Հայ մտավորականների տեղահանություն, երբեմն անվանում են Կարմիր կիրակի, Հայոց Ցեղասպանության ժամանակ կազմակերպված գործողություն, որի ընթացքում Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաքի հայ համայնքի առաջնորդները, իսկ հետագայում նաև կայսրության այլ համայնքների հայտնի ներկայացուցիչները ձերբակալվեցին և տեղափոխվեցին երկու համակենտրոնացման վայրեր Անկարայի մոտ, ղեկավարվելով Ներքին գործերի մինիստր Թալեաթ փաշայի արձակած հրամանով 1915 թվականի ապրիլի 24-ին։

1915 թվականի ապրիլի 24-ին ձերբակալված հայ մտավորականներից ոմանք՝ առաջին շարք Գրիգոր Զոհրապ, Դանիել Վարուժան, Ռուբեն Զարդարյան, Արտաշես Հարությունյան, Սիամանթո
երկրորդ շարք Ռուբեն Սևակ, Տիգրան Չյոկուրյան, Տիրան Քելեկյան, Թլկատինցի, Երուխան

Այդ գիշերը հայ մտավորականների առաջին հոսքը, թվով 235 մարդ, ձերբակալվեց Կոստանդնուպոլիսում։ Ձերբակալվածների ընդհանուր քանակը այս գործողության արդյունքում կազմեց 2345[1] մարդ։ Տեղահանության մասին օրենքի ընդունումից հետո, 1915 թվականի մայիսի 29-ին, ձերբակալվածները տեղաբաշխվեցին ամբողջ կայսրության տարածքում և նրանց մեծամասնությունը սպանվեցին։ Շատ քչերը, այդ թվում Վրթանես Փափազյանը և Կոմիտասը փրկվեցին առանձնահատուկ միջամտության արդյունքում։

Մեծ Եղեռնի զոհերի հիշատակի օրը նշվում է ամբողջ աշխարհում ամեն տարվա ապրիլի 24-ին ի հիշատակ Օսմանյան կայսրությունում Հայոց Ցեղասպանության բոլոր զոհերի։ 1915 թվականի ապրիլի 24-ը լայնորեն ընդունվում է որպես Հայոց Ցեղասպանության սկիզբ։ Մեծ Եղեռնի զոհերի հիշատակի օրը առաջին անգամ նշվել է 1919 թվականին, դեպքերի չորրորդ տարելիցին, Կոստանդնուպոլիսում։ Այս ժամանակից սկսած հայերը ամբողջ աշխարհում նշում են այդ օրը։

Տեղահանություն խմբագրել

 
1915 թվականի ապրիլի 24-ին ներքին գործերի մինիստր Թալեաթ փաշայի արձակած հրամանի բնօրինակը

Ձերբակալություն խմբագրել

Օսմանյան Ներքին գործերի մինիստր Թալեաթ փաշան տեղահանության հրամանը արձակել է 1915 թվականի ապրիլի 24-ին։ Գործողությունը սկսվեց երեկոյան, ժամը 20:00-ին[2]: Կոստանդնուպոլիսում գործողությունները ղեկավարում էր քաղաքի ոստիկանության պետ Բեդրի Բեյը[3]։ Ապրիլի 24–25 գիշերը 235-ից 270 հայ մտավորականներ, հոգևորականներ, բժիշկներ, խմբագիրներ, լրագրողներ, փաստաբաններ, ուսուցիչներ, և այլք ձերբակալվեցին մինիստրի հրամանով[4][5]: Մարդկանց քանակի տարբերությունները պայմանավորված են ոստիկանության գրառումների անճշտություններով, քանի որ նրանք ձերբակալել էին միևնույն անուններով մարդկանց։

Դրանից հետո ևս եղել են տեղահանություններ մայրաքաղաքից։ Առաջնահերթ խնդիր էր պարզել ձերբակալվածների ինքնությունը, այս նպատակով, ձերբակալվածները մեկ օր պահվում էին ոստիկանական բաժանմունքում և Կենտրոնական բանտում։ Երկրորդ ձերբակալության հոսքով ձերբակալվեցին 500-ից 600 մարդ[4][6][7][8]։

Մինչև 1915 թվականի օգոստոս ամսվա վերջը, մոտ 150 ռուսահպատակ հայեր տեղահանվեցին Կոստանդնուպոլիսից դեպի համակենտրոնացման կենտրոններ[9]։ Ձերբակալվածներից մի քանիսը, նրանց մեջ նաև գրող Ալեքսանդր Փանոսյանը (1859–1919), ազատ արձակվեցին, նույնիսկ մինչև Անատոլիա տեղափոխելը[10]։ Ընդհանուր առմամբ, 2345 հանրաճանաչ հայեր ձերբակալվեցին և տեղահանվեցին[1][11], նրանցից շատերը չէին զբաղվում որևէ քաղաքական կամ ազգայնական գործունեությամբ[1]։

Համակենտրոնացման ճամբարներ խմբագրել

Ձերբակալումից մինչև Տեղահանության մասին օրենքի ընդունումը, 1915 թվականի մայիսի 29-ը, ձերբակալվածները բանտարկված էին երկու համակենտրոնացման ճամբարներում, իսկ օրենքի ընդունումից հետո նրանք տեղահանվեցին դեպի Օսմանյան Սիրիա։

Ձերբակալվածներից շատերը տեղափոխվել են Կոստանդնուպոլսի Կենտրոնական Բանտից Սիրտեկ ընկերությանը պատկանող համար 67 շոգեգնացքով դեպի Հայդարփաշա կայարան։ Որտեղ ավելին քան տասը ժամ սպասելուց հետո նրանք ուղարկվեցին հատուկ գնացքով Անկարայի ուղղությամբ։ Ամբողջ շարասյունը կազմում էին 220 հայեր[12]։ Հայ վագոնի ուղեկցորդը ձեռք է բերում տեղահանվողների ցանկը և փոխանցում Պոլսո հայոց պատրիարքություն։ Զավեն Տեր Եղիայանը (այդ ժամանակ Պոլսո Հայոց Պատրիարք) անմիջապես նախաձեռնել է փրկել որքան հնարավոր է շատ տեղահանվողներին, սակայն ապարդյուն։ Միակ արտասահմանյան երկրի դեսպանը, ով փորձել է օգնել նրան այս գործում, եղել է ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուն էր[13]։ Գնացքի 20 ժամ տևած ուղևորությունից հետո, երեքշաբթի օրը կեսօրին, տեղահանվածները գնացքից իջեցվել են Սինչանկոյում (Անկարայի մոտ)։ Իբրահիմ կայարանում Կոստանդնուպոլսի Կենտրոնական Բանտի պետը դասակարգելով տեղահանվողներին բաժանել է երկու խմբի։

Մի խումբը ուղարկվել է Չանկիրի (և Չորում, Չանկիրիի և Ամասիայի միջև), իսկ մյուսը Այաս։ Այաս ուղարկվածները տեղափոխվել են սայլերով, նրանցից համարյա բոլորը մի քանի ամիս անց սպանվել են Անկարայի մոտ գտնվող կիրճերում[14]։ Միայն տասը (կամ 13)[3] մարդկանց այս խմբից թույլ տրվեց վերադառնալ Այասից Կոստանդնուպոլիս[n 1]: Ձերբակալվածների մեկ այլ 20 հոգանոց խումբ, որոնք ձերբակալվել էին ապրիլի 24-ից ավելի ուշ հասան Չանկիրի, 1915 թվականի մայիսի 7-ին կամ 8-ին[15]։ Մոտ 150 քաղաքական բանտարկյալներ տեղավորվել էին Այասում և 150 մտավորականներ Չանկիրիում[16]։

Ռազմական դատարան խմբագրել

Ձերբակալվածներից ոմանք մայիսի 5-ին տեղափոխվեցին Այասից դեպի Դիարբեքիր ռազմական դատարանի առաջ կանգնելու համար։ Այս մտավորականներն էին՝ Նազարեթ Տաղավարյանը, Սարգիս Մինասյանը, Հարություն Ճանկուլյանը, Գարեգին Խաժակը և Ռուբեն Զարդարյանը։ Չհասած Դիարբեքիր, Կարաչայորեն կոչված վայրում նրանք սպանվեցին պետության կողմից հովանավորվող զինված բանդայի կողմից, որը գլխավորում էին Չերքեզ Ահմետը և նրա սպաներ Հալիլն ու Նազիմը[10]։ Մեկ այլ բանտարկյալ, Ղազար Ղազարյանը (Մարզպետ), ուղարկվեց Կեսարիա ռազմական դատարանի առաջ կանգնելու համար 1915 թվականի մայիսի 18-ին[17]։ Դատարանից ազատվելուց հետո նա աշխատել է կեղծ օսմանյան փաստաթղթերով գերմանացիների համար Ամանոսի երկաթուղային թունելի կառուցման վրա։ Ապա փախուստի է դիմել Նուսայբին, որտեղ ընկնելով ձիուց մահացել է[17]։

Գրոհայինները, որոնք պատասխանատու էին սպանություններում դատվել և մահապատժի են ենթարկվել Ջեմալ փաշայի կողմից Դամասկոսում 1915 թվականին, այս դեպքերը հետագայում 1916 թվականին դարձան Օսմանյան խորհրդարանի հետաքննության առարկա։ Այս հետաքննությունը ղեկավարում էր Հալեպ քաղաքից ընտրված խորհրդարանական Արթին Բոշգեզենյանը։

Ազատ արձակումը խմբագրել

Ձերբակալվածներից ոմանք ազատ են արձակվել տարբեր ազդեցիկ մարդկանց ճնշումների և միջամտությունների արդյունքում[18]։ Հինգ տեղահանվածներ Չանկիրիից ազատվել են ԱՄՆ դեսպան Հենրի Մորգենթաուի միջամտության շնորհիվ[3]։ Ընդհանուր առմամբ 12 տեղահանվածների Չանկիրիից թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս[n 2]: Նրանք էին՝ Կոմիտասը, Բյուզանդ Քեչյանը, Վահրամ Թորգոմյանը, Բարսեղ Դինանյանը, Հայկ Հոճասարյանը, Նշան Կալֆայանը, Երվանդ Թոլայանը, Արամ Գալենտերյանը, Նոյիկ Տեր-Ստեփանյանը, Վրթանես Փափազյանը (ձերբակալվել էր թատերագիր Վրթանես Փափազյանի փոխարեն), Գառնիկ Ինջիջյանը և Հակոբ Բեյլերյանը։ Չորս Կոնյայում բանտարկվածների նույնպես թույլ է տրվել վերադառնալ[n 3], այս մարդիկ էին՝ Աբիկ Մյուբեհեջյանը, Ադամյանը, Խերբեկյանը և Նոսրիկյանը[9]։

Մնացած տեղահանվածները մնացել էին Անկարայի վիլայեթի նահանգապետի պաշտպանության տակ։ Մաժար բեյը հրաժարվում էր իրականացնել Թալեաթ փաշայի հրամանները տեղահանության վերաբերյալ[19]։ 1915 թվականի հուլիսի վերջին նա ազատվեց իր պաշտոնից և նրան փոխարինեց կենտրոնական կոմիտեի անդամ Աթիֆ բեյը[20]։

Փրկվածները խմբագրել

Մուդրոսի զինադադարից (30 հոկտեմբերի 1918) հետո, կենդանի մնացած հայ մտավորականները վերադարձան Կոստանդնուպոլիս, որը գտնվում էր դաշնակից զորքերի վերահսկման տակ։ Նրանք սկսեցին կարճ բայց ինտենսիվ գրական գործունեություն, որին վերջ տվեց 1923 թվականի Թուրքիայի հաղթանակը։ Նրանցից ոմանք գրեցին հուշեր և ստեղծագործություններ տեղահանումների ընթացքում իրենց փորձի հիման վրա, օրինակ Գրիգորիս Պալաքյանը, Արամ Անտոնյանը, Երվանդ Օտյանը, Թեոդիկը և այլք[21]։ Վերապրողներից մի քանիսը ունեցան հոգեկան խանգարումներ. նրանցից Կոմիտասը 20 տարի շարունակ անցել է բուժում հոգեբուժարաններում, մինչև իր մահը 1935 թվականին[22]։

Հիշատակի օրը խմբագրել

Հայոց Ցեղասպանության պաշտոնական հիշատակի օրն է ապրիլի 24-ը, այս օրը նշվում է որպես հայ մտավորականների տեղահանության սկիզբ։ Առաջին անգամ այս օրը նշվել է մի խումբ ցեղասպանությունից փրկվածների կողմից Կոստանդնուպոլիսում 1919 թվականին հայկական Սուրբ Երորդության եկեղեցում[23]։ Հայ համայնքի բազմաթիվ ներկայացուցիչներ մասնակցում էին այս միջոցառմանը։ Այդ օրվանից ամեն տարի աշխարհի բոլոր ծայրերում նշվում է Հայոց Ցեղասպանության հիշատակի օրը[23]։

Հայ տեղահանված մտավորականները խմբագրել

Ստորև բերվում է հայ մտավորականների ցանկը, որոնք տեղահանվել են Կոստանդնուպոլիսից 1915 թվականի ապրիլի 24-ին, տեղահանման առաջին ալիքով։

Անուն Ծննդյան
տեղը և
ամսաթիվը
Ճակատագիրը Քաղաքական կուսակցու-
թյունը
Մասնագիտությունը Տեղահան-
ման առաջին
վայրը
Նշումներ
Սարգիս Ապո Սպանվել է Դաշնակ Ուսուցիչ Այաս Հայ Կովկասից, սպանվել է Անկարայում[17]
Լևոն Աղաբաբյան 1887
Բիթլիս
Մահացել է Հայ խմբագիր, մանկավարժ, մաթեմատիկոս։ 1908-1914-ին Քեոթահիա և Ագ-Շեհիր քաղաքներում գործող հայկական վարժարանների տնօրենն էր, երեք տարիների ընթացքում ղեկավարել է նաև իր սեփական դպրոցը Քեոթահիայում[24]: Չանկիրի Մահացել է 1915[24]
Հրանտ Աղաջանյան Սպանվել է Չանկիրի Կախաղան է բարձրացվել Բեյազիտ հրապարակում (Կոստանդնուպոլիս) 1916 թվականի հունվարի 18-ին[9]։
Միհրան Աղաջանյան Սպանվել է Բանկիր[17] Այաս Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս, որտեղ կախաղան է բարձրացվել[17]։
Միհրան Աղասյան 1854 Սպանվել է Պոետ և երգահան Դեր Զոր Տեղահանվել է Դեր Զոր, որտեղ սպանվել է 1916 թվականին[25]։
Խաչատուր Մալումյան
Ակնունի
1865
Զանգեզուր
Սպանվել է Դաշնակ Դաշնակ, թերթի խմբագիր Այաս Տեղափոխվել է Այասի բանտից դեպի Դիարբեքիր մայիսի 5-ին, սպանվել է ճանապարհին։
Տիգրան Աճեմյան Փրկվել է Այաս Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]։
Տիգրան Ալահվերդի Փրկվել է Տարբեր եկեղեցական խորհուրդների անդամ Այաս Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]
Վահան Ալթունյան Փրկվել է Ատամնաբույժ[24] Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 15-ից հետո[26], տեղափոխվել է Չանկիրիից 1915 թվականի օգոստոսի 6-ին, բանտարկվել է Անկարայում, ապա տեղափոխվել է Տարսոն, հասել է Կոստանդնուպոլիս 1915 սեպտեմբերի 22-ին[24]։
Վահրամ Ալթունյան Մահացել է[24] Վաճառական[24] Չանկիրի
Արամ Անտոնյան 1875
Կոստանդնուպոլիս
Փրկվել է Հնչակ[27] Հնչակեան Վերակազմ[28] Գրող և լրագրող, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[29] Չանկիրի Բերվել է Չանկիրի տեղահանման երկրորդ ալիքի ժամանակ[3], 1915 օգոստոսի 19-ին տեղափոխվել է Անկարայի բանտ (օգոստոսի 20–24), կոտրել է ոտքը, տեղափոխվել է Անկարայի հոսպիտալ, որտեղից փախել է[30]։ Միացել է տեղահանվողների քարավանին, և վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս միայն Տարսուսից, Մարդինից, Դեր Զորից ու Հալեպից հետո[24]։
Վ. Արապյան Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Սարգիս Արմտանցի Սպանվել է Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Գ. Արմունի Փաստաբան[5]
Ասատուր Արսենյան Սպանվել է Դեղագործ[24] Չանկիրի Բերվել է Չանկիրի տեղահանման երկրորդ ալիքի ժամանակ[3], 1915 օգոստոսի 19-ին տեղափոխվել է Անկարայի բանտ (օգոստոսի 20–24)։ Սպանվել է Յոզգաթի ճանապարհին[30] կամ մահացել է Դեր Զորի մոտ[24]։
Արսլանյան Վաճառական(?)[24] Չանկիրի
Արծրունի Սպանվել է[9] Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5] Չանկիրի
Պարույր Արզումանյան Սպանվել է Չանկիրի Բերվել է Չանկիրի տեղահանման երկրորդ ալիքի ժամանակ[3], 1915 օգոստոսի 19-ին տեղափոխվել է Անկարայի բանտ (օգոստոսի 20–24)։ Սպանվել է Յոզգաթի ճանապարհին[30]։
Վահրամ Ասատուրյան Գեդիկփաշա Փրկվել է[14] Դեղագործ Չանկիրի Տեղափոխվել է Մեսկենե, որտեղ նա ծառայել է բանակում, որպես բժշկի օգնական, օգնել է հայ տեղահանվողներին[24]։
Հ. Ասատուրյան Փրկվել է Տպարանի տեր[9] Այաս Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ[9]։
Հարություն Աստուրյան Սպանվել է Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Հրանտ Աստվածատրյան Փրկվել է Այաս Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]
Տ. Աշխարունի Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Ադամյան Էրզրում Փրկվել է Վաճառական[9] Կոնյա Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ[9]։
Վարդերես Աթանասյան 1874 Մահացել է Հնչակ Վաճառական[24] Չանկիրի Մահացել է 1916-ին (?)[24]
Եղիշե քահանա Այվազյան 13 հոկտեմբերի 1870
Բոլու
Եկեղեցական Պահվել է Կոստանդնուպոլիսի բանտում երկու ամիս Տեղահանվել է Կոնյա, Բեյ Շեքիր, Կոնյա, Ուլուկշլա. Էրեյլի (այստեղ հանդիպել է շատ եկեղեցականների Պարտիզակից), Բոզանտի, Կարադակլիկ, Թարսուս, Օսմանիե, Իսլահիյե, Տահտակյոպրու և հետո Հալեպ[5]
Ազարիք Մահացել է Դեղագործ Չանկիրի Մահացել է Դեր Զորում[14]
Գրիգորիս Պալաքյան 1879
Թոքաթ
Փրկվել է Եկեղեցական Չանկիրի Փախել է։ Ապրել է Մանչեստերում և Մարսելում։ Հրատարակել է կոտորածի մասին իր հուշերը[10][31]։ Մահացել է Մարսելում 1934 թվականին։
Պալասան Մուսուլման Պարսկաստանից Սպանվել է Որդեգրվել է դաշնակի կողմից Դռնապան և սուրճ մատուցող Ազատամարտի խմբագրական կազմի համար Այաս Սպանվել է (չնայած պարսկական դեսպանության հորդորներին)
Խաչիկ Պարտիզպանյան Սպանվել է Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Լևոն Պարտիզպանյան 1887
Խարբերդ
Դաշնակ[24] Բժիշկ և Ազատամարտի տնօրեն
Վաղինակ Պարտիզպանյան Փրկվել է «Խայրի» ծովագնացության ընկերության աշխատակից[14][24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Զարեհ Պարտիզպանյան Ատամնաբույժ Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս Թալեաթ փաշայի հատուկ հեռագրով 1915 թվականի մայիսի 7-ին[32]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալները տեղեկացվել են 1915 թվականի մայիսի 9-ին հեռանալու մասին[33] և հեռացել են Չանկիրիից 1915 մայիսի 11-ին[26]։
Մանուկ Պասմաճյան Փրկվել է[24] Ճարտարապետ[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Մկրտիչ Պասմաճյան[n 4] Փրկվել է Զինամթերքի վաճառական[14] Չանկիրի Ուղարկվել է Իզմիր այլ տեղահանվածների հետ միասին։ Փախել է Կոնյա։ Կրկին տեղահանվել է, Դեր Զորի ճանապարհին կրկին փախել է ու վերադարձել Կոստանդնուպոլիս[24]
Տ. Պազտիկյան Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Պետիկ Գրող, հրապարակախոս[5]
Մովսես Պետրոսյան Դաշնակ Ուսուցիչ Չանկիրի Ազատ է արձակվել, քանի որ բուլղարական քաղաքացիություն ուներ, վերադարձել է Սոֆիա[14]
Կ. Պէյլիքճյան Վաճառական[5]
Խաչիկ Բերբերյան Փրկվել է Ուսուցիչ[17] Այաս Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]
Ե. Բեյազյան Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Բեյլերյան Հակոբ Բեյլերյանի որդին Չանկիրի
Հակոբ Բեյլերյան 1843
Կեսարիա (?)[34]
Փրկվել է[24] Վաճառական[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։ Մահացել է 1921-ին (?)[34]
Արթին Պողոսյան Փրկվել է Չանկիրի «Ներում է շնորհվել Կոստանտնոպոլիս չվերադառնալու պայմանով» համաձայն Թալեաթ փաշայի հեռագրի 1915 թվականի օգոստոսի 25-ին[35]։
Խաչիկ Պողոսյան Փրկվել է Բժիշկ, հոգեբան, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[24] Այաս Ձերբակալվել է 1915 թվականի ապրիլի 24-ին, աքսորվել է մայիսի 3-ին։ Վերադարձել է Կոստանդնոպոլիս պատերազմից հետո[24]։ Ապրել է Հալեպում։ Հիմնել է հիվանդանոց։ Հրատարակել է իր հուշերը[10], մահացել է Հալեպում 1955 թվականին։
Համբարձում Բոյաջյան (Մեծն Մուրադ) 1867
Հաճըն
Սպանվել է Հնչակ Բժիշկ, հանրաճանաչ քաղաքական գործիչ, Հնչակ կուսակցության կազմակերպիչներից մեկը 1888 թվականին։ Նրա մարտական անունն էր Մուրադ[10]։ Չանկիրի Ուղարկվել է Կեսարիա ռազմական դատարանի առաջ կանգնելու համար, և այնտեղ մահապատժի է ենթարկվել[17] 1915 թվականին։
Բյուզանդ Բոզաջյան Փրկվել է Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Այաս Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]։
Ղ. Չպլաքյան Փրկվել է Կոնյա Արտաքսվել է Կոնյա, Տարսուս, Կուսքուլար, Բելեմեդիկ։ Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս զինադադարից հետո[9]
Երվանդ Չավուշյան 1867
Կոստանդնուպոլիս[24]
Մահացել է Հնչակ Գիտնական, ուսուցիչ, «Ձայն Հայրենյաց» թերթի գլխավոր խմբագիր Չանկիրի Արտաքսվել է Համման, Դեր Զոր, որտեղ մահացել է հիվանդությունից[25]։
Ջպճը Հայ կաթոլիկ[24] Ճարտարապետ Չանկիրի
Տիգրան Չյոկուրյան 1884
Գյումուշխանե
Սպանվել է Գրող, հրապարակախոս[5], ուսուցիչ և «Ոստանի» գլխավոր խմբագիր[17]։ Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]։
Չյոկուրյան Գրող, հրապարակախոս[5], Տիգրան Չյոկուրյանի եղբայրը
Գասպար Չերազ 1850
Հասկոյ
Փրկվել է Փաստաբան, հասարակական գործիչ, Մինաս Չերազի եղբայրը Չանկիրի Արտաքսվել է Չանկիրիից ձմռանը, յոթ ամիս բանտարկությունից հետո հաջորդ երեք տարիները ապրել է Ուշակ փախստականների ճամբարում Հովհան Վարդապետ Կարապետյանի, Միքայել Շամտանչյանի, Վարդան Քահանա Կարագյոզյանի հետ։ Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս զինադադարից հետո[5]։ Նա ձերբակալվել է իր եղբոր, Մինաս Չերազի փոխարեն։ Մահացել է 1928 թվականին Կոստանդնուպոլիսում[24]։
Գ. Չուխաջյան Վաճառական[5]
Ահարոն Տատուրյան 1886
Օվաչիկ
Փրկվել է Պոետ[9] Էրեգլի Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս զինադադարից հետո[9]։ Մահացել է 1965 թվականին[36]։
Նազարեթ Տաղավարյան 1862
Սեբաստիա
Սպանվել է Բժիշկ, Սուրբ Փրկիչ հիվանդանոցի տնօրեն, Օսմանական պառլամենտի պատգամավոր, Հայկական Բարեգործական Ընդհանուր Միության հիմնադիր անդամներից մեկը։ Այաս Տեղափոխվել է Այասի բանտից մայիսի 5-ին դեպի Դիարբեքիր, և ճանապարհին սպանվել Չերկեզ Ահմեդի բանդայի կողմից Դիարբեքիր չհասած[10], Ուրֆայի ճանապարհին[17]։
Դանիելյան Փրկվել է[14] Հնչակ Դերձակ[14] Չանկիրի
Պողոս Դանիելյան Մահացել է Դաշնակ Փաստաբան[5] Չանկիրի Մահացել է Դեր Զորում[14]
Կարապետ Տեովլեթյան Փրկվել է Դրամահատարանի պաշտոնյա[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Ներսես Տեր-Գաբրիելյան
(Շահնուր)
Կեսարիա Սպանվել է Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]
Նոյիկ Տեր-Ստեփանյան[n 5] Էրզնքան[24] Փրկվել է Գործակալ, վաճառական և բանկիր[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26], նրա ընտանիքի անդամներից մոտ 40-ը մահացել են կոտորածի ժամանակ[24]
Բարսեղ Դինանյան Փրկվել է Բժիշկ Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26], 1919 թվականի ապրիլի 24-ի հիշատակի միջոցառման կազմակերպիչներից մեկը[24]
Գ. Տիրացույան Գրող, հրապարակախոս[5]
Խոր. Տխրունի Գրող, հրապարակախոս[5]
Գրիգոր Ջելալ Փրկվել է Հնչակ[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Միսաք Ջևահիրճյան 1858
Կեսարիա
Փրկվել է Բժիշկ (գինեկոլոգ դատարանում)[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Արմեն Տորյան
(Հրաչյա Սուրենյան)
1892
Սեբաստիա
Սպանվել է Բանաստեղծ,սովորել է Փարիզում[25], «Արեն» (Փարիզ) պարբերականի խմբագիր, պարոքսիստական դպրոցի հիմնադիր։ Չանկիրի Ավարտել է Սորբոնի համալսարանը 1914 թվականին և վերադարձել Կոստանդնուպոլիս։ Տեղահանվել է Չանկիրի, և սպանվել Անատոլական անապատում[24][25], Անկարայի մոտ[14]
Քրիս Ֆեներջյան (Սիլվիո Ռիչի) Փրկվել է Այաս Որպես Բուլղարական հպատակ վերադարձել է Բուլղարիա[9][17]
Բարունակ Ֆերուխան 1884
Կոստանդնուպոլիս[24]
Սպանվել է Պաշտոնատար քաղաքային վարչությունում և ջութակահար[24] Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]
Հովհան Վարդապետ Կարապետյան 22 հունիս 1888
Բուրսա
Փրկվել է Եկեղեցական, ավարտել է Կոլումբիա համալսարան, պատրիարք Զավենի քարտուղար[5] Չանկիրի Սովորել է ԱՄՆ-ում, վերադարձել է 1914 թվականին, ձեռնադրվել է 1914 թվականի հունիսի 16-ին Էջմիածնում։ Տեղափոխվել է Չանկիրիից ձմռանը, ապա երեք տարի ապրել է որպես փախստական։ Զինադադարից հետո վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս։ 1921 թվականին մեկնել է Ամերիկա[14][5]։
Մկրտիչ Կարապետյան Փրկվել է Հայ կաթոլիկ[9] Այաս Թույլ է տրվել վերադառնալ մայրաքաղաք, քանի որ նա սխալմամբ ձերբակալվել էր նույն անունով ուսուցչի փոխարեն[9]։
Ղազարոս Դաշնակ Չանկիրի Ձերբակալվել է Մարզպետի (Ղազար Ղազարյան) փոխարեն[24]
Ղոնչեկգյուլյան Մահացել է Վաճառական Ակնից[24] Չանկիրի Մահացել է Մեսկենեի մոտ[14]
Գրիգոր Թորոսյան (Կիկո)
Սպանվել է «Կիկո» երգիծական օրաթերթի խմբագիր[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Գյուլուստանյան Սպանվել է[10] / Փրկվել է[14][24] Ատամնաբույժ Չանկիրի "Թույլ է տրվել ապրել Չանկիրիում" համաձայն Ներքին գործերի մինիստրի օգոստոսի 25-ի հեռագրի[35], սպանվել է Տյունեյ գյուղում 1915 թվականին, Ռուբեն Սևակի, Դանիել Վարուժանի և Մագազացիյանի[10] հետ։
Մելքոն Գյուլուստանյան Փրկվել է Այաս Իր ազգանունակցի բարեկամ[24], ազատ է արձակվել և վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]։
Հայկ Կոշկարյան Փրկվել է «Կիկոյի» և «Օդյանի» խմբագիր Դեր Զոր Կենդանի է մնացել Դեր Զորում և վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս զինադադարից հետո[9]։
Սուրբ Հայր Գրիգորյան Եկեղեցական և «Ավետաբերի» խմբագիր[14] Չանկիրի
Մելքոն Գյուլեսերյան Փրկվել է Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Միհրդատ Հայկազն Սպանվել է Դաշնակ Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5], Հայ ազգային խորհրդի անդամ, անձրևանոցների վաճառական[17]։ Այաս Աքսորվել է մի քանի անգամ, ապա սպանվել է Անկարայում[17]
Գ. Հաջյան Դեղագործ Չանկիրի Վերադարձել է Չանկիրիից զինադադարից հետո[24]
Համբարձում Համբարձումյան Սպանվել է Գրող, հրապարակախոս[5] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Հովհաննես Հանիսյան Փրկվել է Չանկիրի Ներում է շնորհվել Կոստանդնուպոլիս չվերադառնալու պայմանով Թալեաթ փաշայի հեռագրի հիման վրա 1915 թվականի օգոստոսի 25-ին[35]։
Արտաշես Հարությունյան 1873
Մալկարա (Ռոդոստոյի մոտ)
Սպանվել է Գրող, հրապարակախոս[5] Ձերբակալվել է 1915 թվականի հուլիսի 28-ին Մյուդուրիեթում։ Երբ նրա հայրը եկել է տեսնոլու որդուն, նրան նույնպես բանտարկել են։ Հորն ու որդուն 26 հայերի հետ տեղափոխել են Նիկոմեդեա և բանտարկել բանտի վերածված հայկական եկեղեցում։ Հոր հետ միասին սպանվել են Դերբենտի մոտ 1915 թվականի օգոստոսի 16-ին[9]։
Աբրահամ Հայրիկյան Սպանվել է Թուրքագետ, «Արդի» քոլեջի տնօրեն, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17]։ Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Գ. Հյուսյան Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Հայկ Հոջասարյան Փրկվել է Ուսուցիչ, Բեզցիյան դպրոցի տնօրեն (1901–1924)[34], ռամկավար Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի հունիսի կեսերին, Հայ ազգային խորհրդի պատվիրակ 1919 թվական[24]։ Հետագայում դարձել է Ամերիկայի Հայկայան եկեղեցու խորհրդական[10]։
Մկրտիչ Հովհաննեսյան Սպանվել է Դաշնակ Ուսուցիչ Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Մկրտիչ Հովհաննեսյան Փրկվել է Այաս Տեղահանվել է դաշնակ Մկրտիչ Հովհաննեսյանի փոխարեն սխալմամբ, վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]։
Մելքոն Կյուրճյան (Հրանդ) 1859 Պալույում Սպանվել է Դաշնակ Գրող, հրապարակախոս[5], հայագետ, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17]։ Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Գրիգոր Հյուրմյուզ Սպանվել է[9] Գրող, հրապարակախոս[5]։
Խաչիկ Իդարեջյան Սպանվել է Ուսուցիչ Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]։
Գառնիկ Ինջիջյան Փրկվել է[14] Վաճառական[24] Չանկիրի Ազատ է արձակվել իր խնդրագրի հիման վրա[9]։
Արիս Իսրայելյան (Տխրունի) 1885 Մահացել է Դաշնակ Ուսուցիչ, գրող Չանկիրի Եղել է Կոնյաում 1916 թվականին, մահացել է ավելի ուշ, անհայտ պայմաններում[14][24]։
Աբիկ Ջամբազ Պերա[24] Մահացել է[24] Հայ կաթոլիկ[24] Վաճառական[24] Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։
Հարություն Ջանգյուլյան 1855
Վան
Սպանվել է Հնչակ թվականին Կում Կապուի ցույցի կազմակերպիչներից մեկը, քաղաքական ակտիվիստ, Հայկական ազգային ասամբլեայի անդամ, հրատարակել է իր հուշերը 1913 թվականին Այաս Տեղահանվել է Դիարբեքիր, սակայն սպանվել է Ուրֆայի և Սևերակի միջև Հակի Թելալ Հակիմողլուի (Հակի Օնբաշի)[37] կողմից։ Տեղափոխվել է Այասի բանտից մայիսի 5-ին դեպի Դիարբեքիր, և ճանապարհին սպանվել Չերկեզ Ահմեդի բանդայի կողմից Դիարբեքիր չհասած[10], Ուրֆայի ճանապարհին[17]։
Արամ Գալենտերյան Փրկվել է Օսմանյան բանկի աշխատակից[14] Ազատ է արձակվել[9]։
Հարություն Գալֆայան Սկյուտար Մահացել է Հնչակ Արհանյան քոլեջի տնօրեն Չանկիրի Մահացել է 1915 թվականին[10]։
Հարություն Գալֆայան[n 6] 1870
Թալաս
Մահացել է Անկարայում[24] Դաշնակ Փաստաբան, Բակիրկոյի համայնքապետ Չանկիրի Մահացել է 1915.[10] Նշան Գալֆայանի հորեղբայրը[24]։
Նշան Գալֆայան 16 ապրիլ 1865
Սկյուտար[38]
Փրկվել է Ագրոնոմ, Բերբերյան դպրոցի ագրոնոմիայի դասախոս[34] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։ Տեղափոխվել է Հունաստան 1924 թվականին։ Հրավիրվել է Պարսկաստան 1927 թվականին Շահի կալվածքների վարչարարությունը կատարելու համար։ Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիայի (Académie française) թղթակից անդամ[24]։
Գանթարեն Չանկիրի
Ռաֆայել Կարագյոզյան Փրկվել է Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս Թալեաթ փաշայի 1915 թվականի մայիսի 7-ի հեռագրով[32]
Թագվոր Գարագյոզյան (?) Վաճառական[24] Չանկիրի
Վարդան Քահանա Գարագյոզյան 15 հուլիս 1877
Կում Կապու, Կոստանդնուպոլիս
Փրկվել է Եկեղեցական Ֆերիկյոյից Չանկիրի Հեռացել է Չանկիրիից ձմռանը 7 ամիս անց և հաջորդ երեք տարին ապրել է որպես փախստական Ուշակում։ Համաներումից հետո վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[5]
Արիստակես Գասպարյան 1861
Ադանա
Սպանվել է Փաստաբան, գործարար, Հայ ազգային խորհրդի անդամ Այաս[17] Սպանվել է Անկարայում[17]
Հուսիկ Ա. Քահանա Քաշունի 1851
Արապգիր
Մահացել է Դաշնակ[24] Եկեղեցական Չանկիրի Տեղահանվել և հետո մահացել է հիվանդությունից Մեսկենեյի մոտ։ Երվանդ Չավուշյանի հետ մահացել է նույն պահին նույն վրանում[14]։
Գևորգ Գայեկջյան Սպանվել է Վաճառական[24] Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]։ Երեք Գայեկջյան եղբայրները տեղահանվել և սպանվել են միասին Անկարայի մոտ[24]։
Լևոն Գայեկջյան Սպանվել է Վաճառական[24] Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]։ Երեք Գայեկջյան եղբայրները տեղահանվել և սպանվել են միասին Անկարայի մոտ[24]։
Միհրան Գայեկջյան Սպանվել է Վաճառական[24] Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]։ Երեք Գայեկջյան եղբայրները տեղահանվել և սպանվել են միասին Անկարայի մոտ[24]։
Արշակ Քահանա Գազազյան Փրկվել է[14] Եկեղեցական Չանկիրի
Բյուզանդ Քեչյան 1859 Փրկվել է Խմբագիր, «Բյուզանդիոն» թերթի սեփականատեր, պատմաբան Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս Թալեաթ փաշայի 1915 թվականի մայիսի 7-ի հեռագրով[32]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալները տեղեկացվել են 1915 թվականի մայիսի 9-ին հեռանալու մասին[33] և հեռացել են Չանկիրիից 1915 մայիսի 11-ին[26]։

Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 1-ին (հին տոմարով ?) և ապրել Պլովդիվում մինչև պատերազմի ավարտը[n 7]: Մահացել է 1927[34] կամ 1928[24] թվականին։

Վահան Քեհեայան 1874
Ուրֆա
Հնչակ Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5], և արհեստավոր[24] Չանկիրի Սպանվել է 1915 օգոստոսի 26-ին Ռուբեն Սևակի, Դանիել Վարուժանի, Օնիկ Մեղազայանի, Արթին Կոչոյի հետ միասին[24]։
Տիրան Քելեկյան 1862
Կայսերի
Սպանվել է Ռամկավար[14] Գրող, համալսարանի դասախոս, «Սաբահ» թուրքալեզու թերթի հրատարակող[39], մասոն, ֆրանսերեն-թուրքերեն բառարանի հեղինակ, որը մինչ այժմ օգտագործվում է[40]։ Չանկիրի Իր ընտանիքի հետ միասին թույլ է տրվել բնակվել Կոստանդնուպոլիսից դուրս որևէ տեղ Թալեաթ փաշայի 1915 թվականի մայիսի 8-ի հատուկ հրամանով[41], բնակվել է Զմյուռնիայում, սակայն զինվորական ուղեկցմամբ տեղափոխվել է Չորում, կանգնել է զինվորական դատարանի առաջ և սպանվել է 1915 թվականի հոկտեմբերի 20-ին Յոզգատի և Կայսերիի միջև[30]։
Ագրիկ Քերեսթեջյան 1855
Կարտալ
Մահացել է[24] Փայտի վաճառական[24]
Պատ. Կարապետ Քերոբյան Բալիկեսիր[5] Փրկվել է Վանական[n 8] Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս Թալեաթ փաշայի 1915 թվականի մայիսի 7-ի հատուկ հեռագրով[32]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալները տեղեկացվել են 1915 թվականի մայիսի 9-ին հեռանալու մասին[33] և հեռացել են Չանկիրիից 1915 մայիսի 11-ին[26]։ Մեկնել է Ամերիկա[5]։
Միրզա Քեթենջյան Փրկվել է[14] Դաշնակ
Գարեգին Խաժակ (Գարեգին Չագալեան) 1867
Ալեքսանդրապոլ
Սպանվել է Դաշնակ Թերթի խմբագիր, ուսուցիչ։ Այաս Տեղափախվել է Այասի բանտից մայիսի 5-ին և զինված ուղեկցությամբ տեղափոխվել դեպի Դիարբեքիր, ճանապարհին սպանվել է Չերքեզ Ահմետի բանդայի կողմից[10]։
Ա. Խազխազյան Վաճառական[5]
Խերբեկյան Էրզրում Վաճառական[9] Կոնյա Թույլ է տրվել վերադառնալ[9]։
Հովհաննես Գիլիճյան Սպանվել է Գրքավաճառ[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Սարգիս Գըլըճյան (Ս. Սրենց) Փրկվել է Դաշնակ Ուսուցիչ, Գրող, հրապարակախոս Չանկիրի Փախել է Չանկիրիից Կոնյա և դարձել է Հայ ազգային խորհրդի նախագահ 1919 թվականին[24]։
Հովհաննես Գմբեթյան 1894 Սպանվել է Պոետ[25] Չանկիրի Սպանվել է Ռաս ալ-Աին ճանապարհին
Գոչո Արթին (Հարություն Բեքմեզյան) Սպանվել է Հացավաճառ Օրթակոյում[24] Չանկիրի Սպանվել է 1915 թվականի օգոստոսի 26-ին Չանկիրի մոտ[24]։
Գևորգ կամ Հովհաննես Գեոլեյան Սպանվել է Չանկիրի Սպանվել է Անկարայի մոտ[14]
Ներսես (Տեր-) Գևորգյան Վաճառական[24] Չանկիրի Մատնվել է մրցակցի կողմից[24]
Կոմիտաս 1869
Քյոթահիա
Փրկվել է Եկեղեցական, երգահան, եթնոերաժշտագետ, բազմաթիվ երգախմբերի հիմնադիր[n 9] Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս Թալեաթ փաշայի հատուկ հեռագրով 1915 թվականի մայիսի 7-ին[32]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալները տեղեկացվել են 1915 թվականի մայիսի 9-ին հեռանալու մասին[33] և հեռացել են Չանկիրիից 1915 մայիսի 11-ին[26]։ Խելագարվել է տեսած դաժանություններից և անց է կացրել քսան տարի հոգեբուժարաններում, մահացել է Փարիզում 1935 թվականին[33]։
Հարություն Գոնյալյան Սպանվել է Դերձակ[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Հակոբ Գորյան Ակն[24] Փրկվել է Վաճառական, երբեմն ուսուցիչ[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26], հեռացել է Չանկիրիից 1915 օգոստոսի 6-ին, բանտարկվել է Անկարայում, հետո տեղափոխվել է Թարսոն, հասել է Կոստանդնուպոլիս 1915 սեպտեմբերի 22-ին[24]։
Կոզմոս Չանկիրի
Շավարշ Քրիսյան Սպանվել է Դաշնակ[17] Գրող, հրապարակախոս[5], ուսուցիչ[17], Օսմանյան կայսրության առաջին սպորտային ամսագրի Մարմնամարզի խմբագիր[42]։ Այաս Նա կազմակերպել է մարմնամարզության պարապմունքներ Այասում։ Մինչ Այասի աքսորյալները չէին լսել 20 հնչակյանների կախաղանի մասին 1915 հունիսի 15-ին, նրանք չէին պատկերացնում իրենց վիճակի լրջությունը[37]։ Պարապմունքներին հետևում էին թուրք զինվորները մեծագույն կասկածանքով[12]։ Շավարշ Քրիսյանը սպանվել է Անկարայում[17]։
Մ. Գունդագջյան Փաստաբան[5]
Լևոն Լարենց (Քիրիշճյան) 1882 Սպանվել է Հնչակ Պոետ, թարգմանիչ, գրականության պրոֆեսոր Այաս Սպանվել է տեղահանման ժամանակ, Անկարայում[17][25]։
Օնիկ Մաղազաջյան 1878
Կոստանդնուպոլիս
Սպանվել է Կումկապի առաջավոր հանրության խորհրդի անդամ Քարտեզավորող, գրքավաճառ Չանկիրի "Թույլ է տրվել բնակվել ազատորեն Չանկիրիում" համաձայն Ներքին գործոերի մինիստրի 1915 թվականի օգոստոսի 25-ի հեռագրի[35]։ Սպանվել է Թյունեյ կոչվող գյուղում 1915 թվականին, Ռուբեն Սևակի, Դանիել Վարուժանի և Գյուլիստանյանի հետ միասին[10][30]։
Աստվածատուր Մանեսյան (Մանասյան) Փրկվել է[14] Վաճառական[24] Չանկիրի
Պետրոս Մանիկյան Չանկիրի Փրկվել է[14] Դեղագործ[24]
Վրթանես Մարտիկյան Փրկվել է Այաս Տեղահանվել է 50 հոգու հետ միասին Անկարա 1915 մայիսի 5-ին, ապա դեպի Այաս մայիսի 7-ին, ազատ է արձակվել 1915 թվականի հուլիսին[37]։ Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]։
Մարզպետ (Ղազար Ղազարյան) Մահացել է Դաշնակ Ուսուցիչ Այաս Ուղարկվել է 1915 թվականի մայիսի 18-ին Կեսարիա զինվորական դատարանի առաջ կանգնելու համար[37], աշխատել է որպես թուրք գերմանացիների համար Ինթիլիում (Ամանուսի երկաթուղային թունել), փախել է Նուսայբին որտեղ ընկել է ձիուց և մահացել, անմիջապես զինադադարից առաջ[17]։
Ա. Տ. Մաթևոսյան Փաստաբան, գրող[5]
Մելիք Մելիքյան[24] Սպանվել է Չանկիրի
Սիմոն Մելքոնյան Օրտակոյ[24] Փրկվել է[24] Ճարտարապետ[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Թեոդորոս Մենծիկյան Սպանվել է Վաճառական[5] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Սարգիս Մինասյան
ծննդով՝ Արամ Աշոտ
1873
Չենգիլեր, Յալովա
Սպանվել է Դաշնակ[17] Դրոշակի գլխավոր խմբագիր[17], հայերեն թերթի խմբագիր Բոստոնում մինչև 1909 թվականը, ուսուցիչ, գրող և քաղաքական ակտիվիստ Օսմանական մայրաքաղաքում 1909-ից հետո, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[29] Այաս ՏԵղափոխվել է Այասի բանտից մայիսի 5-ին զինվորական ուղեկցությամբ Դիարբեքիր, սակայն սպանվել է Ուրֆայի և Սևերակի միջև Հակի Թելալ Հակիմողլուի (Հակի Օնբաշի)[37] կողմից։ Տեղափոխվել է Այասի բանտից մայիսի 5-ին դեպի Դիարբեքիր, և ճանապարհին սպանվել Չերկեզ Ահմեդի բանդայի կողմից Դիարբեքիր չհասած[10], Ուրֆայի ճանապարհին[17]։
Գրիգոր Միսքջյան 1865 Սպանվել է[24] Ստեփան Միսքջյանի եղբայրը[24] Դեղագործ[24] Չանկիրի Բերվել է Չանկիրի տեղահանման երկրորդ ալիքի ժամանակ[3], 1915 օգոստոսի 19-ին տեղափոխվել է Անկարայի բանտ (օգոստոսի 20–24)։ Սպանվել է Յոզգաթի ճանապարհին[30], կամ սպանվել է Անկարայի մոտ[14][24]։
Ստեփան Միսքջյան 1852
Կոստանդնուպոլիս
Սպանվել է[24] Գրիգոր Միսքջյանի եղբայրը[24] Բժիշկ[24] Չանկիրի Բերվել է Չանկիրի տեղահանման երկրորդ ալիքի ժամանակ[3], 1915 օգոստոսի 19-ին տեղափոխվել է Անկարայի բանտ (օգոստոսի 20–24)։ Սպանվել է Յոզգաթի ճանապարհին[30], կամ սպանվել է Անկարայի մոտ[14][24]։
Զարեհ Մոմջյան Սպանվել է Թարգմանիչ Ռուսաստանի հյուպատոսությունում Չանկիրի Ներում է շնորհվել Կոստանդնուպոլիս չվերադառնալու պայմանով Թալեաթ փաշայի հեռագրի հիման վրա 1915 թվականի օգոստոսի 25-ին[35]։ Գտնվել է երկրորդ տեղափոխվողների խմբում, որից փրկվել են միայն երկուսը, Սպանվել է Յոզգաթի ճանապարհին[30]։
Աբիկ Մյուբահեջյան Փրկվել է Հրապարակախոս Կոնյա Թույլ է տրվել վերադառնալ[9]
Ավետիս Նագաշյան Փրկվել է Բժիշկ Այաս Ազատ է արձակվել 1915 թվականի հուլիսի 23-ին, ուղարկել է ընտանիքը Բուլղարիա, ծառայել է Օսմանյան բանակում որպես կապիտան Գյուլհանի հոսպիտալում, հետագայում արտագաղթել է ԱՄՆ[12]։
Նագուլյան Փրկվել է Բժիշկ, Այաս Աքսորվել է 1915 թվականի մայիսի 3-ին, թույլ է տրվել տեղաշարժվել Այասում, ապա վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[10]։
Հակոբ Նարգիլեջյան Փրկվել է Դեղագործ բանակում[24] Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս համաձայն Թալեաթ փաշայի հատուկ հեռագրի 1915 թվականի մայիսի 7-ին[32]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալներին 1915 թվականի մայիսի 9-ին տեղեկացրել են իրենց ազատման մասին[33], և նրանք հեռացել են Չանկիրիից 1915 թվականի մայիսի 11-ին[26]։
Մարկոս Նաթանյան Փրկվել է Հայ ազգային խորհրդի անդամ[29]։ Չորում Աքսորվել է Չորում ապա Իսկիլիբեն, կենդանի է մնացել, հետագայում վերադարձել է[9]։
Հրանտ Նազարյան Չանկիրի
Սերովպե Նորատունկյան Սպանվել է Դաշնակ Ուսուցիչ Սանասարյան վարժարանում, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Նոսրիկյան Էրզրում Փրկվել է Վաճառական Կոնյա Թույլ է տրվել վերադառնալ[9]
Նշան Սպանվել է Դաջվածքներ անող Կումկապիում[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Նշան Օտյան Հնչակ[37] Այաս
Երվանդ Օտյան 1869
Կոստանդնուպոլիս
Փրկվել է Գրող Այաս Աքսորվել է 1915 թվականի օգոստոսին։ Ուղեկցել է Գարեգին Խաչատուրյանին (Կոնյայի հոգևոր առաջնորդ) Թարսոնից Օսմանիե[43]։ Իսլամ է ընդունել 1916 թվականին Ազիզ Նուրի անվան տակ[9] Համայում։ Դեռ Զորից փախչելու անհաջող փորձերից հետո աշխատել է զինվորական համազգեստի պատրաստման ֆաբրիկայում, Այնթափից աքսորված հայերի հետ։ Հետո դարձել է Դեր Զորի զինվորական հրամանատարի թարգմանիչը։ 1918 թվականին վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[44]։
Արամ Օնիկյան Փրկվել է[14] Վաճառական[5], քիմիկոս[14] Չանկիրի Գրիքոր Օնիկյանի որդին
Հովհաննես Օնիկյան Մահացել է Վաճառական[5] Չանկիրի Գրիքոր Օնիկյանի որդին, մահացել է հիվանդությունից Հայկիրիում Չանկիրիի մոտ[14]։
Գրիքոր Օնիկյան 1840 Մահացել է Վաճառական[5] Չանկիրի Արամ, Հովհաննես և Մկրտիչ Օնիկյանների հայրը, մահացել է հիվանդությունից Չանկիրիում[14]։
Մկրտիչ Օնիկյան Մահացել է Վաճառական[5] Չանկիրի Գրիքոր Օնիկյանի որդին, մահացել է Դեր Զորում[14]։
Փանաղող Գրող, հրապարակախոս[5]
Շավարշ Փանոսյան Փրկվել է Ուսուցիչ Պերայից[9] Այաս Թույլ է տրվել վերադառնալ.[9]
Ներսես Փափազյան Սպանվել է Դաշնակ Ազատամարտի խմբագիր[17], ազգայնական կամ ուսուցիչ[5] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Վրթանես Փափազյան Փրկվել է Դերձակ[9] Չանկիրի Սխալմամբ աքսորվել է, ունենալով հայտնի գրողի անունը, ով հասցրել էր փախչել Բուլղարիա և հետո Ռուսաստան[9]։ Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։
Արտաշես Փարիզյան Փրկվել է[14] Վաճառական[24] Չանկիրի
Բարսեղյան Փրկվել է Այաս Թույլ է տրվել վերադառնալ[9]։
Արմենակ Բարսեղյան Փրկվել է[24] Դաշնակ[24] Ուսուցիչ, ուսանել է փիլիսոփայություն Բեռլինում, ապրել է Պերայում[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]
Հ. Բարսեղյան Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Գեղամ Բարսեղյան Սպանվել է Դաշնակ Գրող, հրապարակախոս[5], խմբագիր, ուսուցիչ[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Սարգիս Բարսեղյան (Շամիլ) Սպանվել է[24] Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5] Այաս
Կարապետ Փաշայան Խան 1864
Կոստանդնուպոլիս
Սպանվել է Դաշնակ Բժիշկ, գրող[5], Օսմանական պառլամենտի նախկին դեպուտատ, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Այաս Խոշտանգվել է[45] ապա սպանվել Անկարայում[17]։
Մ. Փիոսյան Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Սմբատ Բյուրատ
Տեր-Ղազարյանց
1862
Զեյթուն (այժմ Սուլեյմանի)
Մահացել է Վիպասան, հասարակական գործիչ, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Այաս[17] Սպանվել է Անկարայում[17]
Գ. Ռեյսյան Վաճառական[5]
Ռոստոմ (Ռյուստեմ) Ռոստոմյանց Սպանվել է Վաճառական[5] և հասարակական գործիչ[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Վրամշապուհ Սամուելոֆ Սպանվել է Վաճառական[5], ռուսաստանցի հայ, բանկատեր Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Սարաֆյան[24] Չանկիրի
Կարապետ Սարաֆյան Սպանվել է Պաշտոնյա Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Սաթո Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Ժակ Սայապալյան (Փայլակ) 1880
Կոնյա
Սպանվել է Հայ ազգային խորհրդի անդամ Բրիտանական խորհրդի թարգմանիչ Կոնյայում 1901 - 1905 թվականներին, ապա փոխ-դեսպան մեկ և կես տարի։ 1909 թվականից հետո լրագրող մայրաքաղաքում։ Չանկիրի Սպանվել է Անկարայում[17]
Մարկոս Սեֆեր Փրկվել է Փաստաբան[17] Այաս Աքսորվել է Մարկոս Նաթանյանի փոխարեն, և հետո վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[17]
Վարդգես Սերենգյուլյան 1871
Էրզրում
Սպանվել է Օսմանական պառլամենտի նախկին դեպուտատ Ուղարկվել է Դիարբեքիր ռազմական դատարանի առաջ կանգնելու համար Աքսորվել է 1915 թվականի մայիսի 21-ին[46], կամ հունիսի 2-ին[47]։ Ունեցել է նույն ճակատագիրը, ինչպես Գրիգոր Զոհրապը[48], սպանվել Չերկեզ Ահմեդի բանդայի կողմից։
Բաղդասար Սարգսյան Փրկվել է Չանկիրի Ներում է շնորհվել Կոստանդնուպոլիս չվերադառնալու պայմանով Թալեաթ փաշայի հեռագրի հիման վրա 1915 թվականի օգոստոսի 25-ին[35]։
Մարկոս Սերվեթ Էֆենդի (Պրուդյան) Փրկվել է Փաստաբան Կարթալից[9] Այաս Թույլ է տրվել վերադառնալ.[9]
Ռուբեն Սևակ 1885
Սիլիվրի
Սպանվել է Բժիշկ, հայտնի պոետ և գրող, Բալկանյան պատերազմների ժամանակ Օսմանյան բանակի կապիտան Չանկիրի Աքսորվել է 1915 թվականի հունիսի 22-ին[49], սակայն նրան թույլ է տրվել «ազատ ապրել Չանկիրիում» համաձայն Թալեաթ փաշայի 1915 թվականի օգոստոսի 25-ի հեռագրի[35]։ Սպանվել է Թյունեյ կոչվող գյուղում 1915 թվականին, Դանիել Վարուժանի, Օնիկ Մեղազայանի, Արթին Կոչոյի հետ միասին[10][30]։
Շահբազ[n 10] Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Բարսեղ Շահպազ 1883
Կոստանդնուպոլիս
Սպանվել է Դաշնակ Փաստաբան[17], լրագրող Չանկիրի Սպանվել է Հարպութ-Մալաթիա ճանապարհին[9][10][17]
Ա. Շահեն Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Ենովք Շահեն Սպանվել է Դերասան[5] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Սարգիս Շահինյան Փրկվել է Չանկիրի Ներում է շնորհվել Կոստանդնուպոլիս չվերադառնալու պայմանով Թալեաթ փաշայի հեռագրի հիման վրա 1915 թվականի օգոստոսի 25-ին[35]։
Հարություն Շահրիկյան (Ատոմ) 1860
Սեբին-Ղարահիսար
Սպանվել է Դաշնակ Դաշնակ leader, Փաստաբան, Հայ ազգային խորհրդի անդամ. Այաս[17][24] Խոշտանգվել[45] և հետո սպանվել է Անկարայում[17]
Լևոն Շամտանճյան Փրկվել է Այաս Աքսորվել է Միքայել Շամտանճյանի փոխարեն, վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[9][17]
Միքայել Շամտանճյան 1874 Փրկվել է Տիգրան Չյոկուրյանի ընկերը Ոստան թերթի խմբագիր, գրող, դասախոս, Հայ ազգային խորհրդի առաջատարներից մեկը Չանկիրի Հեռացել է Չանկիրիից ձմռանը յոթ ամիս բանտարկությունից հետո և ապրել է հաջորդ երեք տարն որպես փախստական Ուշակում։ Զինադադարից հետո վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[5]։ Հրատարակել է իր հիշողությունները պատերազմից հետո[10] - d. 1926[34]:
Լևոն Շաշյան Սպանվել է Վաճառական[5] Սպանվել է Դեր Զորում[9]
Սիամանթո (Ատոմ Յարճանյան) 1878
Ակն
Սպանվել է Դաշնակ[17] Պոետ, գրող, Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Սպանվել է Անկարայում[17]
Գրիգոր Սյուրմեյան Փրկվել է Արտավազդ Սյուրմեյանի հայրը[9] Այաս Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս[9]
Օնիկ Սրապյան (Օնիկ Ժիրայր) Սպանվել է Ուսուցիչ Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Եղիա Սուղիկյան Գրող, հրապարակախոս[5] Հանդիպել է Երվանդ Օտյանին և Արամ Անտոնյանին 1915 թվականի սեպտեմբերին, երբ նրանք միասին աշխատում էին Արամ և Արտաշես Շալվարջյանների ալրաղացում թարսոնում (ալյուր էին մատակարարում 30,000 Օսմանյան զինվորների համար)[43]
Ս. Սվին Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5] 24 ապրիլի 1915
Միհրան Թաբակյան 1878
Ադապազար[24]
Սպանվել է Դաշնակ[24] Ուսուցիչ և գրող[24] Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]
Կարապետ Թաշճյան Սպանվել է Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Կարապետ Թաշճյան Փրկվել է Մսագործ[24] Չանկիրի Աքսորվել է Կարապետ Թաշճյանի փոխարեն, ով բանտարկված էր Այասում, ազատվել և վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[24]։
Ստեփան Թաթարյան Փրկվել է[24] Վաճառական[24] Չանկիրի Ուղարկվել է Կեսարիա ռազմական դատարանի առաջ կանգնելու համար (որտեղ նա տեսել է սպանություններ[9])։ Աքսորվել է Չանկիրիից Կեսարիա հետո Հալեպ, ապա վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս զինադադարից հետո[24]։
Գևորգ Թերջումանյան Սպանվել է Այաս Վաճառական[5] Սպանվել է Անկարայում[17]
Օհաննես Թերլեմեզյան Վան Փրկվել է[24] Դրամի փոխանակող[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։ Չանկիրիից վերջին երկու ազատ արձակվածներից մեկն էր, հեռացել է Չանկիրիից 1915 թվականի օգոստոսի 6-ին, բանտարկվել է Անկարայում, ապա եկել է Թարսոն, հասել է Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի սեպտեմբերի 22-ին[24]։
Հակոբ Թերզյան 1879 Սպանվել է Հնչակ Դեղագործ Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30], կամ Անկարայի մոտ[14]։
Հայկ Թիրաքյան մոտ 60 տարեկան[17] Փրկվել է Ֆենիքսի գանձապահ[9] Այաս Նույնանուն դաշնակցականի փոխարեն է աքսորվել։ Վերադարձել է Կոստանդնուպոլիս[9][17]։
Հայկ Թիրյաքյան (Հրաչ) 1871
Տրապիզոն
Սպանվել է Դաշնակ Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Չանկիրի[17] Իմանալով մեկ այլ Հայկ Թիրաքյանի բանտարկման մասին Այասում, նա պահանջել է ազատ արձակել նրան և տեղափոխել իրեն Չանկիրիից Այաս։ Հետագայում սպանվել է Անկարայում[17]։
Երվանդ Թոլայան 1883 Փրկվել է Թատերական ռեժիսոր, երգիծաբան, խմբագիր, դերասան, Գավրոշ երգիծական ամսագրի խմբագիր Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս համաձայն Թալեաթ փաշայի հատուկ հեռագրի 1915 թվականի մայիսի 7-ին[32][33]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալներին ասվել է իրենց ազատման մասին 1915 թվականի մայիսի 9-ին[33], նրանք հեռացել են Չանկիրից 1915 թվականի մայիսի 11-ին[26]։ Երվանդ Թոլայանը մահացել է 1937 թվականին Երևանում[34]։
Հակոբ Թոփճյան 1876 Փրկվել է Ռամկավար Խմբագիր[n 11] Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի հունիսի կեսերին[10], մահացել է 1951 թվականին[34]։
Թորգոմ Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5]
Վահրամ Թորգոմյան 20 ապրիլ 1858[50]
Կոստանդնուպոլիս
Փրկվել է Բժիշկ[n 12], բժշկության պատմաբան Չանկիրի Թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս համաձայն Թալեաթ փաշայի հատուկ հեռագրի 1915 թվականի մայիսի 7-ին[32]։ Այս խմբի ութ բանտարկյալներին ասվել է իրենց ազատման մասին 1915 թվականի մայիսի 9-ին[33], նրանք հեռացել են Չանկիրից 1915 թվականի մայիսի 11-ին[26]։ Տեղափոխվել է Ֆրանսիա 1922 թվականին[34]։ Մահացել է 1942 թվականի օգոստոսի 11-ի Փարիզում[51]։
Սամվել Թումայան (Թոմաճանեան) Մահացել է[24] Հնչակ[24] Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։ Համաձայն Ալբոյաջյանի մահացել է[24]։
Դանիել Վարուժան 1884
Բրգնիկ
Սպանվել է Պոետ Չանկիրի Սպանվել է Ռուբեն Սևակի հետ միասին 12 բանդիտների կողմից 1915 թվականի օգոստոսի 26-ին Չանկիրիից վեց ժամ հեռու Թյունեհ գյուղի մոտ[30]։
Արամ Երջանիկ 1865 Մահացել է Ռեսորանատեր Չանկիրի Աքսորվել է, քանզի շատ մտավորականներ հանդիրպում էին նրան պատկանող ռեստորանում, մահացել է 1915 թվականին[24]։
Տ. Երկանյան Փաստաբան[5]
Գրիգոր Եսայան 1883
Վան[24]
Սպանվել է[30] Դաշնակ[24] Ֆրանսերենի և մաթեմատիկայի ուսուցիչ, թարգմանել է Լևոն Շանթի Հին աստվածները ֆրանսերեն[24]։ Չանկիրի Բանտարկյալների երկրորդ հոսքից էր, որից ընդամենը փրկվել են մեկ[3] կամ երկու հոգի, հասել է Չանկիրի օգոստոսի 19-ին, ապա գտնվել է Անկարայի բանտում օգոստոսի 20-24, սպանվել է Յոզգատի ճանապարհին[30]
Եզնիկ Չանկիրի[24]
Ներսես Զաքարյան Սպանվել է Հնչակ[17] Ազգայնական կամ ուսուցիչ[5], Հայ ազգային խորհրդի անդամ[17] Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]
Ավետիս Զարիֆյան Փրկվել է[14] Դեղագործ Չանկիրի Նրան թույլ է տրվել վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս 1915 թվականի մայիսի 11-ից հետո[26]։
Ռուբեն Զարդարյան 1874
Խարբերդ
Սպանվել է Գրող, պոետ, թերթի (Արամազդ) և դասագրքերի խմբագիր, համարվում է հայկական գյուղական գրականության ստեղծող։ Թարգմանել է Վիկտոր Հյուգոյի, Մաքսիմ Գորկու, Անատոլ Ֆրանսի, Օսկար Ուայլդի գործերը հայերեն[25]։ Այաս Զինվորական ուղեկցությամբ Այասից տեղափոխվել է Դիարբեքիր։ Սպանվել է ճանապարհին բանդիտների կողմից։
Զենոբ Չանկիրի
Գրիգոր Զոհրապ 1861 Սպանվել է Գրող, իրավաբան, Օսմանական պառլամենտի դեպուտատ Ուղարկվել է Դիարբեքիր ռազմական դատարանի առաջ կանգնելու համար Աքսորվել է 1915 թվականի մայիսի 21-ին կամ հունիսի 2-ին[47]։ Սպանվել է Ուրֆայից Դիարբեքիր ճանապարհին բանդիտների կողմից։
Բարթող Զորյան (Ժիրայր) Սպանվել է Այաս Սպանվել է Անկարայում[17]

Նշումներ խմբագրել

  1. Համաձայն Թեոդիկի 1916-20 տարեգրքի նրանք էին՝ Տիգրան Աճեմյանը, Մկրտիչ Կարապետյանը, Հ. Ասատուրյանը, Հայկ Տիրիակյանը, Շավարշ Փանոսյանը, Գրիգոր Սյուրմեյանը, Սերվեթը, Դր. Բարսեղյանը, Բյուզանդ Բոզաջյանը և դր. Ավետիս Նակաշյանը։
  2. Համաձայն Թեոդիկի 1916-20 տարեգրքի։
  3. Համաձայն Թեոդիկի 1916-20 տարեգրքի։
  4. Գրիգորիս Պալաքյանի հուշերում սխալմամբ գրառված է որպես "Բարսամյան"
  5. Թեոդիկը անվանում է նրան Մ. Ստեփանյան (Վաճառական)
  6. Թեոտիկի և Բալակյանի ցանկերում կան երկու Բ. Գալֆայաններ կամ Բեդրոս Գալֆայաններ համապատասխաններ, երկուսն էլ սպանվել են Անկարոյում (բանտարկվել են Այասում համաձայն Գարինե Ավակյանի)։ Նրանցից մեկը Բակիրկոյի դաշնակ համայնքապետն էր, մյուսը վաճառական, որին տեղահանել և սպանել են սխալմամբ։
  7. Պատրիարք Զավեն Տեր Եղիյանը զարմացած էր, թե ինչպես է Բյուզանդ Քեչյանը ստացել թույլտվություն ազատվելու բանտից, և կրկնել է իր կասկածները այն մասին, որ նա եղել է Երիտթուրքերի լրտեսը:[18]
  8. Սովորել է Մերզիֆոնի հոգևոր սեմինարիայում, աշխատել է Ավետարանչաց տանը, որը հիմնվել էր ամերիկյան բողոքական միսիոներական կազմակերպության կողմից։
  9. Նա եղել է նաև արքայազն Մեջիդի կնոջ երաժշտության ուսուցիչը
  10. Պետք չէ շփոթել Բարսեղ Շահբազի հետ (ով Թեոտիգի ցանկում գրանցված է որպես "գրող, հրապարակախողների").
  11. Արամաս վանքի ձեռագրերի կատալոգի խմբրողը, հրատարակվել է հետմահու, Վենետիկում, 1962 թվականին։
  12. Եղել է նաև պատրիարք Զավեն Տեր Եղիյանի և Աբդուլ Մեջիդի անձնական բժիշկը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 Dadrian, Vahakn N. (2004). The history of the Armenian genocide: ethnic conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus (6th rev. ed.). New York: Berghahn Books. էջ 221. ISBN 1-57181-666-6.
  2. Շիրակյան, Արշավիր (1976). Կտակն էր Նահատակներուն [Gdagn er Nahadagnerin] [The legacy: Memoirs of an Armenian Patriot]. թարգմանվել է Սոնիա Շիրակյանի կողմից. Բոստոն: Hairenik Press. OCLC 4836363.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 Yves Ternon; Naim Bey (1989). Enquête sur la négation d'un génocide (ֆրանսերեն). Marseille: Éditions Parenthèses. էջ 27. ISBN 978-2-86364-052-4. LCCN 90111181.
  4. 4,0 4,1 Walker, Christopher J. (1997). «World War I and the Armenian Genocide». In Hovannisian, Richard G. (ed.). The Armenian People From Ancient to Modern Times. Vol. II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century. Palgrave Macmillan. էջ 252. ISBN 978-0-333-61974-2. OCLC 59862523.
  5. 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 5,16 5,17 5,18 5,19 5,20 5,21 5,22 5,23 5,24 5,25 5,26 5,27 5,28 5,29 5,30 5,31 5,32 5,33 5,34 5,35 5,36 5,37 5,38 5,39 5,40 5,41 5,42 5,43 5,44 5,45 5,46 5,47 5,48 5,49 5,50 5,51 5,52 5,53 5,54 5,55 5,56 5,57 5,58 5,59 Թեոդիկ Գողգոթա հայ հոգևորականութեան [The Golgotha of the Armenian clergy], Constantinople 1921[ref-notes 1]
  6. Der Yeghiayan, 2002, էջ 63
  7. Panossian, Razmik (2006). The Armenians. From Kings and Priests to Merchants and Commissars. New York: Columbia University Press. էջ 237. ISBN 978-0-231-13926-7. LCCN 2006040206. OCLC 64084873.
  8. Bournoutian, Goerge A. (2002). A Concise History of the Armenian People. Costa Mesa, California: Mazda. էջ 272. ISBN 978-1-56859-141-4. LCCN 2002021898. OCLC 49331952.
  9. 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 9,11 9,12 9,13 9,14 9,15 9,16 9,17 9,18 9,19 9,20 9,21 9,22 9,23 9,24 9,25 9,26 9,27 9,28 9,29 9,30 9,31 9,32 9,33 9,34 9,35 9,36 9,37 9,38 9,39 Teotoros Lapçinciyan: Ամէնուն Տարեցոյցը. Ժ-ԺԴ. Տարի. 1916–1920. [Everyman's Almanac. 10.-14. Year. 1916–1920], G. Keshishian press, Constantinople 1920
  10. 10,00 10,01 10,02 10,03 10,04 10,05 10,06 10,07 10,08 10,09 10,10 10,11 10,12 10,13 10,14 10,15 10,16 10,17 10,18 10,19 Boghosian, Khachig (2001 թ․ ապրիլի 21). «My Arrest and Exile on April 24, 1915». Armenian Reporter.
  11. John Horne, ed. (2012). A companion to World War I (1. publ. ed.). Chichester, U.K.: Wiley-Blackwell. էջ 191. ISBN 1119968704.
  12. 12,0 12,1 12,2 Nakashian, Avedis; Rouben Mamoulian Collection (Library of Congress) (1940). A Man Who Found A Country. New York: Thomas Y. Crowell. էջեր 208–278. LCCN 40007723. OCLC 382971.
  13. Der Yeghiayan, 2002, էջ 58
  14. 14,00 14,01 14,02 14,03 14,04 14,05 14,06 14,07 14,08 14,09 14,10 14,11 14,12 14,13 14,14 14,15 14,16 14,17 14,18 14,19 14,20 14,21 14,22 14,23 14,24 14,25 14,26 14,27 14,28 14,29 14,30 14,31 14,32 14,33 Palak'ean, Grigoris (2002). Le Golgotha arménien: de Berlin à Deir-es-Zor (ֆրանսերեն). Vol. 1. La Ferté-sous-Jouarre: Le Cerle d'Écrits Caucasiens. էջեր 95–102. ISBN 978-2-913564-08-4. OCLC 163168810.
  15. Shamtanchean, Mikʻayēl (2007) [1947]. Hay mtkʻin harkě egheṛnin [The Fatal Night. An Eyewitness Account of the Extermination of Armenian Intellectuals in 1915]. Genocide library, vol. 2. Translated by Ishkhan Jinbashian. Studio City, California: H. and K. Majikian Publications. ISBN 978-0-9791289-9-8. LCCN 94964887. OCLC 326856085.
  16. Kévorkian, 2006, էջ 318
  17. 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 17,18 17,19 17,20 17,21 17,22 17,23 17,24 17,25 17,26 17,27 17,28 17,29 17,30 17,31 17,32 17,33 17,34 17,35 17,36 17,37 17,38 17,39 17,40 17,41 17,42 17,43 17,44 17,45 17,46 17,47 17,48 17,49 17,50 17,51 17,52 17,53 17,54 17,55 17,56 17,57 17,58 17,59 17,60 17,61 17,62 17,63 17,64 17,65 17,66 17,67 17,68 17,69 17,70 17,71 17,72 17,73 17,74 17,75 17,76 17,77 17,78 17,79 17,80 17,81 17,82 17,83 17,84 17,85 17,86 17,87 17,88 17,89 17,90 Palak'ean, Grigoris (2002). Le Golgotha arménien : de Berlin à Deir-es-Zor. Vol. 1. La Ferté-sous-Jouarre: Le Cerle d'Écrits Caucasiens. էջեր 87–94. ISBN 978-2-913564-08-4. OCLC 163168810.
  18. 18,0 18,1 Der Yeghiayan, 2002, էջ 66
  19. «The Real Turkish Heroes of 1915». The Armenian Weekly. 2013 թ․ հուլիսի 29.
  20. Kevorkian, Raymond (2008 թ․ հունիսի 3). «The Extermination of Ottoman Armenians by the Young Turk Regime (1915–1916)» (PDF). Online Encyclopedia of Mass Violence. էջ 31.
  21. Odian, Yervant (2009). Krikor Beledian (ed.). Accursed years : my exile and return from Der Zor, 1914–1919. London: Gomidas Institute. էջ x. ISBN 1-903656-84-2.
  22. Karakashian, Meliné (2013 թ․ հուլիսի 24). «Did Gomidas 'Go Mad'? Writing a Book on Vartabed's Trauma». Armenian Weekly.
  23. 23,0 23,1 «At the Origins of Commemoration: The 90th Anniversary Declaring April 24 as a Day of Mourning and Commemoration of the Armenian Genocide». Armenian Genocide Museum. 2009 թ․ մարտի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 20-ին.
  24. 24,000 24,001 24,002 24,003 24,004 24,005 24,006 24,007 24,008 24,009 24,010 24,011 24,012 24,013 24,014 24,015 24,016 24,017 24,018 24,019 24,020 24,021 24,022 24,023 24,024 24,025 24,026 24,027 24,028 24,029 24,030 24,031 24,032 24,033 24,034 24,035 24,036 24,037 24,038 24,039 24,040 24,041 24,042 24,043 24,044 24,045 24,046 24,047 24,048 24,049 24,050 24,051 24,052 24,053 24,054 24,055 24,056 24,057 24,058 24,059 24,060 24,061 24,062 24,063 24,064 24,065 24,066 24,067 24,068 24,069 24,070 24,071 24,072 24,073 24,074 24,075 24,076 24,077 24,078 24,079 24,080 24,081 24,082 24,083 24,084 24,085 24,086 24,087 24,088 24,089 24,090 24,091 24,092 24,093 24,094 24,095 24,096 24,097 24,098 24,099 24,100 24,101 24,102 24,103 24,104 24,105 24,106 24,107 24,108 24,109 24,110 24,111 Ավագյան, Կարինե (2002). Եղեռնահուշ մասունք կամ խոստովանողք և վկայք խաչի. Երևան: Զանգակ 97. ISBN 978-99930-2-436-1. OCLC 62755097.[ref-notes 2]
  25. 25,0 25,1 25,2 25,3 25,4 25,5 25,6 Article in Yevrobatsi 23 April 2007. "Etre à l'Université du Michigan pour la commemoration du 24 avril 1915", 23-04-2007, Par le Professor Fatma Müge Göçek, Université du Michigan Արխիվացված 2011-07-26 Wayback Machine
  26. 26,00 26,01 26,02 26,03 26,04 26,05 26,06 26,07 26,08 26,09 26,10 26,11 26,12 26,13 26,14 26,15 26,16 26,17 26,18 26,19 26,20 26,21 26,22 26,23 26,24 26,25 Kévorkian, 2006, էջ 662
  27. Peroomian, Rubina (1993). Literary Responses To Catastrophe. A Comparison Of The Armenian And Jewish Experience. Studies in Near Eastern culture and society, 8. Atlanta: Scholars Press. ISBN 978-1-55540-895-4. LCCN 93026129. OCLC 28547490.
  28. Andonian, Aram (2007). En ces sombres jours. Prunus armeniaca, 4 (ֆրանսերեն). Translated from Armenian by Hervé Georgelin. Geneva: MétisPresses. էջ 10. ISBN 978-2-940357-07-9. OCLC 470925711.
  29. 29,0 29,1 29,2 Der Yeghiayan, 2002, էջ 49
  30. 30,00 30,01 30,02 30,03 30,04 30,05 30,06 30,07 30,08 30,09 30,10 30,11 30,12 30,13 30,14 30,15 30,16 30,17 30,18 Kévorkian, 2006, էջ 663
  31. Balakian, Krikor Հայ Գողգոթան [The Armenian Golgotha], Mechitaristenpresse Vienna 1922 (vol. 1) and Paris 1956 (vol. 2)
  32. 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 32,5 32,6 32,7 «Kastamonu Vilâyeti'ne» (PDF) (թուրքերեն). State Archives of the Republic of Turkey. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 27-ին.
  33. 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 33,6 33,7 33,8 Kuyumjian, 2001, էջ 131
  34. 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 34,7 34,8 Kevork Pamukciyan: Biyografileriyle Ermeniler, Aras Yayıncılık, Istanbul 2003 OCLC 81958802
  35. 35,0 35,1 35,2 35,3 35,4 35,5 35,6 35,7 «Kastamonu Vilâyeti'ne» (թուրքերեն). State Archives of the Republic of Turkey. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 12-ին.
  36. Բարդակջյան, Կևորկ Բ. (2000). Ժամանակակից հայկական գրականության տեղեկատու ուղեցույց, 1500–1920. Դետրոյտ: Ուեյնի Պետական Համալսարանի Հրատարակություն. ISBN 978-0-8143-2747-0. LCCN 98043139. OCLC 39930676.
  37. 37,0 37,1 37,2 37,3 37,4 37,5 Kévorkian, 2006, էջ 652
  38. Թեոտիկի «Ամէնուն Տարեցոյցը. 1910.», Վ. և Հ. Դեր Ներսեսյան հրատարակչություն, Կոստանդնուպոլիս, 1910, էջ. 318
  39. Kuyumjian, 2001, էջ 129
  40. Somel, Selcuk Aksin (2010). The A to Z of the Ottoman Empire. Lanham, Md.: Scarecrow Press. էջ 152. ISBN 1461731763.
  41. «That Diran Kelekyan May Reside In Any Province He Wishes Outside Of İstanbul». General Directorate for the State Archives [Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü]. 23 C. 1333 (8 May 1915). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  42. «Armenian Sport and Gymnastics in the Ottoman Empire». Public Radio of Armenia. 2009 թ․ հոկտեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  43. 43,0 43,1 Թեոտիգ (Թեոդորոս Լապճինյան)։ Ամէնուն Տարեցոյցը. ԺԶ. Տարի. 1922., Մ. Հովակիմյան Հրատ, Կոստանդնուպոլիս 1922, էջ. 113
  44. Kévorkian, 2006, էջ 825
  45. 45,0 45,1 Dr. Nakashian according Vrtanès Mardiguian in a letter to Aram Andonian, 26 April 1947
  46. Ternon, Yves (1990). The Armenians : history of a genocide (2nd ed.). Delmar, N.Y.: Caravan Books. ISBN 0-88206-508-4.
  47. 47,0 47,1 Raymond H. Kévorkian (ed.): Revue d'histoire arménienne contemporaine. Tome 1. 1995 Paris p.254
  48. El-Ghusein, Fà'iz (1917). Martyred Armenia. էջ .
  49. Kantian, Raffi. Der Dichter und seine Frau. Rupen Sevag & Helene Apell. Ein armenisch-deutsches Paar in den Zeiten des Genozids in: Armenisch-Deutsche Korrespondenz, Nr. 139, Jg. 2008/Heft 1, pp. 46
  50. Vahram Torkomian: Mémoires d'un médecin stambouliote. 1860–1890, translated by Simone Denis-Torkomian, edited by Raymond Kévorkian, Centre d'histoire arménnienne contemporaine, Bibliothèque Nubar de l'UGAB 2007, ISSN 1259-4873
  51. Raymond Kévorkian (editor): Simone Denis-Torkomian: Les Mémoires du Dr. Vahram Torkomian, p. 14, in: Vahram Torkomian: Mémoires d'un médecin stambouliote. 1860–1890, translated by Simone Denis-Torkomian, edited by Raymond Kévorkian, Centre d'histoire arménnienne contemporaine, Bibliothèque Nubar de l'UGAB 2007, ISSN 1259-4873

Հղումներ խմբագրել

  1. Պարունակում է ավելի քան 1500 ամբողջ Օսմանյան կայսրության տարածքում բռնագաղթած հոգևորականների կենսագրական տվյալներ, ինչպես նաև 1915 թվականի ապրիլի 24-ին սպանված 270-ից 100 հայտնի մարդկանց անուններ դասակարգված ըստ 9 մասնագիտական խմբերի
  2. Պատմում է Չանկիրիում տեղի ունեցած դեպքերի մասին (տեղահանության առաջին կանգառ Անատոլիայում) և 100 տեղահանվածների կարճ կենսագրականներ։


Գրականություն խմբագրել

  • Ավագյան, Կարինե (2002). Եղեռնահուշ մասունք կամ խոստովանողք և վկայք խաչի. Երևան: Զանգակ 97. ISBN 978-99930-2-436-1. OCLC 62755097.
  • Գրիգոր Բալակյան «Հայ Գողգոթան», Մխիթարյան միաբանության հրատարակություն, Վիեննա 1922 (1-ին հատոր) և Փարիզ 1956 (2-րդ հատոր) (Նոր հրատարակումը ֆրանսերեն՝ Georges Balakian: Le Golgotha arménien, Le cercle d'écrits caucasiens, La Ferté-Sous-Jouarre 2002 (հատ. 1) ISBN 978-2-913564-08-4, 2004 (հատ. 2) ISBN 2-913564-13-5)
  • Beledian, Krikor (2003). «Le retour de la Catastrophe». In Coquio, Catherine (ed.). L'histoire trouée. Négation et témoignage (ֆրանսերեն). Nantes: éditions l'atalante. ISBN 978-2-84172-248-8. [essay about the survivor literature 1918–23]
  • Kévorkian, Raymond (2006). Le Génocide des Arméniens [The Armenian Genocide] (ֆրանսերեն). Paris: Odile Jacob. ISBN 978-2-7381-1830-1.
  • Լապճինյան, Թեոդորոս (1921). Գողգոթա հայ հոգևորականութեան. Կոնստանտինոպոլ: Հ. Մաթեոսյան. [Պարունակում է ավելի քան 1500 ամբողջ Օսմանյան կայսրության տարածքում բռնագաղթած հոգևորականների կենսագրական տվյալներ, ինչպես նաև 1915 թվականի ապրիլի 24-ին սպանված 270-ից 100 հայտնի մարդկանց անուններ դասակարգված ըստ 9 մասնագիտական խմբերի]
  • Լապճինյան, Թեոդորոս (1920). Ամէնուն Տարեցոյցը. Ժ-ԺԴ. Տարի. 1916–1920. Կոնստանտինոպոլ: Գ. Քեշիշյան հրատ.
  • Shamtanchian, Mikayel (2007). The Fatal Night. An Eyewitness Account of the Extermination of Armenian Intellectuals in 1915. Ishkhan Jinbashian (translator). Studio City, California: Manjikian Publications. ISBN 978-0-9791289-9-8.
  • Kuyumjian, Rita Soulahian (2001). Archeology of Madness. Komitas. Portrait of an Armenian Icon. Princeton, New Jersey: Gomidas Institute Taderon Press. ISBN 978-0-9535191-7-0. LCCN 2005551875. OCLC 60664608.
  • Ternon, Yves (1989). Enquête sur la négation d'un génocide [Investigation of the Denial of a Genocide] (ֆրանսերեն). Marseille: Editions Parentèses. ISBN 978-2-86364-052-4. - Պատմում է 1915 թվականի ապրիլի 24-ի ձերբակալությունների մասին իր գրքի առաջին մասում։
  • Der Yeghiayan, Zaven (2002). My Patriarchal Memoirs [Patriarkʻakan hushers]. Translated by Ared Misirliyan, copyedited by Vatche Ghazarian. Barrington, Rhode Island: Mayreni. ISBN 978-1-931834-05-6. LCCN 2002113804. OCLC 51967085.