Վիքիպեդիա

Աֆրիկայի տնտեսություն

Աֆրիկայի տնտեսությունը բաղկացած է առևտրից, արդյունաբերությունից, գյուղատնտեսությունից և մայրցամաքի մարդկային ռեսուրսներից։ 2019 թվականի դրությամբ մոտավորապես 1,3 միլիարդ մարդ էր ապրում[1] Աֆրիկայի 54 երկրում։ Աֆրիկան ռեսուրսներով հարուստ մայրցամաք է[3][4]։ Վերջին ժամանակների աճը պայմանավորված էր ապրանքների, ծառայությունների և արտադրության վաճառքի աճով[5]։ Մասնավորապես, Արևելյան Աֆրիկան, Արևմտյան Աֆրիկան, Կենտրոնական Աֆրիկան և Հարավային Աֆրիկան 2050 թվականի դրությամբ կանխատեսվում է՝ հասնելու են 29 տրիլիոն դոլարի ՀՆԱ-ի[6]։

Աֆրիկայի տնտեսություն
Վիճակագրություն
Բնակչություն1.307 միլիարդ (16%; 2019)[1]
ՀՆԱ$2.58 տրիլիոն (անվանական; 2020)[2]
$6.36 տրիլիոն (PPP; 2017)[2]
ՀՆԱ-ի աճ3.7%[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով$1,970 (2020; 6–րդ)[2]
Միլիոնատերեր (US$)140,000 (0.011%)
Գործազրկություն15%

2013 թվականի մարտին Աֆրիկան ճանաչվել էր որպես աշխարհի ամենաաղքատ բնակեցված մայրցամաքը. ողջ Աֆրիկայի համակցված ՀՆԱ-ն հազիվ կազմում էր Միացյալ Նահանգների ՀՆԱ-ի մեկ երրորդը, այնուամենայնիվ, Համաշխարհային բանկը սպասում է, որ Աֆրիկայի երկրների մեծ մասը կհասնի «միջին եկամտի» մակարդակի (սահմանվում է մեկ տարում մեկ շնչի հաշվով նվազագույնը 1000 Ամերիկյան դոլար) 2025 թվականին, եթե ներկայիս աճի մակարդակը շարունակվի[7]։ Աֆրիկայի աղքատ տնտեսության համար կան շատ պատճառներ. պատմականորեն Աֆրիկան ուներ մի շարք հարուստ կայսրություններ, որոնք առևտրով էին զբաղվում աշխարհի շատ հատվածներում, այնուամենայնիվ, եվրոպական գաղութացումը և հետագա մարտահրավերները, որոնք ստեղծվել էին ապագաղութացումից և սրվել Սառը պատերազմից, ստեղծեցին տնտեսական միջավայր և սոցիալական անկայունություն։

Այնուամենայնիվ, 2013 թվականի դրությամբ Աֆրիկան աշխարհի ամենաարագ աճող մայրցամաքն էր՝ տարեկան 5,6%-ով, և ՀՆԱ-ն սպասվում էր, որ աճի տարեկան ընդհանուր ավելի քան 6%-ով 2013-2023թթ․ ընթացքում[3][8]։ 2017 թվականին Աֆրիկյան զարգացման բանկը հաղորդեց, որ Աֆրիկան աշխարհի երկրորդ ամենաարագ աճող տնտեսությունն ունի և գնահատում էր, որ ընդհանուր աճը կվերադառնա 3,4%-ի 2017 թվականին, մինչ աճը սպասվում էր ավելանալ 4,3%-ով 2018 թվականին[9]։ Աճը առկա էր ողջ մայրցամաքով, երբ Աֆրիկայի երկրների մեկ երրորդը գրանցում էին 6% կամ ավելի բարձր աճի մակարդակ, և մյուս 40%-ը աճում էր տարեկան 4-6%[3]։ Մի քանի միջազգային բիզնես դիտորդներ նույնպես Աֆրիկան անվանել են աշխարհի ապագա տնտեսական աճի շարժիչ[10]։

Պատմություն խմբագրել

Հավելյալ տեղեկություն՝ Աֆրիկայի գաղութային բաժանում
 
Հին Եգիպտոսի չափման միավորները, որոնք նույնպես ծառայում էին որպես արժույթի միավոր

Աֆրիկայի տնտեսությունը բազմազան էր՝ առաջնորդվելով լայնածավալ առևտրային ուղիներով, որոնք զարգացել են քաղաքների և թագավորությունների միջև։ Որոշ առևտրային ուղիներ հողային էին, որոշները ներառում էին ուղղորդող գետեր, և մյուսները զարգացել էին նավահանգստային քաղաքների շուրջ։ Աֆրիկյան մեծ կայսրություններ առևտրային ցանցերի միջոցով դարձել էին հարուստ, օրինակ՝ Հին Եգիպտոսը, Նուբիան, Մալին, Աշանտին և Օյո կայսրությունը։

 
Մոգադիշոյի սուլթանության միջնադարյան արժույթը

Աֆրիկայի որոշ մասեր ունեն տնտեսական լավ հարաբերություներ Արաբական թագավորությունների հետ, և Օսմանյան կայսրության ժամանակ աֆրիկացիները սկսել էին մեծ թվերով վերափոխվել իսլամի։ Այս զարգացումը, Հնդկական օվկիանոս առևտրային ուղի գտնելու տնտեսական ներուժի հետ միասին, պորտուգալացիներին բերեց Ենթասահարական Աֆրիկա որպես կայսերական ուժ։ Գաղութական հետաքրքրությունները ստեղծեցին նոր արդյունաբերություններ՝ հագեցնելու եվրոպացիների քաղցը այնպիսի ապրանքների համար, ինչպես՝ արմավենու յուղը, ռետինը, բամբակը, թանկարժեք մետաղը, համեմունքներ, դրամային բերք այլ ապրանքներից և ինտեգրեց հատկապես ափամերձ տարածքները Ատլանտյան տնտեսության հետ[11]։

20-րդ դարում Աֆրիկյան երկրների անկախացմանը հաջորդելով՝ տնտեսական, քաղաքական և սոցիալական ընդվզումները սպառեցին մայրցամաքի մեծ մասը։ Տնտեսական անկումը որոշ երկրներում, ցավոք, ակնհայտ էր վերջին տարիներին։

Աֆրիկյան տնտեսության պայթյունի արշալույսը (ինչը տեղում է 2000-ականներից սկսած) համեմատվում էր Չինական տնտեսության պայթյունի հետ, որը առաջացավ Ասիայում 1970-ականների վերջից սկսած[12]։ 2013 թվականին Աֆրիկան աշխարհի ամենաարագ աճող տնտեսություններից 7-ի տունն էր[13]։

2018 թվականի դրությամբ Նիգերիան ամենամեծ տնտեսությունն ուներ անվանական ՀՆԱ-ով, նրան հետևում էր Հարավային Աֆրիկան․ PPP-ով Եգիպտոսը երկրորդ ամենամեծն էր Նիգերիայից հետո[14]։ Հասարակածային Գվինեան տիրապետում էր Աֆրիկայի ամենաբարձր ՀՆԱ-ին մեկ շնչի հաշվով՝ չնայած մարդու իրավունքների խախտումների մասին պնդումներին։ Նավթով հարուստ երկրները, ինչպես Ալժիրը, Լիբիան և Գաբոնը և հանքային հարուստ Բոտսվանան 21-րդ դարում ամենաբարձր տնտեսական տեղերում են, մինչ Զիմբաբվեն և Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունը պոտենցիալ աշխարհի ամենահարուստ ազգերի շարքում խորտակվեցին աշխարհի ամենաաղքատ ազգերի ցուցակում՝ շնորհիվ համատարած քաղաքական կոռուպցիայի, պատերազմի և աշխատուժի արտահոսքի։ Բոտսվանան մնում է որպես Աֆրիկայի ամենաերկար և աշխարհի ամենաերկար տնտեսական պայթյունների ժամանակաշրջան ունեցող երկրներից մեկը (1966-1999թթ․):

Ներկա պայմաններ խմբագրել

 
Եթովպիայի Ազգային ցեմենտ բաժնետիրական ընկերության նոր մասնաճյուղը Դիրե Դաուայում

ՄԱԿ-ի կանխագուշակումներով Աֆրիկայի տնտեսական աճը 2018 թվականին կհասնի 3,5%, իսկ 2019 թվականին՝ 3,7%[15]։ 2007 թվականի դրությամբ Աֆրիկայում աճը գերազանցում էր Արևելյան Ասիայի աճին։ Տվյալները ցույց են տալիս, որ մայրցամաքի որոշ մասեր այժմ արագ աճ են ապրում՝ շնորհիվ իրենց ռեսուրսների և աճող քաղաքական կայունության և 2007 թվականից սկսած կայուն կերպով բարձրացվում է խաղաղության մակարդակը։ Համաշխարհային բանկը զեկուցում է, որ Ենթասահարական Աֆրիկայի երկրների տնտեսությունը աճում է համաշխարհային մակարդակին հավասար կամ գերազանցող մակարդակով[16][17]։ ՄԱԿ-ի տնտեսական և սոցիալական հարցերի վարչության համաձայն՝ տարածաշրջանի համախառն աճի բարելավումը մեծապես վերագրվում է Եգիպտոսի, Նիգերիայի և Հարավային Աֆրիկայի՝ Աֆրիկայի խոշորագույն տնտեսություններից երեքի վերականգնմանը[15]։

Աֆրիկյան ամենաարագ աճող ազգերի տնտեսությունները համաշխարհային միջին մակարդակից նշանակալիորեն ավելի մեծ մակարդակով աճ են ապրել։ 2007 թվականի լավագույն երկրները ներառում են Մավրիտանիան աճի 19,8%-ով, Անգոլան 17,6%-ով, Սուդանը 9,6%-ով, Մոզամբիկը 7,9%-ով և Մալավին 7,8%-ով[18]։ Այլ արագ աճողներ են Ռուանդան, Մոզամբիկը, Չադը, Նիգերը, Բուրկինա Ֆասոն, Եթովպիան։ Այնուամենայնիվ, Աֆրիկայի շատ հատվածներում, ինչպես Զիմբաբվեն, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետությունը, Կոնգոյի Հանրապետությունը և Բուրունդին, աճը եղել է խայտառակ, բացասական կամ դանդաղ։ Շատ համաշխարհային կազմակերպություններ մեծապես հետաքրքրված են և ցանկանում են ներդրումներ կատարել Աֆրիկյան տնտեսությունների զարգացման մեջ[19]։ Հատկապես, որ Աֆրիկան շարունակում է պահպանել տնտեսական բարձր աճ, չնայած ներկա համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամին[20]։

Ներդրումների վերադարձի տեմպը Աֆրիկայում ներկայումս ամենաբարձրն է զարգացող աշխարհում[21]։

Որոշ միջազգային կառույցների կողմից պարտքերի մարումն ուղղված է Աֆրիկայում տնտեսական զարգացմանը աջակցելուն։ 1996 թվականին ՄԱԿ-ը հովանավորեց խիստ պարտք ունեցող աղքատ երկրների նախաձեռնությունը, որը հետագայում վերցրեցին ԱՄՀ-ն, Համաշխարհային բանկը և Աֆրիկայի զարգացման հիմնադրամը բազմակողմանի պարտքերի մարման նախաձեռնության ձևով։ 2013 թվականի դրությամբ նախաձեռնությունը մասնակիորեն մարել է Աֆրիիկյան 30 երկրի պարտք[22]։

Առևտրային աճ խմբագրել

21-րդ դարի սկզբում Աֆրիկայի տնտեսության աճի մեծ մասը առաջացրել է առևտուրը։ Չինաստանը և Հնդկաստանը կարևոր առևտրային գործընկերներ են՝ Աֆրիկայի արտահանումների 12,5%-ը դեպի Չինաստան է և 4%-ը՝ Հնդկաստան, ինչը հաշվարկվում է Չինաստանի ներկրումների 5%-ը և Հնդկաստանի` 8%-ը։ Հինգի խումբը (Ինդոնեզիա, Մալայզիա, Սաուդյան Արաբիա, Թաիլանդ և Արաբական Միացյալ Էմիրություններ) մեկ այլ ավելի ու ավելի կարևոր դարձող շուկա է Աֆրիկայի արտահանումների համար[23]։

Ապագա խմբագրել

 
Բջջային հեռախոսի գովազդ մեքենայի կողային հատվածում, Կամպալա, Ուգանդա

Աֆրիկայի տնտեսությունը աճող առևտրով, անգլերենի մակարդակով (ենթասահարական շատ երկրների պաշտոնական լեզուն), զարգացող գրագիտությամբ և կրթությամբ, հարուստ ռեսուրսների հասանելիությամբ և ավելի էժան աշխատուժով, սպասվում է, որ կշարունակի ավելի լավ ներկայանալ ապագայում։ Աֆրիկայի և Չինաստանի միջև առևտուրը հասնում էր 166 միլիարդ ամերիկյան դոլարի 2011 թվականին[24]։

Աֆրիկան կապրի միայն «ժողովրդագրական դիվիդենտ» 2035 թվականին, երբ իր երիտասարդ և աճող աշխատուժը կունենա ավելի քիչ երեխաներ և թոշակառուներ որպես կախվածություն, որպես բնակչության մեծամասնություն, որն ավելի ժողովրդագրականորեն համեմատելի է դարձնում ԱՄՆ-ի և Եվրոպայի հետ[25]։ Ավելի կրթված է դառնում աշխատուժը՝ սպասվելով, որ 2020 թվականին մոտ կեսը կունենա միջնակարգ կրթություն։ Սպառող դասը ևս առաջանում է Աֆրիկայում և սպասվում է, որ կշարունակի աճել։ Աֆրիկան ունի տնային տնտեսության 5000 դոլարը գերազանցող եկամուտ ունեցող մոտ 90 միլիոն մարդ, ինչը նշանակում է, որ նրանք կարող են ուղղել իրենց եկամտի կեսից ավելին հայեցողական ծախսերի, քան անհրաժեշտություննների։ Այս թիվը 2020 թվականին կարող է հասնել 128 միլիոնի[25]։

ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման՝ Աֆրիկա այցի ընթացքում հայտարարեց 7 միլիարդ ԱՄՆ դոլարանոց ծրագիր ավելի խորը ենթակառուցվածքային զարգացման և Աֆրիկայի պետությունների ղեկավարների հետ ավելի ինտենսիվ աշխատելու համար։ Աֆրիկյան առևտուր անունով նոր ծրագիրը, որը նախագծված էր խթանելու առևտուրը, ինչպես մայրցամաքի մեջ, այնպես էլ Աֆրիկայի և ԱՄՆ-ի միջև, ևս ներկայացրեց Օբաման[26]։

Նոր տնտեսական աճի և Աֆրիկայի միության անդամների կողմից, որից 27-ը մայրցամաքի ամենազարգացող տնտեսություններն են, զարգացման ծրագրի ներկայացումը կխթանի տնտեսական, սոցիալական և քաղաքական ինտեգրմանը մայրցամաքում։ Աֆրիկյան մայրցամաքային ազատ առևտրի գոտին կխթանի բիզնես գործունեությունները անդամ երկրների միջև և մայրցամաքի ներսում։ Սա հետագայում կնվազեցնի պատրաստի ապրանքների և հումքի ներկրման չափից շատ վստահությունը։

Տարիների ընթացքում տնտեսական թերզարգացման պատճառներ խմբագրել

Աֆրիկայի աղքատության թվացյալ խճճված բնությունը իր արմատների պատճառների վերաբերյալ բանավեճի է հանգեցրել։ Էնդեմիկ պատերազմը և անկարգությունը, տարածված կոռուպցիան և բռնապետական ռեժիմը շարունակական տնտեսական խնդիրների և՛ պատճառ են, և՛ հետևանք։ Աֆրիկայի ապագաղութացումը հղի էր սառը պատերազմական հակամարտությամբ սրված անկայունությամբ։ 20-րդ դարի կեսերից սկսած Սառը պատերազմը և՛ աճող կոռուպցիան, և՛ բռնապետությունը ևս նպաստել են Աֆրիկայի աղքատ տնտեսությանը։

Ենթակառուցվածք խմբագրել

 
Անդրաֆրիկյան գլխավոր ճանապարհի ցանց

Արտերկրում զարգացման ինստիտուտի հետազոտությունների համաձայն՝ շատ զարգացող երկրներում ենթակառուցվածքի պակասը ներկայացնում է Հազարամյակի զարգացման նպատակների (ՀԶՆ) տնտեսական աճի և նվաճումների ամենակարևոր սահմանափակումներից մեկը[27]։ Ենթակառուցվածքային ներդրումները և պահպանումը կարող է շատ թանկ լինել, հատկապես այնպիսի տարածքներում ինչպես ցամաքով շրջափակված, գյուղական և նոսր բնակեցված Աֆրիկյան երկրներում[27]։

Վիճարկելի է, որ ենթակառուցվածքային ներդրումները նպաստել են 1990-ից 2005 թվականների ընթացքում Աֆրիկայի աճի բարելավված կատարողականի կեսից ավելին, իսկ ներդրումների ավելացումը անհրաժեշտ է աճի և աղքատության հաղթահարման համար[27]։ Ենթակառուցվածքում ներդրման վերադարձը շատ նշանակալի է, միջինում վերադարձի 30-40%-ը հեռահաղորդակցման (ՏՀՏ) ներդրումների համար է, 40%-ից ավելին էլեկտրաէներգիայի արտադրությամբ և 80%-ը ճանապարհների համար[27]։

Աֆրիկայում վիճարկելի է, որ 2015 թվականին ՀԶՆ-ին հանդիպելու համար ենթակառուցվածքային ներդրումները պետք է հասնեն ՀՆԱ-ի մոտ 15%-ի (տարեկան մոտ 93 միլիարդ դոլար)[27]։ Ներկայումս, ֆինանսների աղբյուրը տարբերվում է նշանակալիորեն տարբեր ոլորտների շուրջ[27]։ Որոշ ոլորտներում գերակշռում են պետական ծախսերը, մյուսներում՝ արտերկրում զարգացման օգնությունը, իսկ մյուսներում՝ մասնավոր ներդրողները[27]։ Ենթա-սահարական Աֆրիկայում պետությունը ծախսում է շուրջ 9,4 միլիարդ դոլար ընդհանուր 24,9 միլիարդ դոլարից[27]։

Ոռոգման մեջ SSA պետությունները ներկայացնում են համարյա ամբողջ ծախսերը, տրանսպորտի և էներգիայի մեջ ներդրումների մեծամասնությունը պետական ծախսերն են, Տեղեկատվական և հաղորդակցական տեխնոլոգիաներում և ջրամատակարարման և սանիտարության մեջ մասնավոր հատվածը ներկայացնում է կապիտալ ծախսերի մեծ մասը[27]։ Ընդհանուր առմամբ, օգնությունը, մասնավոր ոլորտը և նրանց միջև ոչ-ՏՀԶԿ ֆինանսավորողները գերազանցում են պետական ծախսերը[27]։ Մասնավոր ոլորտի միայնակ ծախսը հավասար է պետական կապիտալ ծախսին, չնայած մեծամասնությունը կենտրոնացած է ՏՀՏ ենթակառուցվածքների ներդրումների վրա[27]։ Արտաքին ֆինանսավորումը աճել է 2002 թվականի 7 միլարդ դոլարից մինչ 27 միլիարդ դոլար 2009 թվականին։ Մասնավորապես, Չինաստանը դարձել է կարևոր ներդրող[27]։

Գաղութացում խմբագրել

 
Աֆրիկայի երկաթուղային քարտեզը, ներառյալ՝ առաջարկվող և կառուցվող շավիղները

Աֆրիկայի գաղութացման տնտեսական ազդեցությունը վիճելի է եղել։ Այս հարցում կարծիքները բաժանվում են հետազոտողների միջև․ ոմանք համարում են, որ եվրոպացիները դրական ազդեցություն են ունեցել Աֆրիկայի վրա, մյուսները հաստատում են, որ Աֆրիկայի զարգացումը գաղութական օրենքով ավելի դանդաղել է[28]։ Գաղութական օրենքի հիմնական նպատակը Աֆրիկայում եվրոպական գաղութական ուժերի կողմից Աֆրիկյան մայրցամաքի բնական հարստությունները էժան գնով շահագործելն էր։ Որոշ գրողներ, ինչպես Ուոլթեր Ռոդնին իր «Ինչպես Եվրոպան թերզարգացրեց Աֆրիկան» գրքում, վիճում են, որ գաղութական այդ քաղաքականությունները ուղիղ պատասխանատու են Աֆրիկայի ներկայիս շատ խնդիրների համար։ Գաղութացման քննադատները դատապարտում են գաղութական օրենքը՝ Աֆրիկայի հպարտությունը, ինքնագնահատականը և իրենց վրա հավատքը վիրավորելու համար։ Այլ հետգաղութական գիտնականներ, ավելի նշանակալիերոն Ֆրանց Ֆանոնը, այս գիծը շարունակելով, վիճում էին, որ գաղութացման իրական ազդեցությունը հոգեբանական է և, որ օտար ուժի կողմից գերիշխումը ստեղծում է անլիարժեքության և հնազանդության շարունակական զգացում, որը պատնեշ է առաջացնում աճի և նորարարւթյունների համար։ Նման փաստարկները նշում են, որ Աֆրիկայի գաղութացման մտքից և մտածելակերպից ազատ նոր սերունդը ստեղծվում է, և որ սա շարժիչ տնտեսական վերափոխում է[29]։

Պատմաբաններ Լ. Հ. Գանը և Պիտեր Դուիգնանը վիճում էին, որ հավասարակշռության արդյունքում Աֆրիկան շահեց գաղութարարությունից։ Թեպետ այն ուներ իր մեղքը, գաղութացումը գուցե «համաշխարհային պատմության մեջ մշակութային դիֆուզիոն ամենաարդյունավետ շարժիչներից մեկն էր»[30] Այնուամենայնիվ, այս հայացքները, հակասական են և հերքվում են նրանց կողմից, ովքեր գաղութացումը համարում են վատ։ Տնտեսական պատմաբան Դեվիդ Կեննեթ Ֆիլդհաուզը ընդունել է միջին դիրք, վիճարկելով, որ գաղութացման հետևանքները սահմանափակ էին և իրենց գլխավոր թերությունը դիտավորյալ թերզարգացումը չէր, այլ ինչը այն ձախողեց անել[31]։ Նիալ Ֆերգյուսոնը համաձայն է նրա վերջին կետի հետ, վիճելով, որ գաղութացման գլխավոր թերությունըբացթողումների մեղքերն էին[32]։ Աֆրիկյան երկրների տնտեսությունների հետազոտությունները գտնում են, որ Լիբերիայի և Եթովպիայի նման անկախ պետությունները չունեին ավելի լավ տնտեսական ցուցանիշներ, քան հետգաղութական իրենց գործընկերները։ Մասնավորապես, նախկին բրիտանական գաղութների տնտեսական ցուցանիշներն ավելի լավ էին, քան անկախ պետություններինը և նախկին ֆրանսիական գաղութները[33]։

Աֆրիկայի հարաբերական աղքատությունը նախորդում է գաղութացմանը։ Ջարեդ Դայմոնդը վիճում է «Հրացաններ, մանրէներ և պողպատ» գրքում, որ Աֆրիկան միշտ աղքատ է եղել էկոլոգիական մի շարք գործոնների շնորհիվ, որն ազդում էր պատմական զարգացմանը։ Այս գործոնները ներառում են բնակչության ցածր խտությունը, տնային անասունների և բույսերի պակասը և Աֆրիկայի աշխարհագրության հյուսիս-հարավ տեղակայումը[34]։ Այնուամենայնիվ Դայմոնդի թեորիան քննդատվել է որոշների կողմից, ներառյալ Ջեյմս Մորրիս Բլաուտը որպես շրջակա միջավայրի որոշիչ[35]։ Պատմաբան Ջոն Ք. Թորնտոնը վիճում է, որ Ենթասահարական Աֆրիկան համեմատաբար հարուստ է եղել և տեխնոլոգիապես զարգացած մինչ 17-րդ դարը[36]։ Որոշ գիտնականներ, ովքեր հավատում էին, որ Աֆրիկան ընդհանուր առմամբ ավելի աղքատ է եղել, քան աշխարհի մնացած մասը պատմության ընթացքում, Աֆրիկայի որոշ հատվածների համար բացառություն են անում։ Աճեմողլուն և Ռոբինսոնը, օրինակ, վիճարկում են, որ Աֆրիկայի մեծ մասը միշտ համեմատաբար աղքատ է եղել, բայց «Աքսումը, Գանան, Սոնգայը, Մալին և Մեծ Զիմբաբվեն գուցե եղել են այնքան զարգացած, որքան իրենց ժամանակակիցները աշխարհի ցանկացած մասում»[37]։ Մի շարք մարդիկ, ներառյալ Ռոդնին և Ջոզեֆ Է. Ինիկորին, վիճել են, որ Աֆրիկայի աղքատությունը գաղութային շրջանի սկզբում սկզբունքորեն եղել է ժողովրդագրական կորստի պատճառով՝ կապված ստրուկների առևտրի հետ, ինչպես և այլ հարակից սոցիալական տեղաշարժերի հետ[38]։ Ուրիշները, ինչպես Ջ. Դ. Ֆեյջը և Դեվիդ Էլտիսը, հերքում են այս տեսակետը[39]։

Լեզուների բազմազանություն խմբագրել

 
Գանայում պատահականորեն ընտրված զույգը մայրենի լեզվով հաղորդակցվելու միայն 8.1% -ի հնարավորություն ունի

Աֆրիկյան երկրները տառապում են հաղորդակցական դժվարություններով, որը պատճառել է լեզուների բազմազանությունը։ Գրինբերգի բազմազանության ինդեքսը հնարավորություն է, որ պատահաբար ընտրված երկու մարդ կունենան տարբեր մայրենի լեզուներ։ Ինդեքսի համաձայն 25 ամենաբազմազան երկրներից 18-ը աֆրիկյան են (72%)[40]։ Սա ներառում է 12 երկրներ, որոնց համար Գրինբերգի բազմազանության ինդեքսը գերազանցում է 0,9, ինչը նշանակում է, որ պատահական ընտրված երկու մարդկանց հավանականությունը միևնույն մայրենի լեզուն ունենալում 10%-ից քիչ է։ Ամեն դեպքում Կառավարության, քաղաքական բանավեճի, ակադեմիական դիսկուրսի և կառավարման գլխավոր լեզուն հաճախ նախկին գաղութական ուժերից մեկի լեզուն է՝ անգլերեն, ֆրանսերեն կամ պորտուգալերեն։

Առևտրի վրա հիմնված տեսություններ խմբագրել

Կախվածության տեսությունը պնդում է, որ գերիշխանությունների և Եվրոպայի, Հյուսիսային Ամերիկայի և Արևելյան Ասիայի իրենց դաշնակիցների հարստությունն ու բարգավաճումը կախված է մնացած աշխարհում՝ ներառյալ Աֆրիկան, աղքատությունից։ Տնտեսագետները, ովքեր, ստորագրում են այս տեսության տակ հավատում են, որ ավելի աղքատ շրջանները բարգավաճելու համար պետք է խզեն իրենց առևտրային կապերը զարգացած աշխարհի հետ[41]։

Ավելի պակաս արմատական տեսությունները հուշում են, որ զարգացած երկրներում տնտեսական պաշտպանողականությունը խանգարում է Աֆրիկայի աճին։ Երբ զարգացող երկրները գյուղատնտեսական ապրանքներից քիչ բերք են հավաքել, նրանք ընդհանուր առմամբ չեն արտահանել այնքան, ինչքան սպասվում էր։ Զարգացած աշխարհում առատ ֆերմերային սուբսիդիաները և ներմուծման բարձր մաքսատուրքերը, հավանականորեն դրված Ճապոնիայի կողմից, Եվրամիության ընդհանուր գյուղատնտեսական քաղաքականությունը և ԱՄՆ գյուղդեպարտամենտը համարվում են դրա պատճառները։ Թեպետ այս սուսբիդները և սակագները աստիճանաբար իջնում էին, դրանք մնում էին բարձր։

Տեղական պայմանները նույնպես ազդում են արտահանման վրա. Աֆրիկայի մի շարք երկրներում պետության գերակշիռ կարգավորումը կարող է կանխել սեփական արտահանման մրցունակ դառնալը։ Հասարակական ընտրության տնտեսագիտության մեջ հետազոտությունները, ինչպես օրինակ Ջեյն Շոուինը, հուշում է, որ պաշտպանողականությունը գործում է միաժամանակ պետության խիստ միջամտության հետ միասին` զուգորդելով տնտեսական զարգացումը ճնշելուն։ Ներմուծման և արտահանման սահմանափակումների ենթակա ֆերմերները մատուցում են տեղայնացված շուկաներ՝ դրանք ենթարկելով շուկայի ավելի մեծ անկայունության և ավելի քիչ հնարավորությունների։ Ֆերմերները, երբ ենթակա են անորոշ շուկայական պայմաններին, դիմում են կառավարության միջամտությանը` իրենց շուկաներում մրցակցությունը ճնշելու համար, ինչի արդյունքում մրցակցությունը դուրս է մղվում շուկայից։ ԵՎ քանի որ մրցակցությունը դուրս է մղվում շուկայից, ֆերմերները ավելի քիչ են նորարարում և աճեցնում են ավելի քիչ սնունդ՝ խաթարելով տնտեսական կատարողականը[42][43]։

Կառավարում խմբագրել

Թեպետ Աֆրիկան և Ասիան 1960-ականներին ունեին եկամտի նման մակարդակներ, դրանից ի վեր Ասիան առաջ է անցել Աֆրիկայից, բացառությամբ մի քանի ծայրահեղ աղքատ և պատերազմական երկրների, ինչպիսիք են՝ Աֆղանստանը և Եմենը։ Տնտեսագետների մի դպրոց վիճում է, որ Ասիայի գերակա տնտեսական զարգացումը կայանում է տեղական ներդրումների մեջ։ Աֆրիկայում կոռուպցիան գլխավորապես բաղկացած է արդյունահանման տնտեսական ռենտայից և արդյունքում ստացված ֆինանսական կապիտալը տանը ներդրումներ կատարելու փոխարեն արտասահման տեղափոխելուց. աֆրիկյան դիկտատորների կարծրատիպը շվեյցարական բանկային հաշիվներով հաճախ ճշգրիտ է։ Մասաչուսեթսի Ամհերսթի համալսարանի հետազոտողները պնդում են, որ 1970-1996թթ. ենթասահարական 30 երկրներից կապիտալի թռիչքը կազմել է 187 մլրդ դոլար՝ գերազանցելով այդ երկրների արտաքին պարտքը[44]։ Հեղինակներ Լեոնսե Նդիկումանան և Ջեյմս Ք. Բոյսը պնդում են, որ 1970-2008թթ. ենթասահարական 33 երկրների կապիտալի թռիչքը կազմել է 70 մլրդ դոլար[45]։ Մշակման այս անհամաչափությունը համահունչ է տնտեսագետ Մանչուր Օլսոնի կողմից տեսականացված մոդելին։ Քանի որ կառավարությունները քաղաքականորեն անկայուն էին, և նոր կառավարությունները հաճախ բռնագրավում էին իրենց նախկինների ակտիվները, պաշտոնյաները իրենց ունեցվածքը կվառեցնեին արտերկրում՝ ապագա ցանկացած բռնագանձման հնարավորությունից դուրս։

Կոնգոյի բռնապետ Սեսե Սեկո Մաբուտուն հայտնի դարձավ կոռուպցիայի, նեպոտիզմի և համար, նրա կառավարման ընթացքում 4-ից 15 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի յուրացման համար[46][47]։ Մարքսիզմի ազդեցության տակ գտնվող սոցիալիստական կառավարությունները և նրանց կողմից ընդունված ագրարային ռեֆորմները նույնպես նպաստեցին Աֆրիկայում տնտեսական լճացմանը։ Օրիակի համար, Զիմբաբվեում Ռոբերտ Մուգաբեի ռեժիմը, մասնավորապես սպիտակ ֆերմերներից հողի առգրավումը, հանգեցրեց երկրի գյուղատնտեսական տնտեսության անկմանը, ինչը նախկինում Աֆրկայի ամենաուժեղներից էր[48]․ Մուգաբեին նախկինում հարում էին Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միությունը և Չինաստանը Զիմբաբվեի անկախության պատերազմի ժամանակ։ Տանզանիայում սոցիալիստ նախագահ Ջուլիուս Նյերերեն հրաժարական տվեց 1985 թվականին այն բանից հետո, երբ նրա գյուղատնետսական կոլեկտիվիզացիայի քաղաքականությունը 1971 թվականին հանգեցրեց տնտեսական անկման, որի պատճառով սովը կանխվեց միայն ԱՄՀ-ի և այլ օտարերկրյա սուբյեկտների մեծահոգի օգնությամբ[49]։ Տանզանիան մնաց որպես աշխարհի ամենաաղքատ և ամենաշատը օգնությունից կախյալ պետություններից մեկը և տասնամյակներ պահանջվեց վերականգնվելու համար[50]։ 1992 թվականին սոցիալիստական միակուսակցական պետության վերացումից և ժողովրդավարության անցումից ի վեր Տանզանիան ունեցել է տնտեսական արագ աճ, 2017 թվականին աճը կազմել է 6,5%[51]։

Արտաքին օգնություն խմբագրել

Տեղական սարսափելի պակասի դեպքում սննդի առաքումը ընդհանուր առմամբ անվերապահ է, սակայն ինչպես ցույց է տվել Ամարտյա Սենը սովերի մեծ մասը ավելի շուտ ներառում է եկամտի տեղական պակաս, քան սնունդ։ Նման դեպքերում սննդի օգնությունը, ի տարբերություն ֆինանսական օգնության, ունի տեղական գյուղատնտեսության ոչնչացման ազդեցություն և մեծ մասամբ ծառայում է Արևմտյան ագրոբիզնեսի օգտին, ինչը գյուղատնտեսական սուբսիդիաների արդյունքում սննդի հսկայական գերարտադրություն են բերում։

Պատմականորեն սննդի օգնությունը ավելի խիստ կապված է արևմտյան երկրներում ավելցուկի մատակարարման հետ, քան զարգացող երկրների կարիքների հետ։ Արտաքին օգնությունը 1980-ականներից ի վեր աֆրիկյան տնտեսական զարգացման անբաժանելի մասն է[5]։

Օգնության մոդելը քննադատվել է առևտրային նախաձեռնությունները դուրս մղելու համար[5]։ Ավելացող ապացույցները ցույց են տալիս, որ արտաքին օգնությունը մայրցամաքը ավելի աղքատ է դարձնում[52]։ Օգնության զարգացման մոդելի ամենամեծ քննադատներից մեկը տնտեսագետ Դամբիսա Մոյոն է (ԱՄՆ-ում ապրող զամբիացի տնտեսագետ), ով ներկայացրեց Մահացած օգնության մոդելը, ինչը նշում է, թե ինչպես է արտաքին օգնությունը տարբերվում տեղական զարգացումից[53]։

Այսօր Աֆրիկան հանդիպում է պահանջարկից բարձր եկամուտ ստանալու ներուժ ունեցող շրջաններում արտաքին օգնության խնդիրների։ Այն կարիք ունի ավելի շատ տնտեսական քաղաքականության և համաշխարհային տնտեսության ակտիվ մասնակցության։ Քանի որ համաշխարհայնացումը բարձրացրել է զարգացող երկրների մեջ արտաքին օգնության մրցակցությունը, Աֆրիկան փորձում էր բարելավել իր պայքարը՝ ստանալու արտաքին օգնություն, ավելի շատ պատասխանատվություն վերցնելով տարածաշրջանային և միջազգային մակարդակով։ Ի հավելումն, Աֆրիկան ստեղծել է «Աֆրիկայի գործողությունների ծրագիր» զարգացման գործընկերների հետ նոր հարաբերություններ՝ ձեռք բերելու համար փոխանակելու պարտականություններ օտարերկրյա ներդրողների կողմից օգնություն ստանալու ձևերի հայտնաբերման վերաբերյալ[54]։

Առևտրային բլոկներ և բազմաֆունկցիոնալ կազմակերպություններ խմբագրել

Աֆրիկյան միությունը մայրցամաքում ամենամեծ միջազգային տնտեսական խմբավորումն է։ Կոնֆեդերացիայի նպատակները ներառում են Ազատ առևտրի գոտու, մաքսային միության, Միասնական շուկայի, կենտրոնական բանկի ստեղծումը՝ դրանով հիմնելով տնտեսական և դրամական միություն։ Ներկա ծրագիրն է՝ 2023 թվականին հիմնել Աֆրիկյան տնտեսական միություն մեկ արտարժույթով[55]։ Աֆրիկյան ներդրումային բանկը կոչված է խթանելու զարգացմանը։ ԱՄ-ի ծրագրերը ներառում են նաև Աֆրիկյան Կենտրոնական բանկ տանող անցումային Աֆրիկյան դրամական հիմնադրամ։ Որոշ կուսակցություններ աջակցում են անգամ ավելի միավորված Աֆրիկայի Միացյալ Նահանգների զարգացմանը։

Միջազգային դրամական և բանկային միավորումները ներառում են.

  • Արևմտյան Աֆրիկայի պետությունների կենտրոնական բանկ
  • Կենտրոնական Աֆրիկայի պետությունների բանկ
  • Ընդհանուր դրամական տարածք

Տնտեսական տարբերակներ և ցուցանիշներ խմբագրել

 
Աֆրիկայի քարտեզը՝ ըստ անվանական ՀՆԱ–ի, մլրդ դոլարով (2008).     200+      100–200      50–100      20–50      10–20      5–10      1–5      0–1

2009 թվականի համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամին նախնական արձագանքելուց հետո, Աֆրիկայի տնտեսությունը խարխլվեց 2011 թվականին արաբական ընդվզումների արդյունքում։ Մայրցամաքի աճը 2010թ. 5% -ից հասավ 3,4% -ի 2011 թվականին։ Հարավաֆրիկյան տնտեսությունների վերականգնմամբ և այլ մարզերի կայուն զարգացմամբ մայրցամաքում աճը սպասվում էր՝ հասնելու 4,5% 2012 թվականին և 4,8% 2013 թվականին։ Համաշխարհային տնտեսության համար կարճաժամկետ խնդիրները շարունակում են մնալ, քանի որ Եվրոպան դիմագրավում է իր պարտքային ճգնաժամին։ Աֆրիկայի համար խիստ կարևոր ապրանքների գները նվազել են իրենց գագաթնակետից թույլ պահանջարկի և մատակարարման բարձրացման շնորհիվ, և որոշները կարող են հետագայում ավելի իջնել։ Բայց ակնկալվում է, որ գները կմնան բարենպաստ մակարդակներում աֆրիկյան արտահանողի համար[56]։

Մարզերը խմբագրել

Տնտեսական ակտիվությունը վերաճել է Աֆրիկայի ամբողջ տարածքում։ Այնուամենայնիվ, վերականգնման տեմպը անհավասար էր երկրների և ենթաշրջանների խմբերի միջև։ Նավթ արտահանող երկրները, ընդհանուր առմամբ, ավելի ուժեղ ընդլայնվեցին, քան նավթ ներկրող երկրները։ Արևմտյան Աֆրիկան և Արևելյան Աֆրիկան երկու ամենալավ ցուցանիշներ ունեցող ենթամարզերն էին 2010 թվականին[57]։

Ներաֆրիկյան առևտուրը դանդաղեցվել է պաշտպանողական քաղաքականությամբ երկրների և մարզերի մեջ։ Չնայած սրան, Արևելյան և Հարավային Աֆրիկայի ընդհանուր շուկայի երկրների, մասնավորապես ուժեղ տնտեսական մարզերի միջև առևտուրը անցած տասնամյակում մինչև 2012 թվականը աճել է վեց անգամ[58]։ Օրինակի համար Գանան և Քենիան ունեն զարգացած շուկաներ մարզերի մեջ շինանյութի, մեքենաների և պատրաստի ապրանքների համար, ինչը բավական տարբեր է հանքարդյունաբերական և գյուղատնտեսական արտադրանքից, որը կազմում է միջազգային արտահանման մեծ մասը[59]։

2010 թվականին Աֆրիկայի առևտրի նախարարները համաձայնվեցին ստեղծել Պան–Աֆրիկա ազատ առևտրի գոտին։ Սա կնվազեցներ երկրների ներկրումների մաքսատուրքերը և կավելացներ ներաֆրիկյան առևտուրը և, հուսադրվում է՝ ընդհանուր առմամբ տնտեսության դիվերսիֆիկացիան[60]։

 
Աշխարհի մարզերը՝ ըստ ընդհանուր հարստության (տրիլիոն դոլարով), 2018
 
Երկրները՝ ըստ ընդհանուր հարստության (տրիլիոն դոլարով), Կրեդիտ Սուիս
 
Երկրները՝ ըստ մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի, 2018թ. (անվանական)[61]

Աֆրիկյան ժողովուրդներ խմբագրել

Երկիր Ընդհանուր ՀՆԱ (անվանական)[62]
(միլիարդ ԱՄՆ դոլար) 		Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ[63]
(ԱՄՆ դոլար, PPP) 		ՀՆԱ աճ,
2007-2011
(%)[62] 		Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս,2017[64]
  Ալժիր 188,7 15,758 2,7 0,754
  Անգոլա 124,1 6,850 9,1 0,581
  Բենին 8,3 2,405 3,9 0,515
  Բոտսվանա 14,8 18,843 3,0 0,712
  Բուրկինա Ֆասո 10,2 1,994 4,9 0,423
  Բուրունդի 2,3 731 4,3 0,417
  Կամերուն 29,6 3,799 3,1 0,556
  Կաբո Վերդե 1,9 7,316 5,8 0,654
  Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն 2,2 706 2,8 0,367
  Չադ 9,5 2,420 2,9 0,404
  Կոմորյան Կղզիներ 0,6 1,629 1,5 0,503
  Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն 32,7 813 5,9 0,457
  Կոնգոյի Հանրապետություն 14,7 6,676 4,9 0,606
  Կոտ դ'Իվուար 24,1 4,155 1,1 0,492
  Ջիբութի 1,0 (2009) 3,778 5,3 0,476
  Եգիպտոս 229,5 13,330 5,2 0,696
  Հասարակածային Գվինեա 19,8 32,855 8,8 0,591
  Էրիթրեա 2,6 1,653 1,3 0,440
  Էսվատինի 4,0 9,894 2,1 0,588
  Եթովպիա 47,5 2,361 9,7 0,463
  Գաբոն 19,3 19,952 3,6 0,702
  Գամբիա 0,9 1,790 6,0 0,460
  Գանա 48,1 5,013 8,3 0,592
  Գվինեա 5,1 2,154 2,4 0,459
  Գվինեա Բիսաու 1,0 1,948 3,6 0,455
  Քենիա 55,2 3,664 4,2 0,590
  Լեսոթո 2,4 3,713 4,9 0,520
  Լիբերիա 2,0 1,396 11,6 0,435
  Լիբիա 62,4 (2009) 11,774 4,0 0,706
  Մադագասկար 10,6 1,622 2,3 0,519
  Մալավի 5,7 1,201 6,8 0,477
  Մալի 10,6 2,256 4,5 0,427
  Մավրիտանիա 4,1 4,564 2,8 0,520
  Մավրիկիոս 11,9 22,910 4,5 0,790
  Մարոկկո 100,2 8,936 4,3 0,667
  Մոզամբիկ 15,6 1,275 6,9 0,437
  Նամիբիա 13,1 11,613 3,7 0,647
  Նիգեր 6,0 1,214 4,3 0,354
  Նիգերիա 568,5 6,027 6,8 0,532
  Ռեյունյոն (Ֆրանսիա) 15,98[65] 8233 (անվանական)[65] 0,850 (2003)[66]
  Ռուանդա 7,5 2,225 7,3 0,524
  Սան Տոմե և Պրինսիպի 0,3 3,338 5,7 0,589
  Սենեգալ 14,3 2,901 3,5 0,505
  Սեյշելյան կղզիներ 1,4 30,084 4,2 0,797
  Սիերա Լեոնե 2,2 1,608 5,2 0,419
  Սոմալի (N/A) (N/A) (N/A) 0,364 (2008)[67]
  Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն 349,8 13,840 2,7 0,699
  Հարավային Սուդան 11,8 1,420 0,388
  Սուդան 55,1 4,725 4,1 0,502
  Տանզանիա 43,6 3,457 6,8 0,538
  Տոգո 4,3 1,736 3,1 0,503
  Թունիս 45,9 12,186 3,0 0,735
  Ուգանդա 24,7 2,458 7,4 0,516
  Զամբիա 26,8 4,124 6,4 0,588
  Զիմբաբվե 13,5 2,330 0,6 0,535

Տնտեսական ոլորտները և արդյունաբերությունները խմբագրել

Քանի որ Աֆրիկայի արտահանման պորտֆոլիոն մնում է հիմնված հիմնականում չմշակված հումքի վրա, դրա արտահանման վաստակը պայմանավորված է ապրանքային գների տատանումներով։ Սա ավելի է խորացնում մայրցամաքի զգայունությունը արտաքին ցնցումների նկատմամբ և խթանում է արտահանման դիվերսիֆիկացման անհրաժեշտությունը։ Սպասարկման մեջ առևտուրը, գլխավորապես՝ ճանապարհորդության և տուրիզմի, 2012 թվականին շարունակում էր բարձրանալ՝ ընդգծելով մայրցամաքի հզոր ներուժը այս ոլորտում[56][68][69]։

Գյուղատնտեսություն խմբագրել

 
Քենիացի ֆերմերը աշխատելիս Քենիա լեռան գյուղում

Իրավիճակի համար, որով աֆրիկյան երկրները արևելք էին արտահանում բերքը, մինչ մայրցամաքում միլիոնավորները սովում էին, մեղադրում էին զարգացած երկրներին, ներառյալ՝ Ճապոնիան, Եվրամիությունը և Միացյալ Նահանգները։ Այս երկրները պաշտպանում են իրենց գյուղատնտեսական շրջանները բարձր ներկրման սակագներով և սուսբիդներ են առաջարկում իրենց ֆերմերներին[70], ինչը շատերը պնդում են, որ հանգեցնում է այնպիսի ապրանքատեսակների գերարտադրության, ինչպիսիք են՝ հացահատիկը, բամբակը և կաթը։ Սրա արդյունքն այն է, որ նման ապրանքների համաշխարհային գինը շարունակաբար նվազում է, մինչ Աֆրիկան ի վիճակի չէ մրցակցել, բացառությամբ դրամական բերքի, ինչը հյուսիսային կլիմայում հեշտ չի աճում[68][69][71]։

Վերջին տարիներին Բրազիլիայի պես երկրները, որը գյուղատնտեսական արտադրանքի զարգացում է ապրել, համաձայնվել են Աֆրիկայի հետ կիսել տեխնոլոգիաները բարձրացնելու համար գյուղատնտեսական արտադրությունը՝ մայրցամաքում դրան ավելի կենսունակ առևտրային գործընկեր դարձնելու համար[72]։ Աֆրիկյան գյուղատնտեսական տեխնոլոգիաներում ներդրումների ավելացումը ընդհանուր առմամբ ներուժ ունի Աֆրիկայի աղքատությունը նվազեցնելու համար[68][69][73]։ Աֆրիկյան կակաոյի պահանջարկի շուկան գների բում է ապրել 2008 թվականին[74]։ Նիգերական[75], Հարավաֆրիկյան[76] և Ուգանդական կառավարությունները քաղաքականությունը ուղղել են՝ օգտվելու որոշակի գյուղատնտեսական մթերքների մեծ պահանջարկից[77] և ծրագրում են խթանել գյուղատնտեսական շրջանները[78]։ Աֆրիկյան միությունը ծրագրեր ունի մեծապես ներդրումներ կատարել Աֆրիկյան գյուղատնտեսությունում[79], և իրավիճակին խորապես հետևում է ՄԱԿ-ը[80]։

Էներգիա խմբագրել

 
«Athlone» էլեկտրակայանը Քեյփթաունում, Հարավային Աֆրիկա
 
Ենթասահարական Աֆրիկայում քամու միջին արագությունը[81]
 
Ենթասահարական Աֆրիկայում համաշխարհային հորիզոնական ճառագայթումը[81]

Աֆրիկան տարբեր ձևերով (հիդրոէներգետիկա, նավթի և գազի պաշարներ, ածուխի արտադրություն, ուրանի արտադրություն, վերականգնվող էներգիա, ինչպես արևային, քամու և երկրաջերմային) էներգիա արտադրելու նշանակալից ռեսուրսներ ունի։ Զարգացման և ենթակառուցվածքի պակասը նշանակում է, որ այս ներուժի քիչ մասն է իրականում այսօր օգտագործվում[68][69]։ Աֆրիկայում Էլեկտրական ուժի ամենամեծ սպառողներն են Հարավային Աֆրիկան, Լիբիան, Նամիբիան, Եգիպտոսը, Թունիսը և Զիմբաբվեն, որոնցից յուրաքանչյուրը սպառում է 1000-5000 ԿՎտժ/մ2 (քառակուսի) մեկ շնչի հաշվով՝ համեմատած աֆրիկյան այնպիսի երկրների հետ, ինչպես Եթովպիան, Էրիթրեան և Տանզանիան, որտեղ էլեկտրականության սպառումը մեկ շնչի հաշվով աննշան է[82]։

Նավթը և նավթամթերքները աֆրիկյան 14 երկրների գլխավոր արտահանումն են։ Նավթը և նավթամթերքները 2010 թվականին կազմել են Աֆրիկայի ընդհանուր արտահանման 46,6%-ը, ընդհանուր առմամբ Աֆրիկայի երկրորդ ամենամեծ արտահանումը գազն է, իր գազային վիճակում և որպես հեղուկացված բնական գազ՝ կազմելով Աֆրիկայի արտահանումների 6,3%-ը[83]։

Ենթակառուցվածքներ խմբագրել

 
Լագոս, Նիգերիա, Աֆրիկայի ամենամեծ քաղաքը

Ենթակառուցվածքի պակասը աֆրիկյան բիզնեսի համար խոչընդոտներ է առաջացնում[68][69]։ Թեպետ այն ունի շատ նավահանգիստներ, տրանսպորտային ենթակառուցվածքի պակասը ավելացնում է ծախսերին 30-40%՝ ի տարբերություն ասիական նավահանգիստների[84]։

Երկաթուղային նախագծերը 19-րդ դարի վերջից կարևոր էին հանքարդյունաբերական թաղամասերում։ Մեծ երկաթուղային և ճանապարհային նախագծեր բնութագրում են 19-րդ դարի վերջը։ Երկաթուղիները ընդգծված էին գաղութային դարաշրջանում և ճանապարհները՝ հետգաղութային ժամանակներում։ Ջեդվաբ և Սթորիգարդը գտնում է, որ 1960-2015թթ. տրանսպորտային ներդրումների և տնտեսական զարգացման միջև հզոր հարաբերություններ կային։ Ազդեցիկ քաղաքական գործիչը ներառում է մինչգաղութային կենտրոնացումը, էթնիկ կոտորակումը, եվրոպական կարգավորումները, բնական ռեսուրսների կախվածությունը և ժողովրդավարությունը[85]։

Շատ մեծ ենթակառուցվածքային նախագծեր Աֆրիկայում ընթացքի մեջ են։ Այս նախագծերի մեծ մասը էլեկտրական ուժի արտադրության և տեղափոխման մեջ են։ Շատ այլ նախագծեր ներառում են հարթեցված մայրուղիները, երկաթուղիները, օդանավակայանները և այլ կառույցներ[84]։

Հեռահաղորդակցության ենթակառուցվածքը ևս աճող ոլորտ է Աֆրիկայում։ Չնայած ինտերնետի ներթափանցումը կասեցնում են այլ մայրցամաքները, այն հասել է 9%։ 2011 թվականի դրությամբ հաստատվել էր, որ 500,000,000 ամեն տեսակի բջջային հեռախոսներ օգտագործվում էին Աֆրիկայում, ներառյալ 15,000,000 «խելացի հեռախոսներ»[86]։

Հանքարդյունաբերություն և հորատում խմբագրել

Նավթի արդյունահանումն ըստ երկրի [1]
Շարք Տարածքը Բարրել–օր Տարի ...
_ W: Աշխարհ 85540000 2007
01 E: Ռուսաստան 9980000 2007
02 Ar: Սաուդյան Արաբիա 9200000 2008
04 As: Լիբիա 4725000 2008 Իրան
10 Af: Նիգերիա 2352000 2011 Նորվեգիա
15 Af: Ալժիր 2173000 2007
16 Af: Անգոլա 1910000 2008
17 Af: Եգիպտոս 1845000 2007
27 Af: Թունիս 664000 2007 Ավստրալիա
31 Af: Սուդան 466100 2007 Էկվադոր
33 Af: Հասարակածային Գվինեա 368500 2007 Վիետնամ
38 Af: Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն 261000 2008
39 Af: Գաբոն 243900 2007
40 Af: Հարավային Աֆրիկա 199100 2007
45 Af: Չադ 156000 2008 Գերմանիա
53 Af: Կամերուն 87400 2008 Ֆրանսիա
56 E: Ֆրանսիա 71400 2007
60 Af: Կոտ դ'Իվուար 54400 2008
_ Af: Աֆրիկա 10780400 2011 Ռուսաստան

Աֆրիկայի հանքային արդյունաբերությունը աշխարհի ամենամեծ հանքային արդյունաբերություններից մեկն է։ Աֆրիկան երկրորդ ամենամեծ մայրցամաքն է 30 միլիոն քառ.կմ հողատարածքով, որ պարունակում է ռեսուրսների մեծ քանակություն[68][69]։ Աֆրիկյան շատ երկրների համար հանքային հետախուզումը և արտադրությունը կազմում են իրենց տնտեսությունների զգալի մասը և շարունակում են մնալ ապագա տնտեսական աճի բանալին։ Աֆրիկան հարստորեն օժտված է հանքային պաշարներով և բոքսիտի, կոբալտի, արդյունաբերական ադամանդի, ֆոսֆորիտի, պլատինային մետաղների, վերմիկուլիտի և ցիրկոնիումի համաշխարհային պաշարների քանակով աշխարհում առաջինը կամ երկրորդն է։ Ոսկու արդյունահանումը Աֆրիկայի գլխավոր ռեսուրսն է։

Աֆրիկայի հանքային պաշարները բոքսիտի, կոբալտի, արդյունաբերական ադամանդի, ֆոսֆորիտի, պլատինային մետաղների, վերմիկուլիտի և ցիրկոնիումի համաշխարհային պաշարների քանակով աշխարհում առաջինը կամ երկրորդն են։ Շատ այլ հանքային նյութեր ևս առկա են քանակություններում։ Աֆրիկայի հողերից համաշխարհային արտադրության 2005 թվականի մասնաբաժինը հետևյալն է. բոքսիտ 9%, ալյումին 5%, քրոմիտ 44%, կոբալտ 57%, պղինձ 5%, ոսկի 21%, երկաթի հանքաքար 4%, պողպատ 2%, կապար 3%, մանգան 39%, ցինկ 2%, ցեմենտ 4%, բնական ադամանդ 46%, գրաֆիտ 2%, ֆոսֆատ 31%, ածուխ 5%, հանքային վառելանյութ և նավթ 13%, ուրան 16%։

Արտադրություն խմբագրել

Աֆրիկյան միությունը և ՄԱԿ-ը ներկա տարիներին ուրվագծել են ծրագրեր, թե ինչպես Աֆրիկան կարող է ինքն իրեն օգնել արդյունաբերականացնել և զարգացնել արտադրության նշանակալի հատվածները 1960-ականներին աֆրիկյան տնտեսության համաչափ մակարդակի հետ 21-րդ դարի տեխնոլոգիայով[87]։ Այս կենտրոնացումը արտադրական և արդյունաբերական արտադրության աճի և դիվերսիֆիկացման վրա, ինչպես նաև գյուղատնտեսական արտադրության դիվերսիֆիկացման վրա, հույսեր է հարուցել, որ 21-րդ դարը կլինի Աֆրիկայում տնտեսական և տեխնոլոգիական աճի դար։ Այս հույսը, ապագայում Աֆրիկայում նոր առաջնորդների ծագմամն հետ, ոգեշնչեց «Աֆրիկյան դար» տերմինի՝ վերագրելով նրան, որ 21-րդ դարը կլինի դար, երբ Աֆրիկայի հսկայական չօգտագործված աշխատանքը, կապիտալը և ռեսուրսների ներուժը կարող են դառնալ համաշխարհային խաղացող։

 
«Soucreye» շաքարի գործարանը Սիդի Բենուրում, (Դուկկալա), Մարոկկո

Արտադրության և արդյունաբերության մեջ այս հույսին օգնել է հաղորդակցման տեխնոլոգիաների բումը[88][89] և տեղական հանքարդյունաբերությունը[90] ենթասահարական Աֆրիկայի մեծ մասում։ Նամիբիան վերջին տարիներին գրավել է արդյունաբերական ներդրումներ[91] և Հարավային Աֆրիկան սկսել է առաջարկել հարկային խթաններ գրավելու համար արտասահմանյան ուղղակի ներդրումային ծրագրեր արտադրության մեջ[92]։

Մաուրիտիուսի պես երկրները ծրագրեր ունեն նոր "կանաչ տեխնոլոգիաներ" զարգացնելու համար արտադրության մեջ[93]։ Այսպիսի զարգացումները հսկայական ներուժ ունեն աֆրիկյան երկրների համար նոր շուկաներ ստեղծելու համար քանի որ այլընտրանքային "կանաչի" և մաքուր տեխնոլոգիաների պահանջարկը կանխատեսվում է աճելու ապագայում, քանի որ նավթի համաշխարհային պաշարները չորանում են և հանածո վառելիքի վրա հիմնված տեխնոլոգիան դառնում է տնտեսապես պակաս կենսունակ[94][95]։

Վերջին տարիներին Նիգերիան ընդունում էր արդյունաբերականացում։ Ներկայումս այն տեղական մեքենաների արտադրության ընկերություն ունի՝ Իննոսոն մեքենաների արտադրությունը, որը արտադրում է արագ տարանցիկ ավտոբուսներ, բեռնատարներ և գործնական սպորտային ավտոմեքենաներ և առաջիկայում նաև մեքենաներ[96]։ Նրանց մեքենաների տարբեր ապրանքանիշները ներկայումս հասանելի են Նիգերիայում, Գանայում և Արևմտյան Աֆրիկայի այլ երկրներում[97][98][99][100]։ Նիգերիան նաև ունի մի քանի Էլեկտրոնային արտադրողներ, ինչպես Զինոքսը, առաջին ապրանքանշված նիգերիական համակարգիչները և էլեկտրոնային հարմարանքների (պլանշետների նման) արտադրողները[101]։ 2013 թվականին Նիգերիան ներկայացրեց մեքենաների ներկրումների պարտավորություններին վերաբերող քաղաքականությունը՝ ոգեշնչելու երկրում տեղական արտադրողական ընկերություններին[102][103]։ Այս առումով որոշ արտասահմանյան մեքենաներ արտադրող ընկերություններ, ինչպես Նիսսանը հայտնի դարձրին իրենց ծրագրերը Նիգերիայում արտադրական սերմեր ունենալու համար[104]։ Էլեկտրոնիկայից և մեքենաներից բացի, շատ սպառողներ, դեղագործական և կոսմետիկ արտադրանքներ, շինարարական նյութեր, տեքստիլներ, տնային գործիքներ, պլաստիկ և այլն, ևս արտադրվում են երկրում և արտահանվում են Արևմտյան Աֆրիկայի և Աֆրիկայի երկրներ[105][106][107]։ Ներկայումս Նիգերիան ցեմենտի ամենամեծ արտադրողն է Ենթասահարական Աֆրիկայում[108] և Դանգոտե ցեմենտի գործարանը Օբաջանայում Ենթասահարական Աֆրիկայի ցեմենտի ամենամեծ գործարանն է[109]։ Օգունը համարվում է Նիգերիայի արդյունաբերական հանգույցը (քանի որ գործարանների մեծ մասը Օգունում են գտնվում և ավելի շատ ընկերությունները տեղափոխվում են այնտեղ), նրան հաջորդում է Լագոսը[110][111][112]։

Արևելյան Աֆրիկայում արտադրողական շրջանը փոքր է, բայց աճող[113]։ Հիմնական արդյունաբերություններն են տեքստիլը և հագուստը, կաշվի վերամշակումը, ագրոբիզնեսը, քիմիական ապրանքները, էլեկտրոնիկան և մեքենաները[113]։ Արևելյան Աֆրիկայի երկրները, ինչպես Ուգանդան, արտադրում են նաև մոտոցիկլետներ տեղական շուկայի համար[114]։

Ներդրումներ և բանկային ծառայություններ խմբագրել

 
Շատ ֆինանսական կազմակերպություններ իրենց գրասենյակներն ունեն Յոհաննեսբուրգում, Հարավային Աֆրիկա

Աֆրիկայի 107 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի ֆինանսական ծառայությունների արդյունաբերությունը տպավորիչ աճ է գրանցելու մնացած տասնամյակի ընթացքում, քանի որ ավելի շատ բանկեր թիրախավորում են մայրցամաքի զարգացող միջին խավը[115]։ Բանկային ծառայությունների շրջանը ռեկորդային աճ է ապրում մյուսների հետ շնորհիվ տեխնոլոգիական տարբեր ինովացիաների[116]։

Չինաստանը և Հնդկաստանը[117] ցուցադրել են աճող հետաքրքրություն աֆրիկյան տնտեսությունները 21-րդ դարում զարգացնելու մեջ։ Աֆրիկայի և Չինաստանի միջև փոխադարձ ներդրումները վերջին տարիներին[118][119] կտրուկ աճել է ներկայիս համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամի պայմաններում[120]։

Չինաստանի կողմից Աֆրիկայում ավելացող ներդրումները գրավել են Եվրամիության ուշադրությունը և հրահրել է ԵՄ-ի կողմից մրցակցային ներդրումների մասին խոսակցությունների[121]։ Արտերկրում աֆրիկյան սփյուռքի անդամները, հատկապես ԵՄ-ում և Միացյալ նահանգներում, ավելացրել են ջանքերը իրենց բիզնեսներն օգտագործելու Աֆրիկայում ներդրումների համար և ոգեշնչելու աֆրիկյան ներդրումները արտասահմանում եվրոպական տնտեսություններում[122]։

Աֆրիկյան սփուռքի փոխանցումները և Արևելքից ներդրումների մեծացող հետաքրքրությունը հատկապես օգտակար կլինի Աֆրիկայի ամենաքիչ զարգացած և ամենաավիրված տնտեսությունների համար, ինչպես Բուրունդին, Տոգոն և Կոմորոսը[123]։ Այնուամենայնիվ, փորձագետները ողբում են Աֆրիկա տրանսֆերտներ ուղարկելու մեծ ծախսերը «Western Union»- ի և «MoneyGram»- ի դեոպոլիայի պատճառով, որոնք վերահսկում են Աֆրիկայի տրանսֆերտների շուկան, իսկ Աֆրիկան կանխիկ դրամի փոխանցման ամենաթանկ շուկան է աշխարհում[124]։ Համաձայն որոշ մասնագետների՝ Աֆրիկա գումար ուղարկելու հետ կապված վերամշակման բարձր վճարները խոչընդոտում են աֆրիկյան երկրների զարգացմանը[125]։

Անգոլան հետաքրքրություն է հայտարարել ԵՄ-ում, մասնավորապես Պորտուգալիայում, ներդնելու վերաբերյալ[126]։ Հարավային Աֆրիկան Միացյալ նահանգների կողմից մեծ ուշադրություն է գրավել՝ որպես արտադրության, ֆինանսական շուկաների և փոքր բիզնեսի ներդրումների նոր սահման[127], ինչպես վերջին տարիներին Լիբերիայում ՝ իրենց նոր ղեկավարության ներքո[128]։

Կա աֆրիկյան դրամային երկու միավորում՝«Тhe West African Banque Centrale des États de l'Afrique de l'Ouest (BCEAO)» և «Тhe Central African Banque des États de l'Afrique Centrale (BEAC)»: Երկուսն էլ օգտագործում են ԱՖՀ ֆրանկ որպես իրենց օրինական մրցակից։ Աֆրիկայում միասնական դրամական միավորի միտքը լողում է, և կան ծրագրեր 2020 թվականին այն իրականացնելու թեպետ շատ խնդիրներ, ինչպես մայրցամաքային գնաճի մակարդակը 5 տոկոսից ցածրացնելը, մնում են խոչընդոտներ այն ավարտելու համար[129]։

Բորսաներ խմբագրել

 
«Bourse de Tunis» կենտրոնակայանը Թունիսում, Թունիս

2012 թվականի դրությամբ Աֆրիկան ուներ 23 բորսա, երկու անգամ ավելի շատ քան 20 տարի առաջ։ Այնուամենայնիվ, աֆրիկյան բորսաները դեռ հաշվարկում են աշխարհի բորսաների գործունեության 1%-ից ավելի քիչ[130]։ Բաժնետիրական կապիտալով Աֆրիկայում առաջին 10 բորսաներն են (թվերը ներկայացված են միլիարդ ԱՄՆ դոլար-ով)[131]․

2009-2012թ թվականի ընթացքում աֆրիկյան 13 երկրների ֆոնդային բորսաներում ընդհանուր առմամբ գործարկվել է 72 ընկերություն[135]։

Տարածաշրջանային տնտեսական կազմակերպություններ խմբագրել

1960-ականների ընթացքում գանացի քաղաքական գործիչ Քվոմե Նքրուման նպաստեց աֆրիկյան երկրների տնտեսական և քաղաքական միությանը՝ անկախության նպատակ ունենալով[136]։ Դրանից սկսված նպատակներն ու կազմակերպությունները բազմապատկվել են։ Վերջին տասնամյակները ջանքեր են գործադրել տարածաշրջանային տնտեսական ինտեգրման տարբեր աստիճանների։ 2012 թվականի դրությամբ աֆրիկյան երկրների միջև առևտուրը հաշվարկում է Աֆրիկայի ընդհանուր առևտրի ընդամենը 11%-ը, մոտ 5 անգամ ավելի քիչ քան Ասիայում է[137]։ Այս ներաֆրիկյան առևտրի մեծ մասը գալիս է Հարավային Աֆրիկայից և Հարավային Աֆրիկայից եկող առևտրային արտահանումների մեծ մասը գնում է Հարավաֆրիկյան ընդարձակ երկրներ[138]։

Ներկայումս կան ութ տարածաշրջանային կազմակերպություններ, որոնք աջակցում են Աֆրիկայում տնտեսական զարգացմանը[139]․

Կազմակերպության անունը Հիմնադրման օրը Անդամ երկրները Կուտակային ՀՆԱ (մլն ԱՄՆ դոլար)
Արևմտյան Աֆրիկայի պետությունների տնտեսական միություն 28 մայիս, 1975 Բենին, Բուրկինա Ֆասո, Կաբո Վերդե, Գամբիա, Գանա, Գվինեա Բիսաու, Գվինեա, Կոտ դ'Իվուար, Լիբերիա, Մալի, Նիգեր, Նիգերիա, Սենեգալ, Սիերա Լեոնե, Տոգո 657
Արևելյան Աֆրիկայի միություն 30 նոյեմբեր, 1999 Բուրունդի, Քենիա, Ուգանդա, Ռուանդա, Տանզանիա 232
Կենտրոնական Աֆրիկայի պետությունների տնտեսական միություն 18 հոկտեմբեր, 1983 Անգոլա, Բուրունդի, Կամերուն, Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն, Կոնգոյի Հանրապետություն, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Գաբոն, Գվինեա, Սան Տոմե և Պրինսիպի, Չադ 289
Հարավային Աֆրիկայի զարգացման միություն 17 օգոստոս, 1992 Անգոլա, Բոտսվանա, Էսվատինի, Լեսոթո, Մադագասկար, Մալավի, Մավրիկիոս, Մոզամբիկ, Նամիբիա, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Սեյշելյան կղզիներ, Հարավային Աֆրիկա, Տանզանիա, Զամբիա, Զիմբաբվե 909
Զարգացման միջկառավարական մարմին 25 նոյեմբեր, 1996 Ջիբութի, Եթովպիա, Քենիա, Ուգանդա, Սոմալի, Սուդան, Հարավային Սուդան 326
Սահել-Սահար նահանգների միություն 4 փետրվար, 1998 Բենին, Բուրկինա Ֆասո, Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն, Կոմորյան կղզիներ, Ջիբութի, Եգիպտոս, Էրիթրեա, Գամբիա, Գանա, Գվինեա, Գվինեա Բիսաու, Կոտ դ'Իվուար, Քենիա, Լիբերիա, Լիբիա, Մալի, Մարոկո, Մավրիտանիա, Նիգեր, Նիգերիա, Սան Տոմե և Պրինսիպի, Սենեգալ, Սիերա Լեոնե, Սոմալի, Սուդան, Չադ, Տոգո, Թունիս 1, 692
Արևելյան և Հարավային Աֆրիկայի ընդհանուր շուկա 5 նոյեմբեր 1993 Բուրունդի, Կոմորյան կղզիներ, Ջիբութի, Եգիպտոս, Էրիթրեա, Էսվատինի, Եթովպիա, Քենիա, Լիբերիա, Մադագասկար, Մալավի, Մավրիկիոս, Ուգանդա, Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետություն, Ռուանդա, Սեյշելյան կղզիներ, Սուդան, Զամբիա, Զիմբաբվե 1,011
Արաբական Մաղրեբի միություն 17 փետրվար, 1989 Ալժիր, Լիբիա, Մարոկո, Մավրիտանիա, Թունիս 579

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 «2017 World population» (PDF). 2017 World Population Data Sheet - Population Reference Bureau.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «GDP Nominal and PPP Data, current prices». International Monetary Fund. 2018. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 6-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «Overview».
  4. ↑ Veselinovic, Milena. «Why is Africa so unequal?». CNN. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 «Africa rising». The Economist. 2011 թ․ դեկտեմբերի 3.
  6. ↑ «Get ready for an Africa boom» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  7. ↑ «Despite Global Slowdown, African Economies Growing Strongly― New Oil, Gas, and Mineral Wealth an Opportunity for Inclusive Development». World Bank (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  8. ↑ Oliver August (2013 թ․ մարտի 2). «Africa rising A hopeful continent». The Economist. The Economist Newspaper Limited. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  9. ↑ «African Economic Outlook 2017» (PDF). African Development Bank.
  10. ↑ «Rise of the African opportunity». Boston Analytics. 2016 թ․ հունիսի 22.
  11. ↑ «European Trade, Colonialism, and Human Capital Accumulation in Senegal, Gambia and Western Mali, 1770–1900 – African Economic History Network». www.aehnetwork.org (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  12. ↑ «Africa rising». The Economist. 2011 թ․ դեկտեմբերի 3. ISSN 0013-0613. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  13. ↑ «Africa calling». Financial Times.
  14. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». IMF.org. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 9-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 World Economic Situation and Prospects 2018. United Nations Department of Economic and Social Affairs, Development Policy and Analysis Division. 2018 թ․ հունվարի 23. էջ 106. ISBN 978-92-1-109177-9. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 2-ին.
  16. ↑ «'Fast economic growth' in Africa» (բրիտանական անգլերեն). 2007 թ․ նոյեմբերի 14. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  17. ↑ «African economy 'to expand 6.2%'» (բրիտանական անգլերեն). 2007 թ․ հունիսի 13. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  18. ↑ «African growth 'steady but frail'» (բրիտանական անգլերեն). 2007 թ․ ապրիլի 3. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  19. ↑ «Where We Work». www.usaid.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 12-ին. Վերցված է 2009 թ․ մարտի 17-ին.
  20. ↑ «Africa's economic growth continues upward trend». en.afrik.com. Africa news, Maghreb news. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  21. ↑ «Lions on the move: The progress and potential of African economies | McKinsey Global Institute | Productivity, Competitiveness, & Growth | McKinsey & Company». Mckinsey.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 13-ին.
  22. ↑ «Debt Relief Under the Heavily Indebted Poor Countries (HIPC) Initiative». IMF. 2013 թ․ հունվարի 10. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 1-ին.
  23. ↑ «Economic Report on Africa 2012» (PDF). United Nations Economic Commission for Africa (UNECA). էջ 44. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 2-ին.
  24. ↑ Mike King (2012 թ․ հուլիսի 18). «China-Africa Trade Booms». The Journal of Commerce. The JOC Group, Inc. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 4-ին.
  25. ↑ 25,0 25,1 Lund, Susan; Arend Van Wamelen (2012 թ․ սեպտեմբերի 7). «10 things you didn't know about the African economy». The Independent. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 26-ին.
  26. ↑ Olga Khazan (2013 թ․ հուլիսի 3). «The three reasons why the US is so interested in Africa right now». Quartz. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 4-ին.
  27. ↑ 27,00 27,01 27,02 27,03 27,04 27,05 27,06 27,07 27,08 27,09 27,10 27,11 Christian K.M. Kingombe 2011. Mapping the new infrastructure financing landscape Արխիվացված 18 Սեպտեմբեր 2012 Wayback Machine. London: Overseas Development Institute
  28. ↑ «Google». www.google.co.ke (սուահիլի). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  29. ↑ Nick Mead, "African Economic Outlook 2012", The Guardian, 28 May 2012.
  30. ↑ Lewis H. Gann and Peter Duignan, The Burden of Empire: A Reappraisal of Western Colonialism South of the Sahara
  31. ↑ D. K. Fieldhouse, The West and the Third World
  32. ↑ Niall Ferguson, Empire: How Britain Made the Modern World and Colossus: The Rise and Fall of the American Empire
  33. ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  34. ↑ 1997: Guns, Germs, and Steel: The Fates of Human Societies. W.W. Norton & Co. (978-0-099-30278-0). Also published with the title Guns, germs and steel: A short history of everybody for the last 13,000 years.
  35. ↑ James M. Blaut (2000). Eight Eurocentric Historians (10 August 2000 ed.). The Guilford Press. էջ 228. ISBN 1-57230-591-6. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  36. ↑ Africa and Africans in the Formation of the Atlantic World, 1400–1680 (New York and London: Cambridge University Press, 1992, second expanded edition, 1998).
  37. ↑ Why is Africa Poor? (Economic History of Developing Regions Vol. 25: 2010)
  38. ↑ Rodney, Walter. How Europe Underdeveloped Africa. London: Bogle-L'Ouverture Publications, 1972.
  39. ↑ David Eltis, Economic Growth and the Ending of the Transatlantic Slave Trade
  40. ↑ «Summary by country». Ethnologue. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  41. ↑ See, for example, Frank, A. G. (1979), Dependent Accumulation and Underdevelopment, New York: Monthly Review Press.; Köhler, G., and A. Tausch (2001), Global Keynesianism: unequal exchange and global exploitation, Nova Publishers; Amin, S. (1976), Unequal Development: An Essay on the Social Formations of Peripheral Capitalism, New York: Monthly Review Press.
  42. ↑ Shaw, Jane (April 2004). «Overlooking the Obvious in Africa» (PDF). Econ Journal Watch. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2023 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  43. ↑ Pasour, E.C. (April 2004). «Intellectual Tyranny of the Status Quo» (PDF). Econ Journal Watch. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2023 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  44. ↑ Wrong, Michela (2005 թ․ մարտի 14). «When the money goes west». New Statesman. Վերցված է 2006 թ․ օգոստոսի 28-ին.
  45. ↑ «Should Africa challenge its "odious debts?"». Reuters. 2012 թ․ մարտի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  46. ↑ Tharoor, Ishaan (2011 թ․ հոկտեմբերի 20). «Mobutu Sese Seko». Top 15 Toppled Dictators. Time Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  47. ↑ «How US nurtured dictators to Africa's detriment». Independent Online. 2018 թ․ նոյեմբերի 2.
  48. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  49. ↑ Philip Wayland Porter. Challenging nature: local knowledge, agroscience, and food security in Tanga.
  50. ↑ Skinner, Annabel (2005). Tanzania & Zanzibar. New Holland Publishers. p. 19. 1-86011-216-1.
  51. ↑ http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/02/weodata/download.aspx
  52. ↑ Moyo, Dambisa (2009 թ․ մարտի 21). «Why Foreign Aid Is Hurting Africa». The Wall Street Journal.
  53. ↑ Moyo, Dambisa (2009 թ․ մարտի 26). «Stop Aiding Africa!» (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 3-ին.
  54. ↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  55. ↑ «Profile: African Union». BBC News. 2006 թ․ հուլիսի 1. Վերցված է 2006 թ․ հուլիսի 10-ին.
  56. ↑ 56,0 56,1 «Economic Outlook». African Economic Outlook. 2012 թ․ մայիսի 28. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 13-ին.
  57. ↑ «African Economic Outlook 2011». Oecd.org. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 13-ին.
  58. ↑ «Economic Report on Africa 2012» (PDF). United Nations Economic Commission for Africa (UNECA). էջ 45. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 2-ին.
  59. ↑ «Economic Report on Africa 2012» (PDF). United Nations Economic Commission for Africa (UNECA). էջ 46. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 2-ին.
  60. ↑ «Economic Report on Africa 2012» (PDF). United Nations Economic Commission for Africa (UNECA). էջ 47. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 2-ին.
  61. ↑ Based on the IMF data. If no data was available for a country from IMF, data from the World Bank is used.
  62. ↑ 62,0 62,1 World Bank Development Indicators, World Bank, 2011, accessed Nov. 2012
  63. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 19-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  64. ↑ Source Արխիվացված 29 Ապրիլ 2011 Wayback Machine, 2005
  65. ↑ 65,0 65,1 INSEE Réunion. «11.1 – Résultats Économiques» (PDF) (ֆրանսերեն). Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 9-ին.
  66. ↑ «... dévoile ses propositions locales. "Enfin !"». 2006 թ․ դեկտեմբերի 1.
  67. ↑ https://www.unescap.org/sites/default/files/wp-09-02.pdf
  68. ↑ 68,0 68,1 68,2 68,3 68,4 68,5 John J. Saul and Colin Leys, Sub-Saharan Africa in Global Capitalism, Monthly Review, 1999, Volume 51, Issue 03 (July–August)
  69. ↑ 69,0 69,1 69,2 69,3 69,4 69,5 Fred Magdoff, Twenty-First-Century Land Grabs: Accumulation by Agricultural Dispossession, Monthly Review, 2013, Volume 65, Issue 06 (November)
  70. ↑ Caplan, Gerald (2008). The Betrayal of Africa. Groundwood Books. էջ 93. ISBN 9780888998255.
  71. ↑ «Farm Subsidies: Devastating the World's Poor and the Environment». www.ncpa.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  72. ↑ «Inter Press Service | News and Views from the Global South». ipsnews.net. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  73. ↑ Hareyan, Armine (2008 թ․ դեկտեմբերի 1). «Targeted agricultural investments will slash poverty in Africa». HULIQ (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  74. ↑ «Redirecting». africanagriculture.blogspot.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  75. ↑ Usman, Talatu (2014 թ․ հունվարի 30). «Private sector invests N1.7 trillion in Nigeria's agricultural sector – Jonathan». Premium Times. Premium Times Nigeria. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  76. ↑ «South Africa: Commodities lead boom».
  77. ↑ «Yara's GroHow sees 2008 profit stable». 2008 թ․ փետրվարի 22 – via Reuters.
  78. ↑ «Govt targets agricultural boom – Daily Monitor». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  79. ↑ SciDev.Net. «African Union support crucial for agricultural progress». SciDev.Net (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  80. ↑ Section, United Nations News Service (2008 թ․ մայիսի 9). «Though making 'very good progress,' Africa still faces challenges, says UN official». UN News Service Section (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  81. ↑ 81,0 81,1 «Global Wind Atlas». Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  82. ↑ Sarl, Etnium, ed. (2013). «2013 Guide economique du continent Bourses Africaines». AFRICA 24 Magazine (8): 12–13. ISSN 2114-2610.
  83. ↑ «Table 7 – Exports, 2010». African Economic Outlook. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 2-ին.
  84. ↑ 84,0 84,1 Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continent Bourses Africaines». Africa 24 (8): 20–21.
  85. ↑ Remi Jedwab & Adam Storeygard, "Economic and Political Factors in Infrastructure Investment: Evidence from Railroads and Roads in Africa 1960–2015" Economic History of Developing Regions 34#2 (Summer 2019) Pages: 156-208 DOI: 0.1080/20780389.2019.1627190 data covers 43 sub-Saharan countries. abstract
  86. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continent Bourses Africaines». Africa 24 (8): 24.
  87. ↑ «Africa strives to rebuild its domestic industries».
  88. ↑ «Breaking News, World News & Multimedia». Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  89. ↑ «technology | IOL Business Report» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  90. ↑ «Resources Boom Represents Development Potential in Africa – Mining Technology». www.mining-technology.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  91. ↑ Grobler, John (2008 թ․ հոկտեմբերի 16). «Namibia: Congo Copper Giant to Invest in Country». The Namibian (Windhoek). Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  92. ↑ «Tax breaks for big investment projects». southafrica.info.
  93. ↑ «ECONOMY-MAURITIUS: Textile Manufacturing Goes Green and Clean». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  94. ↑ «Market for renewable energy expected to boom in Africa». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  95. ↑ «Alternative Energy Africa». ae-africa.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  96. ↑ «Innoson cars will sell for N1 million in 2014 – Chukwuma». The Abuja Inquirer. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  97. ↑ «Local vehicles manufacturing – INNOSON/FG pact commendable». Vanguard Newspapers. Vanguard. 2013 թ․ հոկտեմբերի 19. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  98. ↑ «CHUKWUMA: BUSINESSMAN WHO DEFIED THE LIMITS». The Nigerian Voice. NBF News. 2012 թ․ փետրվարի 25. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  99. ↑ Obaze, Oseloka H. (2013 թ․ դեկտեմբերի 12). «Innoson Vehicle Manufacturing granted license to export its vehicles». Elombah. Elombah.com. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.(չաշխատող հղում)
  100. ↑ «I Couldn't Meet Cut-off Mark to Study Engineering – Innoson». This Day Newspaper. This Day Live. 2014 թ․ մարտի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  101. ↑ Okonji, Emma (2013 թ․ հոկտեմբերի 24). «Zinox Introduces Tablet Range of Computers, Plans Commercial Launch». This Day. This Day Live. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  102. ↑ Onuba, Ifeanyi (2014 թ․ հոկտեմբերի 4). «FG raises tariff on imported cars». Punch Newspaper. Punch NG. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  103. ↑ Clement, Udeme (2014 թ․ հունվարի 19). «Will the new automotive policy give us affordable made-in-Nigeria car?». Vanguard. Vanguard Nigeria. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  104. ↑ Agande, Ben (2014 թ․ հունվարի 24). «Nissan to role out 1st made in Nigeria cars in April». Vanguard, Nigeria. Vanguard. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  105. ↑ Awe, Olumide; Sholotan, Olugbenga; Asaolu, Olubunmi (2010 թ․ հունիսի 5). «Consumer goods businesses to do well in Nigeria». Trade Invest. Trade Invest Nigeria. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  106. ↑ Orya Roberts (2013 թ․ դեկտեմբերի 29). «'Revamping Nigeria's manufacturing sector'». Sunday Trust. Sunday Trust. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  107. ↑ «Welcome to NIGERIA PHARMA MANUFACTURES EXPO 2013..!». Nigeria Pharmaceutical Manufacturers. Nigeria Pharma Manufacturer Expo 2013. 2013 թ․ հոկտեմբերի 19. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  108. ↑ Anudu, Odinaka (2013 թ․ նոյեմբերի 27). «Nigeria overtakes South Africa as biggest cement manufacturer in SSA». Business Day. Business Day. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.
  109. ↑ «Aliko Dangote Launches Nigeria's biggest cement plant». Elombah. Elombah.com. 2012 թ․ հունիսի 11. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 23-ին.(չաշխատող հղում)
  110. ↑ «Industrial hub: Why more companies are moving to Ogun». Vanguard Nigeria. 2013 թ․ հունիսի 19. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  111. ↑ «Ogun State's rising investment profile». Daily NewsWatch. 2013 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  112. ↑ «Ogun State: Nigeria's new Industrial hub». Online Nigeria News. 2012 թ․ նոյեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 14-ին.
  113. ↑ 113,0 113,1 African Development Bank (2014). Eastern Africa' manufacturing sector: Promoting technology, innovation, productivity and linkages (PDF).
  114. ↑ Calabrese, Linda (March 2017). «How manufacturing motorcycles can boost Uganda's economy». ODI. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 25-ին.
  115. ↑ «Africa's banking industry set for impressive growth: study». The China Post. 2011 թ․ մարտի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 13-ին.
  116. ↑ Geoffrey Muzigiti; Oliver Schmidt (January 2013). «Moving forward». D+C Development and Cooperation/ dandc.eu.
  117. ↑ «India to Step Up Trade and Investment in Africa».
  118. ↑ «China in Africa: Friend or foe?» (բրիտանական անգլերեն). 2007 թ․ նոյեմբերի 26. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  119. ↑ «Chinese investment in Africa soars | WORLDFOCUS». WORLDFOCUS (ամերիկյան անգլերեն). 2008 թ․ հոկտեմբերի 13. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  120. ↑ «China to maintain aid, investment in Africa "regardless of financial crisis" – Xinhuanet».
  121. ↑ Online, Asia Time. «Asia Times Online : China News – China outwits the EU in Africa». www.atimes.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  122. ↑ «Inter Press Service | News and Views from the Global South». ipsnews.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  123. ↑ «FindArticles.com | CBSi». findarticles.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  124. ↑ Kazeem, Yomi. «Sending money home to Africa is cheaper than it was, but still higher than anywhere else». Quartz (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  125. ↑ «Lost in Intermediation» (PDF). Overseas Development Institute. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  126. ↑ «Angola oil tiger plans investment in Europe». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 24-ին.
  127. ↑ «Minnesota: Investment opportunities abound in South Africa».
  128. ↑ «Liberian Leaders Predict Boom for Poor West African Country».
  129. ↑ Liedong, Tahiru Azaaviele. «Could West Africa launch a single currency?». CNN. Վերցված է 2017 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  130. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continentBourses Africaines». Africa 24 (8): 127.
  131. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continentBourses Africaines». Africa 24 (8): 128.
  132. ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.cia.gov (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  133. ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.cia.gov (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  134. ↑ «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.cia.gov (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  135. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continent Bourses Africaines». Africa 24 (8): 130.
  136. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continentBourses Africaines». Africa 24 (8): 60.
  137. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continentBourses Africaines». Africa 24 (8): 62.
  138. ↑ Luce and Agarwal. «Rise of the African Opportunity». Boston Analytics. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 12-ին.
  139. ↑ Sarl, ed. (2013). «2013 Guide economique du continentBourses Africaines». Africa 24 (8): 64–65.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աֆրիկայի տնտեսություն» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Աֆրիկայի_տնտեսություն&oldid=9490374» էջից