքով նաև Օսմանյան-Եգիպտական օրենքներով։ Նաև ազդել ցեղային ավանդույթները։

Հորդանանն ունի Շարիաթի դատարաններ և քաղաքացիական դատարաններ։ Ամենաբարձր դատարանը վճռաբեկ դատարանն է, որին հաջորդում է վերաքննիչ դատարանը։ Քաղաքացիական դատարաններն ունեն իրավասություն քրեական և քաղաքացիական գործերով, իսկ շարիաթի դատարանները գործում են ամուսնության, ամուսնալուծության, և ժառանգության հարցերով։ Շարիաթի դատարաններում, երկու կանանց վկայությունը հավասար է մեկ մարդու վկայության։

Հորդանանում սահմանադրությունը ընդունվել է 1952 թվականի հունվարի 11-ին և արդեն փոփոխվել է բազմաթիվ անգամներ։ Դատարանները բաժանվում են երեք կատեգորիաների քաղաքացիական, կրոնական և հատուկ։ Քաղաքացիական դատարանները զբաղվում են քաղաքացիական և քրեական գործերով, քաղաքացիական դատարանները ներառում դատավոր դատարաններ, առաջին ատյանի դատարանները, վերաքննիչ դատարաններ, բարձր Վարչական դատարանների և Գերագույն դատարան։

Վարչական բաժանում

Հիմնական հոդված՝ Հորդանանի վարչական բաժանում

Հորդանանը բաժանվում է 12 մուհաֆազաների (մարզերի)։ Բոլորը, բացի Բալքայից, ունեն նույնանուն վարչական կենտրոններ։ Մուհաֆազաները գլխավորում են նահանգապետները, որոնք նշանակվում են թագավորի կողմից։ Մարզերն իրենց հերթին բաժանվում են 52 շրջանների:

Հորդանանի վարչական բաժանում № Անվանում Կենտրոն Տարած կմ2 Բնակչություն 1 Աջլունի մարզ Աջլուն 420 143 700 2 Ակաբայի մարզ Ակաբա 6 905 136 200 3 Ամմանի մարզ Ամման 7 579 2 419 600 4 Ջարաշի մարզ Ջարաշ 410 187 500 5 Իրբիդի մարզ Իրբիդ 1 572 1 112 300 6 Մաանի մարզ Մաան 32 832 118 800 7 Մադաբայի մարզ Մադաբա 940 156 300 8 Զարքայի մարզ Զարքա 4 761 931 100 9 Բալքայի մարզ Սալտ 1 120 418 600 10 Քարաքի մարզ Ալ-Քարաք 3 495 243 700 11 Ալ-Մաֆրակի մարզ Ալ-Մաֆրակ 26 551 293 700 12 Ալ-Տաֆիլայի մարզ Ալ-Տաֆիլա 2 209 87 500

ԱՄՄԱՆ Զարքա Ջերշա Բալքա Մաֆրաք Մադաբա Աքաբա Մաան Իրբիդ Քարք Թաֆիլահ Աջլուն

Մարդու իրավունքներ

2010 թվականի Արաբական Ժողովրդավարության ինդեքսի բարեփոխումների նախաձեռնությամբ առաջին տեղում Հորդանան է ժողովրդավարական բարեփոխումների հարցում։

Արտաքին կապեր

Հայ-Հորդանանիան կապեր

Դիվանագիտական հարաբերություններ Հայաստանի և Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության միջև հաստատվել են 1991. հուլիսի 18-ին։ Հորդանանի Հաշիմյան Թագավորության Թագավոր Աբդալլահ Երկրորդ Իբն Ալ-Հուսեյն Ալ-Հաշիմիի հրավերով Նախագահ Սերժ Սարգսյանը հոկտեմբերի 29-ին պաշտոնական այցով մեկնել է Հորդանան։

Տնտեսություն

Հորդանանն ունի շատ սահմանափակ բնական ռեսուրսներ (հատկապես ջրի և էներգիայի պակաս՝ նավթ և ածուխ)։

Առավելություններ. Ֆոսֆատի արտահանման մեծ ծավալ։ Աշխատանքի առկայություն։ Աքաբայի նավահանգիստը հատուկ տնտեսական գոտի է։

Թուլություններ. Կախվածություն էներգիայի ներմուծումից։ Ներմուծումը գերազանցում է արտահանումը։ Գործազրկությունը (2004 թ. 15%), որն ավելի է սրվել Պարսից ծոցի պատերազմի ժամանակ Քուվեյթից փախստականների ներհոսքի պատճառով։ Գյուղատնտեսությունը զարգացնելու անկարողությունը։ Տարածաշրջանում քաղաքական անկայունությունը վնասում է զբոսաշրջությանը։

Արտահանման հիմնական ապրանքներ (2017). քիմիական արտադրանք (ներառյալ պարարտանյութեր և դեղամիջոցներ) - 30%, տեքստիլ արտադրանք (ներառյալ հագուստ) - 27%, ֆոսֆատներ - 8.2%, բանջարեղեն, մրգեր, համեմունքներ (ներառյալ լոլիկ, վարունգ)։

Հիմնական գնորդները՝ ԱՄՆ (24%), Սաուդյան Արաբիա (10%), Հնդկաստան (10%), Իրաք (6,6%) և Ինդոնեզիա (4,8%)։ Հիմնական մատակարարները՝ Չինաստան (13%), Սաուդյան Արաբիա (13%), ԱՄՆ (7,5%), Արաբական Միացյալ Էմիրություններ (4,7%) և Գերմանիա (4,4%)։

Հորդանանի առևտրաշրջանառությունը Ռուսաստանի հետ գնալով աճում է։

Ժողվրդավարություն

Կրոն

Աբու Դերվիշ մզկիթ

Հիմնական հոդված՝ Կրոնը Հորդանանում

Հորդանանում գերակշռող կրոնը սուննի իսլամն է։ Երկրի բնակչության մոտ 92%-ը կազմում են մուսուլմանները։ Կան մի փոքր թվով Ահմադի մուսուլմանների։ Հորդանան ունի քրիստոնեական փոքրամասնություն որ կազմում է երկրի բնակչության 6%։ Քրիստոնյաները հիմնականում Հայ առաքելական և Հույն ուղղափառ եկեղեցու հետևորդներ են կան նաև Ղպտի ուղղափառ և փոքրաթիվ կաթոլիկներ և բողոքականեր։ Իսկ մնացած 2%-ը շիա մուսուլմաններ են։ Իսլամը Հորդանանի պաշտոնական կրոն է։

Հայերն Հորդանանում

Հիմնական հոդված՝ Հայերը Հորդանանում

Հայերը Հորդանանի տարածքում բնակություն են հաստատել վաղ ժամանակներից։ Նրանց թիվն ավելացել է խաչակրաց արշավանքների ժամանակաշրջանում (XI-XIII դդ)։ Սակայն Հորդանանի հայ համայնքը ձևավորվել և ստվարացել է 1915 թ.-ի Մեծ Եղեռնի ժամանակ և հետո, երբ բազմաթիվ գաղթականներ ապաստանել են Հորդանանում։ 1948 թ.-ին հայերի թիվը շուրջ 6 հազար էր, 1980 թ.-ին՝ 3 հզ, 1995 թ.-ին՝ 2 հզ։ Հիմնականում բնակվում են Ամմանում, նաև Ակաբա, Զարքա, Իրբիդ, Մադաբա և Ռուսեյֆա քաղաքներում։ Նրանք արհեստավորներ են (հայտնի են հայ լուսանկարիչները, Ամմանի լուսանկարիչների 3/4-ը հայեր են), առևտրականներ (ոսկերիչ-գոհարավաճառներ), կան մտավորականներ։ Համայնքը համախմբված է եկեղեցու շուրջը, որի հոգևոր պետին նշանակում է Երուսաղեմի հայոց պատրիարքը։ Ամմանում հայերն ապրում են հայկական թաղամասում, որտեղ գործում է Սուրբ Թադևոս եկեղեցին։ Հորդանանում աշխատանք են ծավալում ՀԲԸՄ, ՀՕՄ, ՀՄԸՄ, ՀՄՄ մասնաճյուղերը, Ազգային մարզական միությունը (Տիկնանց հանձնախմբով), մարզական (բասկետբոլի) խմբեր, «Մասիս» նվագախումբը։ Հայերը հաճախում են Յուզպաշյան ազգային վարժարան, գործում է Կյուլպենկյան մանկապարտեզը։ Գրեթե մարել է հայ կաթոլիկների Սահակ-Մեսրոպ վարժարանը (հաճախում են օտարները)։ 1993 թ.-ից լույս է տեսնում «Անդրադարձ» ամսաթերթը։

Մշակույթ

Տոներ

Պետական տոները Հորդանանում

Ամսաթիվ	Շաբաթ	Տոնի Տեսակ	Տոն
Հունվարի 1	Չորեքշաբթի	Ազգային տոն	Նոր Տարի
Հունվարի 30	Երկուշաբթի	Ազգային տոն	Աբդուլլահ I թագավորի ծննդյան օր
Մայիսի 1	Հինշաբթի	Ազգային տոն	Աշխատանքի օր
Մայիս 25	Կիրակի	Ազգային տոն	Անկախության օր
Հուլիս 28 - 31	Երկուշաբթից հինգշբթի	Ազգային տոն	Էիդ-ալ-Ֆիտրի տոն
Հոկտեմբեր 3 - 7	Ուրբաթից երեքշաբթի	Ազգային տոն	Էիդ-ալ-ադահի տոն
Հոկտեմբերի 25	Շաբաթ	Ազգային տոն	Մուհամարյան Նոր տարի
Դեկտեմբերի 25	Հինշաբթի	Ազգային տոն	Սուրբ Ծննդյան օրը

Տես նաև

• Ուղեցույց Հորդանան
• Հորդանան գետ
• Հարավարևմտյան Ասիա
• Պետական տոներ Հորդանանում

Գրականություն

• El-Anis, Imad. Jordan and the United States: The Political Economy of Trade and Economic Reform in the Middle East (I.B. Tauris, distributed by Palgrave Macmillan; 2011) 320 pages; case studies of trade in textiles, pharmaceuticals, and financial services.
• Goichon, Amélie-Marie. Jordanie réelle. Paris։ Desclée de Brouwer (1967-1972). 2 vol., ill.
• Robins, Philip. A History of Jordan (2004).
• Ryan, Curt. "Jordan in Transition: From Hussein to Abdullah" (2002).
• Salibi, Kamal S. The Modern History of Jordan (1998).
• Teller, Matthew. The Rough Guide to Jordan (4th ed., 2009).
• Eran, Oded. The End of Jordan as We Know It?, Israel Journal of Foreign Affairs, Vol. 6, No. 3 (2012) Արխիվացված 2014-09-05 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ

• Հորդանանի կառավարություն Արխիվացված 2014-07-16 Wayback Machine
• Հորդանանի ազգային հեռուստալիք
• Հորդանան Արխիվացված 2014-11-25 Wayback Machine ԴՄՈԶ-ի կայքում
• Հորդանան BBC-ի լուրերի կայքում
• Հորդանան Վիքիճամփորդ
• Հորդանան Վիկիմեդիա ատլաս
• Հորդանանի աշխարհագրական քարտեզ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հորդանան» հոդվածին։

Հորդանան   Առաջավոր Ասիա

Այս հոդվածի նախնական տարբերակը կամ նրա մասը վերցված է Հայկական համառոտ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 586)։