Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի

հայ փիլիսոփա, գրող
(Վերահղված է Գրիգոր Մագիստրոսից)

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի (հայտնի է նաև որպես՝ Գրիգոր Մագիստրոս Բջնեցի (մոտ 990[1], Բջնի, Հայաստան - 1058[1]), գիտնական, փիլիսոփա, բանաստեղծ, քաղաքական և ռազմական գործիչ։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի
Ծնվել էմոտ 990[1]
Բջնի, Հայաստան
Մահացել է1058[1]
Ազգությունհայ
Մասնագիտությունգիտնական, փիլիսոփա և ուսուցիչ
Գործունեության ոլորտփիլիսոփայություն, քերականություն, բնական պատմություն, մաթեմատիկա և բժշկություն
Տիրապետում է լեզուներինհայերեն
Երեխա(ներ)Գրիգոր Բ Վկայասեր, Վասակ Պահլաւունի, Մարիամ Պահլավունի և անանուն Պահլաւունի
ՀայրՎասակ Պահլաւունի
Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
 Grigor Magistros Վիքիպահեստում

Սպարապետ Վասակ Պահլավունու որդին է։

Կենսագրություն

խմբագրել

Սկզբնական կրթությունը ստացել է Անիի դպրոցում, այնուհետև ուսանել է Կ. Պոլսում։ Հորեղբոր՝ սպարապետ Վահրամ Պահլավունու հետ պայքարել է ներքին և արտաքին թշնամիների դեմ, նպաստել Բագրատունիների գահի ամրապնդմանը։ 1045 թ.-ին Կ. Պոլսում Կոստանդին IX Մոնոմախոսի կայսրի կողմից Գագիկ Բ-ի ձերբակալումից հետո, իր տիրույթները հանձնում է Բյուզանդիային՝ փոխարենը կալվածքներ ստանալով Հարավային Հայաստանում ու Միջագետքում։ Բյուզանդական կայսրը նրան շնորհում է մագիստրոսի տիտղոս, 1048 թ.-ին նշանակում Հարավային Հայաստանի և Միջագետքի կուսակալ։ Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու գլխավորությամբ բյուզանդական բանակը ջախջախում է թոնդրակեցիների շարժումը։ Ի տարբերություն նախորդ աղանդահալած իշխանների և կաթողիկոսների, Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, թույլ չի տալիս, որ զինվորները խոշտանգեն աղանդավորներին, սպանեն կամ աղվեսադրոշմով խարանեն նրանց։ Լինելով բարձրաստիճան բյուզանդական պաշտոնյա՝ շարունակել է սերտ կապեր պահպանել հայ իրականության հետ, նշանակալից դեր խաղացել Հայաստանի կյանքում։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին եղել է ժամանակի ամենակրթված մարդկանցից մեկը, զգալի հետք թողել միջնադարյան հայ մշակույթի պատմության մեջ, նպաստել գիտության և գրականության զարգացմանը։ Հիմնել է դպրոց-ճեմարան, դասավանդել ճարտասանություն, փիլիսոփայություն, քերականություն, մաթեմատիկա և այլն։ Նրա նախաձեռնությամբ կառուցվել է Բջնիի Սբ. Աստվածածին վանքը, Կեչառիսի վանքի Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին, Հավուց Թառի Սբ. Ամենափրկիչ եկեղեցին և այլ կոթողներ։

Մեզ են հասել Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու նամակները («Թղթեր», հրատարակվել են 1910)։ Գրել է նաև «Մեկնութիւն քերականին» քերականագիտական երկը (առաջին նգամ հրատարակվել է Լ. Խաչերյանի «Գրիգոր Պահլավունի Մագիստրոս (985–1058 թթ.). Կյանքն ու գործունեությունը» գրքում, 1987), չափածո ստեղծագործություններ («Տաղասացութիւնք», 1868), որոնցից ամենանշանավորը «Առ Մանուչե» («Հազարտողեան») պոեմն է՝ Աստվածաշնչի համառոտ հանգավորված վերապատումը։ 1016 տողանոց պոեմի վերջին 116 տողը նվիրված են Հայոց եկեղեցու պատմությանը՝ Գրիգոր Ա Լուսավորչից մինչև հայերեն գրերի գյուտը։ Իր նամակներում նշում է, որ թարգմանել կամ ծրագրել է թարգմանել հույն և ասորի հեղինակների երկեր, որոնցից պահպանվել է միայն Էվկլիդեսի «Սկզբունքների» մի հատվածի թարգմանությունը։ Ունեցել է հետաքրքրասիրությունների լայն շրջանակ՝ հին հունական և հայկական դիցաբանություն, փիլիսոփայություն ու աստվածաբանություն, ճշգրիտ գիտություններ, պատմություն, գրականություն, արվեստ։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունին, զարգացնելով Դավիթ Անհաղթի նեոպլատոնականությունը, հակվել է դեպի ռացիոնալիզմը և բնափիլիսոփայությունը։ Կարևորել է բնագիտությունն ու մաթեմատիկան, պետք է նախապատրաստեն մարդկային միտքը «բնությունից վեր գտնվող» գերագույն գոյի՝ Աստծո ճանաչման համար։ Ընդունել է Աստծո գոյության տիեզերաբանական ապացույցը, համաձայն որի՝ բնության՝ որպես Աստծո ստեղծագործության ճանաչումով կարելի է ըմբռնել նրա Արարչի էությունը։

Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունու գործերում ուշագրավ մտքեր կան կենսաբանության, բժշկագիտության, տիեզերագիտության, երաժշտության տեսության, գեղագիտության և այլնի վերաբերյալ։ Հայտնի է նաև որպես շարականագիր և տաղասաց։

Աշխատություններ

խմբագրել

Գրականություն

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատոր 3 (հայ.) — հատոր 3. — էջ 216—218.
 Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի» հոդվածին։
 Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի» հոդվածին։
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի» հոդվածին։
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 216