Իտալերեն
Իտալերեն (italiano՝ իտալյանո), պատկանում է Հնդեվրոպական լեզուների ընտանիքի ռոմանական լեզուների արևմտաիտալական լեզվախմբին։ Իտալերեն խոսում են աշխարհում 70 միլիոն մարդ[փա՞ստ]։ Իտալերենը պետական լեզու է Իտալիայում, Շվեյցարիայում, Սան Մարինոյում, Սլովենիայում, Վատիկանում, Իստրիա կոմսությունում (Խորվաթիա)։ Ըստ աշխարհի լեզուների դասակարգման՝ իտալերենը 21-րդն է[փա՞ստ]։
Իտալերեն italiano, lingua italiana | |
---|---|
Տեսակ | բնական լեզու և կենդանի լեզու |
Ենթադաս | Italo-Romance? և հարավեվրոպական լեզուներ |
Երկրներ | Իտալիա Շվեյցարիա Սան Մարինո Վատիկան ԱՄՆ Գերմանիա Արգենտինա Ֆրանսիա Բելգիա Եթովպիա Սոմալի Լիբիա Մալթա |
Շրջաններ | Սլովենիա Խորվաթիա Մոնակո |
Պաշտոնական կարգավիճակ | Եվրամիություն Իտալիա Շվեյցարիա Սան Մարինո Վատիկան Մալթա Խորվաթիա Սլովենիա |
Խոսողների քանակ | 64 800 000 մարդ (2019)[1] |
Վերահսկող կազմակերպություն | Ակադեմիա դելա Կրուսկա |
Լեզվակիրների թիվը | 60 մլն. |
ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի լեզվի կարգավիճակ | անվտանգ[2] |
Դասակարգում | Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք Իտալական լեզուներ Ռոմանական լեզուներ |
Գրերի համակարգ | Լատինական այբուբեն |
IETF | it |
ԳՕՍՏ 7.75–97 | ита 235 |
ISO 639-1 | it |
ISO 639-2 | ita |
ISO 639-3 | ita |
Italian language Վիքիպահեստում |
Այբուբեն և գիր
խմբագրելԹեև իտալերենի այբուբենը ունի 21 տառ՝ 16 բաղաձայն և 5 ձայնավոր, սակայն ցուցադրվում է 26 տառ, որոնցից վերջին 5-ը օգտագործվում են արտասահմանյան ծագում ունեցող բառերում և չեն պատկանում իտալերեն լեզվի այբուբենին։
Տառ | Արտասանություն | Իտալերեն անվանում | Հայերեն անվանում |
A a | {a} | a | ա |
B b | {b} | bi | բի |
C c | {k} {tʃ} | ci | չի |
D d | {d} | di | դի |
E e | {e} | e | է |
F f | {f} | effe | էֆֆէ |
G g | {g} {dj} | gi | ջի |
H h | չի արտասանվում | acca | ակկա |
I i | {i} | i | ի |
L l | {l} | elle | էլլէ |
M m | {m} | emme | էմմէ |
N n | {n} | enne | էննէ |
O o | {o} | o | օ |
P p | {p} | pi | պի |
Q q | միայն {qu] տառակապակցության դեպքում {ku} | cu | կու |
R r | {r} | erre | էռռէ |
S s | {s} {z} | esse | էսսէ |
T t | {t} | ti | թի |
U u | {u} | u | ու |
V v | {v} | vi | վի |
Z z | {dz} {ts} | zeta | ձետա |
Միայն արտասահմանյան ծագում ունեցող բառերի դեպքում | |||
W w | {v} | doppia vi | դոպպիա վի |
X x | {ks} | ics | իքս |
Y y | {i} {j} | i greca | ի գրեկա |
K k | {k} | kappa | կապպա |
J j | {j} | i lunga | ի լունգա |
Տառադարձություն
խմբագրելՀամակարգչային և համացանցային օգտագործում
խմբագրելՈւղղագրություն
խմբագրելՀնչյուններ
խմբագրելՁայնավորներ
խմբագրելԻտալերեն լեզվում ձայնավորները 5-ն են՝
Տառ | Արտասանություն | Հայերեն արտասանություն |
---|---|---|
a | {a} | ա |
e | {e} | է |
i | {i} | ի |
o | {o} | օ |
u | {u} | ու |
Բաղաձայններ
խմբագրելԻտալերեն լեզվում բաղաձայնները 16-ն են՝/
B, C, D, F, G, H, L, M, N, P, Q, R, S, T, V, Z.
C տառը՝ a, o, u ձայնավորներից և բաղաձայններից առաջ արտասանվում է {k}(կ)։
Օրինակ՝
cane {կանե} (շուն),
colore {կոլորե} (գույն),
cuore {կուորե} (սիրտ),
clamore {կլամորե} (աղմուկ, աղաղակ),
crudele {կրուդելե} (դաժան)։
C տառը՝ i, e ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {tʃ} (չ)։
Օրինակ՝
cielo {չելո} (երկինք),
dolce {դոլչե} (քաղցր),
cena {չենա} (ընթրիք),
facile {ֆաչիլե} (հեշտ),
cinema {չինեմա} (կինո)։
G տառը՝ a, o, u ձայնավորներից և բաղաձայններից առաջ արտասանվում է {g}(գ)։
Օրինակ՝
gatto {գատտո} (կատու),
gola {գոլա} (կոկորդ),
gusto {գուստո} (համ),
greco {գրեկո} (հույն),
grigio {գրիջո} (մոխրագույն)։
G տառը՝ e, i ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {dj}(ջ)։
Օրինակ՝
gelato {ջելատո} (պաղպաղակ),
giorno {ջորնո} (օր),
giallo {ջալլո} (դեղին),
gente {ջենտե} (ժողովուրդ, մարդիկ)։
GN տառակապակցությունը արտասանվում է {նյ}։
Օրինակ՝
gnomo {նյոմո} (գաճաճ),
agnello {անյելլո} (գառ),
ogni {օնյի} (յուրաքանչյուր),
sogno {սոնյո} (քուն)։
GLI տառակապակցությունը արտասանվում է {լյ}։
Օրինակ՝
figlio {ֆիլյո} (որդի),
voglia {վոլյա} (ցանկություն),
aglio {ալյո} (սխտոր),
biglietto {բիլյետտո} (տոմս)։
Իտալերենում H տառը չունի հնչյուն, երբ h տառը գրվում է c կամ g տառերից հետո, որին հաջորդում է e կամ i ձայնավորը ապա c կամ g տառը արտասանվում է {կ}, {գ}։
Օրինակ՝
chilo {կիլո} (կիլոգրամ),
ghiaccio {գիաչչիո} (սառույց)։
H տառը օգտագործվում է նաև avere - ունենալ օժանդակ բայի ներկա ժամանակում խոնարհված որոշ դեմքերում։
ho {օ} ես ունեմ,
hai {այ} դու ունես,
ha {ա} նա ունի,
hanno {աննո} մենք ունենք։
SC տառակապակցությունը a, o, u ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {սկ}։
Օրինակ՝
scala {սկալա} (աստիճան),
scuola {սկուոլա} (դպրոց),
scopo {սկոպո} (նպատակ)։
SC տառակապակցությունը e, i ձայնավորներից առաջ արտասանվում է {շ}։
Օրինակ՝
scegliere {շելյերե} (ընտրել),
scienza {շենցա} (գիտություն)։
S տառը երբ գտնվում է երկու ձայնավորների միջև արտասանվում է {զ}, սակայն երբ երկու ձայնավորների միջև գրվում է երկու SS արտասանվում է {ս}։
Օրինակ՝
casa {կազա} (տուն),
cosa {կոզա} (ինչ)։
passare {պասսարե} (անցնել),
bassare {բասսարե} (իջեցնել)։
S տառը հետևյալ բաղաձաններից առաջ b, d, g, l, m, n, r, v նույնպես արտասանվում է {զ}։
Օրինակ՝
sdegno {զդենյո} (զայրույթ),
snello {զնելլո} (բարակ),
svago {զվագո} (զվարճանք)։
Քերականություն
խմբագրելԻտալերեն լեզուն ունի 2 սեռ՝ արական և իգական, 2 հոդ՝ անորոշ և որոշյալ, 15 ժամանակաձև՝ սահմանական եղանակ 8 ( Indicativo ), ստորադասական եղանակ 4 ( Congiuntivo ), պայմանական եղանակ 2 ( Condizionale ), հրամայական եղանակ 1 ( Imperativo )[3]։
Անկատար ներկա / Presente Indicativo
խմբագրելԱնկատար ներկա (սահմանական ներկա) ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահին կատարվող գործողություն։
Իտալերեն լեզվում բայերը բաժանվում են 3 խմբի[3]։
I խումբ | որոնք ունեն - are վերջավորություն | parlare - խոսել |
II խումբ | որոնք ունեն - ere վերջավորություն | credere - հավատալ |
III խումբ | որոնք ունեն - ire վերջավորություն | sentire - լսել, զգալ |
Սահմանական ներկա ժամանակը կանոնավոր բայերի դեպքում կազմվում է ավելացնելով բայի արմատին հետևյալ վերջավորությունները՝
ARE | ERE | IRE |
---|---|---|
PARLARE | CREDERE | SENTIRE |
parlo - խոսում եմ | credo - հավատում եմ | sento - լսում եմ |
parli - խոսում ես | credi - հավատում ես | senti - լսում ես |
parla - խոսում է | crede - հավատում է | sente - լսում է |
parliamo - խոսում ենք | crediamo - հավատում ենք | sentiamo - լսում ենք |
parlate - խոսում եք | credete - հավատում եք | sentite - լսում եք |
parlano - խոսում են | credono - հավատում են | sentono - լսում են |
Սահմանական անցյալ Passato Prossimo
խմբագրելՍահմանական անցյալ ժամանակը ցույց է տալիս ներկա մի ժամանակակետից առաջ կատարված, ավարտված գործողություն։ Կազմվում է avere կամ essere օժանդակ բայի ներկա ձևով և վաղակատար դերբայով ( parl - ato, cred - uto, sent - ito)[3]։
Անկատար անցյալ / Imperfetto
խմբագրելԱնկատար անցյալ ժամանակաձևը ցույց է տալիս մի անցյալ ժամանակում կատարվող, ընթացքի մեջ եղող գործողություն։
Ապակատար ներկա Futuro semplice
խմբագրելԱպակատար ներկա (սահմանական ապառնի ) ժամանակը ցույց է տալիս խոսելու պահից հետո կատարելի գործողություն։
Բառապաշար
խմբագրելՀանրահայտ ասացվածքներ
խմբագրել" Una buona mamma vale cento maestre " - Լավ մայրը հարյուր ուսուցիչ արժե։
" Prima i denti, poi i parenti " - Սկզբում դու և քո ընտանիքը, այնուհետև բարեկամները։
Տես նաև
խմբագրելԾանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Ethnologue — 25, 19 — Dallas, Texas: SIL International, 1951. — ISSN 1946-9675
- ↑ Անհետացման եզրին գտնվող աշխարհի լեզուների ատլաս
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Berloco 2018
Գրականություն
խմբագրել- Berloco, Fabrizio (2018). The Big Book of Italian Verbs: 900 Fully Conjugated Verbs in All Tenses. With IPA Transcription, 2nd Edition. Lengu. ISBN 978-8894034813.
- Canepari, Luciano (1992). Il MªPi – Manuale di pronuncia italiana [Handbook of Italian Pronunciation] (Italian). Bologna: Zanichelli. ISBN 978-8808246240.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
Արտաքին հղումներ
խմբագրելՎիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Իտալերեն» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 426)։ |