Տաթև (քանդակ)
«Տաթև», հայ քանդակագործ Արա Սարգսյանի քանդակը[1], որը նա ստեղծել է 1962 թվականին[2] (գիպս[3], հետագայում ձուլվել է բրոնզից[2])։ Քանդակը ներկայացնում է Տաթևի ժայռից կոմունիստներին ձորը նետելու տեսարանից մի հատված և ինքնուրույն գործ է, սակայն «գաղափարի, ոգու, գեղարվեստական մտածելակերպի ու մարմնավորման մեծ հարազատություն ունի» հեղինակի «Հիրոսիմա» քանդակի հետ[4]։
 | |
|---|---|
 | |
| տեսակ | քանդակ |
| քանդակագործ | Արա Սարգսյան |
| տարի | 1962 |
| բարձրություն | 87 սանտիմետր |
| լայնություն | 86 սանտիմետր |
| խորություն | 46 սանտիմետր |
| նյութ | բրոնզ |
| գտնվելու վայր | Արա Սարգսյանի և Հակոբ Կոջոյանի տուն-թանգարան |
| հավաքածու | Արա Սարգսյանի և Հակոբ Կոջոյանի տուն-թանգարան |
| քաղաք | Երևան |
| սեփականատեր | Արա Սարգսյանի և Հակոբ Կոջոյանի տուն-թանգարան |
Պատմություն խմբագրել
1950-ական թվականներից Արա Սարգսյանն սկսել է աշխատել Տաթևի ժայռից կոմունիստներին ձորը նետելու սյուժեի վրա, բազմաթիվ էսքիզներ է արել իրար մոտիկ ու իրարից հեռու տարբերակումներով, իսկ 1962 թվականին ստեղծել է վերջնական տարբերակը տարբերակը, որը քանդակվել է գրեթե բնական չափերով ու ձուլվել գիպսից։ Այն առաջին անգամ ներկայացվել է հեղինակի՝ 1962 թվականին անցկացված անհատական ցուցահանդեսում[4]։ Մի քանի տարի անց ստեղծվել է քանդակի բրոնզե տարբերակը, որն ընդգրկվել է Հայաստանի պետական պատկերասրահում ներկայացված Արա Սարգսյանի աշխատանքների շարքում[4]։
Նկարագրություն խմբագրել
«Տաթև» քանդակը ներկայացնում է տանջանքների ենթարկված ծնկաչոք մարդու, որի ձեռքերը սեղմում են նրա մեջքի հետևում դրված տախտակը։ Ի տարբերություն նույնպես տառապող ծնկաչոք մարդու պատկերող «Հիրոսիմա» քանդակի, որտեղ մարդն ինքն է ծնկի իջել բոլոր կողմերից վրա հասած անտեսանելի հարվածի ազդեցությամբ, «Տաթևում» հերոսին տանջել են, ոլորել, գալարել, ոչ թե ստիպել, որ նա ինքը ծնկի գա, այլ ուժով, հրելով ծնկի են բերել, և մենք գրեթե շոշափելի որոշակիությամբ տեսնում ենք մարդկային այն չքանդակված բիրտ ու անագորյուն ձեռքերը, որ բռնացել են հերոսի վրա, նրան խոշտագնել, զգետնել, գամել տախտակի ծվենին, որն ասես նույնպես խոշտանգված է»[4]։
«Տաթևի» հերոսը շարունակ գտնվում է իրեն պահող աներևույթ ձեռքերի ծանրության տակ, և եթե մի պահ այդ բռնացող ձեռքերը ետ քաշվեն, նա իսկույն ոտքի կկանգնի։
Դա, ինչպես և տախտակի ծվենն ուժգին սեղմող ջլապինդ բազուկները, ակնհայտորեն ցույց են տալիս, որ այստեղ հերոսը ջարդված չէ, հոգեպես ընկճված չէ[4]։
Եթե «Հիրոսիմա» քանդակում Արա Սարգսյանը ներկայացրել է ճապոնացու ընդհանրական կերպար, ապա «Տաթև» քանդակը ներկայացնում է կոնկրետ սյուժե կոնկրետ իրադրության մեջ․ պատկերված է հայ կոմունիստ՝ Զանգեզուրում տեղի ունեցած կոտորածի զոհերից մեկը, որին ցած են նետել ժայռից։ Քանդակագործը այդ ամենը ներկայացրել է մի քանի դետալներով, որոնց թվում են տղամարդու կոմունարկան, նրա ազգային դիմագծերն ու «արձանը ժայռաձև պատվանդանի հետ կապակցող կոմպզիցիոն մի սքանչելի հնար․ հերոսի ծնկները պատվանդանի հորիզոնական հարթությունից դուրս են դրված և դա ակնարկում է նրան ձորը նետելը»[4]։
Պլաստիկական ձևերի մեջ ամփոփված մի իսկական ողբերգություն է «Տաթևը» (1962), որտեղ ստեղծագործության հիմքում, ինչպես և «Հիրոսիմայում», ընկած է տանջանքը։ Դրսևորելով սյուժետային կոնկրետություն` Սարգսյանն այս քանդակում հետապնդել և հասել է թեմատիկ մեծ ընդհանրացման` տալով մարդկության համար միշտ մաքառող և ընկնող մարտիկի անընկճելի կերպարը` հերոսական տանջանքի պաթոսով։ Կործանվում է, բայց չի ընկնում` այս էր իմ գաղափարը- ասել է քանդակագործը[5][6]։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ Արա Սարգսյանի մասին Արխիվացված 2022-03-25 Wayback Machine avproduction.am կայքում
- ↑ 2,0 2,1 «Տաթև» քանդակը Արա Սարգսյանի և Հակոբ Կոջոյանի տուն-թանգարանի կայքում
- ↑ «Հայկական սովետական հանրագիտարան», խմբագիր՝ Վիկտոր Համբարձումյան, Երևան, Հայ սովետական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1984, էջ 220։
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 Վահան Հարությունյան, Արա Սարգսյան, Հայաստան հրատարակչություն, Երևան, 1975, էջեր 118-119։
- ↑ Հուշեր Արա Սարգսյանի մասին, խմբ.` Ռ. Զարյան, Երևան, 1990։
- ↑ Արա Սարգսյան, Բոսֆորի ափից մինչև անմահություն, ՎարդՀրատ ՍՊԸ, 2017։