Համեմունքներ

Համեմունքներ (ռուս.՝ припра́вы, անգլ.՝ condiment), համեմունքները սուր հոտ և համ ունեցող թարմ ու չորացրած բույսերի ծաղիկներն են, տերևները, սերմերը, պտուղները և դրանցից պատրաստված հեղուկները, մածուկներն ու փոշիները։ Համեմունքային բույսերի սուր հոտն ու զանազան բուրմունքները պայմանավորված են այդ բույսերի տարբեր օրգաններում պարունակվող եթերայուղերով։

Համեմունքներ
Ենթատեսակ	համեմունք
Հիմնական	անուշաբույր բույս
Spices Վիքիպահեստում

Համեմունքներ

Համեմունքներն օգտագործվում են խոհարարության, սննդի արդյունաբերության (պահածոներ, հրուշակեղեն, հացաբուլկեղեն, լիկյոր, օղի և այլն), օծանելիքի արտադրության և բժշկության մեջ։ Կերակուրների և պահածոների համար օգտագործում են սոխ, սխտոր, համեմ, ռեհան, մանանեխ, թարխուն, անանուխ, սև, սպիտակ, կարմիր ու բուրավետ պղպեղներ, դափնու տերև և այլն։ Ըմպելիքների, մուրաբաների, հրուշակեղենի, հացաբուլկեղենի պատրաստման համար օգտագործում են դարչին, մեխակ, կոճապղպեղ (իմբիր), հիլ, անիսոն, վանիլ, մշկընկույզ, սև սոնիճ և այլն։ Պանրի որոշ տեսակների խառնում են ուրց, թարխուն, սոխ, սոխուկ և այլ բանջարներ։ Համեմունքների շարքին են դասվում նաև աղանյութերը, գլիկոզիդները և այլն։ Համեմունքներն ախորժաբեր են և նպաստում են մարսողությանը։

Համեմունքային բույսերը տարածված են գրեթե ամբողջ աշխարհում, սակայն առավել արժեքավոր են արևադարձային երկրներում աճողները (մեծ մասամբ՝ ծառեր)։ Դրանցից են դարչինը, մեխակը, մշկընկույզը, վանիլը, հիլը, բուրավետ ու սև պղպեղները և այլն։ Հնագույն ժամանակներից դրանք մշակվել են նաև Հայաստանում. տարածված համեմունքային բույսերից են թարխունը, կորթինը, ռեհանը, նեխուրը, համեմը, քեմոնը, քրքումը, սամիթը, անանուխը, մաղադանոսը, մանանեխը, կծվիչը, սոխը, սխտորը, ուրցը և այլն։

Հաճախ օգտագործվող համեմունքներ

Խոտեր ու համեմունքներ.

• Դարչին (ռուս.՝ Корица, լատին․՝ Cinnamomum aromaticum)
• Քրքում (ռուս.՝ Куркума, լատին․՝ Curcuma longa)
• Կոճապղպեղ (ռուս.՝ Имбирь,լատին․՝  Zingiber officinale)
• Վայրի սուսամբար (ռուս.՝ Орегано,լատին․՝ Oregano)
• Սխտոր (ռուս.՝ чеснок, լատին․՝ Allium sativum)
• Պապրիկա (ռուս.՝ Паприка, լատին․՝ Paprika)

Սա անծանոթ համեմունք չէ։ Այն կարմիր պղպեղն է։

Համեմունքների շուկան ներկայումս

Համեմունքների գլոբալ արտադրողներից առաջատար երկիր է համարվում Հնդկաստանը (անգլ.՝ spices):

Համեմունքների արտադրությունը 2009 թվականին,
հազար տոննա

Դասակարգում	Երկիր	2010	2011
1	Հնդկաստան	1,474,900	1,525,000
2	Բանգլադեշ	128,517	139,775
3	Թուրքիա	107,000	113,783
4	Չինաստան	90,000	95,890
5	Պակիստան	53,647	53,620
6	Իրան	18,028	21,307
7	Նեպալ	20,360	20,905
8	Կոլումբիա	16,998	19,378
9	Եթովպիա	27,122	17,905
10	Շրի Լանկա || 8,293 || 8,438
—	Համաշխարհային	1,995,523	2,063,472
Source: UN Food & Agriculture Organization

Պատկերասրահ

• 
  Համեմունքներ
• 
  Համեմունքներ
• 
  Կոճապղպեղի արմատներ
• 
  Սխտոր
• 
  Պապրիկա
• 
  Չաման
• 
  Խնկունի

Տես նաև

• Ներկանյութեր

Գրականություն

• Пряности // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Ароматические средства // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона։ В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Corn, Charles. Scents of Eden: A History of the Spice Trade. New York։ Kodansha, 1999.
• Czarra, Fred (2009). Spices: A Global History. Reaktion Books. էջ 128. ISBN 978-1-86189-426-7.
• Dalby, Andrew. Dangerous Tastes: The Story of Spices. Berkeley։ University of California Press, 2002.
• Freedman, Paul. Out of the East: Spices and the Medieval Imagination. New Haven։ Yale UP, 2008.
• Keay, John. The Spice Route: A History. Berkeley։ U of California P, 2006.
• Krondl, Michael. The Taste of Conquest: The Rise and Fall of the Three Great Cities of Spice. New York։ Ballantine Books, 2007.
• Miller, J. Innes. The Spice Trade of the Roman Empire. Oxford։ Oxford UP, 1969.
• Morton, Timothy. Poetics of Spice: Romantic Consumerism and the Exotic. Cambridge UP, 2000.
• Turner, Jack (2004). Spice: The History of a Temptation. Knopf. ISBN 0-375-40721-9.

Հոդվածներ

• «Food Bacteria-Spice Survey Shows Why Some Cultures Like It Hot». ScienceDaily. 1998 թ․ մարտի 5. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 20–ին-ին. «...Garlic, onion, allspice and oregano, for example, were found to be the best all-around bacteria killers (they kill everything)»
• Sallam, Kh.I.; Ishioroshi, M; Samejimab, K. (2004 թ․ դեկտեմբեր). «Antioxidant and antimicrobial effects of garlic in chicken sausage». Lebensm. Wiss. Technol. 37 (8): 849–855. doi:10.1016/j.lwt.2004.04.001. PMC 1805705. PMID 17330154.
• Billing, Jennifer; Sherman, Paul W. (1998 թ․ մարտ). «Antimicrobial Functions of Spices: Why Some Like it Hot». The Quarterly Review of Biology. 73 (1): 3–49. doi:10.1086/420058. PMID 9586227.
• «Common Kitchen Spices Kill E. Coli O157:H7». 1998 թ․ օգոստոսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 1999 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 26-ին. «...The study is the first in the United States that looks at the effect of common spices on E. coli O157:H7. Previous studies have concluded spices kill other foodborne pathogens. 'In the first part of our study, we tested 23 spices against E. coli O157:H7 in the laboratory', Fung said. 'We found that several spices are good at killing this strain of E. coli.'»
• «The Lure and Lore of Spices». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 26-ին. «If the appearance of spices were to reflect their real importance in the history of the world, the bottles of spices would be filled with bright glittery substances, diamonds, rubies, emeralds or gold would be appropriate. When you opened the bottle, a poof of vibrantly colored, mystically fragrant, magical smoke would slowly billow softly throughout the room.»
• «Spice». Encyclopedia of Spices, Spice Blends by Region, The Spice Trade. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 20–ին-ին.
• International Organization for Standardization (2009). «67.220: Spices and condiments. Food additives». Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 23-ին.

Արտաքին հղումներ

• Вильям Похлёбкин :: Все о пряностях Արխիվացված 2011-08-28 Wayback Machine.
• Pungency of spices

Վիքիգրքերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համեմունքներ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Համեմունքներ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 112)։