Պորտուգալերեն

Պորտուգալերեն ; português
Տեսակ	բնական լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	գալիսա-պորտուգալական լեզուներ
Երկրներ	Խոսվող լեզուների շարքում՝ ; Պորտուգալիա; Բրազիլիա; Անգոլա; Մոզամբիկ; Նամիբիա; Ճապոնիա; Թուրքիա; Լյուքսեմբուրգ; և այլուր;
Շրջաններ	Եվրոպա, Աֆրիկա, ; Հարավային Ամերիկա
Պաշտոնական կարգավիճակ	; Պորտուգալիա; Բրազիլիա; Մոզամբիկ; և ՊԵՀ-ի այլ երկրներ
Խոսողների քանակ	221 000 000 մարդ (2019) և 254 300 000 մարդ (2019)
Վերահսկող կազմակերպություն	Պարտուգալերենի միջազգային ինստիտուտ, Պորտուգալալեզու երկրների համագործակցություն, Բրազիլական գրականության ակադեմիա և Լիսաբոնի գիտությունների ակադեմիա
Լեզվակիրների թիվը	220 մլն.
Ռեյտինգ	6
Դասակարգում	Հնդեվրոպական ընտանիք Իտալական Ռոմանական ճյուղ Իբերիա-ռոմանական Արևմտաիբերական Պորտուգալերեն; ; ; ; ;
Գրերի համակարգ	Լատինական այբուբեն
IETF	pt
ԳՕՍՏ 7.75–97	пор 545
ISO 639-1	pt
ISO 639-2	por
ISO 639-3	por
	;
	Մայրենի լեզու Պաշտոնական և վարչական լեզու Մշակութային կամ լրացուցիչ լեզու
	Portuguese language Վիքիպահեստում

Պորտուգալերեն (português կամ, ամբողջական տեսքով՝ língua portuguesa), հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի ռոմանական ճյուղի իբերո-ռոմանական ենթախմբի լեզու, որ ձևավորվել է Իբերական թերակղզում։ Հանդիսանում է Պորտուգալիայի, Բրազիլիայի, Կապե Վերդեի, Գվինեա-Բիսաուի, Մոզամբիկի, Անգոլայի, Սան Տոմե և Պրինսիպիի միակ պաշտոնական լեզուն^[3]։ Պետական-պաշտոնական երկրորդ լեզվի կարգավիճակ ունի Արևելյան Թիմորում, Արևադարձային Գվինեայում և Մակաոյում (Չինաստան)։ Գաղութատիրական ժամանակներում տեղի ունեցած էքսպանսիայի հետևանքով պորտուգալերենի և վերջինիս հիման վրա ստեղծված կրեոլերենի մշակութային ներկայությունն առկա է նաև հնդկաստանյան Գոայում ու Դաման և Դիուում^[4], Շրի Լանկայի արևելքում՝ Բատիկալոայում, ինդոնեզիական Ֆլորես կղզում, Մալայզիայի Մալակկա նահանգում և Անտիլյան կղզեխմբի ABC կղզիներում։ Պորտուգալերեն խոսող անձինք և ազգություններին կոչում են լուզոֆոն՝ Պորտուգալիայի ներկայիս տարածքում միջնադարում գոյություն ունեցած Լուզիտանիա պետության անունով։

Պորտուգալերենը, որ իբերո-ռոմանական ենթախմբի մյուս լեզուների նմանությամբ, կազմավորվել է վուլգար լատիներենի մի շարք բարբառների հիման վրա (միջնադարյան Գալիսիա թագավորության և Պորտուգալիա կոմսության տարածքում), որոշակի տարրեր է պահպանել կելտերենի հնչյունաբանությունից և բառապաշարից^[5]^[6]։ Աշխարհում շուրջ 215-220 միլիոն մարդ պոտուգալերենը համարում է իր մայրենի լեզուն, իսկ նրանով խոսողների ընդհանուր թիվը հասնում է 250 միլիոնի. այդ ցուցանիշով պորտուգալերենն աշխարհում զբաղեցնում է վեցերորդ տեղը, եվրոպական լեզուների շարքում՝ երրորդ տեղը^[7], Լատինական Ամերիկայում՝ երկրորդ տեղը (իսպաներենից հետո), ինչպես նաև համարվում է հարավային կիսագնդում ու Հարավային Ամերիկայում ամենաշատ խոսվող լեզուն և ամենատարածվածներից մեկը Աֆրիկայում^[8]։ Պորտուգալերենը պաշտոնական լեզվի կարգավիճակ ունի Եվրոպական Միությունում, Հարավամերիկյան առևտրական բլոկում (Հարավային Ամերիկայի երկրների ընդհանուր շուկայում՝ Mercosur-ում), Ամերիկյան պետությունների կազմակերպությունում, Արևմտաաֆրիկյան պետությունների տնտեսական ընկերակցությունում և Աֆրիկյան Միությունում։

Քերականություն

Պորտուգալերենի քերականությունը պորտուգալերեն լեզվի ձևաբանական և շարահյուսական կանոնների ամբողջությունն է։ Պորտուգալերենի քերականությունը նմանություններ ունի իսպաներենին և մյուս ռոմանական լեզուների քերականությանը, սակայն ի տարբերություն վերջինիս հիմքում ընկած դասական լատիներենի՝ պորտուգալերեն լեզուն լի է վերլուծականներով։ Մասնավորապես, գրեթե ամբողջովին վերացվել է լատիներենի բայական խոնարհման համակարգը և ավելացվել են որոշիչ ու անորոշ հոդեր։ Պորտուգալերենն ունի 12 խոսքի մաս՝ գոյական, դերանուն, ձայնարկություն, բայ, մակբայ, կցորդություն, հոդ, կապ, թվական, ածական, նախդիր, բուն գոյական։ Գոյական անվան խոսքիմաստային կարգի մեջ մտնող բառերը ցույց են տալիս առարկայի հասկացողություն։ Գոյականը պորտուգալերենում ունի սեռ (արական և իգական) և թիվ (եզակի և հոգնակի)։ Ինչպես մյուս ռոմանական լեզուներում, այնպես էլ պորտուգալերենում, գոյականն ունի հոդ։ Հոդերը լինում են որոշիչ և անորոշ, իգական և արական։ Գոյականներն ունեն նաև հինգ հոլովներ՝ ուղղական, հայցական, տրական, անջատական և կոմիտատիվ^[9]։

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
↑ https://www.tsf.pt/opiniao/realisticamente-quantos-sao-os-falantes-de-portugues-no-mundo-11404078.html
↑ «Estados-membros da CPLP» (Portuguese). 2017 թ․ փետրվարի 7.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ Michael Swan; Bernard Smith (2001). «Portuguese Speakers». Learner English: a Teacher's Guide to Interference and Other Problems. Cambridge University Press.
↑ «The Origin and Formation of The Portuguese Language». Judeo-Lusitanica. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.
↑ Bittencourt de Oliveira, João. «Breves considerações sobre o legado das línguas célticas». filologia.org.br.
↑ «CIA World Factbook». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 12-ին.
↑ «Top 11 Most Spoken Languages in Africa». 2017 թ․ հոկտեմբերի 18.
↑ «Grammatical Cases in Portuguese - Polly Lingual». pollylingu.al. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.

Գրականություն

Вольф Е. М. История португальского языка. — Учеб. для ин-тов и фак. иностр. яз. — М.: Высшая школа, 1988. — 264 с. — ISBN 5-06-001175-5
Вольф Е. М. Португальский язык // Языки мира: Романские языки / Редакторы: Т. Ю. Жданова, О. И. Романова, Н. В. Рогова. — М. : Academia, 2001. — С. 462—492. — 720 с. — (Языки Евразии). — ISBN 5-87444-016-X.
Голубева Е. Г. Фонетика португальского языка. Вводный курс. — Учеб. пособие для ин-тов и фак. иностр. яз. — М.: Высшая школа, 1981. — 119 с.
Barbosa, Plínio A.; Albano, Eleonora C. Algumas observações sobre a noção de «língua portuguesa»(անգլ.) // Journal of the International Phonetic Association. — 2004. — Т. 34. — P. 227—232. — ISSN 0025-1003. — doi:10.1017/S0025100304001756
Costa, Avelino de Jesus da Os mais antigos documentos escritos em português // Estudos de Cronologia, Diplomática, Paleografia e Histórico-Linguísticos. — Porto: Sociedade Portuguesa de Estudos Medievais, 1992. — 311 p.
Cruz-Ferreira, M. Portuguese (European)(անգլ.) // Handbook of the International Phonetic Association. A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. — Cambridge: Cambridge University Press, 1999. — С. 126—130.

Աղբյուրներ

História da Lingua Portuguesa Instituto Camões Արխիվացված 2016-02-06 Wayback Machine
A Língua Portuguesa in Universidade Federal do Rio Grande do Norte, Brazil
Carta de dotação e fundação da Igreja de S. Miguel de Lardosa, a.D. 882 (o mais antigo documento latino-português original conhecido) [1] Արխիվացված 2019-09-10 Wayback Machine

Գրականություն

Poesia e Prosa Medievais, by Maria Ema Tarracha Ferreira, Ulisseia 1998, 3rd ed., 978-972-568-124-4.
Bases Temáticas—Língua, Literatura e Cultura Portuguesa in Instituto Camões Արխիվացված 2014-06-05 Wayback Machine
Portuguese literature in The Catholic Encyclopedia

Հնչյունաբանություն, ուղղագրություն և քերականություն

Barbosa, Plínio A.; Albano, Eleonora C. (2004). «Brazilian Portuguese». Journal of the International Phonetic Association. 34 (2): 227–232. doi:10.1017/S0025100304001756.
Bergström, Magnus & Reis, Neves Prontuário Ortográfico Editorial Notícias, 2004.
Bisol, Leda (2005), Introdução a estudos de fonologia do português brasileiro (Portuguese), Porto Alegre – Rio Grande do Sul: EDIPUCRS, ISBN 978-85-7430-529-5{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Cruz-Ferreira, Madalena (1995). «European Portuguese». Journal of the International Phonetic Association. 25 (2): 90–94. doi:10.1017/S0025100300005223.
Grønnum, Nina (2005), Fonetik og fonologi, Almen og Dansk (3rd ed.), Copenhagen: Akademisk Forlag, ISBN 978-87-500-3865-8
Mateus, Maria Helena; d'Andrade, Ernesto (2000), The Phonology of Portuguese, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-823581-1
Rodrigues, Marisandra Costa (2012), Encontros Vocálicos Finais em Português: Descrição e Análise Otimalista (PDF) (thesis), Universidade Federal do Rio de Janeiro, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հոկտեմբերի 11-ին, Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 25-ին {{citation}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
Thomas, Earl W. (1974), A Grammar of Spoken Brazilian Portuguese, Nashville, TN: Vanderbilt University Press, ISBN 978-0-8265-1197-3
A pronúncia do português europeu—European Portuguese Pronunciation Արխիվացված 2014-07-10 Wayback Machine
Dialects of Portuguese at the Instituto Camões Արխիվացված 2012-02-04 Wayback Machine
Audio samples of the dialects of Portugal Արխիվացված 2017-04-18 Wayback Machine
Audio samples of the dialects from outside Europe Արխիվացված 2015-04-27 Wayback Machine
Portuguese Grammar

Բառարաններ

Antônio Houaiss (2000), Dicionário Houaiss da Língua Portuguesa (228,500 entries).
Aurélio Buarque de Holanda Ferreira, Novo Dicionário da Língua Portuguesa (1809pp)
English–Portuguese–Chinese Dictionary (Freeware for Windows/Linux/Mac)

Լեզվաբանական ուսումնասիրություններ

Cook, Manuela. Portuguese Pronouns and Other Forms of Address, from the Past into the Future – Structural, Semantic and Pragmatic Reflections, Ellipsis, vol. 11, APSA, www.portuguese-apsa.com/ellipsis, 2013
Cook, Manuela (1997). «Uma Teoria de Interpretação das Formas de Tratamento na Língua Portuguesa». Hispania. 80 (3): 451–464. doi:10.2307/345821. JSTOR 345821.
Cook, Manuela. On the Portuguese Forms of Address: From Vossa Mercê to Você, Portuguese Studies Review 3.2, Durham: University of New Hampshire, 1995
Lindley Cintra, Luís F. Nova Proposta de Classificação dos Dialectos Galego- Portugueses Արխիվացված 2013-11-09 Wayback Machine (PDF) Boletim de Filologia, Lisboa, Centro de Estudos Filológicos, 1971.

Արտաքին հղումներ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պորտուգալերեն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 9, էջ 392)։

[_6b7f0b21e2bf6739-1] Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675

[_37bbe0fe282df2bb-2] ttps://www.tsf.pt/opiniao/realisticamente-quantos-sao-os-falantes-de-portugues-no-mundo-11404078.html

[CPLP-3] «Estados-membros da CPLP» (Portuguese). 2017 թ․ փետրվարի 7.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[4] Michael Swan; Bernard Smith (2001). «Portuguese Speakers». Learner English: a Teacher's Guide to Interference and Other Problems. Cambridge University Press.

[5] «The Origin and Formation of The Portuguese Language». Judeo-Lusitanica. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.

[6] Bittencourt de Oliveira, João. «Breves considerações sobre o legado das línguas célticas». filologia.org.br.

[7] «CIA World Factbook». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 12-ին.

[8] «Top 11 Most Spoken Languages in Africa». 2017 թ․ հոկտեմբերի 18.

[9] «Grammatical Cases in Portuguese - Polly Lingual». pollylingu.al. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 30-ին.

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]