Իսպաներեն (/ˈspænʃ/ ( ); español ), որը անվանում են նաև կաստիլերեն[4] (/kæˈstɪliən/ ( ), castellano ), արևմտառոմանական լեզու, որը ձևավորվել է Իսպանիայի Կաստիլիա շրջանում և այժմ այն հանդիսանում Լատինական Ամերիկայի և Իսպանիայի հարյուր միլիոնավոր բնակիչների մայրենի լեզուն։ Այն սովորաբար համարվում է աշխարհում երկրորդ ամենատարածված լեզուն մանդարին չինարենից հետո[5][6][7][8][9]։

կաստեյանո
իսպաներեն
Տեսակբնական լեզու, լեզու և կենդանի լեզու
ԵնթադասԿաստիլիական լեզուներ[1] և West Iberian?
ԵրկրներԼատինամերիկյան երկրների մեծ մասը, Իսպանիա
ՇրջաններԻսպանիա, Լատինական Ամերիկա, Հասարակածային Գվինեա
Պաշտոնական կարգավիճակԱրգենտինա Արգենտինա
Բոլիվիա Բոլիվիա
Չիլի Չիլի
Կոլումբիա Կոլումբիա
Կոստա Ռիկա Կոստա Ռիկա
Կուբա Կուբա
Դոմինիկյան Հանրապետություն Դոմինիկյան Հանրապետություն
Էկվադոր Էկվադոր
Սալվադոր Սալվադոր
Հասարակածային Գվինեա Հասարակածային Գվինեա
Գվատեմալա Գվատեմալա
Հոնդուրաս Հոնդուրաս
Մեքսիկա Մեքսիկա
Նիկարագուա Նիկարագուա
Պանամա Պանամա
Պերու Պերու
Իսպանիա Իսպանիա
Ուրուգվայ Ուրուգվայ
Վենեսուելա Վենեսուելա
Խոսողների քանակ485 000 000 մարդ (2023)[2]
Վերահսկող կազմակերպությունAssociation of Academies of the Spanish Language?
Լեզվակիրների թիվը480 միլիոն
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճականվտանգ[3]
Դասակարգումհնդեվրոպական լեզվաընտանիք
Գրերի համակարգԻսպաներենի այբուբեն
IETFes
ԳՕՍՏ 7.75–97исп 230
ISO 639-1es
ISO 639-2spa
ISO 639-3spa
 Spanish language Վիքիպահեստում

Իսպաներենը իբերո-ռոմանական լեզվաընտանիքին պատկանող լեզուներից է, որն առաջացել է Իբերիայի խոսակցական լատիներենի մի քանի բարբառներից Արևմտահռոմեական կայսրության փլուզումից հետո 5-րդ դարում։ Իսպաներենի տարրեր պարունակող հնագույն լատիներեն տեքստերը հայտնաբերվել են Իբերիայի հյուսիսային կենտրոնական հատվածներում 9-րդ դարում[10]։ 13-րդ դարում լեզուն առաջին անգամ գրավոր համակարգված կիրառվել է Տոլեդոյում, որը այն ժամանակ Կաստիլիայի թագավորության մայրաքաղաքն էր։ Սկսած 16-րդ դարի սկզբից իսպաներենը տարածվեց Իսպանական թագավորության գաղութներում, հատկապես ամերիկյանում, ինչպես նաև Աֆրիկայում, Օվկիանիայում և Ֆիլիպիններում գտնվող Իսպանիային պատկանող տարածքներում[11]։

Ժամանակակից իսպաներեն բառերի մոտ 75 %-ը ունի լատինական ծագում։ Հին հունարենը ևս իր ներդրումն ունի իսպաներեն բառարանի ձևավորման վրա հատկապես լատիներենի միջոցով[12][13]։

Իսպանական բառարանը ձևավորման հենց սկզբից կրել է նաև արաբերենի ազդեցությունը, որը մեծացել է Իբերական թերակղզում Ալ-Անդալուսական շրջանի ժամանակ[14][15][16][17]։ Իսպաներենի բառերի մոտ 8%-ը ունի արաբական ծագում, հետևաբար արաբերենը իսպաներենի վրա մեծ ազդեցություն ունեցող երկրորդ լեզուն է լատիներենից հետո[14][18][19]։ Նրա վրա ազդեցություն են ունեցել նաև բասկերենը, կելտիբերական լեզուն, վեստգոթերենը, ինչպես նաև իբերո-ռոմանական այլ լեզուները[14][20]։ Դրանից զատ այն բառեր է փոխառել նաև այլ լեզուներից, հատկապես ռոմանական լեզուներից՝ ֆրանսերենից, իտալերենից, օքսիտաներենից, սարդիներենից, ինչպես նաև նահվաթլից, կեչուա լեզուներից և Ամերիկայի այլ տեղական լեզուներից։

Իսպաներենը ՄԱԿ-ի 6 պաշտոնական լեզուներից մեկն է։ Այն որպես պաշտոնական լեզու օգտագործվում է նաև ԵՄ-ի, Ամերիկյան պետությունների կազմակերպության, Հարավամերիկյան ազգերի միության, Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան երկրների համայնքի, Աֆրիկյան միության և մի շարք այլ միջազգային կազմակերպությունների կողմից։

Խոսողների մոտավոր թիվ խմբագրել

Հաշվարկել են, որ մոտ 437 միլիոն մարդու համար իսպաներենը համարվում է մայրենի լեզու, ինչը նշանակում է, որ այն մայրենի լեզվով խոսողների թվաքանակով աշխարհում երկրորդն է մանդարինից հետո[21]։ Ինչպես նշում է Սերվանտեսի ինստիտուտը հաշվարկվել է, որ իսպաներենը մայրենի լեզու է համարվում մոտ 477 միլիոն մարդու համար, 572 միլիոն մարդու համար այն որպես առաջին կամ երկրորդ լեզու է (այդ հաշվարկում ընդգրկված են նաև լեզվին վատ տիրապետողները), և 21 միլիոն ուսանող ուսումնասիրում են իսպաներենը որպես օտար լեզու[22]։

Իսպաներենը պաշտոնական կամ ազգային լեզու է Իսպանիայում, Հասարակածային Գվինեայում և ամերիկյան 19 երկրներում։ Ամերիկայում իսպաներեն խոսացողների ընդհանուր թիվը 418 միլիոն է։ ԵՄ-ում իսպաներենը ընդհանուր բնակչության 8%-ի մայրենի լեզուն է, իսկ մոտ 7%-ի համար այն երկրորդ լեզու է[23]։ Իսպաներենը ԱՄՆ-ում ամենատարածված երկրորդ լեզուն է[24]։

2011 թվականին Ամերիկյան համայնքի հետազոտությունների արդյունքում պարզ դարձավ, որ ԱՄՆ լատինամերիկյան ծագում ունեցող 55 միլիոն հինգ տարեկանից բարձր բնակիչներից 38 միլիոնը տանը խոսում է իսպաներեն[25]։

Լեզվի անվանումներ խմբագրել

Իսպանիայում և իսպանախոս աշխարհի տարբեր հատվածներում իսպաներենը կոչվում է նաև կաստիլերեն (կաստեյանո) Կաստիլիայի թագավորության անունով՝ այն տարբերակելու համար Իսպանիայում օգտագործվող մյուս լեզուներից, որոնցից են գալիսերենը, բասկերենը, աստուրերենը և կատալաներենը։

 
Ըստ աշխարհագրական տեղաբաշխման՝ կաստեյանո տերմինի կիրառումը նշված է կարմիրով, իսկ էսպանյոլ տերմինինը՝ կապույտով։ Հաշվի են առնվել այս երկրների սահմանադրությունների մեջ կիրառվող տերմինները։

1978 թվականի Իսպանիայի սահմանադրության մեջ կաստեյանո տերմինը օգտագործվում է սահմանելու համար ամբողջ Իսպանական պետության պաշտոնական լեզուն՝ այն առանձնացնելով las demás lenguas españolas-ից (այլ իսպանական լեզուներ)։ Ըստ III հոդվածի՝

  El castellano es la lengua española oficial del Estado. ... Las demás lenguas españolas serán también oficiales en las respectivas Comunidades Autónomas...

Կաստեյանոն պետության պաշտոնական իսպաներեն լեզուն է... Մնացած բոլոր իսպանական լեզուները ևս պաշտոնական են համարվում համապատասխան ինքնավար համայնքներում․․․

 

Իսպանական թագավորական ակադեմիան ներկայումս իր կողմից արված հրապարակումներում օգտագործում է էսպանյոլ (español) տերմինը, որը 1713 թվականից մինչև 1923 թվականը կոչվել է կաստեյանո։

Diccionario panhispánico de dudas-ը (Իսպանական թագավորական ակադեմիայի կողմից հրատարակվող լեզվի ուղեցույց) պնդում է, որ չնայած Իսպանական թագավորական ակադեմիան նախընտրում է իսպաներեն լեզվի մասին խոսելիս օգտագործել էսպանյոլ տերմինը, և՛ էսպանյոլը և՛ կաստեյանո համարվում են հոմանիշներ և հավասարապես կիրառելի են[26]։

Էսպանյոլ բառի համար առաջարվում է երկու ստուգաբանություն։ Իսպանական թագավորական ակադեմիական բառարանը այդ բառի ծագումը կապում է օքսիտաներեն էսպանյոլ (espaignol) բառի հետ, որն էլ իր հերթին ծագում է միջնադարյան լատիներեն իսպանյոլուս (Hispaniolus) բառից, որը նշանակում է Իսպանիայից ամ Իսպանիային պատկանող[27]։ Այլ աղբյուրներում[28][29] այն կապում են միջնադարյան լատինական իսպանյոնե (hispaniōne) անվան հետ, որն ունի նույն նշանակությունը։

Պատմություն խմբագրել

 
Վեստգոթերի Վալպուեստայի մատյանները, որոնք գրված են ուշ լատիներենով, 2010 թվականին Իսպանական Թագավորական ակադեմիայի կողմից ճանաչվեցին կաստիլերեն բառեր պարունակող ամենահին աղբյուրները, որոնք նախորդում են Գլոսաս Էմիլիանենսեսին (Glosas Emilianenses)[30]:

Իսպաներենը ծագում է խոսակցական լատիներենից, որը Երկրորդ պունիկյան պատերազմի ժամանակ՝ մ․թ․ա․ 210 թվականի սկզբին Իբերական թերակղզում սկսեց կիրառվել հռոմեացիների կողմից։ Նախկինում Իբերական թերակղզում խոսում էին մի քանի նախահռոմեական լեզուներով, որոնք կոչվում են նաև պելեոիսպանական լեզուներ և որոնք ընդհանրություններ չունեն լատիներենի, իսկ նրանց մի մասն անգամ հնդեվրոպական լեզուների հետ։ Այս լեզուների թվում են բասկերենը, որով խոսում են մինչ օրս, իբերերենը, սելտիբերենը և գալիսերենը։

Առաջին փաստաթղթերը, որոնք պարունակում են ժամանակակից իսպաներենի տարրեր, թվագրվում են 9-րդ դարով։ Միջնադարից մինչև ժամանակակից շրջան ընկած ժամանակահատվածում իսպանական բառապաշարի վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել ռոմանական լեզուները՝ նավարո-արագոներենը, լեոներենը, կատալաներենը, պորտուգալերենը, գալիսերենը, օքսիտաներենը, իսկ ավելի ուշ՝ ֆրանսերենը և իտալերենը։ Իսպաներենը փոխառել է զգալի թվով բառեր նաև արաբերենից։ Ցեղերի միգրացիայի, ինչպես նաև Իբերիայում վեստգոթերի իշխանության շրջանում գերմանական լեզուները ունեցել են փոքր ազդեցություն իսպաներենի վրա։ Բացի այդ, շատ բառեր փոխառվել են լատիներենից եկեղեցական գրավոր լեզվի և պատարագի լեզվի միջոցով։ Փոխառությունները վերցվել են և՛ դասական լատիներենից և՛ Վերածննդի շրջանի լատիներենից։

Ռամոն Մենենդես Պիդալի թեորիայի համաձայն՝ խոսակցական լատիներենի տեղական խոսվածքները իսպաներեն են ներթափանցել Իբերիայի հյուսիսից՝ Բուրգոս քաղաքից։ Այս խոսվածքը այնուհետև տարածվեց Տոլեդոյում, որտեղ գրավոր իսպաներենի չափանիշները սկսեցին զարգանալ առաջին անգամ 13-րդ դարում[31]։ Այս ձևավորման փուլում իսպաներենը իր քույր լեզու լեոներենից էականորեն տարբերվող զարգացման ուղի ընտրեց, և մի քանի հեղինակների համաձայն՝ առանձնացավ բասկերենի մեծ ազդեցությամբ։ Այս տարբերվող խոսվածքը տարածում գտավ Իսպանիայի հարավում Ռեկոնկիստայի միջոցով։ Միաժամանակ բառապաշարի վրա մեծ ազդեցություն ունեցավ նաև Ալ-Անդալուսի արաբերենը մեծ մասամբ միջնորդավորված կերպով՝ մոզարաբիկ խոսվածքի (մոտ 4000 արաբերեն ծագման բառ, ինչը կազմում է ամբողջ լեզվի 8%-ը) միջոցով[32]։ Այս նոր լեզվի գրային նորմերը զարգացել են 13-րդ դարից 16-րդ դարն ընկած ժամանակահատվածում Տոլեդոյի քաղաքներում և 1570-ական թվականներին Մադրիդում[31]։

Իսպաներենի հնչյունային համակարգի զարգացումը դրսևորվում է փոփոխություններով, որոնք բնորոշ են արևմտառոմանական լեզուներին, օրինակ՝ միջձայնային բաղաձայնների կրճատում (Latin vīta > Spanish vida). Լատիներենի երկբարբառացումը (diphthongization) ընդգծվում է կարճ e-ի և o-ի միջոցով, որոնց առկայությունը բնորոշ է ֆրանսերենի և իտալերենի բաց վանկերին, իսկ պորտուգալերենում և կատալաներենում դրանք բացակայում են։ Կարճ e-ն և o-ն առկա են իսպաներենի և՛ բաց, և՛ փակ վանկերում. դա ցույց է տրված ստորին աղյուսակում։

Լատիներեն Իսպաներեն Լադինո Արագոներեն Աստուրերեն Գալիսերեն Պորտուգալերեն Կատալաներեն Օքսիտաներեն Ֆրանսերեն Սարդիներեն Իտալերեն Ռումիներեն Անգլերեն
petra piedra pedra pedra/pèira pierre perda pietra piatrǎ 'stone'
terra tierra terra tèrra terre terra țară 'land'
moritur muere muerre morre mor morís meurt mòrit muore moare 'dies (v.)'
mortem muerte morte mort mòrt mort mòrti morte moarte 'death'

Իսպաներենը առանձնանում է լատիներեն nn և ll կրկնակ բաղաձայնների քմայնացմամբ (այսպես, լատիներեն՝ annum > իսպաներեն՝ año, և լատիներեն՝ anellum > իսպաներեն՝anillo).

Լատիներենում u կամ v տառով արտահայտվող բաղաձայնը, որը արտասանվում է [w] դասական լատիներենում խոսակցական լատիներենում փոխակերպվում է երկշրթային շփական բաղաձայնի /β/: Իսպաներենի վաղ շրջանում (բայց ոչ կատալաներենում կամ պորտուգալերենում) այն ձուլվում է b գրվող երկշրթնային բաղաձայնին, որը կարող է լինել կա՛մ պայթական, կա՛մ շփական։ Ժամանակակից իսպաներենում b և v գրային նշանները արտասանությամբ չեն տարբերվում։ Սակայն որոշ բացառություններ առկա են կարիբյան իսպաներենում։

Իսպաներենին (ինչպես նաև օքսիտաներենի գասկոն խոսվածքին և բասկերենին) հատուկ է լատիներենի բառասկզբում գրվող f տառի h–ի փոխակերպումը, որը չի արտասանվում, երբ նրան հաջորդողը կարճ ձայնավոր է։ H–ը, որը գրելիս պահպանում է, ներկայումս չի արտասանվում լեզվի մի շարք տարբերակներում, չնայած որ անդալուսյան և կարիբյան մի շարք խոսվածքների որոշ բառերում այն արտասանվում է։ Լատիներենից և մի շարք այլ ռոմանական լեզուներից բառեր փոխառելու արդյունքում ժամանակակից իսպաներենում առաջացել են շատ f-/h- նմանօրինակ բառեր՝ Fernando և Hernando (իսպաներենում երկուսն էլ փոխարինում են Ferdinand–ին), ferrero և herrero (դարբին), fierro and hierro (երկաթ), fondo և hondo (խորը)։ Hacer բայը (անել) ծագում է satisfacer (բավարարել) բայի արմատից, իսկ hecho–ն (արված, կատարված) նմանապես ծագում է satisfecho (բավարարված) բառի արմատից։
Լատիներեն Իսպաներեն Լադինո Արագոներեն Աստուրերեն Գալիսերեն Պորտուգալերեն Կատալաներեն Օքսիտաներեն Ֆրանսերեն Սարդիներեն Իտալերեն Ռումիներեն Անգլերեն
filium hijo fijo (or ijo) fillo fíu fillo filho fill filh/hilh fils fillu figlio fiu 'son'
facere hacer fazer fer facer fazer fer far/faire/har (or hèr) faire fairi fare a face 'to do'
febrem fiebre febre fèbre/frèbe/hrèbe (or
herèbe)
fièvre (calentura) febbre febră 'fever'
focum fuego fueu fogo foc fuòc/fòc/huèc feu fogu fuoco foc 'fire'

Լատիներենի որոշ բաղաձայնների խմբեր իսպանական լեզուներում մի շարք տարբերությունների առաջացման պատճառ են դարձել, ինչպես ցույց է տրված աղյուսակում․

Իսպաներեն Լադինո Արագոներեն Աստուրերեն Գալիսերեն Պորտուգալերեն Կատալաներեն Օքսիտաներեն Ֆրանսերեն Սարդիներեն Իտալերեն Ռումիներեն Անգլերեն
clāvem llave/clave clave clau llave chave chave clau clé crai chiave cheie 'key'
flamma llama/flama flama chama chama/flama flama flamme framma fiamma flamă 'flame'
plēnum lleno/pleno pleno plen llenu cheo cheio/pleno ple plen plein prenu pieno plin 'plenty, full'
octō ocho güeito ocho/oito oito oito (oito) vuit/huit ch/ch/uèit huit otu otto opt 'eight'
multum mucho
muy
muncho
muy
muito
mui
munchu
mui
moito
moi
muito (muito)
mui (arch.)
molt molt (arch.) moult (arch.) (meda) molto mult 'much,
very,
many'

15 և 16–րդ դարերում իսպաներենում շչական բաղաձայնների արտասանության մեջ մեծ փոփոխություններ իրականացվեցին, որը հանգեցրեց ⟨j⟩ տառի ետնալեզվային [x] արտասանությանը, իսկ Իսպանիայի մեծ մասում ⟨z⟩ տառի միջատամնային [θ] արտասանությանը։

Էլիո Անտոնիո դե Նեբրիխայի Սալամանկայում 1492 թվականին գրված Կաստեյանո լեզվի քերականությունը առաջին քերականությունն է, որը վերաբերում է եվրոպական ժամանակակից լեզվին[33]։ Հայտնի անեկդոտի համաձայն՝ երբ Նեբրիխան այն ներկայացրեց Իզաբելլա I թագուհուն, վերջինս հարցրեց, թե որն է այդ աշխատանքի նպատակը, իսկ Նեբրիխան պատասխանեց, որ լեզուն թագավորության գործիքն է[34]։ 1492 թվականի օգոստոսի18-ին քերականության նախաբանում Նեբրիխան նշել էր․ «․․․ լեզուն միշտ եղել է թագավորության դաշնակիցը»[35]։

16-րդ դարից ի վեր՝ Իսպանիայի կողմից Ամերիկայի գաղութացման շնորհիվ լեզուն տարածվեց Ամերիկայում և Արևելյան Հնդկաստանի իսպանական հատվածում։ Միգել Սերվանտեսը՝ Դոն Կիխոտի հեղինակը, այնքան հայտնի է աշխարհում, որ իսպաներենը երբեմն կոչում են Սերվանտեսի լեզու (lengua de Cervantes)[36]։

20-րդ դարում իսպաներենով սկսեցին խոսել նաև Հասարակածային Գվինեայում և Արևմտյան Սահարայում, ինչպես նաև ԱՄՆ այն հատվածներում, որոնք Իսպանական թագավորության մաս չեն կազմել, օրինակ Նյու Յորքում իսպանական վարչական շրջանում։

Քերականություն խմբագրել

 
Միգել դե Սերվանտեսը, ով հանդիսանում է իսպանական գրականության ամենահայտնի ներկայացուցիչը Եվրոպայում և միաժամանակ Դոն Կիխոտի՝ առաջին մոդեռն եվրոպական նովելի հեղինակը:

Իսպաներենի քերականական և լեզվաբանական-տիպաբանական առանձնահատկությունների մեծ մասը նման է մյուս ռոմանական լեզուների առանձնահատկություններին։ Իսպաներենը ճկուն լեզուների շարքին է դասվում։ Գոյականը և ածականը ունեն երկու սեռ և երկու թիվ, հոդերը և որոշ դերանուններ եզակի թվում ունեն չեզոք սեռ։ Յուրաքանչյուր բայի համար գոյություն ունի մոտ հիսուն խոնարհման ձև, երեք ժամանակ՝ անցյալ, ներկա և ապառնի, անցյալի երկու ասպեկտ՝ կատարյալ և անկատար, չորս եղանակ՝ սահմանական, ըղձական, պայմանական, հրամայական, երեք դեմք՝ առաջին, երկրորդ և երրորդ, երկու թիվ՝ եզակի և հոգնակի, բայի երեք անդեմ ձևեր։

Իսպաներենի շարահյուսությունը ընդունված է համարել աջակողմյան, այսինքն, ստորադաս կամ լրացնող անդամը դրվում է լրացյալ բառից հետո։ Լեզվում օգտագործվում են նախդիրները, այլ ոչ թե վերջավորություններ գոյականի հոլովն արտահայտելու համար, և սովորաբար, բայց ոչ միշտ, ածականները հաջորդում են գոյականներին, ինչպես շատ ռոմանական լեզուներում։

Իսպաներենում նախադասության շարահյուսությունը հետևյալն է՝ ենթակա–բայ–խնդիր։ Սակայն, ինչպես մի շարք ռոմանական լեզուներում, նախադասության անդամների հերթականությունը փոփոխական է և ավելի շատ պայմանավորված է իմաստային կարևորության պահպանմամբ, քան շարահյուսությամբ։ Իսպաներենում ենթակա–դերանունները կարող են չգրվել կամ չարտասանվել, եթե դրա անհրաժեշտությունը չկա։

Հարցական նախադասություններում ենթական և բայը տեղերով չեն փոխվում, հետևաբար հարցական և պատմողական նախադասությունները միմյանցից տարբերվում են միմիայն առոգանությամբ։

Հնչյունաբանություն խմբագրել

Խոսակցական իսպաներենը Իսպանիայում

Իսպաներենի հնչյունական համակարգը ի սկզբանե ծագել է խոսակցական լատիներենից։ Դրա զարգացումը դրսևորվում է հարևան բարբառներում, հատկապես լեոնեսերենում և արագոներենում, ինչպես նաև յուրահատուկ դրսևորումներ կան կաստեյանոյում (իսպաներեն)։ Կաստեյանոն յուրօրինակ է իր հարևան բարբառների մեջ շնչեղացմամբ, լատիներենի սկզբնական /f/ հնչյունի բացակայությամբ (օրինակ՝ կաստեյանոյում harina և արագոներենում farina)։ Լատիներենի նախնական բաղաձայնների համանման հաջորդականությունը pl-, cl-, fl իսպաներենում վերածվում է ll- (սկզբնապես արտասանվում է [ʎ]), մինչդեռ արագոներենում դրանք պահպանվում են, իսկ լեոնեսերենում ներկայացվում են տարբեր կերպ՝ ընդգրկելով [tʃ], [ʃ], և [ʎ] հնչյունները։ Լատիներենում -li-ին նախորդում է ձայնավոր (օրինակ filius) կամ հաջորդում է (օրինակ՝ iculus, icula, auricula), հին իսպաներենում արտասանվում է [ʒ], որը ժամանակակից իսպաներնում դառնում է շփական բաղաձայն [x] (օրինակ hijo, oreja), որտեղ ցեղակից լեզուները ունեն քմային [ʎ] -ն (օրինակ՝ պորտուգալերեն filho, orelha; կատալոներեն fill, orella).

Հնչյունաբանական հատույթավորում խմբագրել

 
Իսպաներենի ձայնավորների աղյուսակ

Իսպաներենի հնչյունաբանական համակարգը բաղկացած է հինգ ձայնավոր հնչյուններից (/a/, /e/, /i/, /o/, /u/) և 17-19-ը բաղաձայն հնչյուններից (ստույգ թիվը կախված է բարբառից։ Երկհնչույթի՝ հնչույթի դիրքային տարբերակումները ձայնավորների միջև վերին /i/ և /u/ ձայնավորների կրճատումն է։ Որոշ դեպքերում /e/ և /o/ միջին շարքի ձայնավորները փոխարինում են je և we երկբարբառներին, երբ համապատասխանաբար շեշտվում են ավելի շատ ձևաբանական գործընթացում, քան հնչյունաբանական, քանի որ դա կախված չէ հնչյունաբանությունից։

Տաղաչափություն խմբագրել

Իսպաներենը դասակարգվում է ըստ իր ռիթմի որպես վանկավոր լեզու։ Յուրաքանչյուր վանկ ունի միևնույն տևողությունը անկախ շեշտից։

Իսպաներենի առոգանության եղանակը զգալիորեն տարբերվում է բարբառային առոգանությունից, սակայն ընդհանուր առմամբ համապատասխանում է հաստատական և հարցական նախադասությունների առոգանությանը և այո/ոչ հարցերի առոգանության բարձրացմանը[37][38]։ Չկան շարահյուսական նշաններ զանազանելու համար հարցերն ու պնդումները, ուստի, հաստատականը և հարցականը պետք է տարբերել առոգանությամբ։

Շեշտ հաճախ կրում է բառի վերջին երեք վանկերից մեկը, որոշ դեպքերում նաև չորրորդ վանկը կամ նախորդ վանկերը։ Շեշտի դերը հետևյալն է։

  • Բառեր, որոնք ավարտվում են ձայնավորով, շեշտը հաճախ ընկնում է նախավերջին վանկի վրա․
  • Բառեր, որոնք ավարտվում են բաղաձայնով, շեշտը հաճախ ընկնում է վերջին վանկի վրա, որը բացատրվում է քերականական վերջավորություններով․N -ն (3-րդ դեմք, հոգնակի թիվ, բայերի համար) և s-ը (գոյականների և ածականների համար կամ 2-րդ դեմք, եզակի թիվ, բայերի համար) չեն փոխում շեշտի դիրքը։ Ուստի, n-ով ավարտվող կանոնավոր բայերը և s-ով ավարտվող բառերի մեծամասնությունը նախավերջին վանկում են շեշտվում։ Չնայած n-ով ավարտվող գոյականները և ածականները նույնպես նախավերջին վանկում են շեշտվում (joven, vorgen, mitin)։
  • N-ով ավարտվող գոյականների և ածականների մեծ մասը շեշտվում են վերջին վանկում (capitán, almacén, jardín, corazón):
  • Նախավերջին շեշտը (շեշտը դրվում է չորրորդ կամ վերջին վանկի վրա) հազվադեպ է տեղի ունենում. միայն անդրադարձ բայերի դեպքում (օրինակ՝ guardándoselos).

Բացի նշված բացառություններից, կան բազմաթիվ նվազագույն բառային զույգեր, որոնք տարբերվում են շեշտադրությամբ, օրինակ sábana (սավան, ծածկոց) և sabana (սավաննա), limite (սահման) և limité (սահմանեց), líquido (հեղուկ), liquido (վճարում եմ) և liquidó (վաճառեց)։

Ուղղագրական համակարագը արտահայտում է շեշտի հետևյալ դեպքերը․ շեշտադրման բացակայությունը, որի դեպքում շեշտն ընկնում է վերջին վանկի վրա, եթե վերջին տառը ⟨n⟩, ⟨s⟩ կամ ձայնավոր է, ապա այս դեպքերում շեշտն ընկնում է նախավերջին վանկի վրա։ Այդ կանոնների բացառությունները նշված են շեշտով՝ համապատասխան վանկի ձայանվորի վրա (տես Իսպաներենի ուղղագրությունը)։

Աշխարհագրական տեղաբաշխում խմբագրել

Իսպաներենը աշխարհի ավելի քան քսան երկրներում համարվում է պետական լեզու։ Ենթադրվում է, որ իսպաներեն խոսողների ընդհանուր թիվը չորս հարյուր յոթանասունից հինգ հարյուր միլիոն է, ինչը նշանակում է, որ այն 2-րդ լայն տարածում ունեցող լեզուներից է։ Ըստ 2007 թվականի տվյալների իսպաներենը լեզվակիրների ընդհանուր թվով 3-րդ ամենատարածված լեզուն է չինարենից (մանդարին) և անգլերենից հետո։

Իսպաներենի տեղաբաշխումը Եվրոպայում խմբագրել

 
Իսպաներենի աշխարհագրական բաժանում     Պաշտոնական լեզու      1,000,000+      100,000+      20,000+
Իսպաներենի ակտիվ ուսուցում[39]

Եվրոպայում իսպաներենը Իսպանիայի պաշտոնական լեզուն է, որի անունով էլ երկիրը կոչվում է և որտեղից ծագել և ձևավորվել է։ Այն լայն տարածում ունի նաև Ջիբլարթարիյում, ընդհանուր խոսակցական լեզու է Անդորրայում, չնայած որ այստեղ պաշտոնական լեզուն կատալոներենն է[40]։ Իսպաներենը նաև խոսակցական լեզու է Եվրոպական երկրների փոքր համայնքներում, ինչպես օրինակ Մեծ Բրիտանիայում, Ֆրանսիայում, Իտալիայում և Գերմանիայում[41]։ Իսպաներենը ԵՄ-ի պաշտոնական լեզուն է։ Շվեյցարիայում բնակչության 2,2 տոկոսի համար իսպաներենը մայրենի լեզու է համարվում, քանի որ 20-րդ դարում այդտեղ գրանցվել է իսպանացիների ներհոսք[42]։

Ամերիկա խմբագրել

Լատինական Ամերիկա խմբագրել

Մեծ թվով իսպանախոսներ կան նաև Լատինական Ամերիկայում, Լատինական Ամերիկայի գրեթե բոլոր երկրներում։ Իսպանախոս երկրներից միայն Իսպանիան և Հասարակածային Գվինեան են Ամերիկայից դուրս գտնվում։ Իսպաներենը պաշտոնական լեզու է Արգենտինայում, Բոլիվիայում, Չիլիում, Կոլումբիայում, Կոստա Ռիկայում, Կուբայում, Դոմինիկյան Հանրապետությունում, Էկվադորում, Գվատեմալայում, Հոնդուրասում, Մեքսիակայում, Նիկարագուայում, Պանամայում, Պարագվայում, (պաշտոնական է նաև գուարանին)[43], Պերույում, պաշտոնական են համարվում նաև այմարան, (կեչուան և այլ բնիկ լեզուներ)[44], Պուերտո Ռիկոյում, Ուրուգվայում և Վենեսուելայում։ Նախկին բրիտանական գաղութում՝ Բելիզում, իսպաներենը չի համարվում պաշտոնական լեզու, թեև համաձայն 2000 թվականի մարդահամարի տվյալների՝ բնակչության 43%-ը խոսում է իսպաներեն[45][46]։ Գլխավորապես, իսպաներեն խոսում են այն սերունդները, որոնք եկել են այստեղ 17-րդ դարից սկսած, չնայած անգլերենը պաշտոնական լեզու է[47]։

Տիրինիդադը և Տոբակոն և Բրազիլիան իսպաներենի ուսուցումը ներառել են իրենց ուսումնական համակարգերում՝ իսպանաոս երկրներին մոտ գտնվելու արդյունքում։ Տիրինիդադի կառավարությունը սկսեց իսպաներենը՝ որպես օտարալեզու նախաձեռնությունը 2005 թվականին[48]։ 2005-թվականին Բրազիլիայի Ազգային կոնգրեսի կողմից օրինագիծ ընդունվեց՝ ստորագրված նախագահի կողմից, որի համաձայն Բրազիլիայի պետական և մասնավոր միջնակարգ դպրոցներում անցկացվում էր իսպաներենի՝ որպես այլընտրանքային օտար լեզվի ուսուցում[48]։ 2016-թվականի սեպտեմբերին Դիլամի Ռուսեմի ընթացակարգից հետո Միշել Տեմերը նշված օրենքը չեղարկեց[49]։ Պարագվային և Ուրուգվային հարակից քաղաքներում և գյուղերում խոսում են պորտուգալերենի և իսպաներենի խառնուրդ համարվող պորտունյոլ (Portuñol) լեզվով[50]։

Իսպաներենը ԱՄՆ-ում խմբագրել

 
Իսպանախոսները ԱՄՆ-ում և Պուերտո Ռիկոյում։ Մուգ երանգները ցույց են տալիս իսպանախոսների առավել բարձր տոկոսը։

Համաձայն 2006 թվականի մարդահամարի տվյալների ԱՄՆ-ի բնակչության 44,3 միլիոնը ծագումով իսպանացի կամ լատինամերիկացի էր[51]։ Բնակչության 38,3 միլիոնը (այդ թվում հինգ տարեկանից բարձրերը) տանը խոսում էին իսպաներեն[52]։ ԱՄՆ-ի պատմության մեջ իսպաներենը մեծ դեր ունի՝ շնորհիվ վաղ շրջանի իսպաներենի, իսկ հետո Մեքսիկայի կառավարությունը այդ տարածքների վրա կազմավորեց հարավարևելյան նահանգները, որոնցից Լուիզիանա նահանգը, ինչպես նաև Ֆլորիդան 1762-1802 թվականներին գտնվում էր Իսպանիայի տիրապետության ներքո, որը իսպանական տարածք էր մինչև 1821 թվականը։

Իսպաներենը ԱՄՆ-ում 2-րդ ամենատարածված լեզուն է, որտեղ ոչ բնիկ խոսողների թիվը հասնում է 50 միլիոնի[53]։ Մինչդեռ անգլերենը երկրի դե ֆակտո ազգային լեզուն է, իսկ իսպաներենը հաճախ գործածվում է հասարակական ծառայություններում, գրասենյակներում՝ պետական և պաշտոնական մակարդակներում։ Իսպաներենը օգտագործվում է նաև Նոր Մեքսիկայի վարչական շրջանում[54]։ Այն նաև մեծ ազդեցություն ունի մեգապոլիսներում, ինչպիսիք են՝ Լոս Անջելեսը, Մայամին, Սան Անտոնիոն, Նյու Յորքը, Սան Ֆրանցիսկոն, Դայասը և Ֆոնեիքսը, վերջերս նաև Լոս Անջելեսը, Լաս Վեգասը, Բոստոնը, Հյուստոնը, Ինդիանապոլիսը, Ֆիլադելֆիան, Սլեվելենդը, Սոլթ Լեյք Սիթին, Ատլանտան, Նեշվիլը, Օռլանդոն, Տամպան՝ շնորհիվ 20-րդ և 21-րդ դարի ներգաղթի։

Իսպաներենը Աֆրիկայում խմբագրել

 
Սահարայի ժողովրդի ազատագրված բանակի թանգարանի երկլեզու նշանաբանը՝ գրված իսպաներեն ը արաբերեն Արևմտյան Սահարայում։

Աֆրիկայում, Հասարակածային Գվինեայում, ինչպես նաև Աֆրիկյան Միությունում պորտուգալերենի և Ֆրանսերենի հետ միասին իսպաներենը համարվում է պաշտոնական լեզու։ Հասարակածային Գվինեայում իսպաներենը գերիշխող դեր ունի Աֆրիկայի իսպանական տարածքներում, բնիկ և ոչ բնիկ խոսողների թիվը մոտ 500.000 է, մինչդեռ fang-ը ամենաշատ խոսվող լեզուն է բնիկների կողմից[55][56]։

Իսպաներենը խոսվում է նաև Իսպանիայի ինքնիշխան տարածքներում, իսպանական քաղաքներից առանձնանում են Սեուտան և Մելիան, Կանարյան կղզիախումբը (բնակչությունը 2.000.000), որը գտնվում է Աֆրիկայի հյուսիսարևմտյան գլխավոր ափից 100 կմ հեռավորության վրա։ Հյուսիսային Մարոկկոյում, որը նույնպես աշխարհագրական դիրքով մոտ է Իսպանիային, բնակչության մոտավորապես 20.000-ի համար իսպաներենը 2-րդ լեզու է համարվում, մինչդեռ արաբերենը՝ դե յուրե պաշտոնական լեզու։ Չնչին թիվ են կազմում իսպաներենի բարբառով (հակետիա՝ հին իսպաներենի բարբառ, որով խոսում են Իսրայելում) խոսողները։ Իսպաներեն խոսում են նաև Անգոլայի որոշ փոքր համայնքներում, որի հետևանքը Կուբայի ազդեցությունն էր Սառը պատերազմի ժամանակաշրջանում, և Հարավային Սուդանում խոսում են տեղի բնիկները, որը Սուդանի պատերազմի ժամանակ տեղափոխվեց Կուբա, իսկ երբ սկսվեց անկախացման գործընթացը նորից գործածության մեջ մտավ[57]։

Արևմտյան Սահարայում, մասնավորապես իսպանական Սահարայում իսպաներեն խոսել են 19-րդ և 20-րդ դարերի ընթացքում։ Այսօր իսպաներենը լայն տարածում ունի անգամ Սահարայի քոչվոր ցեղերի շրջանում, ավելի քան 500.000 մարդ, իսկ արաբերենի հետ միասին դե ֆակտո պաշտոնական լեզու է Սահարայի Ժողովրդավարական Հանրապետությունում, այնուամենայնիվ այս ամենը միջազգային ճանաչում չստացավ[58][59]։

Ասիա-Խաղաղ օվկիանոս խմբագրել

 
Ֆիլիպինի հեղափոխականների վաղ շրջանի դրոշը․ Առաջին երկու սահմանդրությունները գրվել են իսպաներենով։

1565-թվականին իսպաներենը Ֆիլիպիններ պաշտոնական լեզուն էր սկսած Իսպանաիայի վարչական շրջանի 1973-թվականի սահմանադրության մեջ տեղի ունեցած փոփոխությունից։ Իսպանիայաի գաղութացման ժամանակ (1565–1898), այն կառավարության լեզուն էր, կրթությունը և առևտուրը, իսպանացիների և կրթված ֆիլիպինցիների համար առաջին լեզուն։ 19-րդ դարում, գաղութային կառավարությունը հիմնեց անվճար հանրային կրթական համակարգ իսպաներենով՝ որպես ուսուցման միջոց։ Իսպաներենի լայն տարածումը կղզիներում հիմք հանդիսացավ իսպանախոս երկրների և տարածաշրջանների դասակարգմանը։ 1898-թվականի Ֆիլիպինի անկախության ժամանակ, մոտավորոպես բնակչության 70%-ը գիտելիք ուներ իսպաներենից, 10%-ի համար առաջին լեզուն էր և ավելի քան 60%-ի համար՝ 2-րդ կամ 3-րդ լեզու[60]։

Չնայած 1898-թվականի Իսպանա-ամերիկյան պատերազմին, Իսպանիայի պարտությունից հետո, ամերիկյան կառավարությունը շարունակեց իսպաներենի գործածումը ֆիլիպինյան գրականության և մամուլի մեջ իր կառավարման վաղ տարիներին։ Աստիճանաբար ամերիկյան կառավարությունը սկսեց խթանել անգլերենի գործածումը, և դա բնորոշվեց որպես իսպաներենի անցյալի բացասական ազդեցությունը։ Ի վերջո 1920-ականներին կառավարության և կրթության հիմնական լեզուն էր։ Սակայն, չնայած, խոսողների թվի նվազմանը, իսպաներենը մնաց Ֆիլիպինների պաշտոնական լեզուն, երբ 1946-թվականին անկախացավ, անգլերենի և ֆիլիպիներենի հետ միասին կազմելով ավստրալիական լեզվախումբ։

1973-թվականին՝ Ֆերդինանդ Մարկոսի կառավարության ժամանակ, իսպաներենը պաշտոնական կարգավիճակ չուներ, բայց երկու ամիս անց՝ 1973-թվականի մարտի 15-ին, վերականգնեց իր կարգավիճակը որպես պաշտոնական լեզու՝ համաձայն 155-րդ նախագահական հրամանագրի[61]։ Մինչև 1987-թվականը այն պաշտոնական լեզու էր, սույն սահմանադրության վավերացումով այն վերափոխվեց որպես կամընտրական և օժանդակ լեզու[62]։ 2010-թվականին նախագահ Գլորիա Մակապագալ Արրոյոն օժանդակեց իսպաներենի վերաինտեգրման ուսուցումը Ֆիլիպինի կրթական համակարգում[63]։ 2012թ-ին միջնակարգ դպրոցներում իսպաներենը և՛ պարտադիր և՛ ընտրովի առարկա էր, շատ սահմանափակ դարձավ[64]։ Այսօր, չնայած Իսպանիայի կառավարական պահանջներին, բնակչության 0,5% փորձում է խոսել իսպաներեն կատարյալ[65]։ Բացի սովորական իսպաներենից, կրեոլ լեզվի հիմքի վրա ձևավորված իսպաներենը՝ չավականոն, զարգացավ հարավային Ֆիլիպիններում։ 1996-թվականին չավականո խոսողների թիվը 1,2 միլիոնի հասավ։ Այնուամենայնիվ, այն կապված չէր իսպաներնի հետ[66]։ 2000թ-ի մարդահամարի ընթացքում Զամբոանգուենյոի չավականո խոսողների թիվը հասավ 360.000-ի։ Ֆիլիպինների տեղական լեզուները նույնպես կրել են իսպաներենի ազդեցությունը, ընդ որում շատ բառեր մեքսիկական իսպաներենից են ծագել`շնորհիվ Իսպանիայի ազդեցության ներքո գտնվող կղզիների մինչև 1821 թվականը, և հետո անմիջապես Մադրիդից մինչև 1898 թվականը[67][68]։

Իսպաներենի որոշ բառեր կան Գուամիի, Հյուսիսային Մարիանյան կղզիների, Պալաուի, Մարշալյան կղզիների և Միկրոնեզիայի տեղական լեզուներում, որոնք նախկինում իսպանական արևելյան Հնդկաստանի մաս են կազմել[69][70]։

Իսպանախոսները ըստ երկրների խմբագրել

Հետևյալ աղյուսակում նշված է իսպանախոսների թիվը՝ ըստ երկրների․

Երկիր Բնակչություն[71] Իսպաներենը որպես բնիկ խոսողների լեզու[72] Բնիկ խոսողների համար որպես երկրորդ լեզու[73] Իսպանախոսների ամբողջական թիվը (ներառյալ սահմանափակ թվով խոսողները)[73][74][75]
  Մեքսիկա 124,737,789[76] 115 631 930 (92.7%)[77] 122 866 722 (98.5%)[75]
  ԱՄՆ 325,719,178[78] 41,017,620[79] (13.4%)[80] 42,926,496[22] (82%[81] 57.4 միլիոն լատինախոսներ[82] + 2.8 միլիոն ոչ լատինախոսներ[83]) 58,008,778[22] (40,5 միլիոնի համար առաջին լեզու, 15 միլիոնի համար երկրորդ լեզու[84], 7.8 միլիոն ուսանողներ[74] և 9 միլիոնը լատինախոսներ՝ չհաշվարկված մարդահամարի տվյալներով[85])[86][87][88][89][90][91]
  Կոլումբիա 50,000,870[92] 49,150,870 (850,000 այլ մայրենի լեզվով)[93] 49,600,863 (99.2%)[75]
  Իսպանիա 46,698,569[94] 43 009 382 (92,1%)[22] 46 138 186 (98.8%)[75]
  Արգենտինա 44,494,502[95][97] 42,062,795 (95.5%)[98] 43 780 542 (99.4%)[75]
  Վենեսուելա 31,828,110[99] 30 729 866 (1,098,244 այլ մայրենի լեզվով)[100] 31 466 173 (98.8%)[75]
  Պերու 32,162,184[101] 27 048 397 (84.1%)[102][103] 28 945 966 (86.6%)[75]
  Չիլի 18,275,530[104] 17,993,930 (281,600 այլ մայրենի լեզվով )[105] 18 147 601 (99.3%)[75]
  Էկվադոր 16,674,000[106] 14,700,000[107] 16 357 194 (98.1%)[75]
  Գվատեմալա 16,945,000[71] 10 167 000 (60%)[108] 14 640 480 (86.4%)[75]
  Կուբա 11,559,000[71] 11,559,000[109] 11 489 646 (99.4%)[75]
  Դոմինիկյան Հանրապետություն 10,819,000[71] 9,300,000[110] 10 775 724 (99.6%)[75]
  Բոլիվիա 11,145,770[111] 6 464 547 (58%)[112] 9 797 132 (87.9%)[75]
  Հոնդուրաս 8,866,351[113] 8,658,501 (207,750 այլ մայրենի լեզվով)[114] 8 777 687 (99.0%)[75]
  Պարագվայ 6,953,646[115] 4,721,526 (67.9%)[115][116] 6 953 646 (2,232,120 սահմանափակ գիտելիքներ)[115]
  Ֆրանսիա 65,635,000[117] 477,564 (1%[118] of 47,756,439[119]) 1,910,258 (4%[120] of 47,756,439[119]) 6,685,901 (14%[121] of 47,756,439[119])
  Սալվադոր 6,349,939[115] 6,330,889 (99.7%)[122] 6 349 939 (19,050 սահմանափակ գիտելիքներ)[115]
  Նիկարագուա 6,218,321[71][115] 6,037,990 (97.1%) (490,124 այլ մայրենի լեզվով)[115][123] 6 218 321 (180,331 սահմանափսկ գիտելիքներ)[115]
  Բրազիլիա 206,120,000[124] 460,018[115] 460,018[115] 6,056,018 (460,018 բնիկ խոսողներ + 96,000 սահմանափակ գիտեիլքներ + 5,500,000 կարող են խոսել)
  Իտալիա 60,795,612[125] 255,459[126] 1,037,248 (2%[120] of 51,862,391[119]) 5,704,863 (11%[121] of 51,862,391[119])
  Կոստա Ռիկա 4,890,379[127] 4,806,069 (84,310 այլ մայրենի լեզվով)[128] 4 851 256 (99.2%)[75]
  Պանամա 3,764,166[129] 3,263,123 (501,043 այլ մայրենի լեզվով)[130] 3 504 439 (93.1%)[75]
  Ուրուգվայ 3,480,222[131] 3,330,022 (150,200 այլ մայրենի լեզվով)[132] 3 441 940 (98.9%)[75]
  Պուերտո Ռիկո 3,474,182[133] 3 303 947 (95.1%)[134] 3 432 492 (98.8%)[75]
  Մարոկկո 34,378,000[135] 6,586[136] 6,586 3,415,000[136][137] (10%)[138]
  Միացյալ Թագավորություն 64,105,700[139] 120,000[140] 518,480 (1%[120] of 51,848,010[119]) 3,110,880 (6%[121] of 51,848,010[119])
  Ֆիլիպիններ 101,562,305[141] 438,882[142] 3,016,773[143][144][145][146][147][148][149]
  Գերմանիա 81,292,400[150] 644,091 (1%[120] of 64,409,146[119]) 2,576,366 (4%[121] of 64,409,146[119])
  Հասարակածային Գվինեա 1,622,000[151] 1,683[152] 918,000[75] (90.5%)[75][153]
  Ռումինիա 21,355,849[154] 182,467 (1%[120] of 18,246,731[119]) 912,337 (5%[121] of 18,246,731[119])
  Պորտուգալիա 10,636,888[155] 323,237 (4%[120] of 8,080,915[119]) 808,091 (10%[121] of 8,080,915[119])
  Կանադա 34,605,346[156] 553,495[157] 643,800 (87%[158] of 740,000[159])[22] 736,653[74]
  Նիդերլանդներ 16,665,900[160] 133,719 (1%[120] of 13,371,980[119]) 668,599 (5%[121] of 13,371,980[119] )
  Շվեդիա 9,555,893[161] 77,912 (1%[118] of 7,791,240[119]) 77,912 (1% of 7,791,240) 467,474 (6%[121] of 7,791,240[119])
  Ավստրալիա 21,507,717[162] 111,400[163] 111,400 447,175[164]
  Բելգիա 10,918,405[165] 89,395 (1%[120] of 8,939,546[119]) 446,977 (5%[121] of 8,939,546[119])
  Բենին 10,008,749[166] 412,515 (ուսանողներ)[74]
  Կոտ դ'Իվուար 21,359,000[167] 341,073 (ուսանողներ)[74]
  Լեհաստան 38,092,000 324,137 (1%[120] of 32,413,735[119]) 324,137 (1% of 32,413,735)
  Ավստրիա 8,205,533 70,098 (1%[120] of 7,009,827[119]) 280,393 (4%[121] of 7,009,827[119])
  Ալժիր 33,769,669 223,422[136]
  Բելիզ 333,200[168] 173,597[136] 173,597[136] 195,597[136] (62.8%)[169]
  Սենեգալ 12,853,259 205,000 (students)[74]
  Դանիա 5,484,723 45,613 (1%[120] of 4,561,264[119]) 182,450 (4%[121] of 4,561,264[119])
  Իսրայել 7,112,359 130,000[136] 175,231[170]
  Ճապոնիա 127,288,419 100,229[171] 100,229 167,514 (60,000 ուսանողներ)[74]
  Գաբոն 1,545,255[172] 167,410 (ուսանողներ)[74]
  Շվեյցարիա 7,581,520 150,782 (2,24%)[173][174] 150,782 165,202 (14,420 ուսանողներ)[175]
  Իռլանդիա 4,581,269[176] 35,220 (1%[120] of 3,522,000[119]) 140,880 (4%[121] of 3,522,000[119])
  Ֆինլանդիա 5,244,749 133,200 (3%[121] of 4,440,004[119])
  Բուլղարիա 7,262,675 130,750 (2%[120] of 6,537,510[119]) 130,750 (2%[121] of 6,537,510[119])
  Բոնեյրե և   Կյուրասաո 223,652 10,699[136] 10,699[136] 125,534[136]
  Նորվեգիա 5,165,800 21,187[177] 103,309[74]
  Չեխիա 10,513,209[178] 90,124 (1%[121] of 9,012,443[119])
  Հունգարիա 9,957,731[179] 83,206 (1%[121] of 8,320,614[119])
  Արուբա 101,484[180] 6,800[136] 6,800[136] 75,402[136]
  Տրինիդադ և Տոբագո 1,317,714[181] 4,100[136] 4,100[136] 65,886[136] (5%)[182]
  Կամերուն 21,599,100[183] 63,560 (ուսանողներ)[74]
  Անդորրա 84,484 33,305[136] 33,305[136] 54,909[136]
  Սլովենիա 35,194 (2%[120] of 1,759,701[119]) 52,791 (3%[121] of 1,759,701[119])
  Նոր Զելանդիա 21,645[184] 21,645 47,322 (25,677 students)[74]
  Սլովակիա 5,455,407 45,500 (1%[121] of 4,549,955[119])
  Չինաստան 1,339,724,852[185] 30,000 (ուսանողներ)[186]
  Ջիբրալթար 29,441[187] 22,758 (77.3%[188])
  Լիտվա 2,972,949[189] 28,297 (1%[121] of 2,829,740[119])
  Լյուքսեմբուրգ 524,853 4,049 (1%[118] of 404,907[119]) 8,098 (2%[120] of 404,907[119]) 24,294 (6%[121] of 404,907[119])
  Ռուսաստան 143,400,000[190] 3,320[136] 3,320[136] 23,320[136]
  Արևմտյան Սահարա 513,000[191] n.a.[192] 22,000[136]
  Գուամ 19,092[193]
  Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներ 16,788[194] 16,788[136] 16,788[136]
  Լատվիա 2,209,000[195] 13,943 (1%[121] of 1,447,866[119])
  Թուրքիա 73,722,988[196] 1,134[136] 1,134[136] 13,480[136][197]
  Կիպրոս 2%[121] of 660,400[119]
  Հնդկաստան 1,210,193,422[198] 9,750 (ուսանողներ)[199]
  Էստոնիա 9,457 (1%[121] of 945,733[119])
  Ճամայկա 2,711,476[200] 8,000[201] 8,000[201] 8,000[201]
  Նամիբիա 3,870[202]
  Եգիպտոս 3,500[203]
  Մալթա 3,354 (1%[121] of 335,476[119])
  Եվրամիություն (Ներառյալ Իսպանիա) 460,624,488[204] 2,397,000 (934,984 արդեն հաշվարկված)[205]
Ամբողջական 7,430,000,000 (Ամբողջ աշխարհի բնակչությունը)[206] 461 860 681[22] (6,2 %)[207] 497 514 992[22] (6,6 % ) 545 691 655[22][208] (7,3 %)[209]

Բարբառային տարբերակումներ խմբագրել

Իսպանիայի տարբեր շրջանների և Ամերիկայի իսպանախոս տարածքների խոսակցական լեզվում կան շատ կարևոր բարբառային տարբերակումներ

(հնչյունական, քերականական և բառային)։ Ամենատարածված տարբերակումը Մեքսիակայի իսպաներենն է խոսողների շրջանում։ Աշխարհի իսպանախոսների ավելի քան 20%-ը է խոսում Մեքսիկայի իսպաներենով (500 միլիոնից ավելի քան 112-ը)։ Դրա հիմնական հատկանիշներից մեկը շեշտված ձայնավորների կրճատումը կամ կորուստն է, հատկապես, երբ կապված են /s/ հնչյունի հետ[210][211]։

Իսպանիայում հյուսիսային բարբառները ավելի մոտ են ստանդարտ տարբերակումներին, թեև վերջին 50 տարիների ընթացքում հարավային բարբառների նկատմաբ դրական վերաբերմունքը զգալիորեն աճել է։ Նույնիսկ Մադրիդի բարբառը, որն ունի հարավային բարբառին բնորոշ հատկանիշներ, ինչպես օրինակ yeismo-ն։ Բարբառի տարբերակման այս ձևը գործածվում է ռադիոյում և հեռուստատեսությունում[212][213][214][215]։ Մադրիդի բարբառային տարբերակումը մեծ ազդեցություն է թողել գրավոր իսպաներենի ձևավորման վրա[216]։

Հնչյունաբանություն խմբագրել

Չորս հիմնական հնչյունաբանական բաժանումները հիմնված են տետա հնչյունի վրա (θ), վերջին /s/ վանկի շնչեղացման վրա, /s/ հնչյունի և y/ʎ/ բաղաձայնի[217]։

Տետա հնչյունը /θ/(արտասանվում է c e-ից կամ i-ից առաջ և արտասանվում է (z) այլ բառերում), շրթնատամնային շփական բաղաձայն, ինչպես օրինակ անգլերեն thing բառը (th-ը)։ Իսպանիայի բնակչության մեծամասնությունը սա ունի, հատկապես երկրի հյուսիսայի և կենտրոնական հատվածները։ Այլ տարածքներում (Հարավային Իսպանիայի որոշ հատվածներում, Կանարյան կղզիներում և Ամերիկայում) տետա հնչյունը չի գործածվում և փոխարենը /s/-ն է գործածվում։ Իսպաներենում այս հնչյունական հակադրությունը կոչվում է շնչեղացում, մինչդեռ հնչյունական ընդհանրացումը կոչվում է ceceo, այսինքն Ce և Zeta, երբ /s/-ը արտասանվում է Z-ի նման Իսպանիայի հյուսիսում։ Լատինական Ամերիկայի մեծ մասում e-ից կամ i-ից առաջ c-ն և /z/-ն միշտ արտասանվում են որպես շրթնատամնային շչական բաղաձայն։

Վերջին /s/-վանկի շնչեղացումը տարածված է Իսպանիայի կիսահարավում և Ամերիկայի շրջաններում. Կենտրոնական Ամերիկան (բացի կենտրոնական Կոստա Ռիկայից և Գվատեմալայից), Կարիբյան կղզիները, Հարավային Մեքսիկայի ափամերձ շրջանները և Հարավային Ամերիկան, բացի Անդեր լեռնաշղթայից։ Երբ չկա շնչեղացում, վերջին վանկը՝ /s/-ը արտասանվում է որպես վերատամնային բաղաձայն կամ շրթնատամնային բաղաձայն, այսինքն նույն ձև ինչպես հաջորդ պարբերության մեջ։

/s/ տառին համապատասխանող հնչյունը հյուսիսային և կենտրոնական Իսպանիայում արտասանվում է որպես վերատամնային բաղաձայն (նկարագրվում է նաև հնչյունաբանորեն ՛՛ծանր՛՛ կամ ՛՛հետադարձ)։ Անդալուզիայում, Կանարյան կղզիներում և Լատինական Ամերիկայի մեծ մասում (բացի Կոլումբիայի Պաիսա նահանգից) այն արտասանվում է որպես շրթնատամնային բաղաձայն, որն իր արտասանությամբ նման է անգլերենի /s/-ին։ Որովհետև /s/-ը իսպաներենում հաճախակի գործածվող հնչույթ է, բնիկ իսպանախոսների արտասանությունը տարբերվում է Ամերիկայի իսպանախոսների արտասանությունից։

/ʎ/Y հնչյունը`կողմնային-քմային բաղաձայնը երբեմն համեմատվում է անգլերենի lli հնչյունի հետ (օրինակ՝ million), որը հանդիպում է Հյուսիսային Իսպանիայի քիչ ուրբանիզացված տարածքներում և Հարավային Իսպանիայի բարձրադիր շրջաններում։ Միևնույն ժամանակ, շատ այլ իսպանախոսների լեզվում այն կապակցվում է ոչ կողմնային /ʝ/-ի հետ, սովորաբար շեշտված, շփական-քմային բաղաձայն, որը երբեմն համեմատվում է անգլերեն /j/-ի հետ (oրինակ՝yod), ինչպես yacht (յախտ) բառում և հնչում է /y/ իսպաներենում։ Ինչպես աշխարհի բոլոր լեզուներում, այնպես էլ այլ հնչյունական ձևերում, ll և y միջև տարբերությունը սովորաբար չի լսվում, եթե չեն արտասանվում որպես առանձին հնչույթներ։ Իսպաներենում նման հնչույթային կապակցումը կոչվում է yeísmo։

Արգենտինայի Ռիո դե Պլատայի իսպաներենում, հնչույթային կապակցումը ընդհանուր առմամբ արտասանվում է որպես վերատամնային-շփական, որը կամ արտահայտված է բարբառային շրջանի կենտրոնական և արևմտյան հատվածներում կամ արտահայտված չէ․ օրինակ՝ ֆրանսերենում ch-ն կամ պորտուգալերենում x-ը Բուենոս Այրեսում և Մոնտեվիդեոյում[218]։

Ձևաբանություն խմբագրել

Իսպաներենի բարբառների միջև գլխավոր ձևաբանական տարբերակումները ներառում են դերանունների տարբեր գործառույթներ, հատկապես երկրորդ անձի դեպքում, իսկ առարկայական դերանունները՝ երրորդ անձի։

Voseo-2-րդ դեմք եզակի թիվ խմբագրել

Իսպաներենի գրեթե բոլոր բարբառները երկրորդ դեմք եզակի թվում տարբերվում են, ուստի ունեն ՛՛you'' նշանակող երկու տարբեր դերանուններ։ Usted-ը (դուք ) պաշտոնական ձևում և կամ vos ոչ պաշտոնական ձևում (նշված երեք ձևերից յուրաքանչյուրն ունի իր բայական ձևը), որը բարբառից բարբառ տարբերվում է։ Vos-ի գործածումը (կամ բայական ձևը) կոչվում է voseo: Մի քանի բարբառներում այս երեք դերանուները օգտագործվում են usted-ի, -ի և vos-ի հետ և համապատասխանաբար մատնանշում են պաշտոնական, ոչ պաշտոնական և մտերմիկ ձևերը[219]։

Voseo-ձևում, vos-ը առարկայական ձևն է (vos decís-դուք ասում եք, "you say"), իսկ խնդիր-առարկան արտահայտվում է նաղդրի հետ (voy con vos-i am going with you -գալիս եմ քեզ հետ), մինչդեռ ուղիղ և անուղղակի խնդրի ձևերը, և ստացական ձևերը նույնն են և կապված -ի հետ (օրինակ՝ Vos sabés que tus amigos te respetan-դու գիտես, որ ընկերներդ հարգում են քեզ)։

Voseo-ի ընդհանուր բայական ձևերը նույնն են, ինչպես որ used-ը -ի հետ, բացառությամբ ներկա ժամանակաձևի բայերը (սահմանական և հրամայական)։ Ընդհանուր առմամբ vos-ի բայական ձևերը տարբերվում են vosotros-ի բայական ձևերից ( 2-րդ դեմք, հոգնակի թիվ)՝ կորցնելով /i/ կիսաձայնը կամ /d/-ն vos-ի դեպքում (օրինակ`vosotros pensáis > vos pensás; vosotros volvéis > vos volvés, pensad! (vosotros) > pensá! (vos), volved! (vosotros) > volvé! (vos):

Ընդհանուր Voseo (արգենտինյան իսպաներենում)
Սահմանական Ըղձական Հրամայական
Ներկա Անցյալ Անցյալ շարունակական Ապառնի Պայմանկան Ներկա Անցյալ
pensás pensaste pensabas pensarás pensarías pienses pensaraspensases pensá
volvés volviste volvías volverás volverías vuelvas volvierasvolvieses volvé
dormís dormiste dormías dormirás dormirías duermas durmierasdurmieses dormí
The forms in bold coincide with standard -conjugation.
 
voseo բարբառի գերակայությունը Լատինական Ամերիկայում Իսպաներեն լեզվի ակադեմիայի ասոցացիայի տվյալներով։
Մյուս կողմից Չիլիում գրեթե բոլոր բայական ձևերը տարբերվում են -ձևից։
Չիլի voseo
Սահմանական Ըղձական Հրամայական
Ներկա Անցյալ Անցյալ շարունակական Ապառնի Պայմանկան Ներկա Անցյալ
pensáis pensaste pensabais pensarás pensaríais pensís pensaraispensases piensa
volvís volviste volvíais volverás volveríais volváis volvieraisvolvieses vuelve
dormís dormiste dormíais dormirás dormiríais durmáis durmierasdurmieses duerme
The forms in bold coincide with standard -conjugation.


Vos դերանունի գործածությունը բայական ձևի հետ (vos piensas) կոչվում է դերանվանական voseo. Vos-ի բայական ձևերի գործածումը -ի հետ (tú pensás or tú pensái) կոչվում է "բայական voseo".

Չիլիում, օրինակ, բայական voseo-ն շատ ավելի ընդհանուր է, քան vos դերանվան իրական գործածումը, որը սովորաբար պահպանվում է ոչ պաշտոնական իրավիճակներում։ Իսկ Կենտրոնական Ամերիկայում voseo-ն ավելի շատ է տարբերվում։

Կենտրոնական Ամերիկայի voseo
Սահմանական Ըղձական Հրամայական
Ներկա Անցյալ Անցյալ շարունակական Ապառնի Պայմանական Ներկա Անցյալ
pensás pensaste pensabas pensarás pensarías pensés pensaraspensases pensá
volvés volviste volvías volverás volverías volvás volvierasvolvieses volvé
dormís dormiste dormías dormirás dormirías durmás durmierasdurmieses dormí
The forms in bold coincide with standard -conjugation.
Ամերիկայի իսպանախոս տարածաշրջանների բաշխում խմբագրել

Թեև vos-ը չի օգտագործվում Իսպանիայում, այն օգտագործվում է Ամերիկայի իսպանախոս տարածաշրջաններում որպես առաջնային խոսակցական ձև 2-րդ դեմք, եզակի թվի համար։ Ընդհանուր առմամբ, կարելի է ասել, որ կան շրջաններ, որոնք օգտագործում են tuteo (-ի օգտագործումը) հետևյալ շրջաններում․ գրեթե ողջ Մեքսիկան, Արևմտյան Հնդկաստանը, Պանաման, Կոլումբիան, Պերուն, Վենեսուելան և ափամերձ Էկվադորը։

Tuteo-ն որպես մշակութային ձև voseo-ի հետ միասին համարվում է հասարակ ձև Բոլիվիայում, Պերուի հյուսիսում և հարավում, Անդերյան Էկվադորում, Անդյան Վենեսուելայի փոքր շրջաններում (հատկապես վենեսուելյան նահանգ Զուլիայում), և Կոլումբիայի մեծ մասում։ Շատ ուսումնասիրողներ պնդում են, որ voseo-ն կարող է օգտագործվել արևելյան Կուբայի որոշ հատվածներում, իսկ մյուս ուսումնասիրողները հերքում են[220]։

Չիլիում, վենեսուելական նահանգ Զուլիայում, Կոլումբիայի կարիբյան ափին, Պանամայի Ազուերո թերակղզում, մեքսիկական նահանգ Չիապասում և Գվատեմալայի որոշ հատվածներում tuteo-ն՝ 2-րդ դեմքի կիրարկումը, առկա է կիսապաշտոնական մակարդակում։

Ընդհանրական voseo-ի տարածաշրջաններն են՝ Արգենտինա, Նիկարագուա, արևելյան Բոլիվիա, Էլ Սալվադոր, Գվատեմալա, Հոնդուրաս, Կոստա Ռիկա, Պարագվայ և Անտիոքիա, Կալդաս, Ռիսարալդա, Կուինդո և Վալե դե Կաուկա կոլումբիական մարզերը[219]։

Ustedes խմբագրել

Usted խմբագրել

Usted-ը 2-րդ դեմք, եզակի թիվն է համապատասխան կոնտեքստում, բայց գործածվում է եզակի 3-րդ դեմքի հետ։ Այն օգտագործվում է որևէ մեկի հանդեպ հարգանք արտահայտելու համար, որը վայելում է բարձր հեղինակություն ("you, sir"/"you, ma'am")։ Կոլումբիայում, Կոստա Ռիկայում, Էկվադորի և Պանամայի շրջաններում որոշ խոսողների կողմից այն գործածվում է նաև մտերմիկ կոնտեքստում, բացառությամբ կամ vos։ Նման գործածությունը հաճախ կոչվում է ustedeo իսպաներենում։ Կենտրոնական Ամերիկայում, հատկապես Հոնդուրասում usted-ը հաճախ օգտագործվում է որպես պաշտոնական դերանուն՝ հարգանք արտահայտելու համար, նաև օգտագործվում է ծնողների և երեխաների միջև Էկվադորի, Կոլումբիայի և Վենեսուելայի Անդյան շրջաններում։

Երրորդ դեմքի խնդիր դերանուն խմբագրել

Շատ խոսողներ օգտագործում են (իսկ Իսպանիայի թագավորական ակադեմիան նախընտրում է) lo և la դերանունները ուղիղ խնդրի համար (արական և իգական, նկատի ունենալով "him", "her", կամ "it"), և le անուղղակի խնդրի համար (անկախ սեռից, որը նշանակում է "to him", "to her", կամ "to it"). Սա հաճախ կոչվում է ՛՛ստուգաբանական՛՛, քանի որ այս ուղիղ և անուղղակի խնդիր դերանունները առաջացել են իսպաներենի նախահայր լեզվի՝ լատիներենի հայցական և տրական հոլովներից։

Այս տարբերությունները կամ նորմայից շեղումները անվանում "leismo", "loismo", կամ "laismo", համապատասխան le, lo կամ la դերանունների, որոնք ընդլայնվել են ստուգաբանական օգտագործման ժամանակ (le-ն ուղիղ խնդիր, lo-ն կամ la-ն անուղղակի խնդիր)։

Բառապաշար խմբագրել

Որոշ բառեր իմաստային տարբերություններ ունեն լատինամերիկյան երկրներում։ Շատ իսպանախոսներ կարող են հասկանալ իսպաներենի այլ ձևեր նույնիսկ այն վայրերում, որտեղ մեծ մասամբ չեն օգտագործվում, բայց իսպանախոսներն ընդհանուր առմամբ չեն հասկանում մասնավորապես ամերիկյան ձևերը։ Օրինակ՝ իսպաներեն mantequilla (կարագ), aguacate (ավոկադո), albaricoque (ծիրան) համապատասխանում է manteca (խոզապուխտ, որն օգտագործվում է իբերյան թերակղզու իսպաներենում), palta, և damasco բառերին Արգենտինայում, Չիլիում (բացի manteca-ից), Պարագվայում, Պերույում (բացի manteca և damasco բառերից) և Ուրուգվայում։

Այլ լեզուների հետ կապ խմբագրել

Իսպաներենը սերտորեն կապված է այլ արևմտա-իբերառոմանական լեզուների հետ, որոնց թվում են ասթուրերենը, արագոներենը, գալիսերենը, լադինոն, լեոնեսը, միրանդերենը և պորտուգալերենը։

Ընդհանուր առմամբ հայտնի է, որ պորտուգալերեն և իսպաներեն խոսողները հաղորդակցվում են գրավոր ձևով տարբեր հասկացություններ կիրառելիս։ Գրավոր իսպաներենի և պորտուգալերենի փոխադարձ հստակությունը զգալիորեն բարձր է, և խոսակցական ձևերի դժվարությունները հիմնված են ավելի շատ հնչյունաբանության, քան քերականական և բառային տարբերությունների վրա։ Ստուգաբանությունը տալիս է բառապաշարի նմանության գնահատումները այն լեզուների միջև, որոնք իրար հետ կապված են ճշգրիտ տոկոսներով։ Իսպաներենի և պորտուգալերենի դեպքում դա կազմում է 89%։ Դրան հակառակ, իտալերենի հնչյունաբանական նմանությունը իսպաներենի հետ ավելի քիչ է և կազմում է 82%։ Փոխադարձ հստակությունը իսպաներենի և ֆրանսերենի կամ իսպաներենի և ռումիներենի միջև դեռևս ավելի ցածր է, բառապաշարի նմանությունը համապատասխանաբար 75% և 71% է[221][222]։ Ֆրանսիախոսների մոտ, ովքեր չեն ուսումնասիրել լեզուն, իսպաներենի իմացությունը շատ ավելի ցածր է և գնահատվում է 45%։ Առհասարակ, շնորհիվ ռոմանական լեզուների գրային համակարգի համընդհանուր հատկանիշների, բառի միջլեզվական փոխըմբռնումը շատ ավելի մեծ է, քան հաղորդակցական փոխըմբռնումը։

Հետևյալ աղյուսակը համեմատում է որոշ բառերի ընդհանուր ձևերը մի քանի ռոմանական լեզուներում․
Լատիներեն Իսպաներեն Գալիսերեն Պորտուգալերեն Ասթուրերեն և լեոնեսերեն Արագոներեն Կատալոներեն Ֆրանսերեն Իտալերեն Romanian English
nos nosotros nós1 nós1 nós, nosotros nusatros nosaltres (arch. nós) nous2 noi/noialtri3 noi 'we'
frater germanum(lit. "true brother") hermano irmán irmão hermanu chirmán germà (arch. frare)4 frère fratello frate 'brother'
dies martis (Classical)

feria tertia (Ecclesiastical)

martes martes/terza feira terça-feira martes martes dimarts mardi martedì marți 'Tuesday'
cantiō(nem)
canticum
canción cántico canción/cançom5

cántico

canção cântico canción (or canciu) canta cançó chanson canzone cântec 'song'
magis plus más (arch. plus) máis mais (arch. chus or plus) más más (or més) més (arch. pus or plus) plus più mai/plus 'more'
manus sinistra mano izquierda6(arch. mano siniestra) man esquerda6 mão esquerda6(arch. mão sẽestra) manu izquierda6(or esquierda;

also manzorga)

man cucha mà esquerra6(arch. mà sinistra) main gauche mano sinistra mâna stângă 'left hand'
nihil nullam rem natam

(lit. "no thing born")

nada nada (also ren and res) nada (neca and nula rés

in some expressions; arch. rem)

nada (also un res) cosa res rien/nul niente/nulla nimic/nul 'nothing'
cāseus formaticus queso queixo queijo quesu queso formatge fromage formaggio/cacio caș7 'cheese'

Judaeo-իսպաներեն խմբագրել

Judaeo-իսպաներեն, հայտնի է նաև Ladino անվանումով[223], իսպաներենի տարբերակ է, որը պարունակում է միջնադարյան իսպաներենի և պորտուգալերենի շատ հատկանիշներ և դրանով խոսում են Sefardi Jews-ի հետնորդները, որոնք հեռացան Իսպանիայից 15-րդ դարում[223]։ Ուստի, դրա առնչությունը իսպաներենին համեմատելի է իդիշ լեզվի հետ գերմաներենին։ Այսօր ladino խոսողները գրեթե բացառապես Սեֆարդի հրեաներն են, Թուրքիայում, Հունաստանում կամ Բալկաններում սերող ընտանիքները, և ապրում են հիմնականում Իսրայելում, Թուրքիայում, և ԱՄՆ-ում, մի քանի համայնքներով Լատինական Ամերիկայում։ Judaeo-իսպաներենում բացակայում է բնիկ ամերիկյան բառապաշարը, որը ձեռք բերվեց ստանդարտ իսպաներենի ազդեցության արդյունքում Իսպանիայի գաղութացման շրջանում, և այն ունի շատ հատկանիշներ, որոնք ի սկզբանե չեն եղել ստանդարտ իսպաներենում։ Այնուամենայնիվ, այն պարունակում է այլ բառապաշար, որը չի եղել ստանդարտ իսպաներենում, ներառյալ եբրայերենից, ֆրանսերենից, հունարենից և թուրքերենից բառապաշար, և այլ լեզուներ, որոնք խոսվում են, որտեղ, որ բնակվում են Սեֆարդիմները։

Judaeo-իսպաներենը ոչնչացման եզրին է, քանի որ շատ բնիկ խոսողներ այսօր գաղթել են Իսրայել, որոնք չեն փոխանցել լեզուն իրենց երեխաներին և թոռներին։ Այնուամենայնիվ, դա արտահայտում է ամենափոքր վերածնունդը Sephardi համայնքների միջև, հատկապես երաժշտության մեջ։ Լատինամերիկյան համայնքների դեպքում ոչնչացման վտանգը ևս պայմանվաորված է ժամանակակից կաստեյանոյի (իսպաներենի) ձուլման հետ։

Հարակից բարբառը հակետիան է, հյուսիսային Մարոկկոյի Judaeo-իսպաներենը։ Սա նույնպես տարածաշրջանի օկուպացման ժամանակ հակված էր ձուլվել ժամանակակից իսպաներենին։

Գրային համակարգ խմբագրել

Իսպաներենը ունի լատինատառ գրություն, որին ավելանում է ⟨ñ⟩-ն՝ տարբերվելով n-ից։ Ch (che, /t͡ʃ/ հնչյունից) և ll (elle [[Միջազգային հնչյունական այբուբեն|/ʎ/]] հնչյունից) տառակապակցությունները նույնպես համարվում են առանձին տառեր։ Այնուամենայնիվ, ⟨rr⟩-տառակապակցությունը (erre fuerte, erre doble, 'double r', or simply erre), որը ևս տարբերվում է /r/-ից, առանձին տառ չի համարվում։ 1994 թ-ից սկսած ⟨ch⟩-ն և ⟨ll⟩ -ն համարվել են երկտառեր, չնայած որ մինչև 2010 թվականը մնացել են այբուբենում։ Ch-ով բառերը այժմ դասակարգված են այբենական կարգով ⟨cg⟩ և ⟨ci⟩-ի միջև։ Նույնն է նաև ⟨ll⟩ տառկապակցության դեպքում[224][225]։

Իսպաներենի այբուբենում կա 27 տառ․

A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, M, N, Ñ, O, P, Q, R, S, T, U, V, W, X, Y, Z

2010 թվականից ch, ll, rr, gu, qu տառակապակցություններից ոչ մեկը տառ չի համարվում Իսպանիայի թագավորական ակադեմիայի կողմից[226]։

K և W տառերը օգտագործվում են միայն այն բառերում և անուններում, որոնք ծագել են օտար լեզուներից ( օրինակ՝ kilo, folklore, whisky, kiwi և այլն)։

Բացառություն են կազմում մի քանի տարածաշրջանների տերմիններ, ինչպես օրինակ Մեքսիկայում, որտեղ արտասանությունը ամբողջովին կարող է տարբերվել ուղղագրությունից։

Համաձայն ուղղագրական կանոնների, տիպիկ իսպաներեն բառը շեշտվում է նախորդ վանկից առաջ, եթե այն ավարտվում է ձայնավորով (բացի ⟨y⟩-ից)։ Սույն կանոնից բացառություն են կազմում սուր շեշտ կրող ձայնավորները։

Սուր շեշտը օգտագործվում է տարբերելու այն բառերը, որոնք նույն կերպ են արտասանվում, բայց տարբեր իմաստներ ունեն, հատկապես, երբ դրանցից որևէ մեկը շեշտված բառ է, իսկ մյուսը՝ ձևույթ։ Համեմատենք el-ը՝ որոշյալ հոդը él-դերանվան հետ կամ te-ն՝ քեզ (առարկայական դերանուն) ՝թեյ-ի հետ, de՝ ից նաղդիրը ըղձական ներկա առաջին դեմք եզակի թիվ -ի հետ և se փոխադարձ դերանունը սահմանական եղանակի ներկա ժամանակ եզակի թիվ -ի (ես գիտեմ) հետ։

Հարաբերական դերանունները (qué, cuál, dónde, quién, etc.) հարցական դառնալիս նույնպես ստանում են շեշտեր, և որոշ ցուցական դերանուններ (ése, éste, aquél, etc.) կարող են շեշտվել, եթե օգտագործվում են որպես դերանուններ։

Շեշտերը չեն դրվում մեծատառերի դեպքում, սակայն Իսպանիայի թագավորական ակադեմիան խորհուրդ է տալիս կիրառել շեշտը՝ ուղղագրական կանոնները ուսուցանելիս։

Կազմակերպություն խմբագրել

Իսպանիայի թագավորական ակադեմիա խմբագրել

 
Իսպանիայի թագավորական ակադեմիա, հաստատություն Մադրիդում, Իսպանիա
 
Իսպանիայի թագավորական ակադեմիայի զինանշան

Իսպանիայի թագավորական ակադեմիան հիմնադրվել է 1713 թվականին[227] 21 այլ միջազգային կազմակերպությունների հետ (տես ՝Իսպաներեն լեզվի ակադեմիայի ասոցացիա), որն իր մեջ ներառում է ստանդարտացման ազդեցությունը՝ շնորհիվ իր հրապարակած բառարանների, լայնորեն ընդունված քերականության և ոճային ուղեցույցների[228]։ Սոցիալ-պատմական ազդեցությունների հետևանքով, լեզվի ստանդարտացված ձևը (Ստանդարտ իսպաներեն) լայնորեն օգտագործվում է գրականության, ակադեմիական համատեքստերոի և լրատվամիջոցների մեջ։

Իսպաներեն լեզվի ակադեմիայի ասոցացիա խմբագրել

 
ASALE-ի անդամ երկրներ[229]
Իսպաներեն լեզվի ակադեմիայի ասոցացիայի էությունն այն է, որ կանոնակարգում է իսպաներենը։ Այն ստեղծվել է Մեքսիկայում 1951 թվականին և ներկայացնում է բոլոր առանձին ակադեմիաների միավորումը իսպանախոս աշխարհում։ Այն բաղկացած է 23 երկրների ակադեմիաներից, որոնք ակադեմիայի հիմնադրման պահից ասոցացիայի անդամ են․ Իսպանիա (1713)[230], Կոլումբիա (1871)[231], Էկվադոր (1874)[232], Մեքսիկա (1875)[233], Էլ Սալվադոր (1876)[234], Վենեսուելա (1883)[235], Չիլի (1885)[236], Պերու(1887)[237], Գվատեմալա (1887)[238], Կոստա Ռիկա (1923)[239], Ֆիլիպիններ (1924)[240], Պանամա (1926)[241], Կուբա (1926)[242],Պարագվայ (1927)[243], Դոմինիկյան Հանրապետություն (1927)[244], Բոլիվիա (1927)[245], Նիկարագուա (1928)[246], Արգենտինա (1931)[247] Ուրուգվայ (1943)[248], Պուերտո Ռիկո (1955)[249], ԱՄՆ (1973)[250] և Հասարակածային Գվինեա (2016)։

Սերվանտեսի ինստիտուտ խմբագրել

 
Սերվանտեսի ինստիտուտը Մադրիդում

Սերվանտեսի ինստիտուտը համաշխարհային, շահույթ չհետապնդող կազմակերպություն է, որը հիմնադրվել է Իսպանիայի կառավարության կողմից 1991 թվականին։ Այս կազմակերպությունը մասնագիտացված է ավելի քան 20 տարբեր երկրներում, 54 կենտրոններ, որոնք նվիրված են իսպաներենին, իսպանական և լատինամերիկյան մշակույթներին։ Ինստիտուտի վերջնական նպատակներն են նպաստել համընդհանուր կրթությանը, ուսումնասիրությանը, և իսպաներենի որպես երկրորդ լեզվի օգտագործմանը, խթանել այն մեթոդներն ու գործողությունները, որոնք կապահովեն իսպաներենի ուսուցման գործընթացը, իսպանական և լատինամերիկյան մշակույթների առաջխաղացմանը ոչ իսպանախոս երկրներում։ Ինստիտուտի 2015 թվականի զեկույցը "El español, una lengua viva" (Իսպաներենը կենդանի լեզու) սահմանում է, որ ամբողջ աշխարհում 559 միլիոն իսապնախոս կա։ Զեկույցում նշված աղբյուրներից է ԱՄՆ-ի մարդահամարի բյուրոն, որը ենթադրում է, որ 2050-թվականին ԱՄՆ-ը կունենա 138 միլիոն իսպանախոս՝ դարձնելով այն երկրագնդի ամենամեծ իսպանախոս ազգը, իր քաղաքացիների գրեթե մեկ երրորդի մայրենի լեզուն[247]։

Միջազգային կազմակերպությունների պաշտոնական օգտագործում խմբագրել

Իսպաներենը ՄԱԿ-ի, ԵՄ-ի, Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության, ԱՄՆ-ի կազմակերպության, Իբերոամերիկյան նահանգների կազմակերպության, Աֆրիկյան Միության, Հարավային Ամերիկայի Ազգերի Միության, Անտարկտիկայի պայմանագրային քարտուղարության, Լատինական Միության, Կարիբյան Համայնքի, Հյուսիսայի Ամերիկայի ազատ առևտրի համաձայնագրի և շատ այլ միջազգային կազմակերպությունների պաշտոնական լեզուներից մեկն է։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Glottolog / H. Hammarström, R. Forkel, M. HaspelmathMax Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  2. Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 2022. — ISSN 1946-9675
  3. Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
  4. Note that in English, "Castilian" or "Castilian Spanish" may be understood as referring to European Spanish ("Spanish Spanish") to the exclusion of dialects in the New World or to Castilian Spanish to the exclusion of any other dialect, rather than as a synonym for the entire language.
  5. Mikael Parkvall, "Världens 100 största språk 2007" (The World's 100 Largest Languages in 2007), in Nationalencyklopedin. Asterisks mark the 2010 estimates for the top dozen languages.
  6. «Summary by language size».
  7. «The World Factbook — Central Intelligence Agency». www.cia.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 7-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 24-ին.
  8. «Logga in på NE». www.ne.se.
  9. Según la revista Ethnology en su edición de octubre de 2009 (eldia.es Արխիվացված 23 Մարտ 2010 Wayback Machine)
  10. La RAE avala que Burgos acoge las primeras palabras escritas en castellano (Spanish), ES: El mundo, 2010 թ․ նոյեմբերի 7{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  11. «Spanish languages "Becoming the language for trade" in Spain and». sejours-linguistiques-en-espagne.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.
  12. Robles, Heriberto Camacho Becerra, Juan José Comparán Rizo, Felipe Castillo (1998). Manual de etimologías grecolatinas (3. ed.). México: Limusa. էջ 19. ISBN 9681855426.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  13. Comparán Rizo, Juan José. Raices Griegas y latinas (իսպաներեն). Ediciones Umbral. էջ 17. ISBN 9789685430012.
  14. 14,0 14,1 14,2 Dworkin, Steven N. (2012). A History of the Spanish Lexicon: A Linguistic Perspective. Oxford: Oxford University Press. էջ 83. ISBN 0199541140.
  15. Versteegh, Kees (2003). The Arabic language (Repr. ed.). Edinburgh: Edinburgh University Press. էջ 228. ISBN 0748614362.
  16. Lapesa, Raphael (1960). Historia de la lengua española. Madrid. էջ 97.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  17. Quintana, Lucía; Mora, Juan Pablo (2002). «Enseñanza del acervo léxico árabe de la lengua española» (PDF). ASELE. Actas XIII: 705.: "El léxico español de procedencia árabe es muy abundante: se ha señalado que constituye, aproximadamente, un 8% del vocabulario total"
  18. Macpherson, I. R. (1980). Spanish phonology. Manchester: Manchester University Press. էջ 93. ISBN 0719007887.
  19. Martínez Egido, José Joaquín (2007). Constitución del léxico español. էջ 15.
  20. Cervantes, Biblioteca Virtual Miguel de. «La época visigoda / Susana Rodríguez Rosique | Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes». www.cervantesvirtual.com (իսպաներեն).
  21. «Summary by language size». Ethnologue.
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 22,5 22,6 22,7 Cervantes.esInstituto Cervantes (2017)
  23. «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հունվարի 6-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  24. «Most Studied Foreign Languages in the U.S». Infoplease.com. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  25. US Census Bureau. «American Community Survey (ACS)».
  26. Diccionario panhispánico de dudas, 2005, p. 271–272.
  27. «Diccionario de la lengua española» (իսպաներեն). Buscon.rae.es. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  28. Ramón Menéndez Pidal, Manual de gramática histórica española (Espasa-Calpe, 1968), §66.2
  29. Lloyd A. Kasten and Florian J. Cody, Tentative Dictionary of Medieval Spanish (2nd ed., Hispanic Seminary of Medieval Studies, 2001)
  30. «cartularioshistoria». www.euskonews.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 9-ին.
  31. 31,0 31,1 Penny, Ralph (2002). A History Of The Spanish Language (2 ed.). Cambridge University Press. էջեր 20–21.
  32. «Concise Oxford Companion to the English Language». Oxford University Press. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 24-ին.
  33. «Spanish Language Facts». Encyclopedia.com. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  34. Crow, John A. (2005). Spain: the root and the flower. University of California Press. էջ 151. ISBN 978-0-520-24496-2.
  35. Thomas, Hugh (2005). Rivers of Gold: the rise of the Spanish empire, from Columbus to Magellan. Random House Inc. էջ 78. ISBN 978-0-8129-7055-5.
  36. «La lengua de Cervantes» (PDF) (Spanish). Ministerio de la Presidencia de España. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ հոկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 24-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  37. John B. Dabor, Spanish Pronunciation: Theory and Practice (3rd ed.: Holt, Rinehart and Winston, 1997), Ch. 7
  38. «John B. Dalbor's Voice Files to Accompany Spanish Pronunciation». Auburn.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  39. «Instituto Cervantes 06-07» (PDF). Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  40. «Background Note: Andorra». U.S. Department of State: Bureau of European and Eurasian Affairs. 2007 թ․ հունվար. Վերցված է 2007 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  41. «BBC Education — Languages Across Europe — Spanish». Bbc.co.uk. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  42. «Swiss Federal Statistical Office > Languages». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 10-ին.
  43. Constitución de la República del Paraguay, Article 140
  44. Constitución Política del Perú, Article 48
  45. «Population Census, Major Findings» (PDF). Belize: Central Statistical Office, Ministry of Budget Management. 2000. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2007 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
  46. «Belize Population and Housing Census 2000». CR: UCR. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  47. «Belize». World Factbook. CIA. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  48. 48,0 48,1 «FAQ». The Secretariat for The Implementation of Spanish. Trinidad and Tobago: Government of the Republic. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 10-ին.
  49. «Novo ensino médio terá currículo flexível e mais horas de aula». O Globo. 2016 թ․ սեպտեմբերի 23. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 23-ին.
  50. Lipski, John M (2006). Face, Timothy L; Klee, Carol A (eds.). «Too close for comfort? the genesis of "portuñol/portunhol"» (PDF). Selected Proceedings of the 8th Hispanic Linguistics Symposium. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project: 1–22. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
  51. U.S. Census Bureau Hispanic or Latino by specific origin.
  52. U.S. Census Bureau (2007). «United States. S1601. Language Spoken at Home». 2005–2007 American Community Survey 3-Year Estimates. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  53. «Más 'speak spanish' que en España». Վերցված է 2007 թ․ հոկտեմբերի 6-ին. (in Spanish)
  54. Crawford, John (1992). Language loyalties: a source book on the official English controversy. Chicago: University of Chicago Press. էջ 62.
  55. «Equatorial Guinea (2000)». Ethnologue. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  56. «CIA World Factbook – Equatorial Guinea». CIA. 2007 թ․ սեպտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  57. Los cubanos, la élite de Sudán del Sur (Spanish), FR: Radio France International, 2011 թ․ հուլիսի 6, Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 20-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  58. «Como saharauis queremos conservar el español» (Spanish). 2008 թ․ մարտի 3. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  59. «Historia de un país» (Spanish). Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 15-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  60. Ocampo, Ambeth (2007 թ․ դեկտեմբերի 4). «The loss of Spanish». Makati City, Philippines: Philippine Daily Inquirer (INQUIRER.net). Opinion. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 26-ին. {{cite web}}: Check |first= value (օգնություն)
  61. «Presidential Decree No. 155 : PHILIPPINE LAWS, STATUTES and CODES : CHAN ROBLES VIRTUAL LAW LIBRARY». Chanrobles.com. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  62. Article XIV, Sec 7: "For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English. The regional languages are the auxiliary official languages in the regions and shall serve as auxiliary media of instruction therein. Spanish and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis."
  63. Rodríguez-Ponga, Rafael. «New Prospects for the Spanish Language in the Philippines». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 1-ին.
  64. Legaspi, Amita O. (2012 թ․ հուլիսի 3). «PNoy (President Benigno Aquino III) and Spain's Queen Sofia welcome return of Spanish language in Philippine schools». GMA News.
  65. Medium projection, PH: National Statistics Office, 2010, Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 11-ին
  66. Spanish creole: Quilis, Antonio (1996), La lengua española en Filipinas (PDF), Cervantes virtual, էջ 54 and 55
  67. 1973 Constitution of the Republic of the Philippines, The corpus juris, Article XV, Section 3(3), Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ ապրիլի 17-ին, Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 6-ին {{citation}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
  68. «Spanish Influence on Language, Culture, and Philippine History». Վերցված է 2015 թ․ մարտի 15-ին.
  69. Engelberg, Stefan. «The Influence of German on the Lexicon of Palauan and Kosraean (Dissertation)» (PDF). Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  70. «Spanish language in Philippines». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 1-ին.
  71. 71,0 71,1 71,2 71,3 71,4 «UN 2011 to 2100 estimate» (MS Excel PDF). UN Population data. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  72. Ethnologue, 18th Ed.: es:Anexo:Hablantes de español según Ethnologue (edición 18).
  73. 73,0 73,1 Eurobarometer (PDF), EU: Page TS2: Population older than 15 years old of each country. page T74: Speakers who speak Spanish very well. Page T46: Speakers who speak well enough in order to be able to have a conversation. es:Anexo:Hablantes de español en la U.E. según el Eurobarómetro (2012), 2012, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ ապրիլի 29-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին
  74. 74,00 74,01 74,02 74,03 74,04 74,05 74,06 74,07 74,08 74,09 74,10 «Cifras», El español: una lengua viva (PDF) (Spanish), ES: Instituto Cervantes, էջ 10{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link) Students across the World.
  75. 75,00 75,01 75,02 75,03 75,04 75,05 75,06 75,07 75,08 75,09 75,10 75,11 75,12 75,13 75,14 75,15 75,16 75,17 75,18 75,19 Demografía de la lengua española (PDF) (Spanish), ES, էջ 10, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ սեպտեմբերի 23-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link), to countries with official Spanish status.
  76. 2018 population estimate (Spanish), MX: CONAPO estimate, Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ փետրվարի 10-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  77. «MX», The World Factbook, USA: CIA, Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 29-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին: Spanish only 92.7%
  78. (1 July, 2017) Population clock, US: Census Bureau
  79. Spanish speakers older than 5 years old (Table, US: Census Bureau, 2017, Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 14-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին)
  80. Data Access and Dissemination Systems (DADS). «American FactFinder – Results». census.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  81. Taylor, Paul. «(2011)». pewhispanic.org. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  82. «Census Bureau (01/July/2016)». Census.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  83. Gonzalez, Ana (2013 թ․ օգոստոսի 13). «(2011)». pewresearch.org. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  84. «United States».
  85. There are 9 million illegal Hispanics in USA, some of them aren't in the census (Pálidos de hambre (Spanish), Impre, 2009 թ․ ապրիլի 19, Արխիվացված է օրիգինալից (editorial) 2012 թ․ հունվարի 11-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link))
  86. Academia Norteamericana de la Lengua Española, El castellano, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 24-ին, Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 5-ին {{citation}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
  87. Ansón, José Ma, José Ma. Ansón: "Casi cincuenta millones" hablan español en EE. UU., El Castellano, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 24-ին, Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 5-ին {{citation}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (օգնություն); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (օգնություն)
  88. «La amenaza al idioma español – Voces de Univision». Univision.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  89. Rodríguez Barilari, Elbio, Congresos de la lengua (Spanish), ES, Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 15-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  90. Más de 70 expertos participaran en la III Acta Internacional de la Lengua Española (Spanish), ES: ABC de Sevilla, 2008 թ․ մարտի 29, Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մայիսի 26-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  91. CNN en español restructures its programming, The New York Times, 2011 թ․ մարտի 13 (The United States is now the second-largest Spanish-speaking country in the world, with more Spanish speakers than Spain, and exceeded only by Mexico).
  92. «Reloj animado» (Spanish). CO: DANE. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  93. There are 850,000 speakers of American Indian languages («CO», Ethnologue, Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 26-ին)
  94. «Datos básicos» (Spanish). ES: INE. 2016 թ․ հունվարի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 2-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  95. «Argentinian census INDEC estimate for 2017». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  96. 96,0 96,1 Estimaciones y proyecciones de población 2010-2040: Total del país, INDEC, 2013, Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին
  97. 40,872,286 people is the census population result for 2010[96]
  98. According to Ethnologue (see «Argentina». Ethnologue), there were 40,3 million speakers Spanish as mother tongue in 2013. The Argentinian population in 2013 was projected to be 42,2 million.[96]
  99. «Proyecciones de Población». ine.gov.ve. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին. (2017)
  100. «Languages», VE, Ethnologue, «There are 1,098,244 people who speak other language as their mother tongue (main languages: Chinese 400,000, Portuguese 254,000, Wayuu 199,000, Arabic 110,000)»
  101. Quispe Fernández, Ezio (2017). «Cifras» [Numbers] (Spanish). PE: INEI. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2019 թ․ հունվարի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  102. «Census», The World factbook, US: CIA, 2007, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 5-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին, «Spanish (official) 84.1%, Quechua (official) 13%, Aymara 1.7%, Ashaninka 0.3%, other native languages (includes a large number of minor Amazonian languages) 0.7%, other 0.2%»
  103. «PE», Country, Ethnologue, «There are 5,782,260 people who speak other language as mother tongue (main languages: Quechua (among 32 Quechua's varieties) 4,773,900, Aymara (2 varieties) 661 000, Chinese 100,000).»
  104. «Informes» [Reports] (PDF). Proyecciones (Spanish). CL: INE. 2017. էջ 36. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  105. «CL», Country, Ethnologue, «There are 281,600 people who speak another language, mainly Mapudungun (250.000)»
  106. «Estimate», Pop. clock (SWF), EC: INEC
  107. Ethnologue (1999 թ․ փետրվարի 19). «(2011)». Ethnologue. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  108. «GT», The World factbook, CIA, Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին, «Spanish (official) 60%, Amerindian languages 40%»
  109. «Cuba». Country (report). Ethnologue. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  110. Ethnologue (1999 թ․ փետրվարի 19). «(2011)». Ethnologue. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  111. «(2017)». INE. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  112. According to the 1992 Census, 58 per cent of the population speaks Spanish as its mother tongue. unicef.org Արխիվացված 2012-01-19 Wayback Machine
  113. «INE (2017 estimate)». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  114. There are 207,750 people who speak another language, mainly Garifuna (98,000).: Ethnologue
  115. 115,00 115,01 115,02 115,03 115,04 115,05 115,06 115,07 115,08 115,09 Informe 2017 (PDF), ES: Instituto Cervantes, 2017, էջ 7
  116. According to the 1992 census, 50% use both Spanish and the indigenous language Guarani at home, 37% speak Guarani only, 7% speak Spanish only.findarticles.com. About 75 percent can speak Spanish.pressreference.com
  117. «INSEE estimate to 1/11/2012». Insee.fr. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  118. 118,0 118,1 118,2 Eurobarometr 2012 Արխիվացված 2013-04-29 Wayback Machine (page T40): Native speakers.
  119. 119,00 119,01 119,02 119,03 119,04 119,05 119,06 119,07 119,08 119,09 119,10 119,11 119,12 119,13 119,14 119,15 119,16 119,17 119,18 119,19 119,20 119,21 119,22 119,23 119,24 119,25 119,26 119,27 119,28 119,29 119,30 119,31 119,32 119,33 119,34 119,35 119,36 119,37 119,38 119,39 119,40 119,41 Eurobarometr 2012 Արխիվացված 2013-04-29 Wayback Machine (page TS2): Population older than 15. (age scale used for the Eurobarometer survey)
  120. 120,00 120,01 120,02 120,03 120,04 120,05 120,06 120,07 120,08 120,09 120,10 120,11 120,12 120,13 120,14 Eurobarometr 2012 Արխիվացված 2013-04-29 Wayback Machine (page T74): Non native people who speak Spanish very well.
  121. 121,00 121,01 121,02 121,03 121,04 121,05 121,06 121,07 121,08 121,09 121,10 121,11 121,12 121,13 121,14 121,15 121,16 121,17 121,18 121,19 121,20 121,21 121,22 121,23 Eurobarometr 2012 Արխիվացված 2013-04-29 Wayback Machine (page T64): Non native people who speak Spanish well enough in order to be able to have a conversation.
  122. There are 14,100 people who speak other language as their mother tongue (main language, Kekchí with 12,300 speakers): Ethnologue.
  123. There are 490,124 people who speak another language, mainly Mískito (154,000).: Ethnologue
  124. IBGE population estimation [IBGE publishes the populational estimates for municipalities in 2 011] (Portuguese), BR, 2016{{citation}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  125. «Eurostat 2015 estimation». Istat.it. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  126. Languages of Italy
  127. «ENEC estimation to 2016». INEC. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  128. «Costa Rica». Ethnologue.
  129. Census INE estimate for 2013 Արխիվացված 7 Հոկտեմբեր 2011 Wayback Machine (véase "Proyección de Población por municipio 2008–2020")
  130. There are 501,043 people who speak another language as mother tongue: PA, Ethnologue
  131. «2016 INE estimation». 2016.
  132. There are 150,200 people who speak another language as mother tongue, UY, Ethnologue
  133. «2015 US. census Bureau». Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  134. 95.10% of the population speaks Spanish (US. Census Bureau Արխիվացված 24 Սեպտեմբեր 2015 Wayback Machine)
  135. «World Population Prospects: The 2015 Revi sion, Key Findings and Advance Tables» (PDF). United Nations Department of Economic and Social Affairs/Population Division. էջ 15. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 10-ին.
  136. 136,00 136,01 136,02 136,03 136,04 136,05 136,06 136,07 136,08 136,09 136,10 136,11 136,12 136,13 136,14 136,15 136,16 136,17 136,18 136,19 136,20 136,21 136,22 136,23 136,24 136,25 136,26 136,27 El español en el mundo [Spanish in the world] (PDF), ES: Instituto Cervantes, 2012, էջ 6, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 17-ին
  137. El español en el contexto Sociolingüístico marroquí: Evolución y perspectivas (page 39): Between 4 and 7 million people have Spanish knowledge (M. Ammadi, 2002) Արխիվացված 6 Նոյեմբեր 2013 Wayback Machine
  138. «Euromonitor, 2012» (PDF). exteriores.gob.es. էջ 32. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  139. «Annual Mid year Population Estimates: 2013». U.K. Gov. Census. 2014. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 20-ին.
  140. Languages of the United Kingdom
  141. Medium projection, PH: National Statistics Office, 2015, Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 3-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին
  142. «native knowledge speakers» (իսպաներեն). Realinstitutoelcano.org. 2009 թ․ փետրվարի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  143. 1,816,773 Spanish + 1,200,000 Spanish creole: Quilis, Antonio (1996), La lengua española en Filipinas (PDF), Cervantes virtual, էջ 54 and 55
  144. Ten Reasons (PDF), ES: Mepsyd, էջ 23, Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մայիսի 25-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին
  145. Philippines, Spanish differences, Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 21-ին
  146. Spanish in the world 2012 (Instituto Cervantes): 3,017,265 Spanish speakers. 439,000 with native knowledge, 2,557,773 with limited knowledge (page 6), and 20,492 Spanish students (page 10).
  147. Nestor Diaz: More than 2 million Spanish speakers and around 3 million with Chavacano speakers (2010 թ․ ապրիլի 24). «FILIPINAS / Vigoroso regreso del español». Aresprensa.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  148. The figure of 2 900 000 Spanish speakers is in Thompson, RW, Pluricentric languages: differing norms in different nations, էջ 45
  149. World wide Spanish language, Sispain
  150. German census, DE: Destatis, 2015 թ․ մարտի 31, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 28-ին, Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին
  151. «Equatorial Guinea census». Population statistics. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  152. Spanish according to INE 2011
  153. 14% of the population speaks Spanish natively and other 74% as a second language: «Anuario», CVC (PDF) (Spanish), ES: Cervantes, 2007{{citation}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  154. «Eurostat (1/1/2012 estimate)». Epp.eurostat.ec.europa.eu. 2013 թ․ հոկտեմբերի 17. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  155. Eurostat 1 January 2010
  156. Statcan, CA: GC
  157. «www12.statcan.gc.ca/census». 2.statcan.gc.ca. Վերցված է 2016-ին.
  158. 87% of the Hispanics, speak Spanish. mequieroir.com Արխիվացված 2016-04-01 Wayback Machine
  159. There are 740,000 Hispanics in Canada in 2015, according to "Hispanovation: La creciente influencia hispánica en Canadá" (Social Media Week in Toronto): www.univision.com, www.abc.es.
  160. «Netherland Census ClockPop». Cbs.nl. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  161. 2012 censusԱրխիվացված 5 Նոյեմբեր 2013 Wayback Machine
  162. «2011 Census». Censusdata.abs.gov.au. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  163. «2071.0 – Reflecting a Nation: Stories from the 2011 Census, 2012–2013». Abs.gov.au. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 14-ին.
  164. Page 32 of the "Demografía de la lengua española" Արխիվացված 2010-09-23 Wayback Machine
  165. «Eurostat estimate to 1/1/2011». Epp.eurostat.ec.europa.eu. 2012 թ․ ապրիլի 2. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  166. «Accueil - INSAE». www.insae-bj.org.
  167. «ins.ci Census, 2009». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  168. statisticsbelize.org.bz (2009 mid-year) Արխիվացված 9 Դեկտեմբեր 2013 Wayback Machine
  169. Page 32 of Demografía de la lengua española Արխիվացված 2010-09-23 Wayback Machine (52,1% native speakers + 11,7% with some Spanish knowledge))
  170. Pages 34, 35 of the "Demografía de la lengua española", page 35 Արխիվացված 2010-09-23 Wayback Machine.
  171. «Migration data» (PDF). iom.int. 2012. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ փետրվարի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
  172. www.state.gov. 2015 estimate
  173. Statistik, Bundesamt für. «Bevölkerung». www.bfs.admin.ch. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 14-ին.
  174. 111,942 Spaniards in 2016 (INE) + 17,113 Peruvians in 2012 ([1] Արխիվացված 2014-02-09 Wayback Machine) + 5706 Argentines in 2012 ([2]) + 2864 Chileans in 2012
  175. «cvc.cervantes.es (annuary 2006–07)» (PDF).
  176. [3] Արխիվացված 30 Նոյեմբեր 2011 Wayback Machine
  177. «cvc.cervantes.es». cvc.cervantes.es. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  178. «czso.cz» (չեխերեն). czso.cz. 2013 թ․ դեկտեմբերի 31. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  179. «(2012)». ksh.hu. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  180. «Resultado 2010 – Persona». Censo2010.aw. 2010 թ․ հոկտեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  181. [4] Արխիվացված 7 Հունվար 2012 Wayback Machine
  182. «Data» (PDF). cvc.cervantes.es.
  183. Evolution de la population par sexe de 1976 à 2012 Արխիվացված 2013-01-15 Wayback Machine en: Annuaire Statistique du Cameroun 2010. Consultado el 23 August 2012.
  184. «New Zealand census (2006)». Stats.govt.nz. 2009 թ․ փետրվարի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  185. «Press Release on Major Figures of the 2010 National Population Census». Stats.gov.cn. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  186. 25,000 Spanish students in the university + 5,000 in the "Instituto Cervantes"cervantes.es (page 4)
  187. «Statistics – FAQ's». Gibraltar.gov.gi. 2012 թ․ նոյեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  188. www.um.es (5.2. Datos descriptivos de los usos de español e inglés, Gráfico 2). 77.3% of the Gibraltar population speak Spanish with their mother more, or equal than English.
  189. «(2013)». db1.stat.gov.lt. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  190. «Демография». Gks.ru. 2011 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  191. «2009 estimate» (PDF). UN. 2008. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  192. The Spanish 1970 census claims 16.648 Spanish speakers in Western Sahara ([5]) but probably most of them were people born in Spain who left after the Moroccan annexation
  193. Page 34 of the Demografía de la Lengua Española Արխիվացված 2010-09-23 Wayback Machine
  194. «2010 Census». Census.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 14-ին.
  195. «Population – Key Indicators | Latvijas statistika». Csb.gov.lv. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 14-ին.
  196. «::Welcome to Turkish Statistical Institute(TurkStat)'s Web Pages::». TurkStat. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  197. 8,000 (Page 37 of the Demografía de la lengua española Արխիվացված 2010-09-23 Wayback Machine) + 4,346 Spanish Students (according to the Instituto Cervantes)
  198. «Census of India : Provisional Population Totals : India :Census 2011». Censusindia.gov.in. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  199. «cervantes.es (page 6)» (PDF). Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  200. «Jamaican Population». Statinja.gov.jm. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  201. 201,0 201,1 201,2 Languages of Jamaica,
  202. El español en Namibia, 2005. Instituto Cervantes.
  203. «cvc.cervantes.es» (PDF). Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  204. «Eurostat – Tables, Graphs and Maps Interface (TGM) table». Epp.eurostat.ec.europa.eu. 2013 թ․ հոկտեմբերի 17. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 24-ին.
  205. Demografía de la lengua española, page 37 Արխիվացված 2010-09-23 Wayback Machine (2,397,000 people speak Spanish as a native language in the E.U. excluded Spain, but It is already counted population who speak Spanish as a native language in France (477,564), Italy (255,459), U.K. (120,000) Sweden (77,912) and Luxemburg (4,049)).
  206. «International Programs – People and Households – U.S. Census Bureau». Census.gov. 2016 թ․ հունվարի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  207. 426,515,910 speakers L1 in 2012 (ethnologue) of 7,097,500,000 people in the World in 2012 ([6]): 6%.
  208. «The 30 Most Spoken Languages in the World». KryssTal. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 16-ին.
  209. 517,824,310 speakers L1 and L2 in 2012 (ethnologue) of 7,097,500,000 people in the World in 2012 ([7]): 7.3%.
  210. Eleanor Greet Cotton, John M. Sharp (1988) Spanish in the Americas, Volume 2, pp.154–155, URL
  211. Lope Blanch, Juan M. (1972) En torno a las vocales caedizas del español mexicano, pp.53 a 73, Estudios sobre el español de México, editorial Universidad Nacional Autónoma de México, México URL.
  212. Random House Unabridged Dictionary. Random House Inc. 2006.
  213. The American Heritage Dictionary of the English Language (4th ed.). Houghton Mifflin Company. 2006.
  214. Webster's Revised Unabridged Dictionary. MICRA, Inc. 1998.
  215. Encarta World English Dictionary. Bloomsbury Publishing Plc. 2007. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  216. Penny, Ralph (2000). Variation and Change in Spanish. Cambridge University Press. էջ 199. ISBN 0-521-78045-4. «whatever might be claimed by other centres, such as Valladolid, it was educated varieties of Madrid Spanish that were mostly regularly reflected in the written standard.»
  217. The IPA symbol "turned y" (ʎ), with its "tail" leaning to the right, resembles, but is technically different from, the Greek letter lambda (λ), whose tail leans to the left.
  218. Charles B. Chang, "Variation in palatal production in Buenos Aires Spanish". Selected Proceedings of the 4th Workshop on Spanish Sociolinguistics, ed. Maurice Westmoreland and Juan Antonio Thomas, 54–63. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project, 2008.
  219. 219,0 219,1 «Real Academia Española» (իսպաներեն). Buscon.rae.es. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 21-ին.
  220. Katia Salamanca de Abreu, review of Humberto López Morales, Estudios sobre el español de Cuba (New York: Editorial Las Américas, 1970), in Thesaurus, 28 (1973), 138–146.
  221. «Spanish». Ethnologue.
  222. «Similar languages to Spanish». EZGlot.
  223. 223,0 223,1 Alfassa, Shelomo (1999 թ․ դեկտեմբեր). «Ladinokomunita». Foundation for the Advancement of Sephardic Studies and Culture. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 4-ին.
  224. Diccionario Panhispánico de Dudas, 1st ed.
  225. Real Academia Española, Explanation Արխիվացված 6 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine at Spanish Pronto Արխիվացված 14 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine (Իսպաներեն), (անգլերեն)
  226. Exclusión de ch y ll del abecedario, RAE
  227. «Scholarly Societies Project». Lib.uwaterloo.ca. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  228. Batchelor, Ronald Ernest (1992). Using Spanish: a guide to contemporary usage. Cambridge University Press. էջ 318. ISBN 0-521-26987-3.
  229. «Association of Spanish Language Academies» (Spanish). Asale. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  230. «Real Academia Española». Spain: RAE. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  231. «Academia Colombiana de la Lengua» (Spanish). Colombia. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  232. «Academia Ecuatoriana de la Lengua» (Spanish). Ecuador. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  233. «Academia Mexicana de la Lengua». Mexico. 2010 թ․ սեպտեմբերի 22. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  234. «Academia Salvadoreña de la Lengua». El Salvador. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  235. «Academia Venezolana de la Lengua» (Spanish). Venezuela. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  236. «Academia Chilena de la Lengua». Chile. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  237. «Academia Peruana de la Lengua». Peru. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  238. «Academia Guatemalteca de la Lengua» (Spanish). Guatemala. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  239. «Academia Costarricense de la Lengua». Costa Rica. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  240. «Academia Filipina de la Lengua Española» (Spanish). Philippines. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  241. «Academia Panameña de la Lengua». Panama. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  242. «Academia Cubana de la Lengua». Cuba. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  243. «Academia Paraguaya de la Lengua Española». Paraguay. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  244. «Academia Dominicana de la Lengua». República Dominicana. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  245. «Academia Boliviana de la Lengua». Bolivia. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  246. «Academia Nicaragüense de la Lengua» (Spanish). Nicaragua. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  247. 247,0 247,1 Stephen Burgen, US now has more Spanish speakers than Spain – only Mexico has more, US News, 29 June 2015.
  248. {{cite web|url=http://www.mec.gub.uy/academiadeletras/MarcoPrincipal.htm Արխիվացված 2011-03-19 Wayback Machine |title=Academia Nacional de Letras del Uruguay |location=Uruguay |date= |accessdate=5 February 2011 |deadurl=yes emia Hondureña de la Lengua|Honduras]] (1949),<ref>«Academia Hondureña de la Lengua» (Spanish). Honduras. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 27-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  249. «Academia Puertorriqueña de la Lengua Española». Puerto Rico. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.
  250. «Academia Norteamericana de la Lengua Española». United States. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 5-ին.

Գրականություն խմբագրել

Այլ աղբյուրներ խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 401