Վիքիպեդիա

Ֆեմինիզմ

Ֆեմինիզմ (ֆր.՝ feminisme, լատին․՝  femina - կին), քաղաքական և սոցիալական շարժումների և գաղափարախոսությունների ամբողջություն է, որն ունի մեկ ընդհանուր նպատակ՝ սեռերի համար սահմանել, զարգացնել և հասնել հավասար քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, անձնական և սոցիալական իրավունքների[1][2]։ Ֆեմինիստական շարժման կարևոր նպատակներից է կանանց համար կրթական և մասնագիտական հնարավորությունների հաստատումը, այդ իրավունքների հավասարեցումը տղամարդկանց իրավունքներին։

Ֆեմինիստական շարժման խորհրդանիշը, որն իրենից ներկայացնում է բռունցք՝ (պայքարի և արդարության նշան) պատկերված Վեներայի հայելու վրա (կնոջ խորհրդանիշ)։ Մանուշակագույնը ֆեմինիզմի ավանդական գույնն է
Ֆեմինիզմ
Ցույց Բանգլադեշում՝ Կանանց միջազգային օրը՝ մարտի 8-ին, 2005 թվական

Ֆեմինիստական շարժման արշավների հիմնական պայքարը կանանց իրավունքների համար է։ Նրանք պայքարում են կանանց ընտրական իրավունքի, կանանց աշխատելու իրավունքի, աշխատավայրում հավասար իրավունքների և հավասարաչափ վարձատրության, սեփականություն ունենալու, կրթություն ստանալու, պայմանագրեր կնքելու, ամուսնության մեջ հավասար իրավունքներ ունենալու, ինչպես նաև հղիությամբ և երեխայի խնամքով պայմանավորված ժամանակավոր անաշխատունակ համարվելու իրավունքի համար։

Ֆեմինիստներն աշխատել և աշխատում են կանանց համար հասանելի դարձնել օրինական ճանապարհով հղիության արհեստական ընդհատումներն և սոցիալական ինտեգրացիան, պաշտպանել կանանց և աղջիկներին բռնաբարություններից, սեռական ոտնձգություններից և ընտանեկան բռնությունից[3]։ Հագուստի մեջ փոփոխությունները և ընդունելի ֆիզիկական գործունեությունը հաճախ ֆեմինիստական շարժումների մաս են կազմել[4]։

Ֆեմինիստական շարժումներն իրենց ազդեցիկ դերն ունեն կանանց իրավունքների համար մղվող կարևոր պատմական սոցիալական փոփոխությունների հետևում, մասնավորապես Արևմուտքում, որտեղ մարդիկ գրեթե միաձայնորեն ընդունում են կանանց ընտրական իրավունքը, անգլերեն լեզվում սեռի չեզոքության կիրառումը, կանանց վերարտադրողական առողջության իրավունքը (այդ թվում՝ բեղմնականխման հասանելիությունը և հղիության արհեստական ընդհատման օրիանականացումը)[5]։

Չնայած նրան, որ ֆեմինիստական քարոզչությունը հիմնականում եղել և մնում է կենտրոնացած կանանց իրավունքների վրա, որոշ ֆեմինիստներ, այդ թվում՝ Բելլ Հուքսը, հավատացած են, որ տղամարդիկ նույնպես տուժում են ավանդական գենդերային դերերից[6]։

Ֆեմինիստական շարժումներից առաջացած ֆեմինիստական տեսությունը նպատակ ունի հասկանալու ենթադրյալ գենդերային անհավասարության բնույթը՝ ուսումնասիրելով կանանց սոցիալական դերերն ու ունեցած փորձը. գենդերին վերաբերող հարցերին պատասխանելու համար մի շարք գիտական ճյուղերում մշակվել են տարբեր տեսություններ[7][8]։

Տարիների ընթացքում մշակվել են տարբեր տեսակետներ և նպատակներ ներկայացնող բազմաթիվ ֆեմինիստական շարժումներ և գաղափարախոսություններ։ Ֆեմինիզմի որոշ տեսակներ քննադատվել են, քանի որ հաշվի էին առնում միայն սպիտակամորթ, միջին դասի և կրթություն ստացած կանանց։ Այս քննադատությունը հանգեցրել է ֆեմինիզմի էթնիկապես առանձնացված կամ բազմամշակութային ձևերի ստեղծմանը, այդ թվում՝ սև ֆեմինիզմի և ինտերսեկցիոնալ ֆեմինիզմի[9]։

Պատմություն

խմբագրել
 
Ֆեմինիստների մարշ Նյու Յորքում. մարտի 6, 1912 թվական

«Ֆեմինիզմ» ("féminisme") բառի ստեղծումը վերագրվում է ֆրանսիացի փիլիսոփա և ուտոպիստ սոցիալիստ Շառլ Ֆուրիեին, ով առաջին անգամ կիրառել է այն 1837 թվականին[10]։

"Féminisme" («ֆեմինիզմ») և "féminist" («ֆեմինիստ») բառերն առաջին անգամ կիրառվել են Ֆրանսիայում և Նիդերլանդներում 1872 թվականին[11], Մեծ Բրիտանիայում՝ 1890-ականներին, իսկ ԱՄՆում՝ 1910 թվականին[12][13]։

«Օքսֆորդի անգլերեն բառարանում» «ֆեմինիստ» բառն առաջին անգամ կիրառվել է 1852 թվականին[14], իսկ «ֆեմինիզմը»՝ 1895-ին[15]։

Կախված պատմական ժամանակաշրջանից, մշակութային առանձնահատկություններից և երկրից՝ աշխարհի ֆեմինիստներն ունեցել են տարբեր նպատակներ և պատճառներ։ Շատ արևմտյան ֆեմինիստ պատմաբաններ պնդում են, որ բոլոր այն շարժումները, որոնք ուղղված են կանանց իրավունքների պաշտպանությանը, պետք է համարվեն ֆեմինիստական, նույնիսկ եթե դրանք չեն (կամ չէին) կիրառում այդ եզրը[16][17][18][19][20][21]։ Պատմաբանների մեկ այլ խումբ պնդում է, որ եզրը պետք է վերագրվի արդի ֆեմինիստական շարժմանը և դրա ժառանգներին։ Այդ պատմաբանները կիրառում են «պրոտոֆեմինիստ» պիտակը նկարագրելու համար առավել վաղ ժամանակաշրջանի շարժումները[22]։

Ֆեմինիզմի ալիքներ

խմբագրել

Արդի ֆեմինիստական շարժման պատմության մեջ առանձնացնում են երեք շրջան կամ «ալիք»[23][24]։ Ալիքներից յուրաքանչյուրին բնորոշ են իրեն յուրահատուկ նպատակները։ Ֆեմինիզմի առաջին ալիքը սկիզբ է առնում 19-րդ դարի կեսերին և շարունակվում մինչև 20-րդ դարի սկիզբը՝ նպատակ ունենալով կանանց ընձեռել ընտրելու և աշխատանքային իրավունքները։ Երկրորդ ալիքի իրադարձությունները տեղի են ունենում 1960-ականներից 1980-ական թվականներն ընկած ժամանակահատվածում։ Այն համարվում է առաջին փուլի շարունակությունն ու գոյություն ունի նաև այժմ։ Երկրորդ փուլի կարգախոսն է Քերոլ Հենիշի «Անձնականը քաղաքական է» ("The Personal is Political") արտահայտությունը։ Երկրորդ ալիքի ֆեմինիստները հասկանում էին, որ կանանց մշակութային և քաղաքական անհավասարության տարբեր դրսևորումներն անքակտելիորեն կապված են միմյանց։ Նրանք կոչ էին անում կանանց գիտակցել, որ իրենց անձնական կյանքի առանձին կողմերը խորապես քաղաքականացված են և հանդիսանում են սեքսիստական (սեռական խտրականություն դնող) իշխանական համակարգի արտացոլումը։ Ֆեմինիզմի երրորդ փուլը շարունակությունն ու արձագանքն է երկրորդ փուլի ձախողումների, որոնք սկսվել էին 1990-ական թվականներին[25]։ Երրորդ ալիքի ընթացքում կանանց իրավունքների պայքարի համար հիմք են հանդիսացել երկու հզոր գործոն.

  • լիբերալ կամ ազատական փիլիսոփայական ավանդույթը, որի ներկայացուցիչներն էին Ջոն Լոքը, Ժան-Ժակ Ռուսոն, և որի շրջանակներում զարգանում էին մարդու իրավունքների մասին տեսությունների հիմքերը.
  • ուտոպիական սոցիալիզմը, որի ազդեցությունը բավական ուժեղ էր։ Այս ուղղության հետևորդներն էին Ռոբերտ Օուենը, Կլոդ Անրի Սեն-Սիմոնը և Շառլ Ֆուրիեն։ Վերջինիս է պատկանում «ֆեմինիզմ» եզրի հայտնագործումը։

19-րդ դար և 20-րդ դարի սկիզբ

խմբագրել

Առաջին ալիք

խմբագրել

Ֆեմինիզմի առաջին ալիքը բռնկվել էր 19-րդ դարում և շարունակվում էր մինչև 20-րդ դարի սկիզբը։ Հայաստանի պատմության մեջ փաստացի ֆեմինիստական շարժում երբևէ չէր կազմակերպվել։ Չնայած դրան՝ գոյություն ունեին անհատներ, ովքեր տարբեր ժամանակաշրջաններում բարձրաձայնում էին կանանց վերաբերող խնդիրները։ Հայկական իրականության մեջ կանանց իրավունքների և գենդերային հավասարության մասին բարձրաձայնումը սկսվել էր 20-րդ դարի սկզբերից։ Հայ ֆեմինիստներից էին «Երիտասարդ հայուհի» ամսագրի հեղինակ Սիրան Զարիֆյանը, որը մեծ ներդրում ուներ կանանց համար կրթության հասանելիության ասպարեզում, հայ առաջին ֆեմինիստ վիպասանուհի Սրբուհի Տյուսաբը, Մասսաչուսեթսի Ամհերսթի համալսարանի կանանց ուսումնասիրությունների ծրագրի հիմնադիրներից Առլենե Ավագյանը։

 
Աշխարհում առաջին կին հյուպատոս Դիանա Աբգար

20-րդ դարի սկզբին հայ կանայք ունեին ոչ միայն ընտրելու, այլև ընտրվելու իրավունք։ 1919 թվականին Հայաստանի առաջին հանրապետության խորհրդարանի 80 պատգամավորներից 3-ը կին էին։ Աշխարհում առաջին կին հյուպատոսը Դիանա Աբգարն էր, որը Հայաստանի Հանրապետության դիվանագիտական ներկայացուցիչն էր Ծայրագույն Արևելքում (Ճապոնիայում)։

Միացյալ Թագավորությունում և ԱՄՆում, «առաջին ալիքը» կենտրոնացած էր հավասար պայմանագրերի, ամուսնության, երեխաների խնամակալության և կանանց սեփականություն ունենալու իրավունքների վրա։ 19-րդ դարի վերջում մի շարք կարևոր քայլեր էին արվել օրենսդրության փոփոխմամբ, ինչպես, օրինակ, Միացյալ Թագավորությունում 1839 թվականին «Նորածինների խնամակալության մասին» որոշումը, որն առաջին անգամ կանանց թույլ տվեց իրենց երեխաների հանդեպ խնամակալության իրավունք ունենալ[26][27][28]։

Նման օրենքներից էր «Ամուսնացած կանանց սեփականություն ունենալու մասին» օրենքը 1870 թվականին Մեծ Բրիտանիայում, որը հետագայում փոփոխվել է 1882 թվականին[29] ՝ օրինակ ծառայելով Բրիտանիայի տարածքում նման այն օրենքների և որոշումների ընդունմանը։ Օրինակ, Վիկտորիան ընդունեց օրենսդրությունը 1884 թվականին, Նոր Հարավային Ուելսը՝ 1889-ին, իսկ մնացած ավստրալիական գաղութները 1890-ից 1897 թվականների ընթացքում։ Ուստի, 19-րդ դարի ավարտին ակտիվիզմը հիմնականում կենտրոնացել է քաղաքական իշխանության ձեռքբերման վրա, հատկապես կանանց ընտրելու իրավունքի. չնայած որոշ ֆեմինիստներ ակտիվ գործունեություն էին ծավալում նաև կանանց սեռական և վերարտադրողական առողջության, ինչպես նաև տնտեսական, սոցիալական և մշակութային իրավունքների վրա[30]։

Կանանց ընտրական իրավունքի համար մղվող պայքարը Բրիտանական Ավստրալազիայի գաղութներում սկսվել էր 19-րդ դարի վերջում, Նոր Զելանդիայի ինքնավար գաղութներում 1893 թվականին կանանց ընտրական իրավունքի ընդունմամբ, իսկ Հարավային Ավստրալիայում 1895 թվականին՝ կանանց թույլ տալով մասնակցել ընտրություններին և առաջադրվելու խորհրդարանական պաշտոնի համար։ Դրան հետևեց Ավստրալիայում 1902 թվականին Կանանց ընտրական իրավունքի ընդունումը[31][32]։

Բրիտանիայում սուֆրաժետները (կամ սուֆրաժիստները ֆր.՝ suffragettes, ֆր.՝ suffrage` ընտրական իրավունք) պայքարում էին կանանց ընտրելու և սեփականություն ունենալու իրավունքի համար, և 1918 թվականին 30 տարեկանը լրացած կանայք ստացան սեփականություն ունենալու իրավունք։

1928 թվականին օրենքը փոփոխության ենթարկվեց և տարածվեց 21 տարեկանը լրացած կանանց վրա[33]։ Էմմելին Պանկհյորսթը Անգլիայի նշանավոր ակտիվիստներից մեկն էր։ «Թայմ» ամսագիրը ներառել էր նրա անունը 20-րդ դարի հերոսների և կուռքերի հարյուրյակում՝ գրելով. «նա ձևավորել է մեր ժամանակի կանանց գաղափարը՝ հասարակությունը տանելով մի ուղով, որտեղից չկա ետդարձի ճանապարհ»[34]։

ԱՄՆում շարժման հայտնի դեմքերից էին Լուսրեթիա Մոթը, Էլիզաբեթ Քեյդի Սթենթոնը և Սյուզան Բ. Էնթոնը, ովքեր պայաքարում էին ստրկության վերացման համար նախքան կանանց համար ընտրության իրավունքի ձեռքբերումը։ Այս կանայք ոգեշնչված էին Քվակերների դավանաբանությունից, որի համաձայն տղամարդիկ և կանայք հավասար են[35]։

ԱՄՆում ֆեմինիզմի առաջին ալիքն ավարտվել է 1919 թվականին Սահմանադրության տասնիններորդ լրացմամբ՝ բոլոր նահանգներում կանանց ընտրության իրավունքի ամրագրմամբ։ «Առաջին ալիք» եզրը դարձավ ռետրոակտիվ, երբ նրան հաջորդեց «ֆեմինիզմի երկրորդ ալիք» եզրի կիրառումը՝ նկարագրելու համար ֆեմինիստական շարժման ուղղվածության փոփոխությունը դեպի սոցիալ և մշակութային, ինչպես նաև քաղաքական անհավասարությունների պայքարը[30][36][37][38][39]։

Չինաստանում Ցին կայսրության վերջին ժամանակաշրջանում և Հարյուր օրվա բարեփոխումների ժամանակ ֆեմինիստական շարժումը կոչ էր անում կանանց ազատվել իրենց ավանդական դերերից և նեոկոնֆուցիզմյան գենդերային անհավասարությունից[40][41][42]։ Ավելի ուշ Չինաստանի կոմունիստական կուսակցությունը աշխատաշուկայում կանանց ներգրավման ծրագրեր ստեղծեց և հայտարարեց, որ հեղափոխությունը հաջողությամբ հասավ կանանց ազատագրմանը[43]։

Ըստ Նավար ալ-Հասսան Գոլլեյի՝ արաբական ֆեմինիզմը սերտորեն կապված էր Արաբական ազգայնականության հետ։ 1899 թվականին Քասիմ Ամինը՝ արաբական ֆեմինիզմի «հայրը», գրեց «Կանանց ազատագրումը», որում նկարագրում էր կանանց համար իրավական և սոցիալական բարեփոխումները[44]։ Նա զուգահեռներ էր տանում եգիպտական հասարակությունում և ազգայնականության մեջ կանանց դերի մասին, որը տանում էր Կահիրեի համալսարանի և Ազգային շարժման զարգացմանը[45]։ 1923 թվականին Հոդա Շաարավին հիմնեց Եգիպտական ֆեմինիստական միությունը և դարձավ միության նախագահն ու արաբ կանանց իրավունքների շարժման խորհրդանիշը[45]։

1905 թվականին սկսված Իրանի սահմանադրական հեղափոխությունը խթանեց Իրանի կանանց շարժման մեկնարկին։ Շարժման նպատակն էր կանանց համար հավասար պայմաններ ստեղծել կրթական և իրավական ոլորտներում, ամուսնության մեջ և աշխատաշուկայում[46]։ Սակայն 1979 թվականի Իրանի իսլամական հեղափոխության արդյունքում կանանց շարժման ընթացքում ձեռք բերած իրավունքներից շատերը, օրինակ՝ Իրանի ընտանիքի պաշտպանության մասին օրենքը, պարբերաբար վերացվեցին[47]։

Ֆրանսիայում կանայք ընտրության իրավունք են ստացել միայն Ֆրանսիայի Հանրապետության ժամանակավոր կառավարության ժամանակ՝ 1944 թվականի ապրիլի 22-ին։ Ալժիրի Խորհրդատվական ժողովը 1944 թվականի մարտի 24-ին առաջարկեց կանանց ընտրելու իրավունք ընձեռել, իսկ Ֆերնանդ Գրենյի իրականացրած փոփոխություններից հետո կանանց տրվեց լիարժեք քաղաքացիության իրավունք։ 1947 թվականի մայիսին հետևելով 1946-ի Ֆրանսիայի խորհրդարանական ընտրություններին՝ սոցիոլոգ Ռոբերտ Վերդյեն նվազագույնին հասցրեց գենդերային տարբերությունները՝ "Le Populaire" ամսագրում նշելով, որ կանայք հետևողական կերպով չէին քվեարկում, այսինքն տղամարդկանց նման բաժանվում էին ըստ դասերի։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ ծնելիության մակարդակի բուռն աճի ժամանակ ֆիմինիզմը կորցրեց իր կարևորությունը։ Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմները որոշ կանանց համար ժամանակավոր ազատություն էին ապահովում, սակայն հետպատերազմյան ժամանակաշրջաններն ազդանշեցին վերադարձը դեպի պահպանողական դերերը[48]։

20-րդ դարի կես

խմբագրել

Երկրորդ ալիք

խմբագրել
 
Եվրոպայում ամերիկացի կանայք փոխարինում են տղամարդկանց պատերազմում, 1945թ.

20-րդ դարի կեսերին եվրոպական մի շարք երկրներում կանայք դեռ զրկված էին որոշ կարևոր իրավունքներից։ Այս երկրներում ֆեմինիստները շարունակում էին պայքարել ընտրելու իրավունքի ձեռքբերման համար։ Շվեյցարիայում կանայք դաշնային ընտրություններին մասնակցելու իրավունք են ստացել 1971 թվականին[49], սակայն Ապենցել Իններհոդեն կանտոնում կանայք տեղական հարցերին վերաբերող ընտրություններին մասնակցելու իրավունք ստացան միայն 1991 թվականին, երբ Շվեյցարական Դաշնային Գերագույն դատարանը պարտադրեց կանտոնին ընդունելու օրենքը[50]։ Լիխտենշտայնում կանայք ընտրության իրավունք են ձեռք բերել 1984 թվականի հանրաքվեի արդյունքում։ Նախորդ երեք հանրաքվեները՝ 1968, 1971 և 1973 թվականներին ձախողեցին իրավունքի ամրագրումը։

Ֆեմինիստները շարունակում էին պայքարել «Ընտանիքի մասին» օրենքի համար, որն ամուսիններին տալիս էր իրենց կանանց նկատմամբ վերահսկման իրավունք։ Օրինակ, Ֆրանսիայում ամուսնացած կանայք իրավունք չունեին աշխատելու առանց իրենց ամուսինների թույլտվության մինչև 1965 թվականը[51][52]։ Ֆեմինիստները նաև աշխատում էին վերացնել «ամուսնական ազատությունը» բռնաբարության օրենքներում, որոնց համաձայն ամուսինները չէին դատապարտվում իրենց կանանց բռնաբարելու համար[53]։ Ամուսնական հարաբերություններում բռնաբարությունը քրեականացնող նախորդ փորձերը ձախողվել էին[54][55]։ Չնայած, որ արարքի քրեականացումն արևմտյան երկրների մեծ մասում ընդունվեց մեկ դար անց, դեռևս անպատժելի է աշխարհի շատ այլ երկրներում[56]։

Ֆրանսիացի փիլիսոփա Սիմոնա դը Բովուարը 1949 թվականին իր «Երկրորդ սեռը» գրքում մարքսիստական լուծումներ և էքզիստենցիալ տեսակետ է առաջարկում ֆեմինիստական մի շատ հարցերի լուծման համար[57]։ Գրքում արտահայտված է ֆեմինիստների անարդարության զգացումը։ Ֆեմինիստական շարժման «երկրորդ ալիքը» սկսվել է 1960-ական թվականների սկզբին[58] և շարունակվում է առ այսօր՝ համակցելով ֆեմինիզմի «երրորդ ալիքի» հետ։ «Երկրորդ ալիքը» մասնավորապես ուղղված էր գենդերային խտրականության վերացմանը[59]։

«Երկրորդ ալիքի» ֆեմինիստները կանանց մշակութային և քաղաքական անհավասարությունները համարում էին փոխկապակցված և խրախուսում էին կանանց հասկանալ, որ իրենց անձնական կյանքի ասպեկտները խորապես քաղաքականացված են և գոյություն ունեցող սեքսիստական իշխանության արտացոլանքն են։ Գրող, ակտիվիստ, ֆեմինիստ Քերոլ Հենիշի «Անձնականը քաղաքական է» արտահայտությունը դարձավ «երկրորդ ալիքի» խորհրդանիշն ու հոմանիշը[3][60]։

Եգիպտոսի նախագահ Գամալ Աբդել Նասերը 1956 թվականին նախաձեռնեց «պետական ֆեմինիզմը», որը վերացրեց գենդերային խտրականությունը և կանանց ընտրելու իրավունք ընձեռեց[61]։ Անվար Սադաթի նախագահության ժամանակ նրա կինը՝ Ջեհան Սադաթը, հրապարակայնորեն պաշտպանում էր կանանց իրավունքները, սակայն Եգիպտոսի քաղաքականությունն ու հասարակությունը սկսում էին հեռանալ կանանց հավասարության գաղափարից, երբ սկսվեց նոր իսլամիստական շարժումն և պահպանողականության աճը[62]։ Չնայած դրան՝ որոշ ակտիվիստներ առաջարկեցին սկսել նոր ֆեմինիստական շարժում՝ «Իսլամական ֆեմինիզմը», որը կպայքարեր իսլամական շրջանում կանանց հավասարության համար[63]։

Լատինական Ամերիկայում հեղափոխությունների արդյունքում կանանց կարգավիճակի փոփոխությունն զգացվեց այնպիսի երկրներում, ինչպիսիք են Նիկարագուան, որտեղ Սանդինիստական հեղափոխության ժամանակ ֆեմինիստական գաղափարախոսությունն օգնում էր կանանց կյանքի որակի բարելավմանը, սակայն այդպես էլ չհասավ սոցիալական և գաղափարական զգայուն փոփոխությունների[64]։

1969 թվականին Բեթի Ֆրիդանի «Կանացի առեղծվածը» գիրքն օգնեց բարձրաձայնելու ամերիկացի կանանց դժգոհությունները։ Ստեղծագործությունն այնպիսի հաջողության հասավ, որ դարձավ ֆեմինիստների համար սուրբ գիրք և խթան՝ քաղաքական ակտիվիստների համար։ Գրքի հաջողությամբ էր նաև պայմանավորված այն, որ Ֆրիդանը կարողացավ քարոզել իր տեսակետները 1970 թվականի շրջագայության ընթացքում։ 10 տարվա ընթացքում՝ Ֆրիդանի հաջողված հրապարակումից հետո, կանայք կազմում էին Առաջին աշխարհի» աշխատաշուժի ընդհանուր տոկոսի կեսից ավելին[65]։

20-րդ դարի վերջ և 20-րդI դարի սկիզբ

խմբագրել

Երրորդ ալիք

խմբագրել
 
Ֆեմինիստ, գրող և ակտիվիստ Բելլ Հուքս (ծն. 1952թ.)

1990-ական թվականների սկզբին ԱՄՆում սկսվեց «երրորդ ալիքը» որպես «երկրորդ ալիքի» ձախողումներին ի պատասխան և ըննդեմ դրա նախաձեռնությունների և շարժումների։ «Երրորդ ալիքի» ֆեմինիզմը տարբերվում էր «երկրորդ ալիքից» սեռականությանը վերաբերող հարցերով` մարտահրավերի կանչելով իգական հետերոսեքսուալությանըև սեռականությունը նշելով որպես կանանց հզորացում[66]։

«Երրորդ ալիքի» ֆեմինիզմը փորձում է նաև խուսափել «երկրորդ ալիքի»՝ կանացիությանը վերաբերող նյութապաշտական սահմանումից, որում գերակշռում է միջին դասից բարձր սպիտակամորթ կանանց կենսափորձը։ «Երրորդ ալիքի» ֆեմինիստները հաճախ հակառակվում են «երկրորդ ալիքի» այն պարագիդմային, թե որն է լավ կամ վատ կանանց համար, և կիրառում են գենդերին և սեռականությանը վերաբերող պոստստրուկտուրալիստական մեկնաբանությունը[30][67][68][69]։

«Երկրորդ ալիքի» ֆեմինիստական շարժման առաջնորդները, որոնց թվում են Գլորիա Անզալդուան, բելլ հուսքը, Շելա Սանդովալը, Շորի Մորագան, Օդրի Լորդը, Մաքսին Հոնգ Քինգսթոնը, և մի շարք այլ ոչ սպիտակամորթ ֆեմինիստներ, փորձում էին ֆեմինիստական շրջանակներում բանակցել ռասայական խնդիրների վերաբերյալ[68][70][71]։ «Երրորդ ալիքի» ֆեմինիզմը ներառում էր նաև ներքին բանավեճեր «տարաձայնային ֆեմինիստների» միջև, ովքեր հավատում են, որ սեռերի միջև կան էական տարբերություններ, և նրանց, ովքեր հավատացած են, որ սեռերի միջև չկան բնորոշ տարբերություններ, և պնդում են, որ գենդերային դերերը պայմանավորված են սոցիալական հանգամանքներով[72]։

Պոստ ֆեմինիզմ

խմբագրել

Պոստ ֆեմինիզմ եզրը կիրառում են նկարագրելու համար ֆեմինիզմին վերաբերող այն տեսակետերը, որոնք ի հայտ են եկել 1980-ական թվականներից սկսած։ Չլինելով հակաֆեմինիստ՝ պոստֆեմինիստները հավատացած են, որ կանայք «երկրորդ ալիքի» նպատակներին են հասել՝ քննադատորեն վերաբերվելով «երրորդ ալիքը»։ Եզրն առաջին անգամ օգտագործվել էր նկարագրելու «երկրորդ ալիքի» ֆեմինիզմին դեմ ուղղված ճնշումը։ Սակայն այսօր պոստ ֆեմինիզմը դարձել է մի շարք այնպիսի տեսությունների պիտակը, որոնք քննադատորեն են մոտենում ֆեմինիստական նախորդ դիսկուրսներին և ներառում են «երկրորդ ալիքի» գաղափարները[73]։ Այլ պոստֆեմինիստներ կարծում են, որ ֆեմինիզմն այլևս չի համապատասխանում արդի հասարակությանը[74]։ Ամերիկացի գրող, պրոֆեսոր Ամելիա Ջոնսը գրում է, որ 1980-ական և 1990-ական թվականներին հայտնված պոստֆեմինիստական տեքստերը պատկերում էին «երկրորդ ալիքի» ֆեմինիզմը որպես միասնականություն[75]։ Պրոֆեսոր Դորոթի Չանը նշում է. «շատ ֆեմինիստներ արտահայտում են իրենց անհանգտությունն առ այն, որ իրավունքների և հավասարությանը վերաբերող մի շարք դատողություններ այժմ կիրառվում են հենց ֆեմինիստների դեմ»[76]։

Տեսություն

խմբագրել

Ֆեմինիստական տեսությունը ֆեմինիզմի ընդլայնումն է տեսական և փիլիսոփայական ոլորտներում։ Այն ընդգրկում է տարբերի ոլորտների աշխատանքը, այդ թվում ֆեմինիստական մարդաբանությունը, հասարակագիտությունը, տնտեսագիտությունը, կանանց ուսումնասիրությունը որպես գիտություն, գրաքննադատությունը[77][78], արվեստի պատմությունը[79], հոգեվերլուծությունը[80] և փիլիսոփայությունը[81][82]։ Ֆեմինիստական տեսության նպատակն է հասկանալ գենդերային անհավասարությունը և կենտրոնանալ գենդերային քաղաքականության, իշխանությանը վերաբերող հարաբերությունների և սեռականությանը։ Այս սոցիալական և քաղաքական հարաբերությունները քննադատելով՝ ֆեմինիստներից շատերը նաև ուշադրությունը սևեռում են կանանց իրավունքների և հետաքրքրությունների աջակցմանն ու խթանմանը։ Ֆեմինիստական տեսության ուսումնասիրության առարկաներն են խտրականությունը, կարծրատիպերը, առարկայացումը (հատկապես սեռական), ճնշումները և հայրիշխանությունը[7][8]։

Ամերիկացի գրաքննադատ, ֆեմինիստ Էլեյն Շոուոլթերը ֆեմինիստական տեսության զարգացումը նկարագրում է երեք փուլով։ Առաջին փուլն անվանում է «ֆեմինիստական քննադատություն», որում ընթերցողն ուսումնասիրում է գրական երևույթների հիմքում ընկած գաղափարախոսությունը։ Երկրորդն անվանում է «գինոքննադատություն», որում «կինը տեքստային իմաստի արտադրողն է»։ Վերջինը փուլը կոչվում է «գենդերային տեսություն», որում «հետազոտվում են սեռի/գենդերի գաղափարական արձանագրությունն ու գրական ազդեցությունները»[83]։

Այս ամենին զուգահեռ 1970-ական թվականներին ֆրանսիացի ֆեմինիստները զարգացնում են "écriture féminine" (կանանց գիր) գաղափարը[73]։ Ֆրանսիացի ֆեմինիստ, գրող, գրաքննադատ և հռետոր Հելեն Սիքսուն գրում Է, որ գիրն ու փիլիսոփայությունը ֆալոսակենտրոն են, իսկ այլ ֆրանսիացի ֆեմինիստներ, որոնց շարքում էր Լուսի Իրիգրեյը շեշտում են՝ «մարմնական գիրը» կործանարար երևույթ է[73]։ Ֆեմինիստ, հոգեվերլուծաբան և փիլիսոփա Յուլիա Քրիստևայի և նկարիչ, հոգեվերլուծաբան Բրաչա Էթինգերի[84] աշխատանքն ընդհանուր առմամբ ազդել է ֆեմինիստական տեսության, հատկապես ֆեմինիստական գրաքննադատության վրա։ Սակայն ինչպես նշում է գիտնական Էլիզաբեթ Ռայթը՝ «այս ֆրանսիացի ֆեմինիստներից ոչ ոք չմիացավ ֆեմինիստական շարժմանն այնպես, ինչպես դա տեղի էր ունենում անգլախոս երկրներում»[73][85]։ Վերջին ժամանակների ֆեմինիստական տեսության ներկայացուցիչները, օրինակ Լիզա Լուսիլի Օուենսը[86], ֆեմինիզմը բնութագրում են որպես համընդհանուր էմանսիպացման շարժում։

Քաղաքական շարժումներ և գաղափարախոսություններ

խմբագրել

Տարիների ընթացքում ի հայտ են եկել և զարգացել մի շարք ֆեմինիստական շարժումներ և գաղափարախոսություններ։

Ֆեմինիզմի որոշ ճյուղեր սերտորեն հետևում են մեծ հասարակությունների քաղաքական հենարաններին, ինչպիսիք են ազատականությունը և պահպանողականությունը, կամ կենտրոնանում են շրջակա միջավայրի վրա։ Լիբերալ ֆեմինիզմը ձգտում է հասնել տղամարդկանց և կանանց անհատական հավասարությանը քաղաքական և օրինական բարեփոխումներով առանց հասարակությանը կառուցվածքի փոփոխման։ Գրող Քեթրին Ռոթենբերգի կարծիքով՝ լիբերալ ֆեմինիզմում նեոլիբերալությունը հանգեցրել է ֆեմինիզմի այդ տեսակի անհատականացմանը, հավաքականացնելու փոխարեն, անջատ սոցիալական անհավասարությունից[87]։ Այդ պատճառով նա պնդում է, որ ազատական ֆեմինիզմը չի կարող առաջարկել տղամարդկանց գերակայության կամ իշխանության կառույցների որևէ կայուն վերլուծություն[87]։

Ծայրահեղական ֆեմինիզմի համաձայն տղամարդկանց ղեկավարած կապիտալիստական հիերարխիան կանանց ճնշման ամենագլծավոր գործոնն է, և հասարակության մեջ առկա է վերակառուցման անհրաժեշտությունը[3]։ Պահպանողական ֆեմինիզմը պահպանողական է այն հասարակությունում, որտեղ այն գոյություն ունի։ Անհատական ֆեմինիզմի համաձայն՝ մարդիկ սեփականատեր են, հետևաբար մարդկանց տալիս է զրպարտության միջամտությունից ազատվելու իրավունք[88]։ Սեպարատիստական կամ ծայրահեղական ֆեմինիզմը դեմ է հետերոսեքսուալ հարաբերություններին։ Այդ պատճառով է նույնասեռական կանանց ֆեմինիզմն ասոցացվում ծայրահեղականի հետ։ Այլ ֆեմինիստներ քննադատում են ֆեմինիզմի ծայրահեղական տեսակը՝ այն համարելով սեքսիստական[6]։ Էկոֆեմինիստների համոզմամբ տղամարդիկ են հսկում երկիրն ու պատասխանատու են կանանց ճնշման և բնական միջավայրի ոչնչացման համար. էկոֆեմինիզմը հաճախ են քննադատում կնոջ և բնության միջև միստիկ կապի վրա կենտրոնանալու համար[89]։

Սոցիալիստական ֆեմինիզմ

խմբագրել

Սոցիալիստական ֆեմինիզմի ալիքը սկիզբ առավ 1960–1970-ական թվականներին, որպես ֆեմինիստական և Նոր Ձախական շարժումների միաձուլում, որը կենտրոնանում էր հայրիշխանության և կապիտալիզմի փոխկապակցվածության վրա[90]։ Սոցիալիստ-ֆեմինիստները պնդում են, որ ազատագրմանը կարելի է հասնել միայն այն դեպքում, երբ պայքար կտարվի ինչպես՝ տնտեսական, այնպես էլ մշակութային ճնշման դեմ[91]։ Սոցիալիստական ֆեմինիզմը երկկողմանի տեսություն է, որն ընդլայնում է մարքսիստական ֆեմինիզմի՝ կապիտալիստական հասարակարգի կողմից կնոջ ճնշման և արմատական ֆեմինիզմի` գենդերային դերի և հայրիշխանության տեսության փաստարկները։ Սոցիալիստ-ֆեմինիստները մերժում են արմատական ֆեմինիզմի այն հիմնական պնդումը, թե հայրիշխանությունը հանդիսանում է կանանց ճնշման միակ կամ առաջնային աղբյուր[92]։

Նրանք ավելի շուտ պնդում են, որ կանայք չեն կարողանում ազատվել տղամարդկանց իշխանությունից՝ վերջիններից իրենց ֆինանասական կախվածության պատճառով։ Կապիտալիստական հասարակարգի պայմաններում կանայք ենթակա են արական գերիշխանության՝ հարստության ծայրահեղ անհավասար բաշխվածության պատճառով։ Բացի այդ, սոցիալիստ-ֆեմինիստները կանանց ազատագրումը տեսնում են՝ որպես սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական արդարության վերականգնման ավելի լայնամասշտաբ պայքարի անհրաժեշտ մաս։ Սոցիալիստ-ֆեմինիստները փորձեցին ինտեգրել կանանց ազատագրման պայքարը՝ ռասայի, դասակարգի, սեռական կողմնորոշման կամ տնտեսական կարգավիճակի վրա հիմնված այլ համակարգերի դեմ պայքարի տրամաբանության մեջ[93]։

Ըստ սոցիլիստական ֆեմինիզմի գենդերային ճնշումների՝ որպես դասակարգային ճնշումների ենթատեսակի ընկալումը, միամտություն է և այս ուղղվածության աշխատանքների մեծ մասը միտված է հստակեցնելու, թե ինչպես են գենդերն ու դասակարգը աշխատում միասին՝ ստեղծելու տարբեր դասակարգերի ներկայացուցիչ կանանց և տղամարդկանց ճնշումների և արտոնությունների ձևեր։ Նրանք դիտարկում են, որ կնոջ դասակարգային կարգավիճակը հիմնականում ածանցյալ է իր ամուսնու դասակարգային պատկանելիությունից և զբաղեցրած դիրքից։ Օրինակ՝ քարտուղարուհին, ով ամուսնանում է իր վերադասի հետ, փոխառնում է վերջինիս դասակարգային կարգավիճակը։

Սոցիալիստ-ֆեմինիստները կարծում են, որ կանանց ազատագրման համար մղվող պայքարը պետք է տարվի բոլոր մարդկանց համար սոցիալական և տնտեսական արդարության ապահովման պայքարի տրամաբանության մեջ։ Նրանք կարծում են, որ այս պայքարը վերջ կդնի տղամարդկանց գերակայությանը, ինչը սոցիալական արդարության համար խիստ կարևոր է, բայց միակ նախապայմանը չէ․ ավելի շուտ՝ ճնշման՝ միմյանց փոխկապակցված բազմաթիվ ձևերից մեկն է[94]։

Կանանց ազատագրումը իրական սոցիալիզմում

խմբագրել

Գերմանիայի Դեմոկրատական Հանրապետությունում, սոցիալիստական հասարակարգի քառասունամայա գոյության ընթացքում, բազմաթիվ ֆեմինիստական պահանջներ բավարարվեցին, մասնավորապես՝

  • Մինչ Արևմտյան Գերմանիայում կանայք դեռ պայքարում էին հղիության արհեստական ընդհատման վերաբերյալ ավելի ազատական օրենսդրության համար, Արևելքում՝ 1972 թվականից սկսած, թույլատրվեց մինչև 12 շաբաթական հղիության ընդհատումը և հակաբեղմնավորիչները հասանելի դարձան բոլորին։
  • Մինչ կանայք Արևմուտքում դեռ չունեին հասանելիություն ավելի լավ վճարվող և ավանդաբար տղամարդկանց բնորոշ մասնագիտությունների, ԳԴՀ–ում նրանց այդ հարցում քաջալերում էին և առաջ էին մղում կրթությունը։
  • Երեխաների խնամքով զբաղվում էին մանկապարտեզներն ու նախակրթարանները․ ծառայություն, որին Արևմտյան Գերմանիայում դեռ սպասում էին և որը հիմնական խոչընդոտն էր զբաղվածության ոլորտում հավասար հնարավորությունների համար[95]

։

Մայրություն և մասնավոր ոլորտ

խմբագրել

Սոցիալիստական ֆեմինիզմն ընդգծում է, թե ինչպես է մայրությունը և շատերի կողմից ընդունված գենդերային հիմքով աշխատանքի բաժանումը «բնականորեն» ծագում կնոջ՝ որպես մոր դերից․ դրանով կինը դուրս է մղվում հանրային կյանքից և տնտեսական կախվածության մեջ ընկնում տղամարդուց։ Սոցիալիստ-ֆեմինիստները պնդում են, որ ոչ մի բնական բան չկա աշխատանքի գենդերային բաժանման երևույթում և ցույց են տալիս, որ կանանցից վերարտադրողական աշխատանքի հարցում ակնկալիքները, այն է՝ ոչ միայն ծննդաբերելն ու երեխաներին դաստիրակելը, այլ նաև մաքրությունն ու պատրաստելը, մարդուն անհրաժեշտ առօրյա այլ տնային առաջադրանքներ կատարելը, սահմանափակում են կնոջ կարողությունները՝ տնից դուրս տնտեսական գործունեություն ծավալելու հարցում։ Որպեսզի կարողանան ձերբազատվել պարզապես մոր և տնային տնտեսուհու դերից, սոցիալիստ–ֆեմինիստները, ինչպես Շարլոտ Փերկինս Գիլմանը, տնային գործերի պրոֆեսիոնալացումը դիտարկեցին՝ որպես լուծում։ Դա կարող էր կազմակերպվել պրոֆեսիոնալ դայակներ և տնային տնտեսուհիներ վարձելու տարբերակով՝ տնային գործերի ծանրությունը տան կնոջ ուսերից թեթևացնելու համար[96]։ Փերկինս Գիլմանը առաջարկում էր նաև տների այնպիսի դիզայն, որը կապահովեր ստեղծարարության հնարավորություն և կանանց, ինչպես նաև տղամարդկանց, ազատ ժամանակի և հանգստի հնարավորություն կտար․ օրինակ՝ տանը սենյակների մեծ մասը կարելի էր նախատեսել ստուդիաների և աշխատասենյակների համար, իսկ խոհանոցներն ու հյուրասենյակները վերացնել։ Այս փոփոխությունները անհրաժեշտություն կդարձնեին սնունդի պատրաստման պրոցեսի կոմունալացումը և կխթանեին դրսում սննդի սպառողականությունը՝ ազատելով կանանց տանը սնունդ պատրաստելու պարտականությունից։

Վարձատրության գենդերային ճեղքվածք

խմբագրել

Սոցիալիստ-ֆեմինիստների տեսությունը ընդգծել է կանանց շրջանում գլոբալ մասշտաբով տնտեսական անհավասարությունը։ Ժամանակակից սոցիալիստ-ֆեմինիստների մտահոգությունների թիրախը չվարձատրվող տնային աշխատանքից տեղափոխվել է դեպի անբավարար աշխատավարձը, որը ստանում են կանայք՝ տնից դուրս կատարված աշխատանքի համար։ Չնայած որոշ կանայք ապահովված են բարձր վարձատրվող, ավանդաբար տղամարդկանց համար նախատեսված աշխատանքներով, սակայն մեծ մասը միևնույն է աշխատում են սպասարկման, ադմինիստրատիվ, գյուղատնտեսության և թեթև արդյունաբերական ոլորտներում[97]։ Ֆեմինիստ փիլիսոփա Ռոզմարի Թոնգը, ներկայացնում է երեք հիմնական պատճառ վարձատրության գենդերային ճեղքվածքի համար․ 1. Կանանց կենտրոնացումը ցածր վարձատրվող՝ կանանց համար նախատեսվող աշխատանքներում, 2. Կանանց բարձր տոկոսը՝ կես դրույքաչափով աշխատանքներում՝ ամբողջ դրույքի փոխարեն, 3. Կանանց հանդեպ անօրինական խտրականությունը՝ աշխատանքի դիմաց վարձատրության չափի հարցում[97]։

Վարձատրության գենդերային ճեղքվածքն առաջացել և պահպանվել է հայրիշխանության և կապիտալիստական կարգերի պայմաններում։ Սպասարկման ոլորտի աշխատանքների ֆեմինիզացիան և արժեզրկումը հանգեցրել են կանանց ցածր վարձատրությանը։ Այլընտրանքային զբաղվածության անհասանելիությունը, որի միջոցով կինը կարող էր ավելի բարձր աշխատավարձ ունենալ, մեծացրեց վարձատրության գենդերային ճեղքվածը։ Տնային տնտեսությունները, որոնք ի վիճակի չէին լրացուցիչ անձնակազմ վարձել տնային գործերի համար, արդյունքում սահմանափակում էին կնոջ՝ տնից դուրս կատարվող աշխատանքի ժամերը, իսկ կինն, ով ստիպված է անել թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը, արդյունքում աշխատում է «երկու հերթափոխով»․ Այսպիսով՝ վարձատրության հարցում ճեղքվածքն ավելի է ընդլայնվում։ Կնոջ տնային աշխատանքը հայրիշխանության պայմաններում համարվում է երկրորդական աշխատանք[97]։ Նույնիսկ այն կանայք, ովքեր տղամարդու հետ կատարում են նույն աշխատանքը՝ ամբողջական դրույքաչափով, համաչափ չեն վարձատրվում։ Թոնգը պնդում է, որ «կանայք ավելի քիչ են վարձատրվում պարզապես այն պատճառով, որ կին են, ինչը շատ անհանգստացնող մոտեցում է»[97]։

Նյութապաշտական գաղափարախոսություններ

խմբագրել

Ռոզմարի Հենեսիի և Քրայս Ինգրեհեմի համաձայն՝ ֆեմինիզմի նյութապաշտական պատճառները սերել են արևմտյան մարքսիստական մտքերից և ոգևորել մի շարք այլ շարժումների, որոնցից բոլորը ներգրավված են կապիտալիզմի քննադատության մեջ և կենտրոնացած են կանանց հետ կապի գաղափարախոսության վրա[98]։ Մարքսիստ ֆեմինիստների համաձայն՝ կանանց ճնշման արմատները գալիս են կապիտալիզմից, և որ կանանց հանդեպ խտրականությունը կապիտալիստական գաղափարախոսության ազդեցությունն է[99]։ Սոցիալիստական ֆեմինիզմն իրեն առանձնացնում է մարքսիստականից այն փաստարկով, որ կանանց ազատականացմանը կարող են հասնել միայն վերջ տալով կանանց ճնշման տնտեսական և մշակութային գործոններին[100]։ Անարխիստ ֆեմինիստները հավատում են, որ պետական քաղաքականության դեմ դասային պայքարն ու անարխիզմը[101] պահանջում են պայքար ընդդեմ հայրիշխանության, որն էլ, իր հերթին, սերում է հարկադրական հիերարխիայից։

Սևամոթների և հետգաղությաին գաղափարախոսություններ

խմբագրել

Սարա Ահմեդը վիճում է, թե սևամորթները և հետգաղութային ֆեմինիստները մարտահրավեր են նետում «Արևմտյան Եվրոպայի որոշ կազմակերպչական կառույցներին»[102]։ Իր պատմության ընթացքում ֆեմինիստական շարժումները և տեսական զարգացումները հիմնականում առաջնորդում էին Արևմտյան Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի միջին սոցիալական շերտի սպիտակամորթ կանայք[103][104][105]։ Այդուհանդերձ, ուրիշ ռասսաների ներկայացուցիչ կանայք են առաջադրել այլընտրանքային ֆեմինիզմներ[104]։ Այդ թռենդը արագ զարգացել է 1960-ականներին ԱՄՆ-ում մարդու իրվունքների շարժմանը զուգահեռ և Աֆրիկայում, Կարիբյան կղզիներում, Լատինական Ամերիկայում և Հարավարևելյան Ասիայում եվրոպական գաղութների փլուզմամբ։ Այդ ժամանակից սկսված զարգացող ազգերի և նախկին գաղութների կանայք, ովքեր ունեն մաշկի այլ գունավորում կամ տարբեր էթնիկ պատկանելություններ կամ ապրում են աղքատության մեջ, առաջադրել են այլ ֆեմինիզմներ[106]։ Վումնիզմը /Womanism/[107][108] առաջացել է վաղ ֆեմինիստական շարժումներից հետո, և այն հիմնականում առաջ էին քաշում սպիտակամորթ, միջին սոցիալական դասի կանայք։ Երրորդ դասի ֆեմինիզմը և տեղի ֆեմինիզմը սերտ կապված էին հետգաղութային ֆեմինիզմի հետ[109]։ Այս գաղափարները նույնպես համապատասխանում են աֆրիկյան ֆեմինիզմի, մայրության, նեգոֆեմինիզմի, միջազգային ֆեմինիզմի և աֆրկյան վումանիզմի հետ[110]։

Սոցիալական կառուցողական գաղափարախոսություն

խմբագրել

20-րդ դարի վերջերին տարբեր ֆեմինիստներ սկսեցին պնդել, որ սեռերի դերերը սոցիալապես կառուցված են[111][112], և անհնար է ընդհանրացնել կանանց փորձերը տարբեր մշակույթներում և պատմություններում։ Հետկառուցվածքային ֆեմինիզմը հիմնվում է պոստստրուկտուրալիզմի և դեստրուկտուլիզմի փիլիսոփայության վրա պնդելու համար, որ սեռի գաղափարը ստեղծվել է սոցալապես և մշակութապես բանավեճի միջոցով։ Հետմոդեռնիստական ֆեմինիստները նույնպես ընդգծում են սեռի սոցիալական կառուցվածքը և իրականության բանավեճային բնույթը։ Այնուամենայնիվ, ինչպես Պամելա Աբբոթն է նշում, ֆեմինիզմի նկատմամբ հետմոդեռնիստական վերաբերմունքը ընդգծում է «բազում ճշմարտությունների գոյությունը (ավելի շատ, քան հասարակ տղամարդկանց և կանանց տեսանկյունները)»։

Տրանսգենդեր անձիք

խմբագրել

Ֆեմինիստների՝ տրանսգենդեր անձանց, մասնավորապես՝ տրանսգենդեր կանանց (անցում արականից իգական) նկատմամբ ունեցած հայացքները տարբեր են։ Որոշ ֆեմինիստներ տրանս կանանց կին չեն համարում՝ համոզված լինելով, որ նրանք արական սեռին վերագրվող առավելություններ ունեն՝ շնորհիվ ի ծնե ունեցած արական սեռական նշանների։ Որոշ ֆեմինիստներ հավատացած են, որ սեռերի միջև եղած վարքային տարբերությունները սոցիալիզացման հետևանք են։ Հակառակ այս կարծիքի՝ շատ ֆեմինիստներ և տրանսֆեմինիստներ հավատում են, որ տրանս կանանց ազատությունը ֆեմինիստական գաղափարների անհրաժեշտ մասն է։ Երրորդ ալիքի ֆեմինիստները ավելի են աջակցում տրանս անձանց իրավունքներին։

Մշակութային շարժումներ

խմբագրել

«Riot grrrls»-ը (ստորգետնյա ֆեմինիստական փանկ) հակակորպերատիվ ինքնաբավարարության և ինքնավստահության դիրքորոշում է ընդունել[113]։ Կանանց համընդհանուր ինքնության և առանձնացման գործում Riot grrrl-ի շեշտադրումը հանդիպում է ֆեմինիստների երկրորդ ալիքի հետ համակցված[114]։ Շարժումը մարդկանց շրջանում ոգևորեց և ստեղծեց «երիտասարդ աղջիկների տեսանկյունների գլխամաս», որը նրանց թույլ էր տալիս ամբողջովին ինքնաարտահայտվել[115]։ Lipstick/ Շրթներկային/ ֆեմինիզմը մշակութային ֆեմինիստական շարժում է, որը փորձում է հետ բերեր 1960-1970 թվականների ռադիկալ ֆեմինիզմի երկրորդ ալիքը՝ վերահաստատելով «կանացի» ինքնության խորհրդանիշները, ինչպես օրինակ մեյք-ափը, որոշակի առաջարկված հագուստը և սեքսուալ գրավչությունը՝ որպես իրական և զորացնող անձնական ընտրություններ[116][117]։

Ժողովրդագրություն

խմբագրել

Համաձայն 2015 թվականի հարցման՝ ամերիկացիների 18 % իրեն ֆեմինիստ է համարում, մինդեռ 85 % հայտնել է, որ հավատում է «կանանց և տղամարդկանց հավասարությանը»։ Հակառակ հավասար իրավունքների մասին գոյություն ունեցող հայտնի հավատքին՝ 52 % իրեն չհամարեց ֆեմինիստ, 26 % վստահ չէր, իսկ 4 % չպատասխանեց[118]։

Ըստ 2014 թվականի Ipsos հարցման, որը ներառում է 15 զարգացող երկիր, մասնակիցների 53 իրեն ֆեմինիստ էր համարում, և 87% համաձայնց, որ «կանայք և տղամարդիկ բոլոր բնագավառներում պետք է լինեն հավասար հարթության վրա՝ ըստ նրանց ունակությունների, և ոչ թե՝ սեռի»։ Սակայն միայն կանանց 55% հաստատեց, որ նրանք «տղամարդկանց նման ունեն լիակատար հավասարություն և ազատություն իրենց երազանքներին ու ձգտումներին ամբողջովին հասնելու համար»[119]։ Միասին վերցրած այս ուսումնասիրությունները արտացոլում են «ֆեմինիստական ինքնություն» և «ֆեմինիստական վերաբերմունք» պնդումների միջև եղած կարևոր տարբերությունները[120]։

Սոցիոլոգիական հետազոտությունը ցույց է տալիս, որ ԱՄՆ-ում կրթական ձեռքբերումի աճը կապված է ֆեմինիստական հիմնախնդիրների ավելի մեծ աջակցության հետ։ Ի լրումս, ավելի հավանական է, որ քաղաքական ազատականները կաջակցեն ֆեմինիստական գաղափարներին, քան պահպանողականները[121][122]։ Սեռական փոքրամասնությունները (օրինակ լեզբուհիներ, գեյեր, բիսեքսուալներ և այլք) ավելի հավանական է՝ կաջակցեն ֆեմինիստներին, քան հետերոսեքսուալները։

Կանանց շրջանում ֆեմինիստները ամենամեծ աջակցությունը ստացել են Շվեդիայում, որտեղ երեք կնոջից մեկը (36%) իրեն ֆեմինիստ կոչեց։ Նրանց հաջորդում են Իտալիայի (31%) և Արգենտինայի կանայք (29%)։ Վարկանշային աղյուսակում միջին դիրք են զբաղեցնում Մեծ Բրիտանիան (22%), Իսպանիան (22%), ԱՄՆ-ն (20%), Ավստրալիան (18%), Բելգիան (18%), Ֆրանսիան (18%), Կանադան (17%), Լեհաստանը (17%) և Հունգարիան (15%)։ Ամենաքիչը իրենց ֆեմինիստ են համարում Ճապոնիայի (8%), Գերմանիայի (7%) և Հարավային Կորեայի (7%) կանայք.[119]

Իտալիայում և Արգենտինայում տղամարդկանց մեկ քառորդը (25%), Լեհաստանում (21%) և Ֆրանսիայում (19%) տասից երկուսը իրեն ֆեմինիստ է համարում։ Նրանց հաջորդում են Շվեդիայի (17%), Իսպանիայի (16%), ԱՄՆ-ի (16%), Կանադայի (15%), Միացյալ թագավորության (14%), Հունգարիայի (12%), Բելգիայի (11%) և Ավստրալիայի (10%) տղամարդիկ։ Ամենաքիչը իրենց ֆեմինիստ են համարում Հարավային Կորեայի (7%), Գերմանիայի (3%) և Ճապոնիայի (3%) տղամարդիկ[119]։

Հետազոտության մասնակից բոլոր երկրներում, բացի Լեհաստանից, կանայք ավելի հաճախ էին իրենց ֆեմինիստ համարում, քան տղամարդիկ։

Սեքսուալություն

խմբագրել

Սեքսուալության վերաբերյալ ֆեմինիստները տեսակետները տարբեր են և տարբերվել են՝ կախված պատմաժամանակաշրջանից և մշակութային համատեքստից։ Կանացի սեքսուալության մասին եղած ֆեմինիստական վերաբերմունքները ձեռք են բերել մի քանի ուղղություններ։ Այս բանավեճը հասել է իր կուլմինացիային 1970-1980- ական թվականներին՝ հայտնի դառնալով ֆեմինիստական սեռային պատերազմներ անվամբ[123][124][125][126][127]։ 1960-70- ականների սեռերի պատերազմում ֆեմինիստները տարբեր դիրքեր են ձեռք բերել մի շարք դիրքերում։ s. Over the course of the 1970-ականների ընթացում ազդեցիկ կանանց մի մեծ խումբ ընդունել է լեզբուհիներին և բիսեքսուալ կանանց որպես ֆեմինիզմի մի մաս[128]։

Կանանց սեռական ինքնավարության հաստատում

խմբագրել

Ֆեմինիստների համար կնոջ՝ իր սեփական սեռականությունը վերահսկելու իրավունքը առանցքային հիմնախնդիր է։ Քեթրին մքԿինոնի նման ֆեմինիստը պնդում է, որ կանայք շատ քիչ վերահսկողություն ունեն իրենց սեփական մարմինների վրա, քանի որ կանանց սեռական ինքությունը որոշվում և ղեկավարվում է հայրիշխանական հասարակության կողմից։ Ֆեմինիստները պնդում են, որ տղամարդկանց կողմից կիրառված սեռական բռնությունը հաճախ արմատացած է տղամարդու սեռական իրավասության գաղափարախոսության մեջ, և որ այս համակարգերը կանաց շատ քիչ օրինական տարբերակներ են թողնում մերժելու սեռական առաջարկները[129][130]։ Շատ մշակույթներում տղամարդիկ չեն կարծում, որ կինը իրավունք ունի մերժելու տղամարդուն կամ ինքնուրույն որոշում կայացնելու իր մարմնի մասին։ Ֆեմինիստները կարծում են, որ բոլոր մշակույթներում, գերակշռում են գաղափարներ, որոնք մերժում են կանանց՝ իրենց սեռական ցանկությունները արտահայտելու իրավունքը, քանի որ տամարդիկ իրենց դրա իրավասուն են զգում։

Կենսաբանություն և սեռ

խմբագրել

Ժամանակակից ֆեմինիզմը մարտահրավեր է նետում սեռի՝ որպես կենսաբանորեն ներքին բնույթի էսենցիալիստական տեսակետին[131][132]։ Օրինակ Էն Ֆաուստո Ստերլինգը իր գրքում «Myths of Gender» (Միֆեր սեռի մասին) ուսումնասիրում է գիտական հետազոտություններում մարմնացած ենթադրությունները, որոնք աջակցում են սեռի նկատմամբ եղած էսենցիալիստական տեսանկյանը[133]։ Իր «Delusions of Gender» գրքում Կորդելիա Ֆայնը թերահավատորեն է մոտենում գիտական այն ապացույցին, որը ենթադրում է, թե կանանց և տղամարդկանց ուղեղներում կա բնածին կենսաբանաական տարբերություն՝ պնդելով հակառակը՝ մշակութային և հասարակական կարծրատիպերը անհատների միջև եղած տարբերությունների պատճառն են, որոնք ընկալվում են որպես սեռային տարբերություններ[134]։

Ֆեմինիստական հոգեբանություն

խմբագրել

Հոգեբանության մեջ ֆեմինիզմը առաջացել է որպես հոգեբանական ուսումնասիրություններում արական դոմինանտ աշխարհայացքի ծայրահեղ քննադատություն։ Այս ուսումնասիրություններում դիտարկվում էին միայն արական սուբյեկտների արական էությունը։ Կանանց՝ հոգեբանության մեջ դոկտորական աստիճաններ ստանալուն զուգահեռ կանայք և նրանց հիմնախնդիրները ներկայացվեցին որպես ուսումնասիրությունների լեգիտիմ թեմաներ։ Ֆեմինիստական հոգեբանությունը ընդգծում է սոցիալական համատեքստ, կենդանի փորձ և որակական վերլուծություն[135]

Գիտություն

խմբագրել

Ամերիկացի փիլիսոփա Սանդրա Հարդինգն ասում է, որ կանանց շարժման բարոյական և քաղաքական գաղափարները ոգեշնչել են հասարակագիտության մասնագետներին և կենսաբաններին` բարձրաձայնելու քննադատական հարցեր ավանդական հետազոտողների բացատրած գենդերի, սեռի, ինչպես նաև «սոցիալական և բնական աշխարհների» մեջ և միջև եղած հարաբերությունների վերաբերյալ[136]։

Որոշ ֆեմինիստներ, որոնց թվում են Ռութ Հյուբարդն ու Էվելին Ֆոքս Քելլերը, քննադատում են ավանդական դիսկուրսը որպես պատմականորեն կողմնակալ առական հեռանկարների հանդեպ[137]։ Ֆեմինիստական հետազոտության օրակարգի մի մասն է գիտական և ակադեմիական հաստատություններում իշխանական անհավասարության ստեղծման կամ ամրապնդման ուսումնասիրությունը[138]։

Չնայած ակադեմիական գրականության մեջ գենդերային անհավասարության կառույցներին ավելի մեծ ուշադրություն դարձնելու կոչերին, գենդերային կողմնորոշումների կառուցվածքային վերլուծությունները հազվադեպ են հայտնվում բարձր ցուցանիշներով հոգեբանական ամսագրերում, հատկապես հոգեբանության և անհատականության սովորաբար ուսումնասիրվող ոլորտներում[139]։

Ֆեմինիստական իմացաբանության քննադատություններից մեկի համաձայն՝ այն թույլ է տալիս սոցիալական և քաղաքական արժեքներին ազդել իր արդյունքների վրա[140]։

Պրոֆեսոր Սյուզան Հաաքը նաև մատնանշում է այն, որ ֆեմինիստական իմացաբանությունը ամրապնդում է կանանց մտածողության(որպես ինտուիտիվ և զգայական) մասին ավանդական կարծրատիպերը։ Հնդիկ գրող Միրա Նանդայի հետագայում զգուշացնում է, որ դա կարող է իրականում ծաղրել կանանց «ավանդական գենդերային գերերը և օգնել արդարացնել հայրիշխանությունը»[141]։

Մշակույթ

խմբագրել

Ճարտարապետություն

խմբագրել

Տեղի են ունեցել նաև սեռով պայմանավորված հարցումներ՝ տեղի տալով ժամանակակից ճարտարապետության մեջ ֆեմինիստական ուղղությանը։ Փիյուշ Մաթուրը ստեղծել է «archigenderic» տերմինը։ Պնդելով, որ «խճճված կապ կա ճարտարապետական պլանավորման և սեռերի դերերի սահմանման և կարգավորման, պատասխանատվության, իրավունքների և սահմանների միջև»՝ Մաթուրը առաջ քաշեց այդ տերմինը «որպեսզի ուսումնասիրվի... ճարտարապետության իմաստը սեռերի համատեքստում» և «որպեսզի ուսումնասիրվի սեռի իմաստը ճարտարապետության համատեքստում»[142]։

Բիզնեսներ

խմբագրել

Ֆեմինիստ ակտիվիստները ստեղծել են մի շարք ֆեմինիստական բիզնեսներ՝ ներառյալ կանանց գրախանութներ, ֆեմինիստական միավորումներ, ֆեմինիստական պարբերականներ, ֆեմինիստական ռեստորաններ։ Այս բիզնեսները ծաղկեցին որպես ֆեմինիզմի երկրորդ և երրորդ ալիքների մաս[143][144]։

Տեսողական արվեստներ

խմբագրել

Լոս Անջելեսի Ժամանակակից արվեստների թանգարանի տնօրեն Ջերեմի Ստրիքը նկարագրում է ֆեմինիստական արվեստային շարժումը որպես «հետպատերազմյան շրջանի ամենաազդեցիկ միջազգային շարժում», իսկ Փեգգի Ֆելանը ասում է, որ դա «վերջին չորս տասնամյակների ընթացքում բերել է ամենահեռուն հասնող կերպարանափոխությունները և՛ արվեստի ստեղծման, և՛ արվեստը գրելու գործում »[145]։

Գրականություն

խմբագրել
 
Օկտավիա(չաշխատող հղում) Բաթլեր, մրցանակակիր ֆեմինիստ գրող

Ֆեմինիստական շարժումը առաջացրել է ֆեմինիստական գեղարվեստական և ոչ գրականություն, ֆեմինիստական պոեզիա, որը նոր բաժին է ստեղծել կանանց ստեղծագրության մեջ։ Նաև սերտ կապ գոյություն ունի ֆեմինիստական գրականության և ակտիվիզմի միջև, որտեղ ֆեմինիստական գրականությունը սովորաբար բարձրաձայնում է ֆեմինիզմի առանցքային մտահագությունները և գաղափարները։

Սկզբնական շրջանի ֆեմինիստական գրականության համար տրվող ֆինանսավորումները շնորհվում էին կանանց գրած տեքստերի վերաբացահայտման և վերահաստատման համար։ Արևմտյան ֆեմինիստական գրական դրամաշնորհներում Դեյլ Սպենդերի Mothers of the Novel (1986) և Ջեյն Սպենսերի The Rise of the Woman Novelist (1986) աշխատություները վեհաշուք էին այն պնդմամբ, որ կանայք մշտապես ստեղծագրել են։

Որոշ գրական աշխատանքներ հայտնի են դարձել որպես ֆեմինիստական առանցքային տեքստեր։ Մերի Ուոլստոնքրաֆթի «A Vindication of the Rights of Woman» /Կանանց իրավունքերի արդարացում /(1792) աշխատությունը ֆեմինիստի փիլիսոփայության ամենավաղ շրջանի գործերից է։ Վիրջինիա Վուլֆի «Սեփական սենյակը» (1929) նշված է որպես և՛ գրական, և՛ ֆիգուրալ տարածք կին գրողների համար հայրիշխանությամբ գերիշխող գրական ավանդույթների շրջանակում։

Ըստ Էլիս Ռեի Հելֆերդի՝ «Գիտաֆանտաստիկ և ֆանտաստիկ գրականությունը ծառայում է ֆեմինիստական մտքի կարևոր փոխադրամիջոց՝ մասնավորապես միացնելով տեսականը և գործնականը»[146]։ Ֆեմինիտական գիտաֆանտաստիկ գրականությունը հաճախ դասավանդվում է համալսարանական մակարդակով բացահայտելու համար սոցիալական կառուցվածքի դերը սեռային հասկացության մեջ[147]։ Նմանատիպ հայտնի տեքստեր են Ուրսուլա Կրյոբեր Լե Գուինի «Մթության ձախ ձեռքը» (1969), Ջոաննա Ռասի «Տղամադ կինը» (1970), Օկտավիա Բատլերի «Նմանը» (1979) և Մարգարետ Էդվուդի «Աղախինի պատմությունները» (1985)։

Ոչ գեղարվեստական ֆեմինիստական գրականությունը կարևոր դեր է խաղացել կանանց կենդանի փորձերի բարձրաձայնման գործում։ Մայա Էնջելոուի «Ես գիտեմ, թե ինչու է երգում վանադկված թռչունը» ստեղծագործությունը չափազանց ազդեցիկ էր, քանզի ներկայացնում էր ԱՄՆ-ում մեծացած մի սևամորթ կնոջ անձնական փորձը՝ ռասիզմի և սեքսիզմի հետ կապված[148]։

Ի լրումս, շատ ֆեմինիստական շարժումներ պոեզիան ընտրել են որպես մի փոխադրամիջոց, որի միջոցով հանրության հետ հաղորդակցվել են ու կիսել ֆեմինիստական գաղափարերը քրեստոմատիաների, բանաստեղծական հավաքածուների և հանրային ընթերցումների ձևով[149]։

Երաժշտություն

խմբագրել
 
Ամերիկուհի(չաշխատող հղում) ջազ երգչուհի և երգահան Բիլլի Հոլիդեյը Նյու Յորքում 1947 թվականին

Կանանց երաժշտությունը երաժշտություն է՝ ստեղծված կանանց կողմից, կանանց համար, կանանց մասին[150]։ Ժանրը առաջացել է որպես ֆեմինիստների երկրորդ ալիքի[151], ինչպես նաև աշխատանքի, քաղաքացիական իրավունքի և խաղաղ շարժման[152] արտահայտում։ Կանանց երաժշտությունը նաև վերաբերում է երաժշտության ավելի լայն արդյունաբերությանը, որը դուրս է գալիս մենակատարների շրջանակից՝ ներառելով ստուդիայի երաժիշտների, պրոդյուսերների, ձայնային ինժեներների, տեխնիկների, քավր երգիչների և փառատոների կազմակերպիչների, ովքեր նույնպես կանայք են[150]։

Ֆեմինիզմը դարձավ 1980-ականների[153] երաժշտագետների առաջնային մտահոգության առարկան որպես Նոր երաժշտագիտության մաս։ Մինչ սա 1970-ականներին երաժշտագետները սկսեցին բացահայտել կին երգահանների և կատարողների և սկսեցին վերանայել արևմտյան կանոն, հանճար և շրջանաբաժանում հասկացությունները ֆեմինիստական տեսանկյունից։ Այլ կերպ ասած՝ սկսեցին հարցադրումներ ուղղել և պարզաբանել, թե ինչպես են կին երաժիշտները կազմում ավանդական երաժշտության պատմության մասը[153]։ 1980-1990-ականների ընթացքում այս միտումը շարունակվում էր, քանի որ այնպիսի երժշտագետներ, ինչպիսիք են Սուսան ՄքՔլերին, Մարիսիա Սիրթոնը և Ռութ Սոլին, սկսեցին մի շարք աշխատություններում դիտարկել կանանց՝ ստվերում թողնելու մշակութային պատճառները։ Այս ժամանակաշրջանում քննարկվեցին այնպիսի թեմաներ, ինչպիսիք են երաժշտությունը՝ որպես սեռային դիսկուրս, պրոֆեսիոնալիզմը, կանանց երաժշտության ընդունումը, երաժշտական արտադրանքի դիրքը, կանանց հարաբերական հարսոտությունը և կրթությունը, փոփ երաժշտության ուսումնասիրությունը կանանց էության բացահայտման գործում, հայրիշխանության գաղափարը երաժշտական վերլուծության մեջ[153]

Թեև երաժշտական արդունաբերությունը վաղուց էր իր շարքերում ունենում կին կատարողներ, կանայք չէին զբաղեցնում հեղինակային դիրքեր, ինչպես օրինակ նվագախմբի դիրիժոր[154]։ Թեև շատ կին երգչուհիներ կան, ովքեր ձայնագրում են երգեր, շատ քիչ կանայք կան ձայնագրման աշխարհում, ովքեր ուղղորդում և կառավարում են ձայնագրման ընթացքը[155]։

Կինո

խմբագրել

Ֆեմինիստական կինոն, այսինքն այն կինոն, որը պաշտպանում կամ ցուցադրում է ֆեմինիստական հեռանկարները, մեծ թափ ստացավ ֆեմինիստական ֆիլմի տեսության զարգացմանը զուգահեռ՝ 60-ականների վերջերին և 70-ականների սկզբին։ 1972-ին ԱՄՆ-ում և ՄԹ-ում տեղի ունեցան ֆեմինիստական ֆիլմերի առաջին փառատոները։ Փիլիսոփայական և հոգեվերլուծական մոտեցումները ողողվեցին ֆեմինիստական ֆիլմերի քննադատությամբ, ֆեմնիստների անկախ ֆիլմերով և ֆեմինիզմի տարածմամբ։

Պնդում են, որ կան երկու տարբեր մոտեցումներ դեպի անկախ, տեսականորեն ոգեշնչված ֆեմինիստական ֆիլմարտադրությունը։ Դեկոնստրուկցիան ինքնին վերաբերում է վերլուծությանն ու կինոյի հիմնական ուղղության կոդերի ոչնչացմանը՝ նպատակ ունենալով ստեղծել մեկ այլ, ուրիշ հարաբերություն դիտողի և դոմինանտ կինոյի միջև։ Երկրորդ մոտեցումը՝ ֆեմինիստական հակամշակույթը, մարմնավորում է կանանց ստեղծագրությունը, որպեսզի ուսումնասիրի մասնավորապես կանանց կինո-լեզուն[156] : Ֆեմինիստական ֆիլմի մասին արված վերջին քննադատական մոտեցումները կենտրոնացած են Շվեդական վարկանիշի համակարգի շուրջ[157]։

Քաղաքականություն

խմբագրել
 
Ռոզ(չաշխատող հղում) Կոհենը դարձավ Ստալինի 1930-ականների բռնաճնշման զոհը: Նրան սպանել են 1937 թվականի նոյեմբերին:

Ֆեմինիզմը բարդ փոխհարաբերությւոններ է ունեցել 20-րդ դարի հիմնական քաղաքական շարծումների հետ։

Սոցիալիզմ

խմբագրել

19-րդ դարի վերջերից սկսած որոշ ֆեմինիստներ հարում էին սոցիալիզմին, մինչ մյուսները քննադատում էին սոցիալիստական գաղափարախոությունը կանանց իրավունքների մասին ոչ բավարար մտահոգության պատճառով։ Ավգուստ Բեբելը՝ Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության վաղ ակտիվիստներից մեկը, հրապարակեց իր աշխատությունը՝ Die Frau und der Sozialismus՝ ցույց տալով սեռերի պայքարը հավասար իրավունքների համար՝ կապակցված սոցիալական հավասարության հետ։ 1907 թվականին Ստութգարտում տեղի ունեցավ Սոցիալիստ կանանց միջազգային գիտաժողովը, որտեղ ձայնի իրավունքը նկարագրվում է որպես պայքարի լավագույն գործիքը[158]։

Բրիտանիայում կանանց շարժումը դաշնակցում էր Աշխատանքային կուսակցության հետ։ ԱՄՆ-ում Բեթթի Ֆրիդան դուրս եկավ ռադիկալ ետնաբեմից, որպեսզի իր ձեռքը վերցնի առաջնորդությունը։ Ռադիկալ կանայք ԱՄՆ-ի ամենահին սոցիալիստական ֆեմինիստական կազմակերպություններից է և դեռ գերծում է[159]։ Իսպանիայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Դոլորես Իդառուրին առաջնորդեց Իսպանիայի կոմունիստական կուսակցությունը։ Թեև նա աջակցում էր կանանց համար հավասար իրավունքերի ստեղծման գաղափարին, նա հակադասում էր այն կանանց, ովքեր կռվում էին առաջնագծում[160]։

Ֆաշիզմ

խմբագրել
 
ֆեմինիստները(չաշխատող հղում) պայքարում են Աուգուստո Պինոչետի ռեժիմի դեմ

Ֆաշիզմի գաղափարակիրները և կանանց մի քանի շրջանակներ կասկածելի դիրքորոշումներ են վերագրել ֆաշիզմի՝ ֆեմինիզմի մասին ունեցած վերաբերմունքին։ 1919 թվականին ֆաշիզմի մանիֆեստում ներկայացված մի շարք սոցիալական բարեփոխումների պահանջների շարքում էր ընտրության իրավունքի ընդլայնումը՝ ներառելով Իտալիայի 18 տարին լրացած բոլոր անձանց, այդ թվում՝ կանանց։ Այս պահանջը հիմնականում պաշտպանում էին ֆաշիստ կանանց հատուկ օժանդակ խմբեր, ինչպես օրինակ fasci femminilli: Այս պահանջը մասնակիորեն իրականացվեց միայն 1925 թվականին բռնապետ Բենիտո Մուսոլինիի ճնշման ներքո[161][162]։

Նշվում է, որ չնայած ֆեմինիստները համալրում էին նրանց շարքերը, ովքեր դեմ էին Ադոլֆ Հիտլերի կազմակերպած ալիքի բարձրացմանը, ֆեմինիստների և նացիստական շարժման հարաբերությունները բավականին բարդ էին։ Թեև նացիստները կողմ էին հայրիշխան հասարակության ավանդական գաղափարներին, նրանք նաև պնդում էին, որ ճանաչում են կանանց հավասարությունը աշխատաշուկայում[163]։ Սակայն Հիտլերը և Մուսոլինին հայտարարել են, որ դեմ են ֆեմինիզմին[163], և Գերմանիայում 1933 թվականի նացիստների ալիքի պայթյունից հետո կտրուկ նվազում նկատվեց քաղաքական իրավունքների և տնտեսական հնարավորությունների շրջանում, ինչի համար ֆեմինիստները պայքարում էին մինչպատերազմյան շրջանում[158]։

Քաղաքացիական իրավունքների շարժում և հակառասիզմ

խմբագրել

Քաղաքացիական իրավունքների շարժումը և ֆեմինիստական շարժումը փոխադարձաբար ազդել են միմյանց վրա։ Արևելքի շատ ֆեմինիստներ որդեգրեցին սևամորթների հավասարության համար պայքարող ակտիվիստների լեզուն և տեսությունը և զուգահեռներ տարան կանանց իրավունքների և ոչ սպիտակամորթների իրավունքների միջև[164]։ Չնայած այս երկու շարժումների միջև եղած կապին՝ որոշ ճնշումներ առաջացան 1960-1970- ականներին, երբ ոչ սպիտակամորթ կանայք պնդում էին, որ ֆեմիինզմը հիմնականում վերաբերում է միջին դասի սպիտակամորթ կանանց և ո՛չ հասկանում է, ոչ էլ մտահոգված է ռասսայական հինախնդիրներով[165]։ Որոշ կանայք էլ պնդում էին, որ սևամորթների քաղաքացիական իրավունքների շարժումը պարունակում է սեռային տարրեր և բավարար չափով հասցեագրված չէ կանանց փոքրամասնությունների մտահոգություններին[164]։ Այս քննադատությունները ստեղծեցին նոր ֆեմինիստական սոցիալական տեսություններ ռասիզմի ենթաբաժինների, կլասիզմի և սեքսիզմի մասին, ինչպես նաև նոր ֆեմինիստական ուղղություններ՝ սև ֆեմինիզմ և չիկանայի ֆեմինիզմ[166][167]։

Նեոլիբեռալիզմ

խմբագրել

Ֆեմինիստական տեսությունները քննադատել են նեոլիբերալիզմը հարավային կիսագնդում կանանց աշխատուժի վրա ունեցած բացասական ազդեցություն ունենալու համար։ Մասկուլինիստական ենթադրությունները և նպատակները շարունակում են գերիշխել տնտեսական և աշխարհաքաղաքական մտածելակերպի վրա[168]։ Ոչ արդյունաբերական երկրներում ապրող կանանց կեսնափորձերը հաճախ ցույց են տալիս մոդեռնիզացված սկզբունքների վտանգավոր ազդեցությունները[168]։

Նեոլիբեռալիզմի գաղափարակիրները տեսականորեն ապացուցել են, որ աշխատուժում կանանց մասնակցության ավելացումը կնպաստի տնտեսական աճին, բայց ֆեմինիստ քննադատները նշում են, որ միայն մասնակցությունը հետագայում չի հավասարեցնի սեռերի հարաբերությունները[169]։ Նեոլիբեռալիզմը չի անդրադարձել այնպիսի կարևոր խնդիրների, ինչպիսիք են ֆեմինիստացված աշխատանքի վերագնահատումը, տղամարդկանց ստրուկտուրալ առավելությունը և ընտանիքում ու աշխատավայրում կանանց հնազանդեցնելու քաղաքականությունը[168]։

Ազդեցությունը հասարակության վրա

խմբագրել

Ֆեմինիստական շարժումը ազդել է արևմտյան հասարակությունում տեղի ունեցած մի շարք փոփոխությունների վրա՝ ներառելով կանաց ընտրության իրավունքը, կրթության հասանելիությունը, տղամարդկանց հավասար աշխատավարձներ ստանալը, ամուսնալուծության գործընթաց սկսելը, հղիության վերաբերյալ ինքնուրույն որոշումներ կայացնելու իրավունքը և սեփականություն ունենալու իրավունքը[170]։

Իրավաբանություն

խմբագրել

Ֆեմինիստական իրավաբանությունը իրավաբանության այն ճյուղն է, որն ուսումնասիրում է կանանց և օրենքի միջև առկա կապը։ Այն հարցեր է ուղղում պատմության ընթացքում կանանց դեմ ուղղված օրիանական և սոցիալական կողմնապահությունների, ինչպես նաև նրանց օրինական իրավունքների բարելավման վերաբերյալ[171]։

Ֆեմինիստական իրավաբանությունը ցույց է տալիս ժամանակակից իրավագետների ռեակցիան փիլիսոփայական մոտեցման մասին։ Ֆեմինիստ իրավագետները պնդում են, որ սա ամբողջովին չի ընդունում կանանց արժեքը և իրավական շահերը կամ վնասները, որոնք կանայք կարող են կանխատեսել կամ զգալ[172]։

Լեզու

խմբագրել

Լեզվում սեռերի տարբերակումներ չօգտագործելու կողմնակիցները պնդում են, որ սեռերի օգտագործումը հաճախ ցույց է տալիս տղամարդկանց գերիշխանությունը կամ արտացոլում է հասարակությունում անհավասար դիրք[173]։ Ըստ «Անգլերենի լեզվաբանության ձեռնարկի»՝ անձնական դերանունները և մասնագիտությունների անվանումները, որոնք ենթադրում են արական սեռ, օրինակներ են, «որտեղ անգլերենի լեզվամտածողությունը պատմականորեն տղամարդկանց վերաբերվել է որպես մարդկային տեսակի նախատիպ»[174]։

Մերիամ Ուեբստերը ընտրել է «ֆեմինիզմը»՝ որպես 2017 թվականի տարվա բառ՝ նշելով, որ «տարվա բառը որևէ բառի նկատմամբ եղած որակական չափման միավոր է»[175]։

Աստվածաբանություն

խմբագրել
 
2008(չաշխատող հղում) թվականին Ադրինե Սիմմոնսի ելույթը Քոսթ քաղաքի մզկիթում

Ֆեմինիստական աստվածաբանությունը մի շարժում է, որը ֆեմինիստական տեսանկյունից վերանայում է ավանդույթները, ուսմունքները, սուրբ գրքերը և կրոնների աստվածաբանությունները։ Ֆեմինիստական աստվծաբանության որոշ նպատակներ ներառում են կնոջ դերի մեծացումը կրոնական առաջնորդների և հեղինակությունների մակարդկում, տամարդկանց կողմից մեկնաբանված Աստծո լեզվի և կերպարի նորովի մեկնաբանում, կարիեռա-մայրություն հարաբերւթյունների կարգավորում, սուրբ տեքստերում կանանց դերի ուսումանսիրություն[176]։

Քրիստենյա ֆեմինիզմը ֆեմինիստական աստվածաբանության ճյուղը է, որը նպատակադիր է մեկնաբանել և հասկանալ քրիստոնեությունը՝ կանանց և տղամարդկանց հավասարության լույսի տակ։ Այն պնդում է, որ այս մեկնաբանությունը անհրաժեշտ է քրիստոնեությունը ամբողջովին հասկանալու համար։ Թեև քրիստոնյա ֆեմինիստները Աստծո մասին ձևավորած կերպար չունեն, մեծամասնությունը համաձայն է, որ Աստված չի տարբերակում մադկանց ըստ նրանց սեռի[177][178]։

Իսլամանական ֆեմինիզմը պաշտպանում է կանանց իրավունքները, սեռային հավասարությունը և սոցիալական արդարությունը՝ հիմնված իսլամի շրջանակների վրա։ Պաշտպանները փորձում են ընդգծել հավասարության ուսմունքը, որը խորը արմատավորված է Ղուրանում, և խրախուսել նրանց, ովքեր կասկածի տակ են դնում Ղուրանի հայիրշխան թարգմանությունը[179]։ Թեև շարժման մասնակիցները իսլամի հավատացյալներ են, նրանք մասնակցում են արևմտյան ֆեմինիստական քննարկումներին և գիտակցում են իսլամիստ ֆեմինիստների դերը համընդհանուր ֆեմինիստական շարժման մեջ[180]։

Բուդդիստական ֆեմինիզմը մի շարժում է, որը փորձում է բարելավել կանանց կրոնական, իրավական և սոցիալական կարգավիճակը բուդդիզմում։ Սա ֆեմինիստական աստվածաբանության ուսումնասիրության ոլորտներից մեկն է, որը փորձում է կանխորոշել և հասկանալ հավասարության գաղափարը կանանց և տղամարդկանց միջև թե՛ բարոյապես, թե՛ սոցիալապես, թե՛ հոգեպես, թե՛ առաջնորդության բուդդիզմի տեսանկյունից։ Բուդդիստ ֆեմինիստ Ռիտա Գրոսը նկարագրում է բուդդիստական ֆեմինիզմը որպես «արմատական սովորություն կանանց և տղամարդկանց համատեղության մեջ»[181]։

Հրեական ֆեմինիզմը մի շարժում է, որը փորձում է հուդայականության շրջանակներում բարելավել կանանց կրոնական, իրավական և սոցիալական կարգավիճակները և նոր հնարավորություններ բացել հրեա կանանց համար։ Սկզբնական շրջանում հրեական ֆեմինիզմի գլխավոր հիմնախնդիրներից մեկը տղամարդկանց աղոթքներից կամ մինյանից դուրս մնալն էր, և ամուսնալուծությունների համար վկա կանգնելուց հրաժարվելը[182]։ Շատ հրեա կանայք պատմության ընթացքում դարձել են ֆեմինիստական շարժման առաջնորդներ[183]։

Հավատացյալ թե աթեիստ շատ ֆեմինիստներ քննադատել են կրոնը՝ պդնելով, որ շատ կրոններ ճնշող կանոններ ունեն կանանց նկատմամբ[184][185][186]։

Հայրիշխանություն

խմբագրել
 
«Կին(չաշխատող հղում) մուսուլմանները» սովետական ազդագիր, տարածվել է Ադրբեջանում 1921 թ․

Հայրիշխանությունը սոցիալական համակարգ է, որտեղ հասարակությունը կառուցված է տղամարդ առաջնորդների շուրջ։ Այս համակարգում հայրերը իշխանություն ունեն կանանց, երեխաների և սեփականության նկատմամբ։ Սա ենթադրում է տղամարդանց ղեկավարման և առավելությունների ինստիտուցիաներ, որոնք կախված են իգական օժանդակությունից[187]։ Ֆեմինիզմի դրսևորումների մեծամասնությունը հայրիշխանությունը բնորոշում է որպես անարդար սոցիալական համակարգ, որը ճնշում է կանանց։ Քերոլ Փեյմենը պնդում է, որ հայրիշանությանը տարբերությունը «տղամարդկության և կանացիության միջև նման է ազատության և սուբյեկտիվության միջև առկա քաղաքական տարբերությանը»[188]։ Հայրիշխանության ֆեմինիստական հասկացությունը հաճախ ներառում է բոլոր սոցիալական մեխանիզմները, որոնք վերարտադրում են արական իշխանությունը կանաց վրա։ Ֆեմինիստական տեսանկյունից հայրիշխանությունը դիտարկվում է որպես սոցիալական մի կառույց, որը կարելի է ջախջախել դրա մանիֆեստները բացահայտելու և քննադատորեն վերլուծելու միջոցով[189]։ Որոշ արմատական ֆեմինիստներ կարծում են, որ սեպարատիզմը հայրիշխանությանը հաղթելու միակ տեսանելի լուծումն է, քանի որ այն շատ խորապես է արմատավորվել մեր հասարակությունում[190]։ Այլ ֆեմինիստներ քննադատում են այս տեսակետը՝ այն կոչելով հակատղամարդկային[191][192][193]։

Պրոֆեմինիզմ

խմբագրել

Պրոֆեմինիզմը ֆեմինիստական այն աջակցությունն է, որը չի ենթադրում, որ աջակիցը ֆեմինիստական շարժման անդամ է։ Այս տերմինը հիմնականում հասցեագրվում է տղամարդկանց, ովքեր ակտիվորեն աջակցում են ֆեմինիզմը։ Պրոֆեմինիստ տղամարդկանց խմբերի գործունեությունը ներառում է դպրոցներում տղաների համար հակաբռնության դաստիարակության դասընթացների կազմակերպում, աշխատավայրերում սեռական ոտնձգությունների դեմ պայքար և այլն[194][195]։

Հակաֆեմինիզմ և ֆեմինիզմի քննադատություն

խմբագրել
Հիմնական հոդված՝ Հակաֆեմինիզմ

Հակաֆեմինիզմը ֆեմինիզմի հակադրությունն է որոշ կամ բոլոր դրսևորումներում[196]։

19-րդ դարում հակաֆեմինիզմը հիմնականում կենտրոնացած էր կանանց ձայնի իրավունքին հակառակվելու և մերժելու վրա։ Հետագայում կանանց՝ բուհերում բարձրագույն կրթություն ստանալու գաղափարի ընդդիմախոսները պնդում էին, որ կրթությունը կանանց համար չափազանց մեծ ֆիզիկական բեռ է։ Այլ հակաֆեմինիստներ դեմ էին կանանց աշխատելուն, նրանց՝ միություններին միանալու իրավունքին, հանձնաժողովներում ներգրավվելուն կամ ծննդաբերությունները և իրենց սեռականությունը կառավարելուն[197]։

Ոմանք դեմ են ֆեմինիզմին, քանի որ հավատում են, որ այն հակասում է ավանդական արժեքներին և կրոնական հավատքներին։ Այս հակաֆեմինիստները պնդում են, որ, օրինակ, ամուսնալուծության կամ չամուսնացած կանանց սոցիալական ընդունումը սխալ է և վնասակար, և որ տղամարդիկ և կանայք ամբողջովին տարբեր են, հետևաբար պետք է պահպանվեն հասարակությունում ունեցած նրանց տարբեր ավանդական դերերը[198][199][200]։ Ուրիշ հակաֆեմինիստներ դեմ են կանանց աշխատելուն, քաղաքական գործունեությանը և ընտրական գործընթացին ունեցած նրանց մասնակցությանը[201][202]։

Տես նաև

խմբագրել

Ծանոթագրություններ

խմբագրել
  1. ↑ Hawkesworth, Mary E. (2006). Globalization and Feminist Activism. Rowman & Littlefield. էջեր 25–27. ISBN 9780742537835.
  2. ↑ Beasley, Chris (1999). What is Feminism?. New York: Sage. էջեր 3–11. ISBN 9780761963356.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Echols, Alice (1989). Daring to Be Bad: Radical Feminism in America, 1967–1975. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-1787-2.
  4. ↑ Roberts, Jacob (2017). «Women's work». Distillations. 3 (1): 6–11. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 28-ին.
  5. ↑ Messer-Davidow, Ellen (2002). Disciplining Feminism: From Social Activism to Academic Discourse. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 0-8223-2843-7.
  6. ↑ 6,0 6,1 hooks, bell (2000). Is for Everybody: Passionate Politics. Cambridge, Mass: South End Press. ISBN 0-89608-629-1.
  7. ↑ 7,0 7,1 Chodorow, Nancy (1989). Feminism and Psychoanalytic Theory. New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 978-0-300-05116-2.
  8. ↑ 8,0 8,1 Gilligan, Carol (1977). «In a Different Voice: Women's Conceptions of Self and of Morality». Harvard Educational Review. 47 (4): 481–517. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 8-ին.
  9. ↑ Weedon, Chris (December 2013). "Key Issues in Postcolonial Feminism: A Western Perspective". Gender Forum (1).
  10. ↑ Goldstein, Leslie F. (1982). «Early Feminist Themes in French Utopian Socialism: The St.-Simonians and Fourier». Journal of the History of Ideas. 43 (1): 91–108. doi:10.2307/2709162. ISSN 0022-5037. JSTOR 2709162.
  11. ↑ Dutch feminist pioneer Mina Kruseman in a letter to Alexandre Dumas – in: Maria Grever, Strijd tegen de stilte. Johanna Naber (1859–1941) en de vrouwenstem in geschiedenis (Hilversum 1994) 90-6550-395-1, p. 31
  12. ↑ Offen, Karen (1987). «Sur l'origine des mots 'féminisme' et 'féministe'». Revue d'histoire moderne et contemporaine (1954–). 34 (3): 492–96. JSTOR 20529317.
  13. ↑ Cott, Nancy F. (1987). The Grounding of Modern Feminism. New Haven: Yale University Press. էջ 13. ISBN 978-0300042283.
  14. ↑ «feminist». Oxford English Dictionary (3rd ed.). Oxford University Press. 2012. «An advocate or supporter of the rights and equality of women. 1852: De Bow's Review ('Our attention has happened to fall upon Mrs. E. O. Smith, who is, we are informed, among the most moderate of the feminist reformers!')» {{cite encyclopedia}}: Invalid |url-access=yes (օգնություն)
  15. ↑ «feminism». Oxford English Dictionary (3rd ed.). Oxford University Press. 2012. «Advocacy of equality of the sexes and the establishment of the political, social, and economic rights of the female sex; the movement associated with this.» {{cite encyclopedia}}: Invalid |url-access=yes (օգնություն)
  16. ↑ Spender, Dale (1983). There's Always Been a Women's Movement this Century. London: Pandora Press. էջեր 1–200.
  17. ↑ Lerner, Gerda (1993). The Creation of Feminist Consciousness From the Middle Ages to Eighteen-seventy. Oxford University Press. էջեր 1–20.
  18. ↑ Walters, Margaret (2005). Feminism: A very short introduction. Oxford University. էջեր 1–176. ISBN 0-19-280510-X.
  19. ↑ Kinnaird, Joan; Astell, Mary (1983). «Inspired by ideas (1668–1731)». In Spender, Dale (ed.). There's always been a women's movement. London: Pandora Press. էջեր 29–.
  20. ↑ Witt, Charlotte (2006). «Feminist History of Philosophy». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 23-ին.
  21. ↑ Allen, Ann Taylor (1999). «Feminism, Social Science, and the Meanings of Modernity: The Debate on the Origin of the Family in Europe and the United States, 1860–1914». The American Historical Review. 104 (4): 1085–113. doi:10.1086/ahr/104.4.1085. JSTOR 2649562. PMID 19291893.
  22. ↑ Botting, Eileen Hunt; Houser, Sarah L. (2006). «'Drawing the Line of Equality': Hannah Mather Crocker on Women's Rights». The American Political Science Review. 100 (2): 265–78. doi:10.1017/S0003055406062150. JSTOR 27644349.
  23. ↑ Humm, Maggie. 1995. The Dictionary of Feminist Theory. Columbus: Ohio State University Press, p. 251
  24. ↑ Walker, Rebecca (January–February 1992). «Becoming the Third Wave». Ms.: 39–41.
  25. ↑ Krolokke, Charlotte; Sorensen, Anne Scott (2005). «Three Waves of Feminism: From Suffragettes to Grrls». Gender Communication Theories and Analyses: From Silence to Performance. Sage. էջ 24. ISBN 0-7619-2918-5.
  26. ↑ Wroath, John (1998). Until They Are Seven, The Origins of Women's Legal Rights. Waterside Press. ISBN 1 872 870 57 0.
  27. ↑ Mitchell, L. G. (1997). Lord Melbourne, 1779–1848. Oxford University Press.
  28. ↑ Perkins, Jane Gray (1909). The Life of the Honourable Mrs. Norton. John Murray.
  29. ↑ «Married Women's Property Act 1882». legislation.gov.uk. UK Government. 1882. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 17-ին.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Freedman, Estelle B. (2003). No Turning Back : The History of Feminism and the Future of Women. Ballantine Books. էջ 464. ISBN 0-345-45053-1.
  31. ↑ «Votes for Women Electoral Commission». Elections New Zealand. 2005 թ․ ապրիլի 13. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
  32. ↑ «Women and the right to vote in Australia». Australian Electoral Commission. 2011 թ․ հունվարի 28. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  33. ↑ Phillips, Melanie (2004). The Ascent of Woman: A History of the Suffragette Movement and the Ideas Behind it. London: Abacus. էջեր 1–370. ISBN 978-0-349-11660-0.
  34. ↑ Warner, Marina (1999 թ․ հունիսի 14). «Emmeline Pankhurst – Time 100 People of the Century». Time Magazine. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  35. ↑ Ruether, Rosemary Radford (2012). Women and Redemption: A Theological History (2nd ed.). Minneapolis: Fortress Press. էջեր 112–18, 136–39. ISBN 0-8006-9816-9.
  36. ↑ DuBois, Ellen Carol (1997). Harriot Stanton Blatch and the Winning of Woman Suffrage. New Haven, Conn.: Yale University Press. ISBN 0-300-06562-0.
  37. ↑ Flexner, Eleanor (1996). Century of Struggle: The Woman's Rights Movement in the United States. The Belknap Press. էջեր xxviii–xxx. ISBN 978-0-674-10653-6.
  38. ↑ Wheeler, Marjorie W. (1995). One Woman, One Vote: Rediscovering the Woman Suffrage Movement. Troutdale, OR: NewSage Press. էջ 127. ISBN 0-939165-26-0.
  39. ↑ Stevens, Doris; O'Hare, Carol (1995). Jailed for Freedom: American Women Win the Vote. Troutdale, OR: NewSage Press. էջեր 1–388. ISBN 0-939165-25-2.
  40. ↑ Ko, Dorothy; Haboush, JaHyun Kim; Piggott, Joan R. (2003). Women and Confucian cultures in premodern China, Korea, and Japan. University of California Press. ISBN 0-520-23138-4.[Հղում աղբյուրներին]
  41. ↑ Ma, Yuxin (2010). Women journalists and feminism in China, 1898–1937. Cambria Press. ISBN 1-60497-660-8.[Հղում աղբյուրներին]
  42. ↑ Farris, Catherine S.; Lee, Anru; Rubinstein, Murray A. (2004). Women in the new Taiwan: gender roles and gender consciousness in a changing society. M.E. Sharpe. ISBN 0-7656-0814-6.[Հղում աղբյուրներին]
  43. ↑ Dooling, Amy D. (2005). Women's literary feminism in 20th-century China. Macmillan. ISBN 1-4039-6733-4.[Հղում աղբյուրներին]
  44. ↑ Stange, Mary Zeiss; Oyster, Carol K.; Sloan, Jane E. (2011). Encyclopedia of Women in Today's World. SAGE. էջեր 79–81. ISBN 1-4129-7685-5.
  45. ↑ 45,0 45,1 Golley, Nawar Al-Hassan (2003). Reading Arab women's autobiographies: Shahrazad tells her story. University of Texas Press. էջեր 30–50. ISBN 0-292-70545-X.
  46. ↑ Ettehadieh, Mansoureh (2004). «The Origins and Development of the Women's Movement in Iran, 1906–41». In Beck, Lois; Nashat, Guity (eds.). Women in Iran from 1800 to the Islamic Republic. University of Illinois Press. էջեր 85–106. ISBN 978-0-252-07189-8.
  47. ↑ Gheytanchi, Elham (2000). «Chronology of Events Regarding Women in Iran since the Revolution of 1979». In Mack, Arien (ed.). Iran since the Revolution. Social Research, Volume 67, No. 2.
  48. ↑ Bard, Christine (May–June 2007). «Les premières femmes au Gouvernement (France, 1936–1981)» [First Women in Government (France, 1936–1981)]. Histoire@Politique (ֆրանսերեն) (1).
  49. ↑ «The Long Way to Women's Right to Vote in Switzerland: a Chronology». History-switzerland.geschichte-schweiz.ch. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 8-ին.
  50. ↑ «United Nations press release of a meeting of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women (CEDAW), issued on 14 January 2003». Un.org. Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  51. ↑ Guillaumin, Colette (1994). Racism, Sexism, Power, and Ideology. էջեր 193–95.
  52. ↑ Meltzer, Françoise (1995). Hot Property: The Stakes and Claims of Literary Originality. էջ 88.
  53. ↑ Allison, Julie A. (1995). Rape: The Misunderstood Crime. էջ 89.
  54. ↑ Bland, Lucy (2002). Banishing the Beast: Feminism, Sex and Morality. էջեր 135–49. ISBN 9781860646812. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 25-ին.
  55. ↑ Palczewski, Catherine Helen (1995 թ․ հոկտեմբերի 1). «Voltairine de Cleyre: Sexual Slavery and Sexual Pleasure in the Nineteenth Century». NWSA Journal. 7 (3): 54–68 [60]. ISSN 1040-0656. JSTOR 4316402.
  56. ↑ Crowell, Nancy A.; Burgess, Ann W. (1997). Understanding Violence Against Women. էջ 127.
  57. ↑ Bergoffen, Debra (2010 թ․ օգոստոսի 16) [17 August 2004]. «Simone de Beauvoir». Metaphysics Research Lab, CSLI, Stanford University. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  58. ↑ Whelehan, Imelda (1995). Modern Feminist Thought: From the Second Wave to 'Post-Feminism'. Edinburgh: Edinburgh University Press. էջեր 25–43. ISBN 978-0-7486-0621-4.
  59. ↑ Freedman, Estelle B (2003). No Turning Back : The History of Feminism and the Future of Women. Ballantine Books. p. 464. ISBN 0-345-45053-1.
  60. ↑ Hanisch, Carol (2006 թ․ հունվարի 1). «Hanisch, New Intro to 'The Personal is Political' – Second Wave and Beyond». The Personal Is Political. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 8-ին.
  61. ↑ Badran, Margot (1996). Feminists, Islam, and nation: gender and the making of modern Egypt. Princeton University Press. ISBN 0-691-02605-X.[Հղում աղբյուրներին]
  62. ↑ Smith, Bonnie G. (2000). Global feminisms since 1945. Psychology Press. ISBN 0-415-18491-6.
  63. ↑ «'Islamic feminism means justice to women'». The Mili Gazette. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 31-ին.
  64. ↑ Parpart, Jane L.; Connelly, M. Patricia; Connelly, Patricia; Barriteau, V. Eudine; Barriteau, Eudine (2000). Theoretical Perspectives on Gender and Development. Ottawa, Canada: International Development Research Centre. էջ 215. ISBN 0-88936-910-0.
  65. ↑ Hunt, Michael (2016). The World Transformed. New York: Oxford University Press. էջեր 220–223. ISBN 978-0-19-937102-0.
  66. ↑ Douglas, Holt, Cameron (2010). Cultural Strategy: Using Innovative Ideologies to Build Breakthrough Brands. ISBN 978-0-19-958740-7. {{cite book}}: Text "Oxford University Press" ignored (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  67. ↑ Henry, Astrid (2004). Not my mother's sister: generational conflict and third-wave feminism. Bloomington: Indiana University Press. էջեր 1–288. ISBN 978-0-253-21713-4.
  68. ↑ 68,0 68,1 Gillis, Stacy; Howie, Gillian; Munford, Rebecca (2007). Third wave feminism: a critical exploration. Basingstoke: Palgrave Macmillan. էջեր xxviii, 275–76. ISBN 978-0-230-52174-2.
  69. ↑ Faludi, Susan (1992). Backlash: the undeclared war against women. London: Vintage. ISBN 978-0-09-922271-2.[Հղում աղբյուրներին]
  70. ↑ Walker, Alice (1983). In Search of Our Mothers' Gardens: Womanist Prose, p. 397. ISBN ISBN 0-15-144525-7. {{cite book}}: Check |isbn= value: invalid character (օգնություն)
  71. ↑ Leslie, Heywood; Drake, Jennifer (1997). Third Wave Agenda: Being Feminist, Doing Feminism. Minneapolis: University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-3005-4.[Հղում աղբյուրներին]
  72. ↑ Gilligan, Carol (1993). In a different voice: psychological theory and women's development. Cambridge, Mass.: Harvard University Press. էջ 184. ISBN 0-674-44544-9.
  73. ↑ 73,0 73,1 73,2 73,3 Wright, Elizabeth (2000). Lacan and Postfeminism (Postmodern Encounters). Totem Books. ISBN 1-84046-182-9.
  74. ↑ Modleski, Tania (1991). Feminism without women: culture and criticism in a 'postfeminist' age. New York: Routledge. էջ 188. ISBN 0-415-90416-1.
  75. ↑ Jones, Amelia (1994). «Postfeminism, Feminist Pleasures, and Embodied Theories of Art». In Frueh, Joana; Langer, Cassandra L.; Raven, Arlene (eds.). New Feminist Criticism: Art, Identity, Action. New York: HarperCollins. էջեր 16–41, 20.
  76. ↑ Chunn, D. (2007). "Take it easy girls": Feminism, equality, and social change in the media. In D. Chunn, S. Boyd, & H. Lessard (Eds.), Reaction and resistance: Feminism, law, and social change (pp. 31). Vancouver, BC: UBC Press.
  77. ↑ Zajko, Vanda; Leonard, Miriam (2006). Laughing with Medusa: classical myth and feminist thought. Oxford: Oxford University Press. էջ 445. ISBN 0-19-927438-X.
  78. ↑ Howe, Mica; Aguiar, Sarah Appleton (2001). He said, she says: an RSVP to the male text. Madison, NJ: Fairleigh Dickinson University Press. էջ 292. ISBN 0-8386-3915-1.
  79. ↑ Pollock, Griselda (2007). Encounters in the Virtual Feminist Museum: Time, Space and the Archive. Routledge. էջեր 1–262.
  80. ↑ Ettinger, Bracha; Judith Butler; Brian Massumi; Griselda Pollock (2006). The matrixial borderspace. Minneapolis: University of Minnesota Press. էջ 245. ISBN 0-8166-3587-0.
  81. ↑ Brabeck, M. and Brown, L. (With Christian, L., Espin, O., Hare-Mustin, R., Kaplan, A., Kaschak, E., Miller, D., Phillips, E., Ferns, T., and Van Ormer, A.). (1997). Feminist theory and psychological practice. In J. Worell and N. Johnson (Eds.) Shaping the future of feminist psychology: Education, research, and practice (pp.15–35). Washington, D.C.: American Psychological Association.
  82. ↑ Florence, Penny; Foster, Nicola (2001). Differential aesthetics: art practices, philosophy and feminist understandings. Aldershot, Hants, England: Ashgate. էջ 360. ISBN 0-7546-1493-X.
  83. ↑ Showalter, Elaine (1979). «Towards a Feminist Poetics». In Jacobus, M. (ed.). Women Writing about Women. Croom Helm. էջեր 25–36. ISBN 978-0-85664-745-1.
  84. ↑ Ettinger, Bracha, 'The Matrixial Borderspace'. (Essays from 1994–99), University of Minnesota Press 2006. 0-8166-3587-0
  85. ↑ Kristeva, Julia; Moi, Toril (1986). The Kristeva reader. New York: Columbia University Press. էջ 328. ISBN 0-231-06325-3.
  86. ↑ E.g., Owens, Lisa Lucile (2003). «Coerced Parenthood as Family Policy: Feminism, the Moral Agency of Women, and Men's 'Right to Choose'». Alabama Civil Rights & Civil Liberties Law Review. 5: 1. SSRN 2439294.
  87. ↑ 87,0 87,1 Catherine Rottenberg, "The Rise of Neoliberal Feminism", Cultural Studies. (2014) Vol. 28 (3), pgs. 424
  88. ↑ «Liberal Feminism». Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  89. ↑ Biehl, Janet (1991). Rethinking eco-feminist politics. Cambridge, Mass.: South End Press. ISBN 978-0-89608-392-9.
  90. ↑ Lapovsky Kennedy, Elizabeth (2008). «Socialist Feminism: What Difference Did It Make to the History of Women's Studies?». Feminist Studies. 34 (3).(չաշխատող հղում)
  91. ↑ What is Socialist Feminism?, retrieved on May 28th 2007.
  92. ↑ Buchanan, Ian. "Socialist Feminism." A Dictionary of Critical Theory. Oxford Reference Online. Oxford University Press. Web. 20 October 2011.
  93. ↑ «Socialist Feminism vs. Other Types of Feminism». ThoughtCo. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 16-ին.
  94. ↑ Kennedy, Elizabeth Lapovsky (2008). «Socialist Feminism: What Difference Did It Make To The History Of Women's Studies?». Feminist Studies.
  95. ↑ ”Ein Blick über die Berliner Mauer (1974)“ in Cristina Perincioli, "Berlin wird feministisch"(2015) p.172-177 (article translated in English).
  96. ↑ Perkins Gilman, Charlotte (1898). Women and Economics. Small, Maynard & Company.
  97. ↑ 97,0 97,1 97,2 97,3 Tong, Rosemarie. (2009). Feminist thought : a more comprehensive introduction (3rd ed.). Boulder, Colo.: Westview Press. ISBN 978-0-7867-2597-7. OCLC 301812183.
  98. ↑ Hennessy, Rosemary; Ingraham, Chrys (1997). Materialist feminism: a reader in class, difference, and women's lives. London: Routledge. էջեր 1–13. ISBN 978-0-415-91634-9.
  99. ↑ Bottomore, T.B. (1991). A Dictionary of Marxist thought. Wiley-Blackwell. էջ 215. ISBN 978-0-631-18082-1.
  100. ↑ Barbara Ehrenreich. «What is Socialist Feminism?». feministezine.com. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  101. ↑ Dunbar-Ortiz, Roxanne (2002). Quiet Rumours. AK Press. էջեր 11–13. ISBN 978-1-902593-40-1.
  102. ↑ Ahmed, Sarta (2000). Transformations: thinking through feminism. London: Routledge. p. 111. ISBN 978-0-415-22066-8.
  103. ↑ Walker, Alice (1983). In Search of Our Mothers' Gardens: Womanist Prose. San Diego: Harcourt Brace Jovanovich. p. 397. ISBN 978-0-15-144525-7.
  104. ↑ 104,0 104,1 Hill Collins, P. (2000). Black Feminist Thought: Knowledge, Consciousness, and the Politics of Empowerment. New York: Routledge. pp. 1–335.
  105. ↑ Narayan, Uma (1997). Dislocating Cultures: Identities, Traditions, and Third-World Feminism. New York: Routledge. pp. 20–28, 113, 161–87. ISBN 978-0-415-91418-5.
  106. ↑ Narayan, Uma (1997). Dislocating Cultures: Identities, Traditions, and Third-World Feminism. New York: Routledge. pp. 20–28, 113, 161–87. ISBN 978-0-415-91418-5.
  107. ↑ Ogunyemi, Chikwenye Okonjo (1985). "Womanism: The Dynamics of the Contemporary Black Female Novel in English". Signs: Journal of Women in Culture and Society. 11 (1): 63–80. doi:10.1086/494200. JSTOR 3174287.
  108. ↑ Kolawole, Mary Ebun Modupe (1997). Womanism and African Consciousness. Trenton, N.J.: Africa World Press. p. 216. ISBN 978-0-86543-540-7.
  109. ↑ Narayan, Uma (1997). Dislocating Cultures: Identities, Traditions, and Third-World Feminism. New York: Routledge. pp. 20–28, 113, 161–87. ISBN 978-0-415-91418-5.
  110. ↑ Hudson-Weems, Clenora (1994). Africana Womanism: Reclaiming Ourselves. Troy, Mich.: Bedford Publishers. p. 158. ISBN 978-0-911557-11-4.
  111. ↑ Butler, Judith (1999) [1990]. Gender trouble: feminism and the subversion of identity. New York: Routledge. ISBN 9780415924993.
  112. ↑ West, Candace; Zimmerman, Don H. (1987 թ․ հունիս). «Doing gender». Gender & Society. 1 (2): 125–151. doi:10.1177/0891243287001002002. JSTOR 189945. Pdf.
  113. ↑ Rowe-Finkbeiner, Kristin (2004). The F-Word: Feminism In Jeopardy – Women, Politics and the Future. Seal Press. ISBN 978-1-58005-114-9.
  114. ↑ Rosenberg, Jessica; Gitana Garofalo (Spring 1998). «Riot Grrrl: Revolutions from within – Feminisms and Youth Cultures». Signs. 23 (3): 809–841. doi:10.1086/495289. JSTOR 3175311.
  115. ↑ Code, Lorraine (2004). Encyclopedia of Feminist Theories. London: Routledge. էջ 560. ISBN 978-0-415-30885-4.
  116. ↑ Scanlon, Jennifer (2009). Bad girls go everywhere: the life of Helen Gurley Brown. Oxford University Press. էջեր 94–111. ISBN 978-0-19-534205-5.
  117. ↑ Hollows, Joanne; Moseley, Rachel (2006). Feminism in popular culture. Berg Publishers. էջ 84. ISBN 978-1-84520-223-1.
  118. ↑ Allum, Cynthia (2015 թ․ ապրիլի 9). «82 percent of Americans don't consider themselves feminists, poll shows». The New York Times. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  119. ↑ 119,0 119,1 119,2 Clark, Julia (2014). «Can Men Be Feminists Too? Half (48%) of Men in 15 Country Survey Seem to Think So». Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  120. ↑ Harnois, Catherine E. (2012 թ․ հոկտեմբեր). «Sociological Research on Feminism and the Women's Movement: Ideology, Identity, and Practice». Sociology Compass. 6 (10): 823–832. doi:10.1111/j.1751-9020.2012.00484.x.
  121. ↑ Harnois, Catherine E. (2015 թ․ նոյեմբերի 23). «Race, Ethnicity, Sexuality, and Women's Political Consciousness of Gender». Social Psychology Quarterly. 78 (4): 365–386. doi:10.1177/0190272515607844.
  122. ↑ Harnois, Catherine E. (2016 թ․ նոյեմբերի 15). «Intersectional Masculinities and Gendered Political Consciousness: How Do Race, Ethnicity and Sexuality Shape Men's Awareness of Gender Inequality and Support for Gender Activism?». Sex Roles. 77 (3–4): 141–154. doi:10.1007/s11199-016-0702-2.
  123. ↑ Duggan, Lisa; Hunter, Nan D. (1995). Sex wars: sexual dissent and political culture. New York: Routledge. էջեր 1–14. ISBN 978-0-415-91036-1.
  124. ↑ Hansen, Karen Tranberg; Philipson, Ilene J. (1990). Women, class, and the feminist imagination: a socialist-feminist reader. Philadelphia: Temple University Press. ISBN 978-0-87722-630-7.
  125. ↑ Gerhard, Jane F. (2001). Desiring revolution: second-wave feminism and the rewriting of American sexual thought, 1920 to 1982. New York: Columbia University Press. ISBN 978-0-231-11204-8.
  126. ↑ Leidholdt, Dorchen; Raymond, Janice G. (1990). The Sexual liberals and the attack on feminism. New York: Pergamon Press. ISBN 978-0-08-037457-4.
  127. ↑ Vance, Carole S. Pleasure and Danger: Exploring Female Sexuality. Thorsons Publishers. ISBN 978-0-04-440593-1.
  128. ↑ McBride, Andrew. «Lesbian History».
  129. ↑ Rohana Ariffin; Women's Crisis Centre (Pinang, Malaysia) (1997). Shame, secrecy, and silence: study on rape in Penang. Women's Crisis Centre. ISBN 978-983-99348-0-9. Վերցված է 2011 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
  130. ↑ Bennett L, Manderson L, Astbury J. Mapping a global pandemic: review of current literature on rape, sexual assault and sexual harassment of women Արխիվացված 2012-11-02 Wayback Machine. University of Melbourne, 2000.
  131. ↑ Code, Lorraine (2000). Encyclopedia of feminist theories. Taylor & Francis. էջ 89. ISBN 978-0-415-13274-9.
  132. ↑ Bern, Sandra L., The lenses of gender: transforming the debate on sexual inequality, Yale University Press, 1993, 0-300-05676-1, p. 6.
  133. ↑ Fausto-Sterling, Anne (1992). Myths of Gender: Biological Theories About Women and Men. New York, New York: BasicBooks. ISBN 978-0-465-04792-5.
  134. ↑ Fine, Cordelia (2010). Delusions of Gender: How Our Minds, Society, and Neurosexism Create Difference. W. W. Norton & Company.[Հղում աղբյուրներին]
  135. ↑ Worell, Judith (2000 թ․ սեպտեմբեր). «Feminism in Psychology: Revolution or Evolution?» (PDF). The Annals of the American Academy of Political and Social Science. 571: 183–96. doi:10.1177/0002716200571001013. JSTOR 1049142. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 12-ին.
  136. ↑ Harding, Sandra (1989). «Is There a Feminist Method». In Nancy Tuana (ed.). Feminism & Science. Indiana University Press. էջ 17. ISBN 978-0-253-20525-4.
  137. ↑ Hubbard, Ruth (1990). The Politics of Women's Biology. Rutgers University Press. էջ 16. ISBN 0-8135-1490-8.
  138. ↑ Lindlof, Thomas R.; Taylor, Bryan C. (2002). Qualitative Communication Research Methods. Thousand Oaks, Calif: Sage Publications. էջ 357. ISBN 978-0-7619-2493-7.
  139. ↑ Cortina, L. M.; Curtin, N.; Stewart, A. J. (2012). «Where Is Social Structure in Personality Research? A Feminist Analysis of Publication Trends». Psychology of Women Quarterly. 36 (3): 259–73. doi:10.1177/0361684312448056.
  140. ↑ Hankinson Nelson, Lynn (1997). Feminism, Science, and the Philosophy of Science. Springer. էջ 61. ISBN 978-0-7923-4611-1.
  141. ↑ Anderson, Elizabeth (2011). Edward N. Zalta (ed.). «Feminist Epistemology and Philosophy of Science». Stanford Encyclopedia of Philosophy. Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2011). Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  142. ↑ Mathur, Piyush (1998). «The archigenderic territories: Mansfield park and a handful of dust». Women's Writing. 5 (1): 71–81. doi:10.1080/09699089800200034.
  143. ↑ Echols (1989), էջեր. 269–278.
  144. ↑ Hogan, Kristen (2016). The Feminist Bookstore Movement: Lesbian Antiracism and Feminist Accountability. Durham, North Carolina: Duke University Press.
  145. ↑ Blake Gopnik (2007 թ․ ապրիլի 22). «What Is Feminist Art?». The Washington Post. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 3-ին.
  146. ↑ Helford, Elyce Rae (2005). «Feminist Science Fiction». In Westfahl, Gary (ed.). The Greenwood Encyclopedia of Science Fiction and Fantasy. Greenwood Press. էջեր 289–291. ISBN 978-0-300-04854-4.
  147. ↑ Lips, Hilary M. (1990). «Using Science Fiction to Teach the Psychology of Sex and Gender». Teaching of Psychology. 17 (3): 197–98. doi:10.1207/s15328023top1703_17.
  148. ↑ Shah, Mahvish (2018). «I Know Why The Caged Bird Sings: Angelou's Quest to Truth and Power». Feminism in India.
  149. ↑ Poetry Foundation (2018 թ․ նոյեմբերի 29). «A Change of World». Poetry Foundation.
  150. ↑ 150,0 150,1 Lont, Cynthia (1992). «Women's Music: No Longer a Small Private Party». In Garofalo, Reebee (ed.). Rockin' the Boat: Mass Music & Mass Movements. Cambridge, Massachusetts: South End Press. էջ 242. ISBN 978-0-89608-427-8.
  151. ↑ Mosbacher, Dee (2002). Radical Harmonies. San Francisco, CA: Woman Vision. OCLC 53071762.
  152. ↑ Peraino, Judith A. (2001). «Girls with guitars and other strange stories». Journal of the American Musicological Society. 54 (3): 692–709. doi:10.1525/jams.2001.54.3.692. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  153. ↑ 153,0 153,1 153,2 Beard, David; Gload, Kenneth. 2005. Musicology : The Key Concepts. London and New York: Routledge.
  154. ↑ Duchen, Jessica (2015 թ․ փետրվարի 28). «Why the male domination of classical music might be coming to an end». The Guardian.
  155. ↑ Ncube, Rosina (2013 թ․ սեպտեմբեր). «Sounding Off: Why So Few Women in Audio?». Sound on Sound.
  156. ↑ Kuhn, A.; Radstone, S., eds. (1990). Women's Companion to International Film. Virago. էջ 153.
  157. ↑ Derr, Holly L. (2013 թ․ նոյեմբերի 13). «What really makes a feminist film?». The Atlantic.
  158. ↑ 158,0 158,1 Duby, Georges; Perrot, Michelle; Schmitt Pantel, Pauline (1994). A history of women in the West. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press of Harvard University Press. էջ 600. ISBN 978-0-674-40369-7.
  159. ↑ The Radical Women Manifesto: Socialist Feminist Theory, Program and Organizational Structure. Seattle, WA: Red Letter Press. 2001. ISBN 978-0-932323-11-8.
  160. ↑ Ibárruri, Dolores (1938). Speeches & Articles, 1936–1938. University of Michigan. էջ 263.
  161. ↑ Hägg, Göran (2008). Mussolini: En studie i makt [A study in power] (շվեդերեն). Stockholm: Norstedt. ISBN 978-91-1-301949-9.
  162. ↑ Passmore, Kevin (2003). Women, Gender and Fascism in Europe, 1919–45. Piscataway, N.J.: Rutgers Univ. Press. ISBN 978-0-8135-3308-7.
  163. ↑ 163,0 163,1 Blamires, Cyprian (2006). World Fascism: A Historical Encyclopedia. Vol. 1. ABC-CLIO. էջեր 232–33. ISBN 978-1-57607-940-9.
  164. ↑ 164,0 164,1 Levy, Peter (1998). The Civil Rights Movement. Westport, Conn.: Greenwood Press. ISBN 978-0-313-29854-7.
  165. ↑ Code, Lorraine (2000). «Civil rights». Encyclopedia of Feminist Theories. Taylor & Francis. ISBN 978-0-415-13274-9.
  166. ↑ Roth, Benita (2004). Separate Roads to Feminism: Black, Chicana, and White feminist movements in America's second wave. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-52972-3.
  167. ↑ Winddance Twine, France; Blee, Kathleen M. (2001). Feminism and Antiracism: International struggles for justice. NYU Press. ISBN 978-0-8147-9855-3.[Հղում աղբյուրներին]
  168. ↑ 168,0 168,1 168,2 Peterson, V. Spike (2014). «International/Global Political Economy». In Shepherd, Laura J. (ed.). Gender Matters in Global Politics (2 ed.). Routledge. ISBN 9781134752591.
  169. ↑ Elias, Juanita; Ferguson, Lucy (2014). «Production, Employment, and Consumption». In Shepherd, Laura J. (ed.). Gender Matters in Global Politics. Routledge. ISBN 9781134752591.
  170. ↑ Messer-Davidow, Ellen (2002). Disciplining Feminism: From Social Activism to Academic Discourse. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-2843-8.
  171. ↑ Garner, Bryan, ed. (2014). Black's Law Dictionary (10th ed.). St. Paul, Minn.: Thomson Reuters. էջ 985. ISBN 978-0-314-61300-4. «Feminist jurisprudence examines ... the history of legal and social biases against women, the elimination of those biases in modern law, and the enhancement of women's legal rights and recognition [status] in society.»
  172. ↑ Minda, Gary (1995). Postmodern Legal Movements: Law and Jurisprudence at Century's End. N.Y.C.: NYU Press. էջեր 129–30. ISBN 978-0814755105. «Feminist legal scholars, despite their differences, appear united in claiming that 'masculine' jurisprudence ... fails to acknowledge, let alone respond to, the interests, values, fears, and harms experienced by women.»
  173. ↑ Miller, Casey; Swift, Kate (1988). The Handbook of Nonsexist Writing. N.Y.C.: Harper & Row. էջեր 45, 64, 66. ISBN 978-0061816024.
  174. ↑ Aarts, Bas; McMahon, April, eds. (2006). The Handbook of English Linguistics. Malden, Mass.: Blackwell. ISBN 978-1405113823.
  175. ↑ «Word of the Year 2017».
  176. ↑ Bundesen, Lynne (2007 թ․ մարտի 30). The Feminine Spirit: Recapturing the Heart of Scripture. Jossey-Bass. ISBN 978-0-7879-8495-3.
  177. ↑ Haddad, Mimi (2006). «Egalitarian Pioneers: Betty Friedan or Catherine Booth?» (PDF). Priscilla Papers. 20 (4). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ հուլիսի 13-ին.
  178. ↑ Anderson, Pamela Sue; Clack, Beverley (2004). Feminist philosophy of religion: critical readings. London: Routledge. ISBN 978-0-415-25749-7.
  179. ↑ Badran, Margot (17–23 January 2002). «Islamic Feminism: What's in a Name?». Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  180. ↑ Catalonian Islamic Board (24–27 October 2008). «II International Congress on Islamic Feminism». feminismeislamic.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 14-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 9-ին.
  181. ↑ Gross, Rita M. (1992). Buddhism After Patriarchy: A Feminist History, Analysis, and Reconstruction of Buddhism. Albany, New York: State University of New York Press. էջ 127. ISBN 978-0-7914-1403-3. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  182. ↑ Plaskow, Judith (2003). «Jewish Feminist Thought». In Frank, Daniel H. (ed.). History of Jewish philosophy. Leaman, Oliver. London: Routledge. ISBN 978-0-415-32469-4.
  183. ↑ Marjorie Ingall (2005 թ․ նոյեմբերի 18). «Why are there so many Jewish feminists?». Forward Magazine. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 31-ին.
  184. ↑ Gaylor, Annie Laurie, Woe to the Women: The Bible Tells Me So, Freedom From Religion Foundation, Inc. (1 July 1981) 1-877733-02-4
  185. ↑ Ali, Ayaan Hirsi The Caged Virgin: A Muslim Woman's Cry for Reason, Free Press 2004, 978-0-7432-8833-0
  186. ↑ Miles, Rosalind, Who cooked the Last Supper?,Random House Digital, Inc., 2001, 0-609-80695-5
  187. ↑ Encyclopedia of sex and gender. Detroit, Mich.: Macmillan Reference. 2007. {{cite encyclopedia}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  188. ↑ Pateman, Carole (1988). The Sexual Contract, Stanford: Stanford University Press, p. 207.
  189. ↑ Tickner, Ann J. (2001). «Patriarchy». Routledge Encyclopedia of International Political Economy: Entries PZ. Taylor & Francis. էջեր 1197–98. ISBN 978-0-415-24352-0.
  190. ↑ Sarah Hoagland, Lesbian Ethics: toward new value
  191. ↑ Friedan, Betty. The Second Stage: With a New Introduction. Cambridge, Massachusetts: Harvard Univ. Press, 1981 1986 1991 1998, 1st Harvard Univ. Press pbk. ed. (0-674-79655-1) 1998.
  192. ↑ Bullough, Vern L. Human sexuality: an encyclopedia, Taylor & Francis, 1994, 0-8240-7972-8
  193. ↑ Echols 1989, p. 78 & n. 124 ("124. Interview with Cindy Cisler.") and see p. 119
  194. ↑ Lingard, Bob; Douglas, Peter (1999). Men Engaging Feminisms: Pro-Feminism, Backlashes and Schooling. Buckingham, England: Open University Press. էջ 192. ISBN 978-0-335-19818-4.
  195. ↑ Kimmel, Michael S.; Mosmiller, Thomas E. (1992). Against the Tide: Pro-Feminist Men in the United States, 1776–1990: A Documentary History. Boston: Beacon Press. ISBN 978-0-8070-6767-3.[Հղում աղբյուրներին]
  196. ↑ Simpson, John A.; Weiner, Edmund S.C. (1989), «Anti-feminist», in Simpson, John A.; Weiner, Edmund S. C. (eds.), The Oxford English Dictionary (2nd ed.), Oxford New York: Clarendon Press Oxford University Press, ISBN 9780198611868. {{citation}}: Invalid |ref=harv (օգնություն)
  197. ↑ Kimmel, Michael (2004). «Antifeminism». In Kimmel, Michael; Aronson, Amy (eds.). Men and masculinities a social, cultural, and historical encyclopedia. Santa Barbara, California: ABC-CLIO. էջեր 35–37. ISBN 9781576077740.
  198. ↑ Lukas, Carrie (2006), «Marriage: happier ever after», in Lukas, Carrie (ed.), The politically incorrect guide to women, sex, and feminism, Washington, DC Lanham, Maryland: Regency Publishing, էջ 75, ISBN 9781596980037, «Feminists' assault on marriage also has played a role in devaluing marriage. Radical feminists view marriage as a cruel trap for women, perpetuating patriarchy, and keeping women subservient to men. They lament the roles that women and men tend to assume in traditional marriages, believing that women get the worse deal from the marriage contract.»
  199. ↑ Kassian, Mary (2005), «Introduction: the tsunami of feminism», in Kassian, Mary (ed.), The feminist mystique mistake: the radical impact of feminism on church and culture (2nd ed.), Wheaton, Illinois: Crossway Books, էջ 10, ISBN 9781581345704, «The feminist assault on traditional gender roles and families began in earnest in the 1960s and increasingly turned radical in the 1970s.»
  200. ↑ Schlafly, Phyllis (1977). «Understanding the difference». In Schlafly, Phyllis (ed.). The power of the positive woman. New Rochelle, New York: Arlington House. էջ 12. ISBN 9780870003738. «The second dogma of the women's liberationists is that, of all the injustices perpetuated upon women through the centuries, the most oppressive is the cruel fact that women have babies and men do not. Within the confines of the women's liberationist ideology, therefore, the abolition of this overriding inequality of women becomes the primary goal. This goal must be achieved at any at all costs – to the woman herself, to the baby, to the family, and to society. Women must be made equal to men in their ability not to become pregnant and not to be expected to care for babies they may bring into the world.»
  201. ↑ Gottfried, Paul (2001 թ․ ապրիլի 21). «The trouble with feminism». LewRockwell.com (web magazine). Lew Rockwell. Վերցված է 2006 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
  202. ↑ al-Qaradawi, Yusuf (2008), «Women and family in Islamist discourses: 'When Islam prohibits something, it closes all the avenues of approach to it'», in Calvert, John (ed.), Islamism: a documentary and reference guide, Westport, Conn: Greenwood Press, էջ 62, ISBN 9780313338564, «Islamists are aggrieved at the support of ostensibly Muslim governments for the 'alleged' legal emancipation of women, including granting women the right to vote and hold public office, in addition to limited rights to initiate divorce. Although many Muslim women take pride in the fact that they now perform jobs and enter professions once reserved for men, for most Islamists female employment and legal emancipation are dangerous trends that lead to the dissolution of traditional gender roles associated with the extended family.»

Արտաքին հղումներ

խմբագրել
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆեմինիզմ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆեմինիզմ&oldid=10104530» էջից