Վիքիպեդիա

Մարինա Աբրամովիչ

սերբ կոնցեպտուալ և պերֆորմանս արվեստագետ

Մարինա Աբրամովիչ (սերբական կիրիլիցա՝ Марина Абрамовић, նոյեմբերի 30, 1946(1946-11-30)[1][2][3][…], Բելգրադ, Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Հանրապետություն[4][5][6]), սերբ կոնցեպտուալ և կատարողական արվեստի արտիստ։ Իր գործունեությամբ նա ուսումնասիրում է մարմնի նկարչությունը, տոկունության արվեստը, ֆեմինիստական արվեստը, կատարողի և հանդիսատեսի հարաբերությունները, մարմնի սահմանները և մտքի հնարավորությունները[12]։ Ավելի քան չորս տասնամյակ ակտիվ գործունեություն ծավալելով՝ Աբրամովիչն իրեն անվանում է «պերֆորմանս արվեստի տատիկ»[13]։ Նա ստեղծել է ինքնության նոր հասկացություն՝ ներգրավելով դիտորդների մասնակցությունը՝ կենտրոնանալով «ցավի, արյան և մարմնի ֆիզիկական սահմանների դիմակայման վրա»[14]։ 2007 թվականին նա հիմնադրել է Մարինա Աբրամովիչի ինստիտուտը (MAI), որը շահույթ չհետապնդող հիմնադրամ է կատարողական արվեստի համար[15][16]։

Մարինա Աբրամովիչ
Ծնվել էնոյեմբերի 30, 1946(1946-11-30)[1][2][3][…] (77 տարեկան)
ԾննդավայրԲելգրադ, Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Հանրապետություն[4][5][6]
ԿրթությունԳեղեցիկ արվեստների ակադեմիա (Բելգրադ) (1970) և Զագրեբի գեղարվեստի ակադեմիա (1972)
Քաղաքացիություն Հարավսլավիայի Դաշնային Ժողովրդական Հանրապետություն,  ՀՍՖՀ[7],  Սերբիա և Չեռնոգորիա,  Սերբիա և  Հարավսլավիա[8]
Ազգությունսերբ
Մասնագիտությունperformance artist, լուսանկարիչ, վիդեոնկարիչ, քանդակագործ, հնչյունային նկարիչ, համալսարանի դասախոս, կինոպրոդյուսեր, բեմանկարիչ, կինոռեժիսոր, արվեստագետ և սցենարիստ
Ժանրերկատարողական արվեստ[9]
ԸնտրանիSeven Easy Pieces?, Art must be beautiful… Artist must be beautiful…? և Artist is Present?
Ամուսին(ներ)Նեշա Պարիպովիչ, Պաոլո Կանեվարի և Ուլայ
Պարգևներ և մրցանակներ
marinaabramovic.com
mai.art

Վաղ տարիներ և կրթություն խմբագրել

Աբրամովիչը ծնվել է Բելգրադում (Սերբիա), այն ժամանակ Հարավսլավիայի մաս, 1946 թվականի նոյեմբերի 30-ին։ Հարցազրույցում Աբրամովիչը նկարագրել է իր ընտանիքը որպես «կարմիր բուրժուազիա»[17]։ Նրա մեծ հորեղբայրը Վառնավան էր՝ Սերբ ուղղափառ եկեղեցու պատրիարքը[18][19]։ Չեռնոգորիայում ծնված նրա երկու ծնողներն էլ՝ Դանիցա Ռոսիչը և Վոյին Աբրամովիչը[17], Հարավսլավիայի պարտիզաններ[20] էին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ։ Պատերազմից հետո Աբրամովիչի ծնողները պարգևատրվել են Ժողովրդական հերոսների շքանշանով և պաշտոններ են ստացել Հարավսլավիայի հետպատերազմյան կառավարությունում[17]։

Աբրամովիչին մեծացրել են տատիկն ու պապիկը մինչև վեց տարեկանը։ Նրա տատիկը խիստ հավատացյալ էր, և Աբրամովիչը «իր մանկությունն անցկացրել է եկեղեցում՝ հետևելով [իր] տատիկի ծեսերին՝ առավոտյան մոմեր, քահանան գալիս էր տարբեր առիթներով»[21]։ Երբ նա վեց տարեկան էր, ծնվեց նրա եղբայրը, և նա սկսեց ապրել ծնողների հետ՝ միաժամանակ հաճախելով դաշնամուրի, ֆրանսերենի և անգլերենի դասերի[21]։ Թեև նա արվեստի դասերի չէր հաճախում, նա վաղուց էր հետաքրքրվում արվեստով[21] և մանկուց հաճույքով նկարում էր[17]։

Աբրամովիչը ծնողական տանը դժվար մանկություն է ունեցել. մոր խիստ հսկողության ներքո է մեծացել[22]։ Մայրը ծեծել էր նրան «իբր գլուխգովանության» համար[17]։ 1998 թվականին հրապարակված հարցազրույցում Աբրամովիչը պատմել է, թե ինչպես էր «մայրը ռազմական ոճով ամբողջությամբ վերահսկում ինձ և եղբորս։ Ես չէի կարող գիշերը ժամը 10-ից հետո դուրս գալ տնից մինչև 29 տարեկան… Հարավսլավիայի բոլոր ելույթներս ունեցել եմ մինչև երեկոյան ժամը 10-ը, քանի որ այդ ժամին պետք է տանը լինեի։ Դա լրիվ խելագարություն էր, բայց ամեն ինչ` ինձ կտրելը, մտրակելը, այրելը, կյանքիցս համարյա զրկվելը «Հրե աստղում» — ամեն ինչ ավարտվում էր մինչև երեկոյան ժամը 10-ը»[23]։

2013 թվականին հրապարակված հարցազրույցում Աբրամովիչն ասել է. «Մայրս ու հայրս սարսափելի ամուսնություն են ունեցել»։ Նկարագրելով մի դեպք, երբ հայրը ջարդել է շամպայնի 12 բաժակ ու դուրս եկել տանից, նա ասել է. «Դա իմ մանկության ամենասարսափելի պահն էր»[24]։

1965-1970 թվականներին եղել է Բելգրադի արվեստների ակադեմիայի ուսանողուհի։ 1972 թվականին ավարտել է իր ասպիրանտուրան Խորվաթիայում` Զագրեբի Գեղարվեստի ակադեմիայում։ Այնուհետև վերադարձել է Սերբիա, իսկ 1973-1975 թվականներին դասավանդել է Նովի Սադ Գեղարվեստի ակադեմիայում՝ սկսելով իր առաջին մենահամարները[25]։

1976 թվականին Նեշա Պարիպովիչի հետ ամուսնությունից (1971-1976) հետո, Աբրամովիչը մեկնել է Ամստերդամ մի ստեղծագործություն կատարելու[26], այնուհետև որոշել է մշտական բնակություն հաստատել այնտեղ։

1990-1995 թվականներին Աբրամովիչը եղել է Փարիզի Գեղեցիկ արվեստների ակադեմիայի և Բեռլինի Արվեստի Համալսարանի հրավիրյալ պրոֆեսոր։ 1992-1996 թվականներին նա նաև որպես հրավիրյալ պրոֆեսոր է աշխատել Համբուրգի Գեղարվեստի համալսարանում, իսկ 1997-2004 թվականներին եղել է Բրաունշվեյգի Գեղարվեստի համալսարանի կատարողական արվեստի պրոֆեսոր[27][28]։

Աբրամովիչը պնդում է, որ իրեն զգում է «ոչ սերբ, ոչ էլ չեռնոգորցի», այլ նախկին հարավսլավացի[29]։ «Երբ մարդիկ ինձ հարցնում են, թե որտեղից եմ, ես երբեք չեմ ասում Սերբիա։ Ես միշտ ասում եմ, որ եկել եմ մի երկրից, որն այլևս գոյություն չունի»[17]։ 2016 թվականին Աբրամովիչը հայտարարել է, որ իր կյանքի ընթացքում երեք անգամ աբորտ է արել՝ հավելելով, որ երեխաներ ունենալն «աղետ կլիներ իր աշխատանքի համար»[30][31]։

Գործունեություն խմբագրել

Ռիթմ 10, 1973 խմբագրել

 
Ռուսական խաղի հիմնական տարբերակը սխեմատիկորեն

1973 թվականին Էդինբուրգում իր առաջին ելույթում[32] Աբրամովիչը ուսումնասիրեց ծեսի և ժեստերի տարրերը։ Օգտագործելով քսան դանակ և երկու մագնիտոֆոն՝ արտիստը խաղացել է ռուսական խաղ, որտեղ դանակի ռիթմիկ հարվածներով անցնում էր ձեռքի բացված մատների միջով։ Ամեն անգամ, երբ նա կտրում էր իրեն, նա նոր դանակ էր վերցնում իր առջև դրած տասը տարբեր չափի և ձևի դանակներից։ Գործողությունը ձայնագրվում էր երկու ձայնագրիչներով։ Քսան անգամ իրեն կտրելուց հետո նա հետ էր պտտում ժապավենները, լսում էր ձայները, ֆիքսում և փորձում կրկնել նույն շարժումները՝ փորձելով կրկնել սխալները՝ միաձուլելով անցյալն ու ներկան։ Նրա նպատակն էր բացահայտել մարմնի ֆիզիկական և մտավոր սահմանափակումները՝ ցավն ու դանակահարության ձայները. կրկնվող ձայները և կրկնությունները։ Այս ներկայացմամբ Աբրամովիչը սկսեց դիտարկել կատարողի գիտակցական վիճակը։ «Երբ դուք մտնում եք կատարողական վիճակի մեջ, դուք կարող եք ձեր մարմնին ստիպել անել այնպիսի բաներ, որոնք սովորաբար երբեք չէիք կարող անել»[33]։

Ռիթմ 5, 1974 խմբագրել

Այս ելույթում Աբրամովիչը փորձել է վերարթնացնել ծայրահեղ մարմնական ցավի էներգիան՝ օգտագործելով նավթով լցված մեծ աստղը, որն արտիստը բոցավառեց ներկայացման սկզբում։ Աստղից դուրս կանգնած Աբրամովիչը կտրում է ձեռքերի եղունգները, ոտքերի եղունգները և մազերը։ Դրանց կտորները նա նետեց կրակի մեջ՝ ամեն անգամ ստեղծելով լույսի պոռթկում։ Կոմունիստական հնգաթև աստղի այրումը ներկայացնում էր ֆիզիկական և մտավոր մաքրում, միաժամանակ անդրադառնալով նրա անցյալի քաղաքական ավանդույթներին։ Մաքրման վերջին ակտում Աբրամովիչը ցատկեց բոցերի միջով դեպի մեծ աստղի կենտրոն։ Սկզբում կրակից արձակված լույսի և ծխի պատճառով դիտորդները չհասկացան, որ արտիստը կորցրել է գիտակցությունը աստղի ներսում թթվածնի պակասից։ Սակայն, երբ կրակը շատ մոտեցավ նրա մարմնին, և նա դեռ չէր շարժվում, բժիշկը և մյուսները միջամտեցին և նրան դուրս հանեցին աստղից։

Ավելի ուշ Աբրամովիչն այս փորձի մասին ասել է. «Ես շատ զայրացած էի, քանի որ հասկացա, որ կա ֆիզիկական սահմանափակում։ Երբ կորցնում ես գիտակցությունը, չես կարող ներկա լինել, չես կարող ելույթ ունենալ»[34]։

Ռիթմ 2, 1974 խմբագրել

Ռիթմ 5 ելույթի ընթացքում իր գիտակցության կորստից դրդված՝ Աբրամովիչը ստեղծեց երկու մասից բաղկացած Ռիթմ 2, որպեսզի ներկայացման մեջ ներառի անգիտակից վիճակ։ Նա աշխատանքը կատարեց Զագրեբի Ժամանակակից արվեստի պատկերասրահում, 1974 թվականին։ Առաջին մասում, որը տևեց 50 րոպե, նա ընդունեց մի դեղամիջոց, որը նա նկարագրել է որպես «տրվում է կատատոնիայով տառապող հիվանդին` իրենց մարմնի դիրքը փոխել ստպելու համար»։ Դեղորայքի պատճառով նրա մկանները կտրուկ կծկվեցին, և նա կորցրեց լիարժեք վերահսկողությունը իր մարմնի վրա՝ միաժամանակ գիտակցելով իր հետ կատարվածը։ Տասը րոպե ընդմիջումից հետո նա երկրորդ դեղամիջոցն ընդունեց, որը «տրվում է շիզոֆրենիկ հիվանդներին, որոնք ունեն վարքի ագրեսիվ խանգարումներ՝ նրանց հանգստացնելու համար»։ Ներկայացումն ավարտվեց, երբ դեղորայքի ազդեցությունը թողեց. այն տևեց հինգ ժամ[35][36][37]։

Ռիթմ 4, 1974 խմբագրել

Ռիթմ 4 ելույթը ներկայացվել է Միլանի Galleria Diagramma պատկերասրահում։ Այստեղ Աբրամովիչը միայնակ և մերկ ծնկի էր եկել բարձր հզորությամբ արդյունաբերական օդափոխիչով սենյակում։ Նա դանդաղ մոտենում էր օդափոխիչին՝ փորձելով հնարավորինս շատ օդ շնչել՝ թոքերի սահմանները մեծացնելով։ Շուտով նա կորցնում է գիտակցությունը[38]։

Աբրամովիչի նախորդ` Ռիթմ 5 փորձառությունը, երբ հանդիսատեսը միջամտեց ներկայացմանը, հանգեցրեց նրան, որ նա մշակեց կոնկրետ պլաններ, որպեսզի գիտակցության կորուստը չընդհատի ներկայացումը մինչև դրա ավարտը։ Մինչ ելույթի սկիզբը Աբրամովիչը խնդրել էր օպերատորին կենտրոնանալ միայն իր դեմքի վրա՝ անտեսելով օդափոխիչը։ Դա արվում էր, որ հանդիսատեսը մոռանա նրա անգիտակից վիճակի մասին, և, հետևաբար, դժվար թե միջամտի։ Զավեշտալի է, որ Աբրամովիչի ուշագնացությունից մի քանի րոպե անց օպերատորը հրաժարվել է շարունակել և օգնության է կանչել[38]։

Ռիթմ 0, 1974 խմբագրել

Կատարողի և հանդիսատեսի միջև հարաբերությունների սահմանները ստուգելու համար Աբրամովիչը մշակել է իր ամենադժվար և ամենահայտնի կատարումներից մեկը։ Նա իրեն պասիվ դեր էր վերապահել, իսկ հասարակությունն այն ուժն էր, որն ազդելու էր նրա վրա։

Աբրամովիչը սեղանի վրա դրել էր 72 առարկա, որոնք մարդիկ կարող էին օգտագործել իրենց ուզած ձևով. ցուցանակը տեղեկացնում էր մասնակիցներին, որ նրանք պատասխանատվություն չեն կրում իրենց արարքների համար։ Սեղանին դրված առարկաների մի մասը կարող էին հաճույք պատճառել, իսկ մյուսները կարող էին օգտագործվել մարդուն ցավ պատճառելու կամ վնասելու համար։ Դրանցից էին վարդ, փետուր, մեղր, մտրակ, ձիթապտղի յուղ, մկրատ, սկալպել (վիարաբուժական դանակ), հրացան և մեկ փամփուշտ։

Վեց ժամ շարունակ արտիստը թույլ էր տալիս հանդիսատեսին մանիպուլյացիայի ենթարկել իր մարմինը և առանց հետևանքներից վախենալու գործողություններ կատարել։ Սրանով փորձարկվում էր, թե որքան խոցելի և ագրեսիվ կարող են լինել մարդկային սուբյեկտները, երբ գործողությունները չունեն սոցիալական հետևանքներ։ Սկզբում մասնակիցները շատ բան չէին անում և չափազանց պասիվ էին։ Սակայն, երբ սկսեցին հասկանալ, որ իրենց գործողություններին սահմանափակում չկա, վարքը դարձավ դաժան։ Կատարման ավարտին նրա մարմինը մերկացրել էին, հարձակվել վրան, և նրա կերպարն արժեզրկել այն աստիճան, որը Աբրամովիչն այն նկարագրել է որպես «Մադոննա, մայր և պոռնիկ»[14]։

Իր աշխատանքով Աբրամովիչը հաստատում է իր ինքնությունը ուրիշների տեսանկյունից, սակայն, որ ավելի կարևոր է, յուրաքանչյուր խաղացողի դերերը փոփոխելով, բացահայտվում և ցուցադրվում է ընդհանրապես մարդկության ինքնությունն ու էությունը։ Դրանով անհատական փորձառությունը վերածվում է կոլեկտիվայինի և ստեղծում հզոր ուղերձ։ Աբրամովիչի արվեստը նաև ներկայացնում է կանացի մարմնի օբյեկտիվացումը, քանի որ նա մնում է անշարժ և թույլ է տալիս հանդիսատեսին իր մարմնի հետ վարվել այնպես ինչպես խելքներին կփչի. հանդիսատեսն անցնում է ընդունելի համարվող սահմանները[14]։

Իր մարմինը որպես առարկա ներկայացնելով, Աբրամովիչն ուսումնասիրում է վտանգի և ֆիզիկական հյուծման տարրերը[14]։ Սկզբում մասնակիցները գործում էին զգույշ և պարկեշտ, սակայն ժամանակի ընթացքում (իսկ արտիստը պասիվ էր մնում), մարդիկ սկսում են ավելի ագրեսիվ գործել։ Ինչպես ավելի ուշ նկարագրել է Աբրամովիչը.

  Այն, ինչ ես իմացա, այն էր, որ… եթե թողնես դա հանդիսատեսի վրա, նրանք կարող են սպանել քեզ… Ինձ իսկապես վիրավորված էի զգում. շորերս կտրեցին, վարդի փշեր խրեցին փորիս մեջ, մեկն ատրճանակն ուղղեց գլխիս, մյուսը վերցրեց այն։ Դա ագրեսիվ մթնոլորտ ստեղծեց։ Ուղիղ 6 ժամ հետո, ինչպես պլանավորված էր, կանգնեցի և սկսեցի քայլել դեպի հանդիսատեսը։ Բոլորը փախան, որպեսզի փախչեմ իսկական առճակատումից[39]։  

Աշխատանքներ Ուլայի հետ խմբագրել

 
Մարինա Աբրամովիչը և Ուլայը 1978 թվականին

1976 թվականին, Ամստերդամ տեղափոխվելուց հետո, Աբրամովիչը հանդիպեց Արևմտյան գերմանացի կատարող Ուվե Լայսիեպենին, ով հայտնի էր Ուլայ կեղծանվամբ։ Այդ տարի նրանք սկսեցին միասին ապրել և ելույթներով հանդես գալ։ Երբ Աբրամովիչն ու Ուլայը սկսեցին իրենց համագործակցությունը[26], հիմնական հասկացությունները, որ նրանք ուսումնասիրեցին, էգոն և արտիստական ինքնությունն էին։ Նրանք ստեղծել են «հարաբերական գործեր», որոնք բնութագրվում են մշտական շարժմամբ, փոփոխությամբ, գործընթացով և «art vital»` արվեստի եռանդով[40]։ Սա տասնամյակի ազդեցիկ համատեղ աշխատանքի սկիզբն էր։

Յուրաքանչյուր կատարողին հետաքրքրում էր իրենց մշակութային ժառանգության ավանդույթները և անհատի ծիսական ցանկությունը։ Հետևաբար, նրանք որոշեցին ստեղծել «Ուրիշը» կոչվող կոլեկտիվ էակ և իրենց մասին խոսեցին որպես «երկգլխանի մարմնի» մասեր[41]։ Նրանք հագնվում և վարվում էին երկվորյակների պես և ստեղծել էին լիակատար վստահության հարաբերություններ։ Երբ նրանք սահմանեցին այս ուրվական ինքնությունը, նրանց անհատական ինքնությունը դարձավ ավելի քիչ հասանելի։ Ֆանտոմային գեղարվեստական ինքնությունների վերլուծության ժամանակ Չարլզ Գրինը նշել է, որ դա թույլ է տալիս ավելի խորը հասկանալ արտիստին որպես կատարող, քանի որ այն բացահայտում է «արտիստական եսը հասանելի դարձնելու ինքնաքննարկման համար»[42]։

Աբրամովիչը և Ուլայն իրենց աշխատանքով դիտարկել են մարմնի ֆիզիկական սահմանները և ուսումնասիրել արական և իգական հիմունքները, հոգեկան էներգիան, տրանսցենդենտալ մեդիտացիան և ոչ բանավոր հաղորդակցությունը[40]։ Մինչ որոշ քննադատներ համարել են գոյության հերմաֆրոդիտային վիճակի գաղափարը որպես ֆեմինիստական պնդում, Աբրամովիչն ինքը հերքում է` այն համարելով գիտակցված կոնցեպտ։ Նա պնդում է, որ մարմնի հետ կատարած իր ուսումնասիրությունները հիմնականում վերաբերվել են մարմնին՝ որպես առանձին միավորի, մի միտում, որը գալիս է իր ծնողների զինվորական անցյալից։ Գենդերային գաղափարախոսություններով զբաղվելու փոխարեն՝ Աբրամովիչ-Ուլայ զույգը ուսումնասիրել է գիտակցության ծայրահեղ վիճակները և ճարտարապետական տարածության հետ նրանց հարաբերությունները։ Նրանք մշակել են մի շարք աշխատանքներ, որոնցում նրանց մարմինները լրացուցիչ տարածքներ էին ստեղծում հանդիսատեսի հետ փոխազդեցության համար։ Քննարկելով իր կատարողական պատմության այս փուլը, Աբրամովիչն ասել է. «Այս հարաբերությունների հիմնական խնդիրն այն էր, թե ինչ անել երկու արտիստների էգոների հետ։ Ես պետք է հասկանայի, թե ինչպես մի կողմ դնեմ իմ էգոն, ինչպես արել էր նա, կեցության ինչ-որ հերմաֆրոդիտային վիճակի պես բան ստեղծելու համար, որը մենք անվանեցինք ես-ի մահ»[43]։

  • «Հարաբերություն տարածության մեջ» (Relation in Space, 1976) ելույթում նրանք մեկ ժամ շարունակ բախվել են միմյանց՝ խառնելով արական և իգական էներգիան երրորդ բաղադրիչի մեջ, որը կոչվում է «այդ ինքը» (that self)[26]:
  • «Հարաբերություններ շարժման մեջ» (Relation in Movement 1977) ելույթում զույգը մեքենան վարում էր թանգարանի ներսում` կատարելով 365 շրջան. Մեքենայից սև հեղուկ էր ծորում, որը ձևավորում էր մի տեսակ քանդակ, որի յուրաքանչյուր շրջանը ներկայացնում էր մեկ տարի։ (365 պտույտից հետո գաղափարն այն էր, որ նրանք մտան Նոր հազարամյակ)։
  • «Հարաբերություններ ժամանակի մեջ» (Relation in Time, 1977) ելույթում նրանք մեջք-մեջի նստել են տասնվեց ժամ իրար միահյուսված մազերով։ Այնուհետև նրանք թույլ տվեցին հանրությանը մտնել սենյակ՝ տեսնելու, թե արդյոք նրանք կկարողանան օգտագործել հասարակության էներգիան՝ իրենց հնարավորության սահմաններն է'լ ավելի երկարաձգելու համար։ Նրանք դիմացան ևս մեկ ժամ[44]։
  • Շնչել/արտաշնչել (Breathing In/Breathing Out) ստեղծելու համար երկու արվեստագետները միացնում էին իրենց բերանները և ներս էին վերցնում միմյանց արտաշնչած շունչները, մինչև սպառեին ողջ հասանելի թթվածինը։ Ներկայացման սկզբից 19 րոպե անց նրանք հեռացան միմյանցից. թոքերը լցված էին ածխաթթու գազով։ Այս անձնական նյութը ուսումնասիրում էր անհատի ունակության գաղափարը՝ կլանելու մեկ այլ մարդու կյանքը՝ փոխանակելով և ոչնչացնելով այն։
  • Իմպոնդերաբիայում (Imponderabilia, 1977, վերարտադրվել է 2010-ին) երկու հակառակ սեռի կատարողներ, երկուսն էլ ամբողջովին մերկ, կանգնած են նեղ դռան արանքում։ Ներկաները նրանց միջով խցկվելով պետք է անցնեն` միաժամանակ ընտրելով, թե դեմքն ում կողմն ուղղել[26]։
  • AAA-AAA-ում (1978 թ.) երկու արտիստները կանգնած են դեմ առ դեմ և բաց բերանով երկար A են ասում։ Նրանք աստիճանաբար ավելի ու ավելի էին մոտենում, մինչև որ ի վերջո սկսեցին բղավել ուղիղ միմյանց բերանների մեջ։ Այս ներկայացումը ցույց տվեց նրանց հետաքրքրությունը տոկունության և երկարատևության նկատմամբ[44]։
  • 1980 թվականին նրանք Դուբլինի արվեստի ցուցահանդեսում կատարեցին «Հենման էներգիա» (Rest Energy) վստահություն խորհրդանշող նախագիծը, որտեղ երկուսով իրենց մարմնի ծանրությամբ հավասարակշռում էին միմյանց աղեղի և նետի հակառակ կողմերում, իսկ նետի ծայրն ուղղված էր Աբրամովիչի սրտին։ Գրեթե առանց ջանք գործադրելու Ուլայը կարող էր հեշտությամբ մեկ մատի շարժումով սպանել Աբրամովիչին։ Սա, կարծես, խորհրդանշում է տղամարդկանց գերակայությունը և թե ինչպիսի առավելություն ունեն նրանք հասարակության մեջ կանանց նկատմամբ։ Բացի այդ, աղեղնափայտը պահում էր Աբրամովիչը, իսկ այն ուղղված է դեպի իրեն։ Աղեղնափայտը աղեղի ամենակարևոր մասն է։ Մի բան է, եթե Ուլայն աղեղն ուղղեր Աբրամովիչին, բայց բռնելով աղեղնափայտը, ասես Աբրամովիչն աջակցում է Ուլային խլել իր կյանքը[26][45]։

1981-1987 թվականներին զույգը կատարել է Nightsea Crossing-ը քսաներկու ներկայացումներով։ Նրանք օրական յոթ ժամ լուռ նստում էին իրար դիմաց՝ աթոռների վրա[44]։

1988 թվականին, մի քանի տարվա լարված հարաբերություններից հետո, Աբրամովիչն ու Ուլայը որոշեցին հոգևոր ճանապարհորդություն կատարել, որը կավարտի նրանց հարաբերությունները։ Նրանցից յուրաքանչյուրը քայլեց Չինական մեծ պարիսպով, որը կոչվում էր Սիրահարներ, սկսելով երկու հակադիր ծայրերից` հանդիպեցին մեջտեղում։ Ինչպես նկարագրել է Աբրամովիչը. «Այդ զբոսանքը դարձավ ամբողջական անձնական դրամա։ Ուլայը սկսեց Գոբի անապատից, իսկ ես՝ Դեղին ծովից։ Այն բանից հետո, երբ մեզանից յուրաքանչյուրը քայլեց 2500 կմ, մենք հանդիպեցինք մեջտեղում և հրաժեշտ տվեցինք»[46]։

Աբրամովիչը երազում էր մտահղացել այս զբոսանքը, և դա ապահովել է այն, ինչ, իր կարծիքով, տեղին, ռոմանտիկ ավարտ է միստիցիզմով, էներգիայով և գրավչությամբ լի հարաբերությունների համար։ Նա ավելի ուշ նկարագրել է այդ գործընթացը. «Մեզ անհրաժեշտ էր ավարտի որոշակի ձև՝ այս հսկայական տարածությունն անցնելով միմյանց մոտ քայլելով հասնելուց հետո։ Դա շատ մարդկային է։ Դա ինչ-որ առումով ավելի դրամատիկ է, ավելի շատ նման է ֆիլմի ավարտին… Որովհետև, ի վերջո, դու իսկապես մենակ ես, ինչ էլ անես»[46]։

Աբրամովիչն իր զբոսանքի ընթացքում վերաիմաստավորել է իր կապը ֆիզիկական աշխարհի և բնության հետ։ Նա զգացել է, թե ինչպես են գետնի մեջ եղած մետաղներն ազդում իր տրամադրության և կեցության վիճակի վրա։ Նա նաև խորհել է չինական առասպելների մասին, որոնցում Մեծ պատը նկարագրվել է որպես «էներգիայի վիշապ»։ Այդ աշխատանքը կատարելու համար Չինաստանի կառավարությունից թույլտվություն ստանալը տևել է ութ տարի։ Այդ ընթացքում նրանց հարաբերությունները լիովին լուծարվել էին։

Ուլայն ընդդեմ Աբրամովիչի հայց խմբագրել

2010 թվականի MoMA-ի իր հետահայաց ցուցադրության ժամանակ Աբրամովիչը ներկայացրել է «Արտիստը ներկա է» (The Artist Is Present) պերֆորմանսը, որտեղ նա կիսում էր լռության շրջանը յուրաքանչյուր անծանոթի հետ, ով նստում էր իր առջև։ Թեև «նրանք հանդիպել և խոսել էին բացման առավոտյան»[47], Աբրամովիչը խորապես զգացմունքային է արձագանքել Ուլայի ներկայությանը, երբ նրանք հանդիպել են սեղանի երկու կողմերում. Աբրամովիչը ձեռքերը մեկնելով ձգվել է դեպի Ուլայը և արտասվել[48]։

2015 թվականի նոյեմբերին Ուլայն ըդդեմ Աբրամովիչի դատական հայց է ներկայացրել՝ պնդելով, որ նա իրեն անբավարար հոնորարներ է վճարել՝ համաձայն 1999 թվականի պայմանագրի պայմանների, որը ներառում էր նրանց համատեղ աշխատանքների վաճառքը[49][50], իսկ մեկ տարի անց՝ 2016 թվականի սեպտեմբերին, Աբրամովիչը պարտավորվել է Ուլային վճարել 250,000 եվրո։ Իր վճռում Ամստերդամի դատարանը գտել է, որ Ուլայն իրավունք ունի ստանալ 20% զուտ հոնորարներ իրենց գործերի վաճառքից, ինչպես նշված է 1999 թվականի սկզբնական պայմանագրում, և Աբրամովիչին պարտավորեցրել է հետին թվով վճարել ավելի քան 250,000 եվրոյի հոնորարները, ինչպես նաև ավելի քան 23 000 եվրո դատական ծախսերի համար[51]։ Բացի այդ, նրան հանձնարարվել է ամբողջական հավատարմագրում տրամադրել «Ուլայ/Աբրամովիչ» 1976-1980 թվականների և «Աբրամովիչ/Ուլայ»՝ 1981-1988 թվականների համատեղ ախատանքի համար։

Հայելու մաքրում, 1995 խմբագրել

 
Մարինա Աբրամովիչի փերֆորմանսը Ստոկհոլմում 2017 թվականին

«Հայելու մաքրում» (Cleaning the Mirror) կատարումը բաղկացած էր հինգ մոնիտորներից, որոնք ցուցադրում էին կադրեր, որոնցում Աբրամովիչը մաքրում է իր գոգին դրված մռայլ մարդկային կմախքը։ Նա եռանդով մաքրում է կմախքի տարբեր մասերը օճառաջրով։ Յուրաքանչյուր մոնիտոր ուղղված է կմախքի մի հատվածին՝ գլխին, կոնքին, կողերին, ձեռքերին և ոտքերին։ Յուրաքանչյուր տեսահոլովակ նկարահանվում է իր ձայնով՝ գրանցելով համընկնումները։ Կմախքի մաքրվելուն զուգընթաց Աբրամովիչն աստիճանաբար ծածկվում է մոխրագույն կեղտով, որը կմախքի վրա էր եղել։ Այս երեք ժամ տևողությամբ ներկայացումը լցված է տիբեթյան մահվան ծեսերի փոխաբերություններով, որոնք աշակերտներին պատրաստում են մահկանացու կյանքի հետ ամբողջական լինել։ Ներկայացումը երեք մասից բաղկացած շարք է։ Հայելու մաքրում թիվ 1, որը ներկայացվել է Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում և տևել է երեք ժամ։ Հայելու մաքրում թիվ 2, որը կատարվել է Օքսֆորդի համալսարանում և տևել է 90 րոպե։ Հայելու մաքրում թիվ 3, որը կատարվել է Օքսֆորդի հնագիտության և մարդաբանության ուղղվածություն ունեցող Փիթ Ռիվերս թանգարանում և տևել է հինգ ժամ[52]։

Հոգու պատրաստում, 1996 խմբագրել

Աբրամովիչը համագործակցել է Յակոբ Սամուելի հետ՝ 1996 թվականին ստեղծելով «աֆրոդիզիակ բաղադրատոմսերի» խոհարարական գիրքը, որը կոչվում է «Հոգու պատրաստում» (Spirit Cooking): Այս «բաղադրատոմսերը» նախատեսված էին «գործողությունների կամ մտքերի ոգեշնչող հրահանգներ» տալւ համար[53]։ Օրինակ, բաղադրատոմսերից մեկը կոչ է անում «13000 գրամ խանդ», իսկ մյուսում ասվում է «խառնել թարմ կրծքի կաթը թարմ սերմի կաթով»[54]։ Աշխատանքը ոգեշնչվել է այն ժողովրդական համոզմունքից, որ ուրվականները սնվում են ոչ նյութական բաներից, ինչպիսիք են լույսը, ձայնը և զգացմունքները[55]։

1997 թվականին Աբրամովիչը ստեղծել է Spirit Cooking մուլտիմեդային ինստալացիա։ Սա ի սկզբանե տեղադրվել է Հռոմի Զերինթիայի ժամանակակից արվեստի ասոցիացիայում (Zerynthia Associazione per l'Arte Contemporanea) և պատկերասրահի սպիտակ պատերի վրա խոզի արյամբ «առեղծվածային բռնի բաղադրատոմսերի հրահանգներ» էին գրված[56]։ Ըստ Ալեքսա Գոտհարդի, աշխատանքը «մեկնաբանում է այն, որ մարդկությունն ապավինում է ծեսերին՝ իրենց կյանքը կազմակերպելու և օրինականացնելու և իրենց մարմինների կարիքներն ապահովելու համար»[57]։

Աբրամովիչը նաև հրատարակել է Spirit Cooking խոհարարական գիրք, որը պարունակում է կոմիկո-միստիկական, ինքնօգնության հրահանգներ, որոնք նախատեսված են պարզապես պոեզիա լինելու համար։ Spirit Cooking-ը հետագայում վերածվել է ընթրիքի ժամանցի ձևի, որը Աբրամովիչը երբեմն կազմակերպում է կոլեկցիոներների, նվիրաբերողների և ընկերների համար[58]։

Բալկանյան բարոկկո, 1997 խմբագրել

 
Մարինա Աբրամովիչ. Մաքրողը Բալկանյան բարոկկո (Ոսկորներ) 1997 թվական

Այս ծրագրում Աբրամովիչը չորս օրվա ընթացքում եռանդով մաքրում էր կովի հազարավոր արյունոտ ոսկորներ՝ նկատի ունենալով 1990-ականներին Բալկաններում տեղի ունեցած էթնիկ զտումները։ Այս ներկայացումը Վենետիկի 47-րդ բիենալեի «Ոսկե առյուծ» մրցանակին է արժանացել[59] և համաշխարհային հռչակ բերել Մարինա Աբրամովիչին[60]։

Աբրամովիչը ստեղծել է «բալկանյան բարոկկո» (Balkan Baroque) նախագիծը՝ որպես պատասխան Բոսնիայի պատերազմին։ Նա հիշում է, որ արվեստագետներից շատերն անմիջապես արձագանքեցին` ստեղծագործություններ ստեղծելով և բողոքելով պատերազմի հետևանքների և սարսափների մասին։ Աբրամովիչը չի կարողացել ինքն իրեն ստիպել այդքան անմիջապես աշխատանք ստեղծել այդ հարցի շուրջ, քանի որ այն նրա սրտին շատ մոտ էր։ Ի վերջո, Աբրամովիչը վերադարձել է Բելգրադ, որտեղ հարցազրույց է վերցրել մորից, հորից և առնետ որսացողից, ով 35 տարին շարունակ առնետ էր բռնում[61]։ Այնուհետև նա ներառել է այս հարցազրույցները իր ստեղծագործության մեջ, ինչպես նաև տեսահոլովակներ հոր ձեռքերով, հայրը ատրճանակը բռնած և մայրը ցույց է տալիս դատարկ ձեռքերը, այնուհետև ձեռքերը խաչելով ծածկում է աչքերը, Աբրամովիչը բժշկական խալաթով պատմում է առնետ բռնողի պատմությունը, որից հետո պարում է հունգարական Չարդաշ պարը։ Այս տեսակոլոակներին զուգընթաց Աբրամովիչը` նստած ոսկորների մեծ կույտի մեջ, ջանադրաբար լվանում է դրանք[62]։

Ներկայացումը տեղի է ունեցել 1997 թվականին Վենետիկում։ Աբրամովիչը հիշում է ոսկորներից դուրս եկող որդերն ու անտանելի գարշահոտը. այդ ամառ Վենետիկում չափազանց շոգ էր[61]։ Աբրամովիչը բացատրում է, որ ոսկորները մաքուր մաքրելու, արյունը հեռացնելն անհնար գաղափար է։ Բանն այն է, որ Աբրամովիչը փորձում է ասել, որ արյունը հնարավոր չէ լվանալ ոսկորներից և ձեռքերից, ինչպես որ պատերազմը չի կարող մաքրվել ամոթից։ Նա ցանկանում էր, որ ներկայացման պատկերները խոսեն ոչ միայն Բոսնիայի պատերազմի, այլ ցանկացած պատերազմի մասին, աշխարհի ցանկացած կետում[61]։

Յոթ անկաշկանդ պիեսներ, 2005 խմբագրել

 
Աբրամովիչը ներկայացնում է Բրյուս Նաումանի Մարմնի ճնշումը պիեսը, Գուգենհայմի թանգարան, 2005 թվական

2005 թվականի նոյեմբերի 9-ից Աբրամովիչը Նյու Յորքի Գուգենհայմի թանգարանում ներկայացրել է «Յոթ անկաշկանդ պիեսներ» (Seven Easy Pieces)։ Յոթ անընդմեջ գիշերներ յոթ ժամ շարունակ նա վերստեղծել է հինգ արտիստների գործերը, որոնք առաջին անգամ կատարվել էին 1960-ական և 1970-ական թվականներին, ի լրումն վերակերտել է իր սեփական` «Թոմասի շուրթերը» գործը, իսկ վերջին գիշերը նոր ներկայացում է ներկայացրել[63]։ Ներկայացումները ծանր էին, պահանջում էին արտիստի և՛ ֆիզիկական, և՛ մտավոր կենտրոնացում։ Աբրամովիչի ներկայացումներում ներառված էին Ջինա Փանեի 1973 թվականին կատարած «The Conditioning» ստեղծագործության կատարումները, որոնք պահանջում էին պառկել մահճակալի կարկասի վրա՝ կախված վառվող մոմերով ցանցի վերևում, և Վիտո Ակկոնչիի 1972 թվականի ներկայացումը, որտեղ արտիստը ձեռնաշարժությամբ էր զբաղվում պատկերասրահի հատակի տախտակների տակ, երբ այցելուները քայլում էին գլխավերևում։ Ենթադրվում է, որ Աբրամովիչը կրկին կատարել է այս գործերը՝ ի պատիվ անցյալի, թեև ներկայացումներից շատերը փոփոխել են բնօրինակների համեմատ[64]։

Այս նախագծի շրջանակներում ներկայացված յոթ պերֆորմանսներն էին.

  1. Բրյուս Նաումանի «Մարմնի ճնշում» (Body Pressure, 1974)
  2. Վիտո Ակոնչիի «Սերմնամարգ» (Seedbed, 1972)
  3. Վալի Էքսպորտի «Գործողության վարտիք։ Սեռական օրգանների խուճապ» (Action Pants. Genital Panic, 1969)
  4. Ջինա Փեյնի «Պայմանական ռեֆլեքսները» (The Conditioning, 1973)
  5. Յոզեֆ Բոյսի «Ինչպես բացատրել նկարները սատկած նապաստակին» (How to Explain Pictures to a Dead Hare, 1965)
  6. Աբրամովիչի սեփական պերֆորմանսը` «Թոմասի շուրթեր» (Thomas Lips, 1975)
  7. Աբրամովիչի սեփական պերֆորմանսը` «Մտնելով մյուս կողմը» (Entering the Other Side, 2005):

Արտիստը ներկա է. 2010 թվականի մարտ խմբագրել

 
Աբրամովիչի Արտիստը ներկայացնում է պերֆորմանը Ժամանակակից արվեստի թանգարանում 2010 թվականի մարտին

2010 թվականի մարտի 14-ից մինչև մայիսի 31-ը Նյու Յորքի Ժամանակակից արվեստի թանգարանում (MoMA) տեղի ունեցավ Աբրամովիչի աշխատանքների հետահայաց և կատարողական մեծ վերականգնում՝ MoMA-ի պատմության մեջ կատարողական արվեստի ամենամեծ ցուցահանդեսը, որը վարում էր Կլաուս Բիզենբախը[65]։ Բիեզենբախն է ընտրել ներկայացման վերնագիրը, որը վերաբերում էր այն փաստին, որ ամբողջ ներկայացման ընթացքում «արտիստը կլինի հենց այնտեղ` պատկերասրահում կամ թանգարանում»[66]։

Ցուցահանդեսի ընթացքում Աբրամովիչը կատարեց The Artist Is Present[67], որը 736 ժամ 30 րոպե տևողությամբ ստատիկ, լուռ ստեղծագործություն է, որտեղ նա անշարժ նստած էր թանգարանի ատրիումում, իսկ հանդիսատեսին հերթով հրավիրում էին նստել նրա դիմաց[68]։ Շոուի բացման գիշերը Ուլայի հայտնվելը անակնկալ էր Աբրամովիչի համար[69]։

Աբրամովիչը նստած էր MoMA-ի երկրորդ հարկի ատրիումի հատակին ժապավենով գծված ուղղանկյան մեջ դրված աթոռին։ Թատրոնի լույսերն լուսավորում էին նրա աթոռը և նրա դիմաց նստողի աթոռը[70]։ Հերթում սպասող այցելուներին հրավիրում էին առանձին նստել արտիստի դիմաց, մինչ նա պահում էր տեսողական կապը նրանց հետ։ Ցուցահանդեսի բացումից մի քանի օր անց այցելուները սկսեցին հավաքվել ատրիումում, ամեն առավոտ հավաքվում էին ցուցահանդեսի բացումից առաջ, որպեսզի Աբրամովիչի հետ նստելու հերթում հնարավորինս առաջ լինեին։ Այցելուների մեծ մասը արտիստի հետ նստում էր հինգ րոպե կամ ավելի քիչ, մի քանիսը նստել են մի ամբողջ օր[71]։

Հերթը թանգարանի անվտանգության աշխատակիցների ուշադրությանը չի արժանացել մինչև ցուցահանդեսի վերջին օրը, երբ մի այցելու փսխեց հերթում, իսկ մյուսը սկսեց մերկանալ։ Հերթագրված այցելուների լարվածությունը կարող էր առաջանալ այն գիտակցումից, որ ինքան Աբրամովիչի հետ երկար էին նստում մյուս այցելուները, այնքան ավելի քիչ րոպեներ էին մնում, իրենց համար։ Միանգամից ժամերով նստելու ծանր բնույթի պատճառով, արվեստասերներից ոմանք ենթադրում էին, թե Աբրամովիչը մեծահասակների տակդիր է կրում՝ միզելու համար շարժվելու անհրաժեշտություն չզգալու համար։ Մյուսները կենտրոնացել էին մի նստողից հետո մյուսի նստելու միջև կատարած նրա շարժումների վրա, քանի որ ամբողջ ընթացքում արվեստագետի վարքը փոփոխվել է միայն այն դեպքերում, երբ նա լալիս էր, երբ նրա դիմաց նստածը լալիս էր, և ցուցահանդեսի առաջին այցելուներից մեկի՝ Ուլայի հետ ֆիզիկական շփման պահը, երբ Աբրամովիչը չկարողացավ զսպել զգացմունքները և բռնեց նրա ձեռքերը։

Այս պերֆորմանսի ընթացքում Աբրամովիչը նստել է 1545 մասնակիցների դիմաց, այդ թվում էին Կլաուս Բիզենբախը, Ջեյմս Ֆրանկոն, Լու Ռիդը, Ալան Ռիկմանը, Ջեմայմա Քըրքը, Ջենիֆեր Քարփենթերը և Բյորկը։ Նստողներին ասված էր չդիպչել և չխոսել արտիստի հետ։ Ցուցահանդեսի ավարտին հարյուրավոր այցելուներ ամբողջ գիշեր հերթ էին կանգնել թանգարանի մոտ՝ հաջորդ առավոտ հերթում տեղ ապահովելու համար։ Աբրամովիչը ելույթն ավարտեց՝ իր աթոռից սայթաքելով և ոտքի ելնելով քաջալերող մեծաթիվ ամբոխի առաջ։

Ֆեյսբուքում ստեղծվել է «նստողներին» աջակցող խումբ՝ «Նստել Մարինայի հետ»[72], ինչպես նաև «Մարինա Աբրամովիչն ինձ լացացրել է» բլոգը[73]։ Իտալացի լուսանկարիչ Մարկո Անելին նկարել է Աբրամովիչի դիմաց նստած բոլոր մարդկանց դիմանկարները, որոնք տպագրվել են Flickr վեբկայքում[74], տպագրվել են գրքում[75] և ցուցադրվել Նյու Յորքի Դանզիգեր պատկերասրահում (Danziger Gallery) ցուցադրված ցուցահանդեսում[76]։

Աբրամովիչն ասել է, որ շոուն փոխել է իր կյանքն «ամբողջովին. ամեն հնարավոր տարր, յուրաքանչյուր ֆիզիկական էմոցիա»։ Այն բանից հետո, երբ Լեդի Գագան տեսավ շոուն և գովազդեց այն, Աբրամովիչը գտավ նոր հանդիսատես. «Այսպիսով, 12 - 14 տարեկանից մինչև մոտ 18 տարեկան երեխաները, հասարակությունը, որը սովորաբար չի գնում թանգարան, ովքեր չեն խոսում կատարողական արվեստի մասին կամ նույնիսկ չգիտեն, թե դա ինչ է, սկսեցին գալ Լեդի Գագայի շնորհիվ։ Եվ նրանք տեսան շոուն, հետո սկսեցին էլի գալ։ Եվ այդպես ես ստանում եմ բոլորովին նոր հանդիսատես»[77]։ 2011 թվականի սեպտեմբերին Փիփին Բարը (Pippin Barr) թողարկեց Աբրամովիչի կատարման տեսախաղի տարբերակը[78]։ 2013 թվականին Complex սոցիալական մեդիայից Դեյլ Էյզինգերը «Արտիստը ներկա է» պերֆորմանսին հատկացրել է իններորդ տեղը (Ռիթմ 0-ի հետ մեկտեղ) իր լավագույն կատարողական արվեստի գործերի ցանկում[79]։

Այլ խմբագրել

 
Մարինա Աբրամովիչը 72-րդ ամենամյա Peabody մրցանակաբաշխության ժամանակ, 2013 թվական

2009 թվականին Աբրամովիչը նկարահանվել է Կիարա Կլեմենտեի «Մեր քաղաքային երազներ» (Our City Dreams) վավերագրական ֆիլմում և համանուն գրքում։ Ըստ հրատարակչի` ներկայացված հինգ արտիստներից յուրաքանչյուրը, որոնց թվում են նաև Սվունը, Գադա Ամերը, Կիկի Սմիթը և Նենսի Սփերոն, «ունի գործելու կիրք, որն անբաժանելի է Նյու Յորքի հանդեպ նրանց նվիրվածությունից»[80]։ Աբրամովիչը նաև ներկայացված է առանձին վավերագրական ֆիլմով` «Մարինա Աբրամովիչ. նկարիչը ներկա է» վերնագրով, որը հիմնված է նրա կյանքի և կատարման վրա 2010 թվականին Ժամանակակից արվեստի թանգարանում իր «Նկարիչը ներկա է» ռետրոսպեկտիվում։ Ֆիլմը հեռարձակվել է 2010 թվականին Միացյալ Նահանգները HBO հեռուստաալիքով[81] և 2012 թվականին արժանացավ Peabody մրցանակին[82]։ 2011 թվականի հունվարին Աբրամովիչը սերբական ELLE ամսագրի շապիկին էր, լուսանկարված Դուշան Ռելժինի կողմից։ Քիմ Սթենլի Ռոբինսոնի 2312 գիտաֆանտաստիկ վեպում հիշատակվում է կատարողական արվեստի մի ոճ, որը հայտնի է որպես «աբրամովիչներ»։

Աբրամովիչի համաշխարհային պրեմիերայի ինստալյացիան ցուցադրվել է Տորոնտոյի Trinity Bellwoods այգում, որպես Luminato փառատոնի մի մաս 2013 թվականի հունիսին։ Աբրամովիչը նաև Ռոբերտ Ուիլսոնի հետ միասին հանդիսանում է «Մարինա Աբրամովիչի կյանքն ու մահը» թատերական բեմադրության համահեղինակը, որի հյուսիսամերիկյան պրեմիերան կայացել է դեկտեմբերին, Park Avenue Armory-ում[83]։

2007- թվականին Աբրամովիչը Նյու Յորքի Հուդզոն քաղաքում ստեղծել է Մարինա Աբրամովիչի ինստիտուտ (MAI)[84], որը շահույթ չհետապնդող հիմնադրամ է կատարողական արվեստի համար, զբաղեցնում է 33,000 քառակուսի ոտնաչափ տարածություն։ Նա նաև հիմնել է կատարողական ինստիտուտ Սան Ֆրանցիսկոյում[40]։ Նա Լոնդոնում գործող Live Art Development Agency-ի հովանավորն է[85]։

2014 թվականի հունիսին նա Լոնդոնի Serpentine պատկերասրահում ներկայացրել է նոր ստեղծագործություն, որը կոչվում է 512 ժամ[86]։ Sean Kelly Gallery-ի կողմից հյուրընկալվող Գեներատոր ներկայացումում (Generator, դեկտեմբերի 6, 2014)[87] մասնակիցները կապում են աչքերը և կրում են ձայնը խլացնող ականջակալներ ոչնչությունը ուսումնասիրելու համար։

2016 թվականի նոյեմբերի 30-ին իր 70-ամյակի «Մարինա 70» վերնագրով տոնակատարության կապակցությամբ Աբրամովիչը ելույթ է ունեցել Գուգենհայմի թանգարանում (վերջին անգամ այնտեղ ելույ էր ունեցել տասնմեկ տարի առաջ)։ Երեկոյի առաջին մասը, որը վերնագրված էր «Լռություն», տևել է 70 րոպե՝ ավարտվելով արտիստի կողմից խփված գոնգի հարվածով։ Որից հետո եսկսվել է ներկայացման երկրորդ մասը՝ «Զվարճանք», որի ժամանակ Աբրամովիչը բեմ է բարձրացել՝ խոսքով դիմելով հանդիսատեսին, նախքան անգլիացի երգչուհի և վիզուալ արտիստ ANOHNI-ին սև մեծ գլխարկի տակ ծածկված My Way երգը կատարելը[88]։

2015 թվականի մարտին Աբրամովիչը ներկայացրեց TED-ի ելույթը «Արվեստ՝ ստեղծված վստահությունից, խոցելիությունից և կապից» վերնագրով[89]։

2019 թվականին ամերիկյան IFC հետուստաալիքով «Վավերագրությունն այսօր» (Documentary Now!) կեղծ-վավերագրական (Mockumentary) շոուն պարոդիկացրել է Աբրամովիչի աշխատանքը և Մարինա Աբրամովիչ. նկարիչը ներկա է վավերագրական ֆիլմը։ «Սպասում է արտիստին» վերնագրված դրվագում նկարահանվել են Քեյթ Բլանշեթը՝ որպես Իզաբելլա Բարտա (Աբրամովիչ) և Ֆրեդ Արմիզենը՝ որպես Դիմո (Ուլայ)։

2020 թվականի սեպտեմբերի 26-ին նախատեսված նրա առաջին խոշոր ցուցահանդեսը Մեծ Բրիտանիայում Արվեստի թագավորական ակադեմիայում տեղափոխվել է 2021 թվականի աշուն՝ COVID-19 համավարակի պատճառով։ Ցուցահանդեսը «համախմբելու է նրա 50-ամյա կարիերան ընդգրկող աշխատանքները, ինչպես նաև նոր գործեր, որոնք ստեղծվել են հատուկ այս պատկերասրահի համար։ Քանի որ Աբրամովիչը մոտենում է իր 75-amjakin, նրա նոր աշխատանքն արտացոլում է նկարչի մարմնի փոփոխությունները և ուսումնասիրում նրա ընկալումը կյանքի և մահվան միջև անցման վերաբերյալ»[90]։

2021 թվականին նա բացել է Արտասվելու բյուրեղյա պատը հուշարձանը Ուկրաինայում Հոլոքոստի ջարդի վայրում՝ Բաբի Յար հուշահամալիրում (Կիև)[91]։

Մերժված ներկայացումներ խմբագրել

Աբրամովիչն իր կարիերայի ընթացքում առաջարկել էր մի քանի ներկայացումներ, որոնք երբեք չեն կատարվել։ Այդպիսի առաջարկներից մեկը վերնագրված էր «Արի ինձ հետ լվացվելու»։ Այս ներկայացումը պետք է կատարվեր պատկերասրահի տարածքում, որը պետք է վերածվեր լվացքատան՝ պատկերասրահի պատերի շուրջը տեղադրված լվացարաններով։ Հասարակությունը մտնելու էր տարածք և նրանց առաջարկվելու էր հանել իրենց բոլոր հագուստները և տալ Աբրամովիչին։ Այնուհետև մարդիկ սպասելու էին, մինչև նա լվանար, չորացներ և արդուկեր նրանց հագուստները, և երբ վերադարձներ դրանք, նրանք կարող էին հագնվել և հեռանալ։ Նա դա առաջարկել է 1969 թվականին Բելգրադի Երիտասարդական պալատի (սերբ.՝ Dom omladine Beograda, հապավում` DOB) պատկերասրահում ներակայացնելու համար։ Առաջարկը մերժվել է։

1970 թվականին նա նույն պատկերասրահին առաջարկել է նմանատիպ գաղափար, որը նույնպես մերժվել է։ Ներկայացումն անվերնագիր էր. Աբրամովիչը կանգնելու էր հանրության առջև՝ իր սովորական հագուստեղենն էր։ Բեմի մի կողմում տեղադրված հագուստի կախիչի վրա իր համար մոր ընտրած հագուստն էր։ Նա հերթով հագնելու էր դրանք` ամեն անգամ որոշ ժամանակ կանգնելով հասարակության առջև։ «Իմ փեշի աջ գրպանից հրացան եմ վերցնում, փեշիս ձախ գրպանից՝ փամփուշտ, փամփուշտը դնում եմ փամփշտանոցի մեջ և պտտում եմ այն։ Հրացանը ուղղում եմ քունքիս։ Ես սեղմում եմ ձգանը»։ Ներկայացումը երկու հնարավոր ելք էր խոստանում[92]։

Մոր ընտրած հանդերձանքն էր.

  • Մազերի համար մուգ շագանակագույն ծամկալ
  • Սպիտակ բամբակյա բլուզ կարմիր պուտերով
  • Բաց վարդագույն կրծկալ – 2 չափս մեծ
  • Մուգ վարդագույն թանձր ֆլանելից ներքնաշապիկ` երեք չափս մեծ
  • Մուգ կապույտ կիսաշրջազգեստ` սրնքամսի կեսից
  • Մաշկի գույնի հաստ սինթետիկ գուլպաներ
  • Ծանր օրթոպեդիկ կոշիկներ ժանյակներով։

Ֆիլմեր խմբագրել

Աբրամովիչը նկարահանել է «Բալկանյան էրոտիկ էպոս» կարճամետրաժ ֆիլմը «Destricted» ֆիլմաշարից։ Այս էրոտիկ ֆիլմերի հավաքածուն նկարահանվել է 2006 թվականին[93]։ 2008 թվականին նա նկարահանել է «Վտանգավոր խաղեր» հատվածը «Մարդու իրավունքների մասին պատմություններ» ֆիլմաշարում[94]։ Նա նաև նկարահանվել է հինգ րոպեանոց կարճամետրաժ «Անտոնին և Ջոնսոնները. Կտրեք աշխարհը» ֆիլմում[95]։

Մարինա Աբրամովիչի ինստիտուտ խմբագրել

Մարինա Աբրամովիչի ինստիտուտը (MAI) կատարողական արվեստի կազմակերպություն է, որը կենտրոնացած է կատարողական ներկայացման, երկարատև աշխատանքների և «Աբրամովիչի մեթոդի» կիրառման վրա[96]։

Իր վաղ փուլերում այն առաջարկվող բազմաֆունկցիոնալ թանգարանային տարածք էր Հուդզոնում (Նյու Յորք)[97]։ Աբրամովիչը ինստիտուտի համար տարածքը գնել է 2007 թվականին[98]։ Շենքը կառուցվել է 1933 թվականին և նախկինում օգտագործվել որպես թատրոն և համայնքային թենիսի կենտրոն[99]։ Շենքը պետք է վերանորոգվեր OMA (The Office for Metropolitan Architecture) ճարտարապետական գրասենյակի Ռեմ Կոլհասի և Շոհեյ Շիգեմացուի նախագծով[100]։ Այս նախագծի վաղ նախագծման փուլը ֆինանսավորվել է Kickstarter կայքի արշավի միջոցով[101]։ Արշավը ֆինանսավորել է ավելի քան 4000 մասնակից, այդ թվում՝ Լեդի Գագան և Ջեյ Զին[102][103][104][105]։ Շենքի նախագիծը չեղարկվել է 2017 թվականի հոկտեմբերին՝ ակնկալվող բարձր արժեքի պատճառով[106]։

Ինստիտուտը շարունակում է գործել որպես շրջիկ կազմակերպություն։ Մինչ օրս MAI-ն համագործակցել է բազմաթիվ հաստատությունների և արվեստագետների հետ միջազգային մակարդակով` ճանապարհորդելով Բրազիլիա, Հունաստան և Թուրքիա[107]։

Համագործակցություններ խմբագրել

Աբրամովիչը ընկերություն է անում դերասան Ջեյմս Ֆրանկոյի հետ, ով 2009 թվականին հարցազրույց է վերցրել նրան Wall Street Journal-ի համար[108]։ Ֆրանկոն այցելել է Աբրամովիչին 2010 թվականին The Artist Is Present-ի ժամանակ[109]։ Նրանք միասին ներկա են եղել նաև 2012 թվականին Մետրոպոլիտեն կոստյումների ինստիտուտի գալային[110]։

2013 թվականի հուլիսին Աբրամովիչն աշխատել է փոփ երգչուհի Լեդի Գագայի հետ երգչուհու երրորդ Artpop ալբոմի վրա։ Գագայի աշխատանքը Աբրամովիչի, ինչպես նաև նկարիչներ Ջեֆ Քունսի և Ռոբերտ Ուիլսոնի հետ ցուցադրվել է նոյեմբերի 10-ին «ArtRave» խորագրով միջոցառմանը[111]։ Ավելին, երկուսն էլ համագործակցել են Մարինա Աբրամովիչի ինստիտուտին աջակցող նախագծերի հետ, ներառյալ Գագայի մասնակցությունը «Աբրամովիչի մեթոդ» տեսանյութը և Ստանիսլավ Լեմի «Սոլարիս» գիտաֆանտաստիկ վեպի անդադար ընթերցումը[112]։

Նաև 2013 թվականի հուլիսին Jay-Z-ն Նյու Յորքի Pace պատկերասրահում ցուցադրել է Աբրամովիչով ոգեշնչված ստեղծագործությունը։ Նա արվեստով ոգեշնչված իր «Picasso Baby» երգը կատարել է ուղիղ վեց ժամ[113]։ Ներկայացման ժամանակ Աբրամովիչն ու արվեստի աշխարհի մի քանի գործիչներ հրավիրվել են պարելու նրա հետ՝ դեմ առ դեմ կանգնած[114]։ Կադրերը հետագայում վերածվել են տեսահոլովակի։ Նա համաձայնվել է, որ Jay-Z հարմարեցնի «Արվեստագետը ներկա է» պերֆորմանսի հետ` պայմանով, որ նվիրաբերեր Մարինա Աբրամովիչի ինստիտուտին։ Աբրամովիչը հայտարարել է, որ Ջեյ Զին չի կատարել գործարքի պայմանը` ելույթը բնութագրելով որպես «միակողմանի գործարք»[115]։ Այնուամենայնիվ, երկու տարի անց՝ 2015 թվականին, Աբրամովիչը հրապարակավ ներողություն է խնդրել՝ նշելով, որ իրեն երբեք չեն տեղեկացրել Ջեյ Զիի զգալի նվիրատվության մասին[116]։

Տարաձայնություններ խմբագրել

Աբրամովիչը հակասությունների տեղիք է առաջացրել 2016 թվականի օգոստոսին, երբ հրապարակվեցին հատվածներ նրա վաղ հուշերից, որտեղ, հիմնվելով 1979 թվականին աբորիգեն ավստրալացիների հետ իր սկզբնական հանդիպման գրառումների վրա, նա նրանց համեմատել է դինոզավրերի հետ և նկատել, որ «նրանք ունեն հաստ մարմին (միակ վատ համընկումը արևմտյան մշակույթ հետ դա նրանց շաքարով հարուստ սննդակարգն է, որից փքվում է նրանց մարմինը) և փայտանման ոտքեր»։ Նա արձագանքել է Facebook-ի քննարմանը գրելով. «Ես մեծագույն հարգանքով եմ վերաբերվում աբորիգեններին, որոնց ամեն ինչով պարտական եմ[117]»։

Ջոն Պոդեստայից բազմաթիվ էլեկտրոնային նամակների գաղտնազերծված և WikiLeaks-ի կողմից 2016 թվականի ԱՄՆ նախագահական ընտրությունների նախաշեմին հրապարակված նամակների մի հատվածի թվում էր Աբրամովիչի ուղերձը Պոդեստայի եղբորը, որը քննարկում էր ոգեղեն խոհարարության հրավերը, որը դավադրության տեսաբան Ալեքս Ջոնսը մեկնաբանել է որպես սատանիզմի ծեսի հրավեր, և Ջոնսը և մյուսները որպես ապացույց ներկայացրել են, որ դեմոկրատ թեկնածու Հիլարի Քլինթոնը կապեր ուներ օկուլտիզմի հետ[118]։

2013 թվականին Reddit սոցցանցի հարցուպատասխանում (Q&A), ի պատասխան ժամանակակից արվեստում օկուլտիզմի մասին հարցին, Աբրամովիչն ասել է. «Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե որ համատեքստում ես անում այն, ինչ անում ես։ Եթե օկուլտ մոգություն ես անում արվեստի համատեքստում կամ պատկերասրահում, ապա դա արվեստ է։ Եթե դու դա անում ես այլ համատեքստում, հոգևոր շրջանակներում կամ առանձնատանը կամ հեռուստատեսային շոուներում, դա արվեստ չէ։ Մտադրությունը, դրա համատեքստը, թե ինչ է արվում, և որտեղ է այն արվում, սահմանում է, թե այն արվեստ է, թե` ոչ»[119]։ Քանդակագործ Նիկոլա Պեշիչն ասում է, որ Աբրամովիչը ողջ կյանքի ընթացքում հետաքրքրված է էզոթերիզմով և հոգևորությամբ, բայց դա չպետք է շփոթել սատանիզմի հետ, որը օկուլտիզմի այլ համակարգ է[120]։

2020 թվականի ապրիլի 10-ին Microsoft-ը հրապարակել է HoloLens 2 լրացված իրականության գովազդային տեսահոլովակը, որում ներկայացվել է Աբրամովիչը։ Այնուամենայնիվ, աջակողմյան դավադրության տեսաբանների մեղադրանքների պատճառով, որ նա կապեր ունի սատանիզմի հետ, Microsoft-ն ի վերջո հանել է գովազդը[121]։ Աբրամովիչն արձագանքել է քննադատություններին` կոչ անելով մարդկանց դադարեցնել իրեն հետապնդելը` պնդելով, որ իր կատարումներն այն արվեստն են, որով նա զբաղվում է իր կյանքի 50 տարիների ընթացքում[122]։

Մրցանակներ խմբագրել

  • 1997 թվականին Ոսկե առյուծ, XLVII Վենետիկի բիենալե[123]
  • 2002 թվականին Ստորին Սաքսոնիայի արվեստի մրցանակ[124]
  • 2002 թվականին Նյու Յորքի պարային և կատարողական մրցանակներ (The Bessies)[124]
  • 2003 թվականին Արվեստի քննադատների միջազգային ասոցիացիայի «Լավագույն ցուցադրություն կոմերցիոն պատկերասրահում» մրցանակ
  • 2008 թվականին Ավստրիական դեկորացիա գիտության և արվեստի համար[125]
  • 2009 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Արվեստի պատվավոր դոկտորի կոչում, Պլիմութի համալսարան, Մեծ Բրիտանիա[126]
  • 2011թ թվականի հոկտեմբերի 26-ին Արվեստի ամերիկյան դաշնության Մշակութային առաջնորդության մրցանակ[127]
  • 2012թ թվականի մայիսի 14-ին Կուբայի Արվեստի բարձրագույն դպրոցի Արվեստների պատվավոր դոկտորի կոչում[128]
  • 2012թ թվականի հոկտեմբերի 1ճին Մոնտենեգրոյի Հուլիսի 13-ի կյանքի նվաճումների մրցանակներ, Պոդգորիցա[127]
  • 2012 թվականին Կարիչ եղբայրների մրցանակ (արվեստ և մշակույթ կատեգորիա)
  • 2012 թվականին Բեռլինյան արջ մրցանակ (չշփոթել Բեռլինի կինոփառատոնի արծաթե և ոսկե արջի հետ` գերմանական BZ տաբլոիդային թերթի մշակութային մրցանակի հետ)
  • 2021 թվաանին «Արժանիքների համար» ոսկե մեդալ, Սերբիայի Հանրապետություն[129]
  • 2021 թվականին Աստուրիայի արքայադստեր մրցանակ Արվեստ անվանակարգում[130]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Internet Movie Database — 1990.
  2. ↑ 2,0 2,1 Marina Abramovic (նիդերլ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Marina Abramovic — 2008.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Cunningham J. M. Encyclopædia Britannica
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 RKDartists (նիդերլ.)
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 https://zkm.de/en/person/marina-abramovic
  7. ↑ Ժամանակակից արվեստի թանգարանի առցանց հավաքածու
  8. ↑ https://rkd.nl/nl/explore/artists/240
  9. ↑ https://art21.org/artist/marina-abramovic/
  10. ↑ https://elpais.com/cultura/2021-05-12/marina-abramovic-premio-princesa-de-asturias-de-las-artes.html
  11. ↑ https://kunsten.nu/journal/marina-abramovic-modtager-sonningprisen/
  12. ↑ Roizman, Ilene (2018 թ․ նոյեմբերի 5). «Marina Abramovic pushes the limits of performance art». Scene 360. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 30-ին.
  13. ↑ Christiane., Weidemann (2008). 50 women artists you should know. Larass, Petra., Klier, Melanie, 1970–. Munich: Prestel. ISBN 9783791339566. OCLC 195744889.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 14,3 Demaria, Cristina (2004 թ․ օգոստոս). «The Performative Body of Marina Abramovic». European Journal of Women's Studies. 11 (3): 295. doi:10.1177/1350506804044464. S2CID 145363453.
  15. ↑ «MAI». Marina Abramovic Institute (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  16. ↑ «MAI: marina abramovic institute». designboom | architecture & design magazine (անգլերեն). 2013 թ․ օգոստոսի 23. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 O'Hagan, Sean (2010 թ․ հոկտեմբերի 2). «Interview: Marina Abramović». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 19-ին.
  18. ↑ Thurman, Judith (2010 թ․ մարտի 8). «Walking Through Walls». The New Yorker. էջ 24.
  19. ↑ Stated on "The Eye of the Beholder," Season 5, Episode 9 of Finding Your Roots, April 2, 2019.
  20. ↑ «Marina Abramović». Lacan.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 «Marina Abramović: The grandmother of performance art on her 'brand'». The Independent (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 19-ին.
  22. ↑ «Biography of Marina Abramović – Moderna Museet i Stockholm». Moderna Museet i Stockholm (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 2-ին.
  23. ↑ Thomas McEvilley, "Stages of Energy: Performance Art Ground Zero?" in Abramović, Artist Body, [Charta, 1998].
  24. ↑ Ouzounian, Richard (2013 թ․ մայիսի 31). «Famous for The Artist Is Present, Abramovic will share The Life and Death of Marina Abramovic and more with Toronto June 14 to 23». The Toronto Star. ISSN 0319-0781. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 26-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 19-ին.
  25. ↑ «Marina Abramovic». Moderna Museet. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 30-ին.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 26,4 «Marina Abramović». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 6-ին.
  27. ↑ «Biografie von Marina Abramović – Marina Abramović auf artnet». www.artnet.de. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  28. ↑ «Marina Abramović CV | Artists | Lisson Gallery». www.lissongallery.com. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  29. ↑ «Marina Abramović: Nijesam ni Srpkinja, ni Crnogorka, ja sam eks-Jugoslovenka» [Marina Abramović: I'm neither a Serb, nor a Montenegrin, I am an ex-Yugoslav]. Cafe del Montenegro (Montenegrin). 2016 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 18-ին.
  30. ↑ «Marina Abramovic had three abortions because children would have been a 'disaster' for her art». www.independent.co.uk. 2016 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 4-ին.
  31. ↑ «Marina Abramović says having children would have been 'a disaster for my work'». www.theguardian.com. 2016 թ․ հուլիսի 26. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 4-ին.
  32. ↑ «Media Art Net – Abramovic, Marina: Rhythm 10». 2021 թ․ սեպտեմբերի 20.
  33. ↑ Kaplan, 9
  34. ↑ Daneri, 29
  35. ↑ Dezeuze, Anna; Ward, Frazer (2012). «Marina Abramovic: Approaching zero». The "Do-It-Yourself" Artwork: Participation from Fluxus to New Media. Manchester: Manchester University Press. էջեր 132–144. ISBN 978-0-7190-8747-9.
  36. ↑ Pejic, Bojana; Abramovic, Marina; McEvilley, Thomas; Stoos, Toni (1998 թ․ հուլիսի 2). Marina Abramovic: Artist Body. Milano: Charta. ISBN 978-88-8158-175-7.
  37. ↑ Danto, Arthur; Iles, Chrissie; Abramovic, Marina (2010 թ․ ապրիլի 30). Marina Abramovic: The Artist is Present. Klaus Biesenbach (ed.) (Second Printing ed.). New York: The Museum of Modern Art, New York. ISBN 978-0-87070-747-6.
  38. ↑ 38,0 38,1 «Rhythm Series – Marina Abramović». Blogs.uoregon.edu. 2015 թ․ փետրվարի 10. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 14-ին.
  39. ↑ «Audience To Be». The Theatre Times (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 11. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 4-ին.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Stiles, Kristine (2012). Theories and Documents of Contemporary Art, 2nd ed. University of California Press. էջեր 808–809.
  41. ↑ Quoted in Green, 37
  42. ↑ Green, 41
  43. ↑ Kaplan, 14
  44. ↑ 44,0 44,1 44,2 «Ulay/Abramović – Marina Abramović». Blogs.uoregon.edu. 2015 թ․ փետրվարի 12. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  45. ↑ «Documenting the performance art of Marina Abramović in pictures | Art | Agenda». Phaidon. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 6-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  46. ↑ 46,0 46,1 «Lovers Abramović & Ulay Walk the Length of the Great Wall of China from opposite ends, Meet in the Middle and BreakUp – Kickass Trips» (ամերիկյան անգլերեն). 2015 թ․ հունվարի 14. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  47. ↑ «Klaus Biesenbach on the AbramovicUlay Reunion». Blouin Artinfo. 2010 թ․ մարտի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 30.{{cite web}}: CS1 սպաս․ unfit URL (link)
  48. ↑ «Video of Marina Abramović and Ulay at MoMA retrospective». Youtube.com. 2012 թ․ դեկտեմբերի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  49. ↑ Esther Addley and Noah Charney. «Marina Abramović sued by former lover and collaborator Ulay | Art and design». The Guardian. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  50. ↑ Noah Charney. «Ulay v Marina: how art's power couple went to war | Art and design». The Guardian. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  51. ↑ Noah Ben Quinn. «Marina Abramović ex-partner Ulay claims victory in case of joint work | Art and design». The Guardian. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 29-ին.
  52. ↑ Abramovic, M., & von Drathen, D. (2002). Marina Abramovic. Fondazione Antonio Ratti.
  53. ↑ «Marina Abramović. Spirit Cooking. 1996». The Museum of Modern Art. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  54. ↑ Ohlheiser (2016 թ․ նոյեմբերի 4). «No, John Podesta didn't drink bodily fluids at a secret Satanist dinner». Washington Post. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  55. ↑ Sels, Nadia (2011). «From theatre to time capsule: art at Jan Fabre's Troubleyn/Laboratory» (PDF). ISEL Magazine. էջեր 77–83.
  56. ↑ Lacis, Indra K. (2014 թ․ մայիս). «Fame, Celebrity and Performance: Marina Abramović—Contemporary Art Star». Case Western Reserve University. էջեր 117–118. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  57. ↑ Gotthardt, Alexxa (2016 թ․ դեկտեմբերի 22). «The Story behind the Marina Abramović Performance That Contributed to Pizzagate». Artsy. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 23-ին.
  58. ↑ The MIT Press (2017 թ․ հունիսի 28). «Marina Abramovic's Spirit Cooking». The MIT Press. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  59. ↑ «LA BIENNALE DI VENEZIA 1997 at La Biennale di Venezia Venice - Artmap.com». artmap.com. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  60. ↑ Lacis, Indra K. (2014). Fame, Celebrity and Performance: Marina Abramović--Contemporary Art Star (Thesis). Case Western Reserve University. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 2-ին.
  61. ↑ 61,0 61,1 61,2 «Marina Abramović. Balkan Baroque. 1997». Marina Abramović: The Artist Is Present. The Museum of Modern Art. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  62. ↑ «Balkan Baroque, 1997 by Marina Abramovich: History, Analysis & Facts». Arthive. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  63. ↑ «Marina Abramović: Seven Easy Pieces». web.archive.org. 2014 թ․ հունիսի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 24-ին.
  64. ↑ Marina Abramović, BLOUINARTINFO, 2005 թ․ նոյեմբերի 9, Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 6-ին, Վերցված է 2008 թ․ ապրիլի 23-ին
  65. ↑ Kino, Carol (March 10, 2010). "A Rebel Form Gains Favor. Fights Ensue.", The New York Times. Retrieved April 16, 2010.
  66. ↑ Abramović, Marina (2016). Walk Through Walls. New York: Crown Archetype. էջ 298. ISBN 978-1-101-90504-3.
  67. ↑ Abramović, Marina (2016). Walk Through Walls. New York: Crown Archetype. էջեր 298–299. ISBN 978-1-101-90504-3.
  68. ↑ Arboleda, Yazmany (2010 թ․ մայիսի 28). «Bringing Marina Flowers». The Huffington Post. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 16-ին.
  69. ↑ «Klaus Biesenbach on the AbramovicUlay Reunion». Blouinartinfo. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 16-ին.
  70. ↑ Marcus, S. (2015). «Celebrity 2.0: The Case of Marina Abramovi». Public Culture. 27 (1 75): 21–52. doi:10.1215/08992363-2798331. ISSN 0899-2363.
  71. ↑ de Yampert, Rick (2010 թ․ հունիսի 11). «Is it art? Sit down and think about it». Daytona Beach News-Journal, The (FL).
  72. ↑ Elmhurst, Sophie (2014 թ․ հուլիսի 16). «Marina Abramovic: The Power of One». Harpers Bazaar UK. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 14-ին.
  73. ↑ «Marina Abramović Made Me Cry».
  74. ↑ «Marina Abramović: The Artist Is Present—Portraits». Flickr. 2010 թ․ մարտի 28.
  75. ↑ Anelli, Marco; Abramović, Marina; Biesenbach, Klaus; Iles, Chrissie (2012). Marco Anelli: Portraits in the Presence of Marina Abramovic: Marina Abramovic, Klaus Biesenbach, Chrissie Iles, Marco Anelli: 9788862082495: Amazon.com: Books. ISBN 978-8862082495.
  76. ↑ «Marco Anelli – Exhibitions». Danziger Gallery. 2012 թ․ հոկտեմբերի 27. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  77. ↑ "I've Always Been A Soldier", The Talks. Retrieved January 16, 2013.
  78. ↑ Gray, Rosie (September 16, 2011). "Pippin Barr, Man Behind the Marina Abramovic Video Game, Weighs in on His Creation. Արխիվացված Մայիս 30, 2015 Wayback Machine", The Village Voice'. Retrieved September 19, 2011.
  79. ↑ Eisinger, Dale (2013 թ․ ապրիլի 9). «The 25 Best Performance Art Pieces of All Time». Complex (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ փետրվարի 28-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  80. ↑ Clemente, Chiara, and Dodie Kazanjian, Our City Dreams, Charta webpage. Retrieved April 26, 2011.
  81. ↑ Marina Abramović to be the subject of a movie, "MARINA" the film, 2010, Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ փետրվարի 9-ին
  82. ↑ 72nd Annual Peabody Awards, May 2013.
  83. ↑ «'The Life and Death of Marina Abramovic' Opera Arrives At Armory In December». Huffington Post. 2013 թ․ փետրվարի 19. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  84. ↑ Lyall, Sarah (2013 թ․ հոկտեմբերի 19). «For Her Next Piece, a Performance Artist Will Build an Institute». The New York Times.
  85. ↑ «Live Art Development Agency». www.thisisliveart.co.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
  86. ↑ Savage, Mark (2014 թ․ հունիսի 11). «Marina Abramovic: Audience in tears at 'empty space' show». BBC News. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 12-ին.
  87. ↑ «Generator Exhibition». Sean Kelly Gallery. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 27-ին.
  88. ↑ «Marina Abramović Celebrates 70th Birthday». Artnet News (ամերիկյան անգլերեն). 2016 թ․ դեկտեմբերի 9. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 8-ին.
  89. ↑ «Marina Abramović: An art made of trust, vulnerability and connection | TED Talk». TED.com. 2015 թ․ նոյեմբերի 30. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  90. ↑ «Marina Abramović | Exhibition». Royal Academy of Art. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  91. ↑ «Marina Abramovic has healed from her own art, now she's healing visitors to Babi Yar – Life & Culture». Haaretz.com. 2021 թ․ հոկտեմբերի 21. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 8-ին.
  92. ↑ Abramovic, Marina (1998). Marina Abramovic Artist Body. Milano: Charta. էջեր 54–55. ISBN 8881581752.
  93. ↑ «Destricted». IMDB.
  94. ↑ «Stories on Human Rights». IMDB.
  95. ↑ «Antony and the Johnsons : Cut the World». IMDB.
  96. ↑ «MAI». Marina Abramovic Institute (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 8-ին.
  97. ↑ Ryzik, Melena (2012 թ․ մայիսի 6). «Special Chairs and Lots of Time: Marina Abramovic Plans Her New Center». The New York Times. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  98. ↑ «marina abramović launches kickstarter campaign for the marina abramović institute by OMA». designboom. 2013 թ․ օգոստոսի 23.
  99. ↑ Genocchio, Benjamin (2008 թ․ ապրիլի 6). «Seeking to Create a Timeless Space». The New York Times. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  100. ↑ Ebony, David (2012 թ․ օգոստոսի 13). «Marina Abramovic's New Hudson River School». Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  101. ↑ Sulcas, Roslyn (2013 թ․ օգոստոսի 26). «Marina Abramovic Kickstarter Campaign Passes Goal». Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  102. ↑ Gibsone, Harriet. «Lady Gaga and Jay-Z help Marina Abramovic reach Kickstarter goal». The Guardian. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  103. ↑ Cutter, Kimberly (2013 թ․ հոկտեմբերի 10). «Marina Abramović Saves The World». Harper's Bazaar. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  104. ↑ Farokhmanesh, Megan (2013 թ․ հոկտեմբերի 26). «Digital Marina Abramovic Institute provides a virtual tour». Polygon. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 1-ին.
  105. ↑ Johnson, Jason. «Pippin Barr wants you to feel the pain for a longer Duration». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 1-ին.
  106. ↑ Rogers, Pat (2017 թ․ հոկտեմբերի 8). «Marina Abramovic Cancels Plan for Hudson Performance Place». Hamptons Art Hub. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 9-ին.
  107. ↑ «Marina Abramovic Institute». Marina Abramovic Institute (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 8-ին.
  108. ↑ «James Franco, Marina Abramović Talk Performance Art, Eating Gold, And Dessert». Huffington Post. 2010 թ․ մայիսի 11. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  109. ↑ «James Franco Meets Marina Abramović At MoMA». Huffington Post. 2010 թ․ մայիսի 10. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  110. ↑ Busacca, Larry (2012 թ․ մայիսի 7). «The Met Costume Institute Gala 2012». Omg.yahoo.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  111. ↑ «ARTPOP». Lady Gaga. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  112. ↑ «Lady Gaga Gets Completely Naked to Support the Marina Abramovic Institute». E! Online UK. 2013 թ․ օգոստոսի 7. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  113. ↑ Minsker, Evan (2015 թ․ մայիսի 19). «Marina Abramovic Says 'Cruel' Jay Z 'Completely Used' Her for 'Picasso Baby' Stunt | Pitchfork». pitchfork.com. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  114. ↑ Steinhauer, Jillian (2013 թ․ հուլիսի 10). «Jay-Z Raps at Marina Abramović, or the Day Performance Art Died». Hyperallergic (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  115. ↑ «Marina Abramovic says Jay Z "just completely used" her». FACT Magazine: Music News, New Music. 2015 թ․ մայիսի 19. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  116. ↑ Muller, Marissa. «Marina Abramović Has Issued An Apology To Jay Z». The FADER. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  117. ↑ Gabriella Paiella (2016 թ․ օգոստոսի 15). «Marina Abramovic Made Some Pretty Racist Statements in Her Memoir». New York. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  118. ↑ Lee, Benjamin (2016 թ․ նոյեմբերի 4). «Marina Abramović mention in Podesta emails sparks accusations of satanism». The Guardian (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 19-ին.
  119. ↑ «r/IAmA – I am performance artist Marina Abramovic. Ask me anything». reddit.
  120. ↑ Nikola Pešić, Marina Abramović, World Religions and Spirituality Project, January 15, 2017.
  121. ↑ Kinsella, Eileen (2020 թ․ ապրիլի 15). «Microsoft Just Pulled an Ad Featuring Marina Abramovic After Right-Wing Conspiracy Theorists Accused Her of Satanism». Artnet News. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 30-ին.
  122. ↑ Marshall, Alex (2020 թ․ ապրիլի 21). «Marina Abramovic Just Wants Conspiracy Theorists to Let Her Be». The New York Times. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 30-ին.
  123. ↑ «La Biennale di Venezia – Awards since 1986». www.labiennale.org. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 5-ին.
  124. ↑ 124,0 124,1 Phelan, Peggy. "Marina Abramovic: Witnessing Shadows". Theatre Journal. Vol. 56, Number 4. December 2004
  125. ↑ «Reply to a parliamentary question» (PDF) (գերմաներեն). էջ 1879. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
  126. ↑ «University of Plymouth unveils 2009 Honorary Degree Awards». My Science. 2009 թ․ սեպտեմբերի 8. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 5-ին.
  127. ↑ 127,0 127,1 III, Everette Hatcher (2015 թ․ հունվարի 8). «FRANCIS SCHAEFFER ANALYZES ART AND CULTURE Part 41 Sarvepalli Radhakrishnan (Featured artist is Marina Abramović)». The Daily Hatch (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մարտի 4-ին.
  128. ↑ Vladimir. «Poemes de Jovan Dučić / Песме Јована Дучића». Serbica Americana (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ մարտի 4-ին.
  129. ↑ «СВЕТОГРЂЕ! Вучић на Сретење доделио орден Марини Абрамовић! Ево свих 170 имена (СПИСАК)». pravda.rs (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 2-ին.
  130. ↑ «Marina Abramović, Princess of Asturias Award for the Arts». The Princess of Asturias Foundation. 2020 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 12-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարինա Աբրամովիչ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մարինա_Աբրամովիչ&oldid=9744238» էջից