Վիքիպեդիա

Հույն-սերբական հարաբերություններ

Հունաստանը և Սերբիան ունեն սերտ դիվանագիտական հարաբերություններ, որոնք ավանդաբար եղել են բարեկամական [Ն 1] պայմանավորված երկու ժողովուրդների միջև մշակութային, կրոնական և պատմական կապերով։

Հույն-սերբական հարաբերություններ
Հունաստան և Սերբիա

Հունաստան
Սերբիա

Սերբերի և հույների մեծամասնությունը դավանում է արևելյան ուղղափառ հավատքը, և երկու ազգերը պատմականորեն կապված են եղել դաշնակցային պայմանագրերով։ Նորագույն պատմության մեջ այս հարաբերություններին նպաստել են նաև Օսմանյան կայսրության դեմ հեղափոխությունները, Բալկանյան պատերազմները, համաշխարհային և հարավսլավական պատերազմները։ Հունաստանը դեմ էր Հարավսլավիայի ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծմանը, լինելով ՆԱՏՕ-ի միակ անդամը, որը դատապարտեց գործողությունները և բացահայտորեն արտահայտեց իր անհամաձայնությունը։ Հարցումները ցույց են տվել, որ Հունաստանի բնակչության 94%-ը լիովին դեմ է ռմբակոծությանը։ Այնուհետև Հունաստանը հրաժարվեց ճանաչել Կոսովոյի անկախության անուղղակի հռչակումը[Ն 2], աջակցելով Սերբիայի դիրքորոշմանը այս հարցում՝ որպես Եվրամիության հինգ անդամ երկրներից մեկը, որը դա արել է։

Հունաստանը ԵՄ-ին Սերբիայի անդամակցության թեկնածության ուժեղ ջատագովն է, և 2003 թվականին նա առաջարկել է «Agenda 2014»-ը՝ խթանելու նախկին Հարավսլավիայի մնացած բոլոր պետությունների և Ալբանիայի եվրաատլանտյան ինտեգրմանը։ Երկու երկրները համագործակցում են անվտանգության, զբոսաշրջության, մշակույթի և գյուղատնտեսության ոլորտներում, ընդ որում Հունաստանը ԵՄ անդամ երկրներից Սերբիայում երրորդ առաջատար ներդրողն է և ընդհանուր առմամբ հինգերորդը (2013 թվականի դրությամբ)։

Մշակութային կապեր խմբագրել

Հունաստանը և Սերբիան երկուսն էլ կիսում են բյուզանդական նույն ժառանգությունը, քանի որ երկուսն էլ Արևելյան hռոմեական կայսրության մի մասն էին։ Երկու ազգերն էլ արևելյան ուղղափառ քրիստոնյաներ են։ Ընդունելով այս մշակութային ժառանգությունը՝ Սերբական Հանրապետության նախկին փոխնախագահ Դրագան Դրագիչը հայտարարեց, որ սերբերի արմատները բխում են հելլենական քաղաքակրթությունից, և որ երկու ժողովուրդները միավորված են ուղղափառության միջոցով[1]։ Որոշ հույն քաղաքական գործիչներ նույնպես արտահայտել են այս տրամադրությունները։ Եվրոպական հարցերով գլխավոր քարտուղար Դիմիտրիոս Կ. Կացուդասը Սերբիայի վերաբերյալ իր ուղերձում նշել է, որ «Հունաստանը և Սերբիան երկու երկրներ են, որոնք կապված են հին և անքակտելի կապերով։ Մեր հարաբերությունները կորել են ժամանակի խորքում։ Սերբական մշակույթի և կրոնի վրա մեծ ազդեցություն են ունեցել Բյուզանդիայի մեծ քաղաքակրթության մեր ընդհանուր արմատները»[2]։

Պատմություն խմբագրել

Միջնադար խմբագրել

 
Բարսեղ I-ը խորվաթների և սերբերի պատվիրակության հետ, 9-րդ դար
 
Հելենա Դրագաշ, սերբ արքայադուստր Դեյանովիչների դինաստիայից, Բյուզանդիայի կայսրուհի (1392–1425) և Հովհաննես VIII-ի և Կոնստանտին XI-ի մայրը։

Վաղ միջնադարում Սերբիայի իշխանությունը Բյուզանդական կայսրության ենթակայության տակ էր։ Սերբերի էթնոգենեզը սկսվել է բյուզանդական-սլավոնական միջավայրում։ 11-12-րդ դարերում սերբերը սկսեցին պայքարել անկախության համար՝ ապստամբելով բյուզանդացիների դեմ։ Հետագա դարերում Սերբիայի անկախությունը ճանաչվեց բյուզանդացիների կողմից, և երկուսն էլ հիմնականում բարեկամական հարաբերությունների մեջ էին։ Սերբերն օգնեցին բյուզանդացիներին Սիրմիումի (1167) և Գալիպոլիի (1312) ճակատամարտերում։ Սերբ թագուհիների մեծ մասը բյուզանդացի կանայք էին (օրինակ՝ Եվդոկիա Անգելինա, Սիմոնիդա, Մարիա Պալեոլոգինա, Իրեն Կանտակուզենե, Հելենա Պալեոլոգինա)։ Մանուել I-ը Սավային ճանաչել է՝ որպես սերբերի առաջին արքեպիսկոպոս։ Աթոս լեռան Հիլանդարի վանքը դարձավ սերբ ժողովրդի կարևորագույն մշակութային և կրոնական կենտրոններից մեկը։ Որոշ բյուզանդական ընտանիքներ ապաստան գտան Սերբիայում 14-րդ դարի վերջում և 15-րդ դարի սկզբին, օսմանյան նվաճումներից հետո, ինչպիսիք են Անգելոյները և Կանտակուզենոսները։ Սերբական բռնապետության հունական ծագումով նշանավոր պետական գործիչներն են Յանյա Կանտակուզենոսը, Դիմիտրիե Կանտակուզինը և Միխայլո Անջելովիչը։ Բյուզանդական երկու վերջին կայսրերը սերբական ծագում ունեին։

Սերբերի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել Բյուզանդական կայսրության հելլենական մշակույթը, հատկապես սերբ կայսր Ստեֆան Դուշանի օրոք։ Դուշանը, ով իրեն թագադրել էր որպես «Սերբերի և հույների կայսր», իր կայսրության պաշտոնական լեզուներ դարձրեց սերբերենը և հունարենը, գրեց կանոնադրություններ ու ստորագրեց հունարենով և ընդունեց արևելյան հռոմեական օրենքը՝ որպես իր կայսրության հիմքը։ Նա ձգտում էր ինտեգրել Բյուզանդական կայսրությունը Սերբա-հունական կայսրության մեջ։ Ուստի Դուշանը «ձգտեց սիրաշահել այդ գավառների հույն բնակիչներին [որ նա ձեռք էր բերել Մակեդոնիայում և հյուսիսային Հունաստանում]։ Նրա իրավական օրենսգիրքը կամ Զակոնիկը հռչակում էր սերբերի և հույների հավասարությունը իր բոլոր տիրապետություններում և հաստատում էր անցյալի բյուզանդական կայսրերի կողմից հունական քաղաքներին տրված արտոնությունները, որոնց Դուշանը հաճույքով համարում էր իր կայսերական նախորդները։ Նրա կառավարիչները կրում էին բյուզանդական բռնակալ, կեսար և սեբաստոկրատոր տիտղոսներով, և նրա արքունիքը դրա օրինակն էր Կոստանդնուպոլսում։ Նա հատել էչ բյուզանդական ոճով արծաթե դրամ, եկեղեցիներն ու վանքերը նրա կայսրության սլավոնական, ինչպես նաև հունական գավառներում զարդարված էին բյուզանդական լավագույն դպրոցի արվեստագետների կողմից»[3]։

19-րդ դար խմբագրել

Սերբական առաջին ապստամբության ժամանակ (1804–15) սերբ ապստամբներին միացան հույներն ու հույն-առումինները[4], որոնց վառ ներկայացուցիչներ էին մարտիկ Գիորգակիս Օլիմպիոսը, դիվանագետ Պետար Իչկոն, քարտուղար Նաում Կրնարը, մարտիկ Կոնդա Բիմբաշան և մյուսները. Հույն արմատոլոս Նիկոցարասը ծրագրում էր անցնել Օլիմպոս լեռը՝ միանալու սերբ ապստամբներին[4]։ Երկու ազգերի միջև ռազմական համագործակցությունը ձևավորվել էր Դանուբյան կիսաինքնավար իշխանություններում, որոնք կառավարվում էին հիմնականում ֆանարացի հույն վոյվոդների կողմից։ Արձանագրություններ կան, որ Հունաստանի սերբերի և հույների միջև կապն ու համագործակցությունը նույնպես վաղ է հաստատվել։ Օրինակ՝ 1806 թվականին Սալոնիկում Ֆրանսիայի հյուպատոսը հայտնել է, որ «թուրքերը շատ կատաղած են հույների դեմ՝ սերբերի հետ նրանց շփումների պատճառով»[5]։ Հաղորդվում էր, որ բազմաթիվ սլավոն և հույն գյուղացիներ ձերբակալվել են՝ կասկածվելով սերբ ապստամբներին օգնելու մեջ[4]։ Կլեֆթներին և արմատոլոսներին խրախուսել են սերբ ապստամբները և ռուսական գործողությունները[4]։ Սերբ ապստամբները հույների համար կարևոր դաշնակիցներ էին. առաջին ապստամբությունը ճնշելուց հետո Կարաջորջեն փախել է Բեսարաբիա, որտեղ միացել է Հունաստանի ազգային-ազատագրական շարժմանը, դառնալով Ֆիլիկի Էթերիայի ակտիվ անդամ [6]։ Հույները հիմնականում շահագրգռված էին օգտագործել սերբական հողերը՝ որպես հունական գործողությունների հիմք [6]։ Միլոշ Օբրենովիչը՝ Երկրորդ սերբական ապստամբության (1815–17) առաջնորդը, լիովին չէր համագործակցում [6]։ Սերբական հեղափոխության առաջին պատմաբանը հույն Տրիանտաֆիլոս Դուկասն էր[4]։ Շատ սերբեր միացան Հունաստանի անկախության պատերազմին (1821–29), ինչպիսիք են Հաջի Պրոդանը և Վասոս Մավրովունիոտիսը։

Դիմիտրիոս Կարատասոսը 1861 թվականին ձգտեց հաստատել հունա-սերբական դաշինք՝ մեկնելով Բելգրադ, բայց իր ճանապարհորդության ընթացքում մահացավ։ Հույն վետերան և պատմաբան Լամբրոս Կուցոնիկասը երազում էր «երկու քույրերի» հունա-սերբական դաշնության մասին (1863 թվականին)[7]։

1867 թվականի օգոստոսի 26-ին Հունաստանի և Սերբիայի միջև ստորագրված Վոսլաուի պայմանագիրը երկու երկրներին միավորում էր դաշինքի մեջ[8]։

Բալկանյան պատերազմներ խմբագրել

 
Ռիգաս Ֆերայոսի հուշատախտակը Բելգրադի Նեբոյշա աշտարակի դիմաց

1912–1913 թվականների Առաջին Բալկանյան պատերազմում Հունաստանը, Սերբիան, Չեռնոգորիան և Բուլղարիան (Բալկանյան դաշինք) ջախջախեցին Օսմանյան կայսրությանը և միմյանց միջև բաժանեցին Եվրոպական Թուրքիայի նախկին տարածքները։ Մակեդոնիայի աշխարհագրական տարածքի բաժանումը դարձավ դաշնակիցների վիճաբանության հիմնական կետը։ Հունաստանը գրավել էր Սալոնիկն ու Արևմտյան Մակեդոնիայի մեծ մասը, մինչդեռ Սերբիան գրավել էր Հյուսիսային Մակեդոնիայի մեծ մասը, իսկ Բուլղարիան երկու տարածքներն էլ ուզում էր։

1913 թվականի հունիսին Սերբիան և Հունաստանը ստորագրեցին պաշտպանական պայմանագիր (1913 թվականի հունա-սերբական դաշինք), որը հակադրվում էր Բուլղարիայի ծավալապաշտական նպատակներին։ Ի վերջո, նույն թվականի հունիսի 16-ին Բուլղարիան հարձակվեց երկու երկրների վրա՝ սկսելով Երկրորդ Բալկանյան պատերազմը։ Պարտվելով հույներին Կիլկիս-Լահանասի ճակատամարտում և սերբերին Բրեգալնիցայի ճակատամարտում՝ Բուլղարիան նահանջեց պաշտպանական դիրքեր, մինչև Ռումինիան մտավ պատերազմի մեջ՝ հարձակվելով Բուլղարիայի վրա և սպառնալով Սոֆյային, որի արդյունքում վերջինս պարտվեց։ Հունաստանը և Սերբիան ճանաչվեցին հաղթող կողմեր՝ կողք կողքի հաջողությամբ կռվելով պատերազմում։

Առաջին համաշխարհային պատերազմ խմբագրել

 
Սերբերը Կերկիրայում, 1916-1918 թվականներ
 
Սերբական դամբարանը Կերկիրայի մոտ գտնվող Վիդո կղզում:
 
Սերբական զինվորական գերեզմանոց Զեյթինլիկ Սալոնիկում
 
Սերբական թանգարան Կերկիրայում
 
Էլեֆթերիոս Վենիզելոսի կիսանդրին Բելգրադում

Չնայած Սերբիայի հետ իր պաշտպանական դաշինքին, Հունաստանը չեզոք մնաց Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկզբին, ինչը պայմանավորված էր վարչապետ Էլեֆթերիոս Վենիզելոսի, ով կողմնակից էր Անտանտի և պատերազմի մեջ մտնելու կողմնակից, և Հունաստանի թագավոր Կոնստանտին I-ի միջև տարաձայնությունների պատճառով, ով գերմանամետ էր և չեզոքության կողմնակից։ Արդյունքում առաջացած Ազգային հերձվածությունը լուծվեց միայն 1917 թվականին, երբ Կոնստանտինը բռնի գահընկեց արվեց Անտանտի տերությունների կողմից և Հունաստանը պատերազմի մեջ մտավ Վենիզելոսի առաջնորդությամբ[9]։

Կերկիրան ծառայում էր` որպես ապաստան սերբական բանակի համար, որն այնտեղ նահանջեց ավստրիացիների և բուլղարների կողմից գրավված հայրենիքից։ Իրենց կեցության ընթացքում սերբ զինվորների զգալի մասը մահացել է հյուծվածությունից, սննդի պակասից և տարբեր հիվանդություններից։ Նրանց աճյունների մեծ մասը թաղվել է ծովում՝ Վիդո կղզու մոտ, և երախտապարտ սերբերի կողմից Վիդոում կանգնեցվել է Հույն ազգի երախտագիտության հուշարձան։ Վիդո կղզու շրջակայքի ջրերը սերբ ժողովրդի կողմից հայտնի են` որպես Կապույտ գերեզման (սերբերեն՝ Плава Гробница), Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Միլուտին Բոջիչի գրած բանաստեղծությունից հետո[10]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ խմբագրել

1941 թվականին hույն-իտալական պատերազմի ժամանակ, երբ Հիտլերը պահանջեց Հարավսլավիայի Թագավորությունը շրջանցելով Հունաստանի վրա հարձակվել, Հարավսլավիայի ռեգենտ արքայազն Պավելը փորձեց հանգստացնել Հիտլերին՝ առաջարկելով չհարձակման պայմանագիր, բայց, ի վերջո, ստորագրեց Եռակողմ պայմանագիրը թույլատրելով գերմանացիների անցնել։ Դրա դիմաց Հունաստանի Սալոնիկ քաղաքը խոստացվել է Հարավսլավիային։ Երկու օր անց բանակը, որին աջակցում էին Միացյալ Թագավորությունը և ԽՍՀՄ-ը, տապալեցին ռեժիմը՝ սերբ ժողովրդի աջակցությամբ։ Թեև կարելի է վիճարկել, որ սա ավելի շատ կապված էր սերբերի հակագերմանական տրամադրությունների հետ, այլ ոչ թե Հունաստանի հանդեպ սիրո հետ, փաստը մնում է փաստ, որ սերբ ժողովուրդը դեռ հիշում էր Վենիզելոսի պատասխանը Վիեննայի՝ Հունաստանին հարձակվելու և Սերբիայի ներխուժման առաջարկին տասնամյակներ առաջ. «Հունաստանը չափազանց փոքր երկիր է այսքան մեծ չարություն անելու համար»[11]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Հարավսլավիայի նոր կառավարությունը կրկին փորձեց հանգստացնել Հիտլերին (հաշվի առնելով, որ երկիրը շրջապատված էր երեք կողմից) չեզոքությամբ և նախկին պայմանավորվածություններին հավատարիմ մնալու խոստումներով, սերբ ժողովուրդը խանդավառությամբ դատապարտում էր Եռակողմ պայմանագիրը, և սերբական ամբոխը շքերթ էր անում փողոցներով։ Բելգրադը բղավում էր «Լավ է պատերազմ, քան դաշնագիր» կարգախոսը[12]։ Հիտլերը գոհ չէր և, հեղաշրջումից անմիջապես հետո, որոշեց ներխուժել Հարավսլավիա, այլևս չվստահելով նրանց հայտարարություններին, և բաժանել Հարավսլավիայի տարածքները Ադրիատիկի ափի, Բանատի և Մակեդոնիայի, համապատասխանաբար Իտալիայի, Հունգարիայի և Բուլղարիայի միջև։ Հարավսլավիայի անկումից հետո սերբ ժողովուրդը պատժվեց ցեղասպանությունով գերմանամետ խորվաթ ուստաշների կողմից։

Հարավսլավական պատերազմներ խմբագրել

1992 թվականի կեսերին ՄԱԿ-ը պատասխանեց Սերբիայի հարձակումներին Բոսնիա և Հերցեգովինայի նախկին Հարավսլավիաական Հանրապետությունում՝ հայտարարելով Սերբիայի հետ առևտրի ամբողջական էմբարգո բոլոր անդամ երկրների կողմից։ Պատժամիջոցները ծանր դրության մեջ դրեցին Հունաստանին, որը ճանաչել էր Բոսնիա և Հերցեգովինայի անկախությունը 1992 թվականին դրա հռչակումից անմիջապես հետո։ Սերբիան կարևոր առևտրային գործընկեր էր Հունաստանի հետ ամուր կրոնական և պատմական կապերով, և Սերբիան ի սկզբանե պաշտպանում էր Հունաստանի դիրքորոշումը Մակեդոնիայի անվան հետ կապված վեճի շուրջ։ 1992 թվականից սկսած Կոնստանտինոս Միցոտակիսի և Անդրեաս Պապանդրեուի կառավարությունները, վախենալով, որ Բոսնիական պատերազմը կտարածվի Թուրքիայի, Ալբանիայի և Հունաստանի ուղղությամբ, ձեռնարկեցին խաղաղ բանակցությունների երկար շարք Սերբիայի նախագահ Սլոբոդան Միլոշևիչի, բոսնիացի սերբերի առաջնորդ Ռադովան Կարաջիչի հետ։ Միևնույն ժամանակ, հաղորդվում էր, որ սննդամթերք, նավթ և զենք Հունաստանից Սերբիա են տեղափոխվում՝ խախտելով ՄԱԿ-ի էմբարգոն։ 1994 թվականին ԵՄ-ում իր նախագահությունից առաջ, ընթացքում և հետո Հունաստանը ԵՄ միակ երկիրն էր, որը պաշտպանում էր սերբական դիրքորոշումը, որ սերբական ուժերը մտել են բոսնիական տարածք։ 1994 թվականի սկզբին Հունաստանը առաջացրեց իր եվրոպացի դաշնակիցների դժգոհությունը՝ դեմ քվեարկելով Սերբիայի դիրքերին ՆԱՏՕ-ի օդային հարվածներին։ Հունաստանը նաև հրաժարվեց օգտագործել ՆԱՏՕ-ի իր օդային բազաները Հոնիական ծովի ափին Պրևեզայում նման հարձակումների համար և հրաժարվեց հունական զորքեր մատակարարել Բոսնիայում ՄԱԿ-ի խաղաղապահ առաքելությանը։ ՆԱՏՕ-ում Հունաստանի դիրքորոշումը տրամագծորեն հակառակ էր Թուրքիայի դիրքորոշմանը, որն աջակցում էր Բոսնիայի կառավարությանը։

1994 թվականի դեկտեմբերին Աթենքում Միլոշևիչի հետ պաշտոնական բանակցություններից հետո Պապանդրեուն կրկնեց, որ Հունաստանի և Սերբիայի դիրքորոշումները Բոսնիայի հարցում գրեթե նույնական են։ Միլոշևիչի առաջարկը Հունաստանի և Սերբիայի համադաշնության մասին Մակեդոնիայի Հանրապետության հետ չհաջողվեց աջակցություն ստանալ Հունաստանի որևէ խմբակցությունում։

Աջակցություն բոսնիացի սերբերին և Սերբական Հանրապետությանը խմբագրել

Ըստ Ամստերդամի համալսարանի պրոֆեսոր Ս․ Վիբեսի՝ Հունաստանի ազգային հետախուզական ծառայությունը (ՀԱՀԾ) 1990-ականների կեսերին համակարգված կերպով սաբոտաժի է ենթարկել Բոսնիայում ՆԱՏՕ-ի գործողությունները՝ փորձելով օգնել բոսնիացի սերբ ազգայնականներին։ Նիդեռլանդների կառավարությանն ուղղված իր զեկույցում, որը վերնագրված է «Հետախուզությունը և Բոսնիական պատերազմը 1992-1995 թվականներին», Վիբեսը պնդում է, որ ՀԱՀԾ-ը գաղտնազերծել է ՆԱՏՕ-ի գաղտնի ռազմական պլանները (որոնցին, որպես դաշնակից հետախուզական ծառայություն, նա մուտք ուներ) և փոխանցել սերբ բոսնիական ղեկավարությանը, և հաճախ անձամբ գեներալ Ռատկո Մլադիչին 1995 թվականի ամռանը։ Ի վերջո, Վիբեսը զեկույցում նշում է, որ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները դադարեցրել են ՆԱՏՕ-ի ռազմական ծրագրերը Հունաստանի իշխանությունների հետ կիսվելը։

2008 թվականի օգոստոսին մի խումբ իրավաբաններ Խանիայից այցելեցին Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական դատարանի մեղադրյալ Ռադովան Կարաջիչին ու անվճար առաջարկեցին իրենց ծառայությունները և միջազգային կազմակերպություններին խնդրեցին ապահովել բոսնիացի սերբերի նախկին նախագահի արդար դատավարությունը[13]։

Սրեբրենիցա խմբագրել

Ըստ Ֆրանսպրեսի՝ տասնյակ հույն կամավորներ կռվել են Սրեբրենիցայում սերբերի կողքին[14]։ Նրանք Հունաստանի կամավորական գվարդիայի (ՀԿԳ) անդամներ էին, որը հունական պարագլուխներից կազմված կոնտինգենտ էր, որը ձևավորվել էր Ռատկո Մլադիչի խնդրանքով՝ որպես Դրինայի կորպուսի անբաժանելի մաս։ Ոմանք կապեր ունեին հունական նեոնացիստական «Ոսկե արշալույս» կազմակերպության հետ, մյուսները վարձկաններ էին։ Հույն կամավորներին մղել է մարտում իրենց «ուղղափառ եղբայրներին» աջակցելու ցանկությունը[15]։ Նրանք Սրեբրենիցայում բարձրացրել են հունական դրոշը Մլադիչի խնդրանքով քաղաքի անկումից հետո՝ հարգելու «մեր կողմից կռվող խիզախ հույներին»[16]։

2005 թվականին հույն պատգամավոր Անդրեաս Անդրիանոպուլոսը կոչ արեց հետաքննել հույն կամավորների դերը Սրեբրենիցայում, որտեղ իրականացվել էր Սրեբրենիցայի ջարդերը[17]։

ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծությունը Հարավսլավիայի վրա խմբագրել

ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծումը Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետության վրա առաջացրեց ժողովրդական բուռն արձագանք Հունաստանում, վարչապետ Կոստաս Սիմիտիսը քաղաքական լուծում էր փնտրում Կոսովոյի հակամարտությունում։ Հունաստանը հրաժարվեց մասնակցել Հարավսլավիայի դեմ հարվածներին։

Մի քանի հարցումներ են անցկացվել, որոնցից մեկը ցույց է տվել, որ Հունաստանի բնակչության 99,5%-ը լիովին դեմ է ռմբակոծմանը, ընդ որում 85%-ը կարծում էր, որ ՆԱՏՕ-ի շարժառիթները ռազմավարական են և ոչ հումանիտար[18]։ Մեկ ուրիշը բացահայտեց, որ հույն ժողովրդի 94%-ը դեմ է ՆԱՏՕ-ին և Հարավսլավիայի դեմ պատերազմին[19]։ 69%-ը ցանկանում էր հետախուզել ԱՄՆ նախագահ Բիլ Քլինթոնին ռազմական հանցագործությունների համար, մինչդեռ 52%-ը դեմ էր Կոսովոյի ալբանացի փախստականներին Հունաստան ընդունելուն[20]։

Գերագույն դատարանի (Պետական խորհրդի) 20 նշանավոր հույն դատավորներ ստորագրել են հռչակագիր, որտեղ ՆԱՏՕ-ին մեղավոր են ճանաչել ռազմական հանցագործությունների մեջ[19][20]։ Ավելի դրամատիկ իրադարձությունը Աթենքում (Հունաստան) ավելի քան 10000 հոգուց բաղկացած Ժողովրդական տրիբունալն էր, որտեղ Հունաստանի Գերագույն դատարանը նախագահ Քլինթոնին և ՆԱՏՕ-ի ղեկավարներին մեղավոր ճանաչեց ռազմական հանցագործությունների մեջ[19][21]։

Կոսովոյի պատերազմի և ՆԱՏՕ-ի ռմբակոծությունների ժամանակ ՆԱՏՕ-ի հրամանատար գեներալ Ուեսլի Ալեն Քլարկի հետ C-SPAN քննարկման ժամանակ հաղորդվել է, որ մի քանի հունական ոչ կառավարական կազմակերպություններ օգնություն են ուղարկում ռմբակոծությունների կեսին, ինչը պատճառ է դարձել, որ որոշ թիրախների ռմբակոծումն ավելի դժվար էր, կազմակերպությունների նպատակն էր կանխել ռազմական գործողությունները՝ մարդասիրական օգնություն ուղարկելով Կոսովոյի սերբական անկլավներին։

Այլ գործոններ խմբագրել

Հույները Սերբիայում խմբագրել

2002 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ հույն ազգությամբ Սերբիայի 572 քաղաքացի կար[22]։ Սերբիայի հունական համայնքային ասոցիացիաները գնահատում են ընդհանուր առմամբ հունական էթնիկ ծագում ունեցող Սերբիայի 4500 քաղաքացի[23]։ Հունաստանի արտաքին գործերի նախարարությունը պնդում է, որ Սերբիայում բնակվող սերբերի և հույների միջև ամուսնությունները բավականին տարածված են, և որ դա շատ հույների և սերբերի միջև կիսած սերտ կապերի պատճառն ու արդյունքն է[24]։ 2008 թվականի փետրվարին Սերբիայում ապրող հունական փոքրամասնությունը դիմեց Հունաստանին՝ չճանաչելու Կոսովոյի ալբանացիների կողմից Կոսովոյի միակողմանի անջատումը։ Նրանք հայտարարեցին, որ Կոսովոյի անկախությունը կվտանգի կայունությունը Բալկաններում և կթուլացնի ավանդական հույն-սերբական հարաբերությունները[25]։

Սերբերը Հունաստանում խմբագրել

2001 թվականի մարդահամարի համաձայն՝ 5200 Սերբիայում ծնված մարդիկ Հունաստանի քաղաքացիություն ունեն։ Ենթադրվում էր, որ Հունաստանում ապրում է ավելի քան 15000 սերբ[26]։ Հունական քաղաքացիություն ունեցող հայտնի մարզիկներից են Պեջա Ստոյակովիչը և Վլանտիմիր Գյանկովիցը։

Մարդասիրություն խմբագրել

Բալկաններում պատերազմի բռնկումից հետո սերբերը հսկայական մարդասիրական օգնություն ստացան Հունաստանից և Կիպրոսից, ինչպես նաև Հունաստանի և Կիպրոսի եկեղեցիներից՝ սկսած 1990-ականների սկզբից։ Այս օգնությունը ստացվել է հունական հասարակության բոլոր հատվածներից՝ պետությունից, եկեղեցուց, տարբեր կազմակերպություններից և հասարակությունից։ Օգնության մեծամասնությունը կենտրոնացած էր Սերբական Հանրապետության, Սերբական Կրայինայի Հանրապետության և համապատասխան Սերբիայի սերբերի օգնության վրա, ովքեր տուժել էին այդ տարածքները պատերազմների արդյունքում ավերվելու պատճառով։

Օգնություն Սերբիային խմբագրել

1995 թվականի հուլիսի վերջին հայտարարվեց, որ Հույն-սերբական բարեկամության ընկերությունը մինչև օգոստոսի կեսերը բրնձի տեսքով մարդասիրական օգնություն կբաշխի Սերբիայում։ Կազմակերպության նախագահ Պանայոտիս Միհալակակոսի խոսքերով ծրագրի ընդհանուր արժեքը գերազանցել է 5 միլիոն դրախման, և Պիրեի նավահանգստի վարչությունը համահովանավորել է նախաձեռնությունը և ապահովել բեռների անհրաժեշտ փաթեթավորումն ու փոխադրումը[27]։

1999 թվականի մարտին գործարար Ստավրոս Վիտալիսը ապահովեց 250 հույների մասնակցությունը՝ մեկնելու Բելգրադ՝ սերբ ժողովրդին ցանկացած օգնություն առաջարկելու համար։ 250 մարդկանց թվում եղել են իրավաբաններ, բժիշկներ և այլ մասնագետներ։ Ստավրոս Վիտալիսը հայտնել է, որ իրենք սերբերի կողքին են, քանի որ նրանց համարում են ընկերներ և եղբայրներ[28]։

1999 թվականի հոկտեմբերի 25-ին Սերբիայի առողջապահության նախարար Լեպոսավա Միլիչևիչը ընդունեց «Հին Հունաստան» հույն-սերբական բարեկամության ընկերության պատվիրակությանը։ Պատվիրակությունը գլխավորում էր կազմակերպության նախագահ Լայոս Կոնստանտինոսը։ Առողջապահության նախարարի հետ հանդիպման ընթացքում մի շարք նախաձեռնություններ են առաջացել՝ կապված մարդասիրական օգնության տրամադրման, առողջության պահպանման և բժշկական պարագաների հետ[29]։

1999 թվականի ապրիլին Կալամարիայի քաղաքապետարանը հավաքեց 50 տոննա մարդասիրական օգնություն՝ բաղկացած սննդից և դեղամիջոցներից։ Առաքելությունը գլխավորել է Կալամարիայի քաղաքապետ Խրիստոդուլոս Էկոնոմիդիսը։ Նույն ամսվա ընթացքում Աթենքում գտնվող Հույն-սերբական բարեկամության ընկերության ներկայացուցիչները հայտարարեցին, որ 20-ին Սերբիա կուղարկեն մարդասիրական օգնության 16 բեռնատար շարասյուն, որը բաղկացած է սննդից և բժշկական պարագաներից՝ ավելի քան 2 միլիոն գերմանական մարկի արժեքով։ Հաղորդվում էր, որ բարեկամական ընկերության ջանքերը շարունակվում են, շարունակվում են հավաքագրումները և օգնության շարասյունները մեկնում են կանոնավոր 20-օրյա ընդմիջումներով։ Բարեկամության տնկերությունը նաև տեղեկացրեց մամուլին, որ փաստաբաններ է ներգրավել ՆԱՏՕ-ի առաջնորդներին Հաագայի միջազգային դատարանում մեղադրանք ներկայացնելու համար Հարավսլավիայի դեմ ագրեսիայի և ագրեսիայի անմիջական հետևանքով կորցրած անմեղ քաղաքացիական կյանքերի համար[30]։

2006 թվականի մայիսի 7-ին Lifeline Hellas մարդասիրական կազմակերպության կողմից կազմակերպվել է բարեգործական ընթրիք Սալոնիկում թագաժառանգ Ալեքսանդր II-ի և արքայադուստր Քեթրինի հովանավորությամբ՝ օգնելու նվազեցնել հիվանդանոցներում կարևոր սարքավորումների պակասը՝ արդիականացնելով նորածնային ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքները Բելգրադում, Նիսում, Նովի Սադում ու Կրագուևացում և դրանով իսկ փրկելով նորածինների կյանքեր։ Սա 2006 թվականին կազմակերպված իր տեսակի մեջ երկրորդ միջոցառումն էր՝ հունվարի վերջին Աթենքում կազմակերպված բարեգործական հաջող ընթրիքից հետո։ Մարդասիրական միջոցառմանը համագործակցել և աջակցել են բազմաթիվ ընկերություններ ու կազմակերպություններ, ինչպես նաև Սալոնիկի ականավոր ընտանիքներ և գործարար համայնքի անդամներ։ Ելույթներով հանդես եկան Lifeline Hellas-ի տնօրենների խորհրդի նախագահ պարոն Ջոն Տրիկարդոսը, թագաժառանգ Ալեքսանդրը, արքայադուստր Քեթրինը, Մակեդոնիա-Թրակիայի նախարար պարոն Գեորգի Կալայցիսը, Հունաստանում Սերբիայի և Չեռնոգորիայի գլխավոր հյուպատոս պարոն Ռադոմիր Զիվկովիչը, Սալոնիկ պրեֆեկտր Պանայոտիս Պսոմիադիսը, Սալոնիկի փոխքաղաքապետ Կոլովու Լեմոնիան (քաղաքապետ պարոն Պապագեորգոպուլոսի անունից) և Անատոլիայի ամերիկյան քոլեջի նախագահ պարոն Ռիչարդ Ջեքսոնը, մյուս հարգելի հյուրերի թվում էին Հունաստանի խորհրդարանի անդամներ և Հունաստանի կառավարության նախկին նախարարներ ու պետական պաշտոնյաներ[31]։

Օգնություն Բոսնիայի սերբերին խմբագրել

1995 թվականի հոկտեմբերի 4-ին հայտարարվեց, որ «խաղաղության գնացքը», որը տեղափոխում է 10,000 տոննա մարդասիրական օգնություն, որը բաղկացած է հագուստից, դեղագործական ապրանքներից և սննդամթերքից, հոկտեմբերի 26-ին կմեկնի Հունաստանից՝ օգնելու բոսնիացի սերբերին։ Այս ջանքերը կազմակերպվել էին «Բոսնիայի ուղղափառ սերբերին օգնության համար» Մակեդոնիա-Թրակիայի կոորդինացիոն կոմիտեի կողմից և ստեղծվել է Բալկանյան ռազմավարության զարգացման ինստիտուտի ու Հույն-սերբական ասոցիացիայի նախաձեռնությամբ[32]։

1995 թվականի դեկտեմբերի 5-ին Նեապոլիսի քաղաքապետարանի կողմից 70 տոննա մարդասիրական օգնություն՝ բաղկացած ձիթապտղի յուղից, ալյուրից, մանկական սննդից և դեղորայքից, ուղարկվեց Պրիյեդորի շրջանի բոսնիացի սերբերին[33]։

1996 թվականի փետրվարի 22-ին 200 տոննա մարդասիրական օգնություն, որը բաղկացած էր սննդից, հագուստից և դեղորայքից, հավաքվել էր Հույն-սերբական բարեկամության Աթենքի ասոցիացիայի կողմից։ Օգնությանն ուղեկցել է պատվիրակությունը՝ ասոցիացիայի նախագահ պարոն Կոնստանտինոս Խրիստոպուլոսի գլխավորությամբ[34]։

1997 թվականի հուլիսի 3-ին Դոբոյ հասավ մարդասիրական օգնություն՝ բաղկացած հագուստից և սննդամթերքից։ Օգնությանը ուղեկցել է Աթենքի Պերիստերիի քաղաքապետարանի 10 հոգանոց պատվիրակությունը, այդ թվում՝ Պերիստերիի քաղաքապետ Գիորգոս Պանոպուլոսը։ Պատվիրակությանը դիմավորել է Դոբոյի քաղաքապետ Դրագո Լյուբիցիչը, ով հայտարարել է, որ հույների և սերբերի միջև բարեկամական կապերը հավերժ են լինելու, և որ ոչ ոք չի կարող ընդհատել դրանք[35]։

Սերբիայի օգնությունը 2007 և 2021 թվականներին Հունաստանի անտառային հրդեհների ժամանակ խմբագրել

 
Հրդեհ Աթենքում, 2007 թվական

2007 թվականին Հունաստանի անտառային հրդեհներից հետո Սերբիան ուղարկեց վեց M-18 Dromader և մեկ Antonov An-2 հրշեջ ինքնաթիռ, 6 հակահրդեհային մեքենա, 55 հրշեջ և պատրաստության մեջ դրեց մասնագիտացված ռազմական ստորաբաժանումներ՝ հույներին օգնելու անհրաժեշտության դեպքում։ Բանակը պայքարում էր հրդեհների դեմ. ներքին գործերի նախարարի օգնական Պրեդրագ Մարիչի խոսքով, ավելի քան 300 հրշեջներ մեկ ժամից քիչ ժամանակում գրանցվել են Հունաստան[36][37][38]։

2007 թվականի սեպտեմբերի 7-ին պաշտպանության նախարար Դրագան Շուտանովացը և Սերբիայում Հունաստանի դեսպան Խրիստոս Պանագոպուլոսը Լիսիչջի Յարակի օդանավակայանում ողջունեցին Jat Airways-ի օդաչուներին և տեխնիկներին, ովքեր աջակցեցին Հունաստանում հրդեհները մարելուն։

Շուտանովացը հայտարարել է, որ Սերբիան կատարել է Հունաստանի պաշտպանության նախարարության խնդրանքը, և նա շնորհակալություն է հայտնել Jat Airways-ին և Սերբիայի պաշտպանության նախարարության ներկայացուցիչներին, ովքեր, ինչպես հավելեց նա, անձնուրաց օգնել են Հունաստանի եղբայրական ժողովրդին։ Նախարար Շուտանովացն ասաց, որ իրեն նաև հետաքրքրում է, թե ինչու Jat-ի ինքնաթիռներն այս ամառ չեն օգտագործվել Սերբիայում հրդեհների մարման համար՝ հավելելով, որ ՊՆ-ն այդ աշխատանքի կրողը չէ։ Հունաստանի դեսպանն ասաց, որ այդ օրը ևս մեկ անգամ ցույց տրվեց երկու ժողովուրդների միջև հիանալի համագործակցությունը՝ շնորհակալություն հայտնելով բոլոր նրանց, ովքեր մասնակցել են հրդեհների մարմանը։ Նա նաև նշել է, որ վերջին տասը օրվա ընթացքում սերբ օդաչուներն ու տեխնիկները մեծ հմտություն են ցուցաբերել հրդեհները մարելու գործում, ինչը հուզել է ողջ Հունաստանը և հատկապես հույն ժողովրդին։ «Ես այստեղ եմ Հունաստանի նախագահի և կառավարության ջերմ ողջույնները փոխանցելու համար։ Մենք երբեք չենք մոռանա ձեր եղբայրական արարքը»,- ասել է Սերբիայում Հունաստանի դեսպան Խրիստոս Պանագոպուլոսը։

Թագաժառանգ Ալեքսանդր II-ի և արքայադուստր Քեթրինի նախաձեռնությամբ 2007 թվականի սեպտեմբերի 24-ին Աթենքի Էկալի ակումբում տեղի ունեցավ կարևոր բարեգործական միջոցառում՝ ի նպաստ Հունաստանի ողբերգական հրդեհների զոհերի՝ Lifeline Hellas-ը և NBA-ի վաստակաշատ խաղացող Վլադե Դիվացու աջակցությամբ։ Մարդասիրական այս միջոցառմանը աջակցելու համար ներկա էին հայտնի բասկետբոլիստներ։ Միջոցառմանը ներկա էին Վլադե Դիվակը, Պրեդրագ Դանիլովիչը, Զարկո Պասպալը, Դուշան Իվկովիչը, Ուեյն Կուպերը, Սքոթ Փոլարդը, Գրանթ Նապիերը, Քրիս Ուեբերը, Գլեն Ռայսը։

Թագաժառանգ Ալեքսանդր II-ը և արքայադուստր Քեթրինը շարունակեցին իրենց ազնիվ ջանքերը 2007 թվականի սեպտեմբերի 29-ին, երբ նրանք այցելեցին Մեսինիայի շրջան և Անդանիայի մունիցիպալիտետ՝ սերբական նվիրատվություններները հագուստ, ինչպես նաև մանկական սարքավորումներ Հունաստանում անտառային հրդեհներից տուժած երեխաներին հանձնելու համար։ .

2021 թվականի օգոստոսին Սերբիան ուղարկեց հատուկ ստորաբաժանում՝ բաղկացած 37 հրշեջներից և 3 ուղղաթիռներից՝ օգնելու Հունաստանին անտառային հրդեհների դեմ պայքարում[39]։

Երկկողմ հարաբերություններ խմբագրել

Սերբ-հունական հարաբերությունները ավանդաբար եղել են բարեկամական՝ պայմանավորված մշակութային և պատմական գործոններով։ Բարեկամական հարաբերությունները կարևոր դեր են խաղացել երկու ժողովուրդների երկկողմ հարաբերություններում, հատկապես 1990-ականների պատերազմների և Առաջին համաշխարհային պատերազմի Բալկանյան արշավի ժամանակ[40]։

Հունաստանը Սերբիայի տնտեսության գլխավոր ներդրողն է[41] և ՆԱՏՕ-ի Հարավսլավիայի ռմբակոծության ժամանակ Հունաստանը բացահայտորեն արտահայտեց իր դժգոհությունը, և հարցումները ցույց տվեցին, որ Հունաստանի բնակչության 94%-ը լիովին դեմ էր ռմբակոծմանը[19]։

Պետություն խմբագրել

 
Հունաստանի արտաքին գործերի նախարար Ստավրոս Լամբրինիդիսը Սերբիայի նախկին նախագահ Բորիս Տադիչի ու Սերբիայի արտաքին գործերի նախարար Վուկ Երեմիչի հետ
 
Գեորգի Պապանդրեուն և Բորիս Տադիչը 2009 թվականին (Աթենք):
 
Գեորգի Պապանդրեուն և Բորիս Տադիչը 2010 թվականին (Բելգրադ):

Սերբիայի և Չեռնոգորիայի պետական միության լուծարումից հետո Սերբիան ժառանգեց միության իրավունքներն ու պարտականությունները և, որպես հետևանք, Հունաստանի հետ գոյություն ունեցող երկկողմ պայմանագրային շրջանակը։ Հույն-սերբական բազմաթիվ երկկողմ պայմանագրերից հարկ է նշել փոխադարձ դատական հարաբերությունների, գիտակրթական համագործակցության, զբոսաշրջության զարգացման, օդային տրանսպորտի, ուղևորների և ապրանքների միջազգային ավտոմոբիլային փոխադրումների, տնտեսական և տեխնոլոգիական համագործակցության մասին համաձայնագրերը։

Երկու երկրների միջև պարբերաբար տեղի են ունենում բարձր մակարդակի այցեր, օրինակ՝ ԱԳ նախարար տիկին Դորա Բակոյաննիի վերջին այցը Բելգրադ (2007 թվականի ապրիլի 20), որին նրան ուղեկցում էր փոխարտգործնախարար պարոն Եվրիպիդես Ստիլիանիդիսը, և Սերբիայի արտաքին գործերի նախարար պարոն Վուկ Երեմիչի վերջին պաշտոնական այցը Աթենքում։ Հաճախակի են շփումները նաև երկու երկրների նախարարությունների և գերատեսչությունների միջև առանձին ոլորտներին վերաբերող տարբեր հարցերի շուրջ։

Հունաստանը Սերբիայի հիմնական առևտրային գործընկերներից մեկն է ԵՄ-ում։ Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում երկկողմ առևտուրը զգալիորեն աճել է։ Բելգրադում Հունաստանի դեսպանատան տնտեսական և առևտրային հարցերով բյուրոյի տվյալների համաձայն՝ Հունաստանի ուղղակի ներդրումները Սերբիայում (1996 թվականից սկսած) կազմում են 1,2 միլիարդ դոլար։ Ներդրումներ կան բոլոր ոլորտներում, բայց հիմնականում արդյունաբերական և բանկային ոլորտներում։ Հարկ է նշել 150 հույն-սերբական ընկերությունների, ինչպես նաև 120 զուտ հունական ձեռնարկությունների առկայությունը, որոնք 25000 աշխատատեղ ունեն։

Սերբիան ունի դեսպանատուն Աթենքում և գլխավոր հյուպատոսություն Սալոնիկում, մինչդեռ Հունաստանն ունի դեսպանություն Բելգրադում, գլխավոր հյուպատոսություն Նիշում և կապի գրասենյակ Պրիշտինայում։ Սերբիան Կերկիրայում ունի նաև պատվավոր հյուպատոսություն և հուշահամալիր։

Ոստիկանություն և ռազմական համագործակցություն (պաշտպանություն) խմբագրել

Հոկտեմբերի 20-ին Սերբիայի և Հունաստանի ներքին գործերի նախարարներ Իվիցա Դաչիչը և Պրոկոպիս Պավլոպուլոսը Աթենքում ստորագրեցին համաձայնագիր իրենց երկու երկրների միջև ոստիկանական համագործակցության մասին, որը ճանապարհ է հարթում հանցավորության բոլոր ձևերի, անօրինական միգրացիայի, թմրամիջոցների առևտրի և մարդկանց թրաֆիքինգի համար հետախուզական տվյալների փոխանակման համար։ 

Սերբիայի և Հունաստանի պաշտպանության նախարարներ Դրագան Սուտանովացը և Վագելիս Մեյմարակիսը հանդիպել են Բելգրադում 2009 թվականի փետրվարի 26-ին՝ քննարկելով փոխադարձ վստահության և համագործակցության վրա հիմնված կայուն Բալկանների ընդհանուր տեսակետը և երկու երկրների միջև ռազմական համագործակցությունը խթանելու հսկայական հնարավորությունները։ Կոսովոյի հարցում Հունաստանը դեռ աջակցում է Սերբիային[42]։

Սերբիայի վերաբերյալ Հունաստանի դիրքորոշումը ԵՄ-ում խմբագրել

 
Սերբիայի դեսպանների կոնֆերանսը 2010 թվականին Գեորգիոս Պապանդրեուի հետ: Սերբիայի կառավարությունը նպատակ էր դրել ԵՄ-ին անդամակցել մինչև 2014 թվականը, համաձայն Պապանդրեուի ծրագրի՝ Agenda 2014-ի

2008 թվականի հունիսին Սերբիայում Հունաստանի դեսպան Խրիստոս Պանագոպուլոսն ասաց, որ Հունաստանը հետևողականորեն աջակցում է Սերբիայի զարգացմանը և ցանկանում է, որ այն ստանձնի իր տեղը ԵՄ-ում։ Նա հայտարարել է, որ Հունաստանի քաղաքական ղեկավարությունը ցանկանում է, որ Սերբիան իր տեղը զբաղեցնի եվրոպական ընտանիքում, և որ Հունաստանը կարծում է, որ դա լավագույնն է Սերբիայի և տարածաշրջանային կայունության համար։ Ըստ Պանագոպուլոսի՝ Հունաստանը աջակցության քաղաքականություն է վարում Սերբիայի զարգացմանը և բարելավում է իր քաղաքացիների կյանքը, ինչն արտացոլված է 2000 թվականից հետո Սերբիայի ստացած մեծ օգնության, ինչպես նաև 2,5 միլիարդ եվրոն գերազանցող ներդրումների մեջ։ Նա հիշեցրեց, որ 2001 և 2002 թվականներին երկրում ստեղծված լուրջ իրավիճակը թելադրում էր, որ օգնությունը հիմնականում մարդասիրական բնույթ է կրել, սակայն դրան հաջորդել է զարգացման օգնությունը։ Հունաստանն ընդունել է օգնության կարևոր ծրագիր, որը կոչվում է «Բալկանների տնտեսական վերակառուցման հունական ծրագիր», որը Սերբիայի համար նախատեսել է 230 միլիոն եվրո։ Այս գումարի մեծ մասը՝ մոտ 80 տոկոսը, նախատեսված էր ենթակառուցվածքների համար, այդ թվում՝ 10-րդ միջանցքը, որն առաջնահերթություն էր թե՛ Սերբիայի, թե՛ Հունաստանի համար։ 10-րդ միջանցքի շինարարության ընդհանուր ծախսերից, որը կազմում է մոտ 300 միլիոն եվրո, 100 միլիոնը կազմեց Հունաստանի կառավարության զուտ նվիրատվությունը։ Նա ընդգծել է, որ Աթենքի և նրա Բելգրադում գործող դեսպանատան նպատակներից մեկը տնտեսական հարաբերությունների խթանումն է, որը շատ դրական դինամիկա է ունեցել, քանի որ Հունաստանը գլխավորում է Սերբիայում ուղղակի և անուղղակի ներդրումներ կատարող երկրների ցանկը։ Նա ասաց, որ Հունաստանը ներկա է տնտեսության բոլոր ռազմավարական ճյուղերում, ինչը նշանակում է, որ հույն ներդրողները եկել են Սերբիայում մնալու համար, և որ հունական ներդրումները Սերբիայի քաղաքացիների համար ստեղծում են ավելի քան 27000 աշխատատեղ։ Պանագոպուլոսը հույս հայտնեց, որ այս միտումը շուտով կընդլայնվի Հունաստանում սերբական ներդրումներով[43]։

Հունաստանի արտաքին գործերի նախարար Դիմիտրիս Դրուցասը մայիսի 22-ին հանդիպել է սերբ գործընկեր Վուկ Երեմիչի հետ, նրանք ասել են, որ երկու երկրների հարաբերությունները գերազանց են, նրանք հետագայում քննարկել են Արևմտյան Բալկանները Եվրամիությունում, Հունաստանն ասել է, որ տարածաշրջանը կմիանա ԵՄ-ին մինչև 2014 թվականը։ Երեմիչը շնորհակալություն է հայտնել Կոսովոյի հարցում Հունաստանի դիրքորոշման, տնտեսական համագործակցության և ընդհանուր առմամբ գերազանց հարաբերությունների համար։ Հունաստանը Սերբիայի գլխավոր գործընկերն է Հարավարևելյան Եվրոպայում։ Հունաստանն օգնեց վիզային ռեժիմի ազատականացմանը, և Երեմիչն ասաց. «Այս տարի մեր քաղաքացիները կարող են շատ ավելի հեշտ ճանապարհորդել հունական ծով։ Նրանք իրենց հանգիստը կանցկացնեն Հունաստանում, քանի որ տարածաշրջանում չկա ծովափ, որտեղ մեր քաղաքացիներն իրենց ավելի լավ զգան, քան Հունաստանում։ . . »: Դրուցասը նշել է, որ Հունաստանը պատրաստ է անհապաղ վավերացնել Սերբիայի կայունացման և ասոցացման համաձայնագիրը (ՍԿԱՀ)[44]։

Տնտեսություն խմբագրել

Հիմնական հոդված՝ Հունաստանի տնտեսություն

Հունաստանը երրորդ ընդհանուր առաջատար ներդրողն է ԵՄ-ից Սերբիայում[45] և 2008 թվականին Սերբիայի տնտեսության լավագույն ներդրողն էր[41]։ 2013 թվականին Հունաստանը ներդրել է 1,66 մլրդ դոլար։

Քույր քաղաքներ խմբագրել

Սերբիայի և Հունաստանի միջև կան մի քանի քույր քաղաքներ․[46]

Եկեղեցական հարաբերություններ խմբագրել

Հույն ուղղափառ եկեղեցին հիանալի հարաբերություններ է ունեցել Սերբ ուղղափառ եկեղեցու հետ, այդ թվում՝ բոլոր պատերազմների ընթացքում Սերբիային մարդասիրական օգնություն ձեռք բերելը և տրամադրելը։ Այդ հարաբերությունները տարածվել են նաև սերբական պետության վրա։ Վերջինիս առնչությամբ Հունաստանի եկեղեցին պաշտպանել է «սերբական դիրքորոշումները նույնիսկ Չեռնոգորիայի Դաշնությունից դուրս գալու հարցում»[47], ինչպես նաև Կոսովոյի հարցում Սերբիային աջակցելով, ինչպես նաև Սերբական եկեղեցին աջակցել է Կիպրոսի վերաբերյալ հունական դիրքորոշմանը[48]։ Ինչպես մյուս ուղղափառ եկեղեցիները, այնպես էլ Հունաստանի եկեղեցին չի ճանաչում Մակեդոնիայի ուղղափառ եկեղեցու ինքնահռչակ ինքնավարությունը և այն համարում է Սերբական եկեղեցու մաս։

1994 թվականին հունական ուղղափառ եկեղեցին Ռադովան Կարաջիչին հռչակեց որպես «մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի ամենահայտնի որդիներից մեկը, որն աշխատում է հանուն խաղաղության» և նրան պարգևատրեց Սուրբ Դիոնիսիոսի առաջին աստիճանի ինը հարյուրամյա ասպետների շքանշանով[49]։ Տիեզերական պատրիարք Բարդուղիմեոսը հայտարարեց, որ «սերբ ժողովուրդն ընտրվել է Աստծո կողմից՝ պաշտպանելու ուղղափառության արևմտյան սահմանները»[49]։

Համադաշնության ծրագիրը 1992 թվականից խմբագրել

 
Անդրեաս Պապանդրեուն, այն ժամանակ Հունաստանի վարչապետ
 
Սլոբոդան Միլոշևիչ, Սերբիայի Հանրապետության և հետագայում Հարավսլավիայի նախագահ

Չնայած Հարավսլավիայում Յոսիպ Բրոզ Տիտոյի կառավարման ժամանակ լարված հարաբերություններին, սերբ-հունական հարաբերությունները հասան այն կետին, երբ 1992 թվականին Սլոբոդան Միլոշևիչը լրջորեն առաջարկեց սերբերի և հույների համար պետության ստեղծումը[50]։ Առաջարկի համաձայն՝ Հունաստանը, Սերբիան և Հյուսիսային Մակեդոնիան բոլորը կլինեն եռակողմ համադաշնության անդամներ։ 1994 թվականին Միլոշևիչը Հունաստանի վարչապետ Անդրեաս Պապանդրեուին հրավիրեց քննարկելու Աթենք-Բելգրադ-Սկոպիե համադաշնության երկարամյա առաջարկը։ Պապանդրեուն գաղափարը բնութագրեց՝ որպես «առաջատար, հետաքրքիր առաջարկ», սակայն նշեց, որ այն դեռ չի ուսումնասիրվել։ Հիմնական ընդդիմադիր «Նոր ժողովրդավարություն» կուսակցության առաջնորդ Միլտիադիս Էվերտը, ով նույնպես հանդիպել է Միլոշևիչին, ասել է, որ բալկանյան բոլոր երկրները պետք է, փոխարենը, անդամակցեն Եվրամիությանը։ «Քաղաքական գարուն» կուսակցության առաջնորդ Ադոնիս Սամարասն ասել է, որ առաջարկը «հետաքրքիր է, բայց պետք է մանրակրկիտ ուսումնասիրվի»[51]։ Այս առաջարկները չկարողացան որևէ էական արձագանք ստանալ Հունաստանի կառավարության կողմից, հիմնականում այն ժամանակվա անկայուն Հարավսլավիայի պատճառով։

Մակեդոնիայի Հանրապետության դիրքորոշումը եռակողմ համադաշնության վերաբերյալ լայն աջակցություն է ստացել քաղաքական գործիչների և մտավորականների կողմից։ Միլոշևիչի՝ Հունաստանի, Սերբիայի և Մակեդոնիայի Հանրապետության միջև չամրացված համադաշնություն ստեղծելու մասին Միլոշևիչի նոր կոչից անմիջապես հետո, Մակեդոնիայի սոցիալիստական կուսակցության նախագահ Կիրո Պոպովսկին երկարամյա առաջարկը համարեց «ներկա ուտոպիա, բայց հնարավոր ապագայի հեռանկար»[52]։ 2001 թվականին Մակեդոնիայի Հանրապետության նախկին նախագահ Կիրո Գլիգորովը նշեց էթնիկ մակեդոնացի մտավորականների կողմից առաջարկի լայն աջակցությունը. «Մեր ընդհանուր դիրքորոշումն այն էր, որ Հունաստանի հետ համադաշնությունը լավագույն լուծումն է»։ Մակեդոնացի արձակագիր Անտե Պոպովսկին 2001 թվականի մարտի 27-ին ֆրանսիական «Libération» թերթին տված հարցազրույցում ասել է. «Ես պաշտպանում եմ Հունաստանի հետ համադաշնության գաղափարը։ Մենք մեր ինքնությունը կորցնելու վտանգի տակ չենք լինի, քանի որ մեր լեզուն բոլորովին տարբերվում է հունարենից, մինչդեռ այն նման է երկու այլ խոշոր հարևանների՝ սերբերի և բուլղարների լեզուներին»։

Զբոսաշրջություն խմբագրել

Հունաստանում խմբագրել

Նշվում է, որ Հունաստանը ընդունել է Սերբիայից ամենաշատ սեզոնային զբոսաշրջիկներին, քան ցանկացած այլ երկրից։ Թեև Աթենքը և Սալոնիկն ավանդաբար սիրված ուղղություններ են սերբերի համար արձակուրդի ժամանակ, Բելգրադից զբոսաշրջային չարտերը հաճախ սերբ ճանապարհորդներին ուղղորդում են դեպի Հերակլիոն, Կոս, Զակինթոս և այլ ոչ այնքան խիտ բնակեցված ուղղություններ։ Ի տարբերություն անգլիացի, գերմանացի և այլ օտարերկրյա զբոսաշրջիկների, որոնցից շատերը 2010 թվականի ամռանը չեղարկեցին իրենց հանգիստը Հունաստանում բողոքի ցույցերի և տնտեսական ճգնաժամի պատճառով, սերբ զբոսաշրջիկները գերազանցեցին ռեկորդը՝ մեծ թվով այցելելով երկիր։ Սերբիայի նախագահը 2010 թվականի հունիսին Աթենքում հայտարարեց, որ Սերբիան այս կերպ փոքր-ինչ օգնում է հույն ընկերներին նրանց համար ծանր պահերին։

Մոտավորապես 350,000 Սերբիայի քաղաքացիներ այցելել են Հունաստան 2008 թվականին[53]։ 2009 թվականին այցելել են 432,000 սերբեր[54]։ Շատ սերբեր այցելում են Հունաստան՝ երկրում հայտնաբերված սերբական կարևոր ժառանգության պատճառով։ Սերբերի համար հատկապես կարևոր մշակութային և կրոնական վայրերից են՝ Հիլանդար վանքը Աթոսում[55], Զեյթենլիկ գերեզմանատունը Սալոնիկում[56] և Կերկիրա կղզին[57]։

Սերբիայում խմբագրել

2015 թվականին Սերբիա է այցելել 43,869 հույն զբոսաշրջիկ, մինչդեռ 2016 թվականին այդ թիվը աճել է 61,749-ով, իսկ 2018 թվականին՝ 75,657-ով[58]։

Տես նաև խմբագրել

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Այն նաև կոչվում է "հույն-սերբական բարեկամություն" (հուն․՝ Ελληνοσερβική φιλία/Ellinoserviki filia, սերբ․՝ српско-грчко пријатељство/srpsko-grčko prijateljstvo), կամ նույնիսկ "հույն-սերբական եղբայրություն" (српско-грчко братств)։
  2. ↑ Կոսովոյի քաղաքական կարգավիճակը վիճելի է։ 2008 թվականին միակողմանիորեն հայտարարելով անկախություն՝ այն ճանաչվել է ՄԱԿ-ի 97 անդամ երկրների (և ևս 15-ի կողմից ճանաչվել է նախկինում, սակայն հետագայում չեղարկել են իրենց ճանաչումը), մինչդեռ Սերբիան շարունակում է հռչակել այն՝ որպես իր ինքնիշխան տարածքի մի մաս։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ «Bosnian Serb Officials Express Satisfaction Over Greek Support». Athens News Agency. serbia-hellas.com. 1995 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ փետրվարի 29-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 9-ին.
  2. ↑ Dimitrios K. Katsoudas (2009 թ․ մարտի 3). «Serbia on the Road to Europe; Problems and Perspective». Greek Ministry of Foreign Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 9-ին.
  3. ↑ Nicol, Donald M. The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453. էջ 254.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Dušan T. Bataković (2006). «A Balkan-Style French Revolution? The 1804 Serbian Uprising in European Perspective» (PDF). Balcanica. SANU (XXXVI): 126–127. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 6-ին.
  5. ↑ Ministėre des Affaires Etrangėres, Correspondance Consulaire, Salonique, vol. 15 bis (1795-1809) 312a. Cited by Vakalopoulos, p. 11.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Jelavich, 1983
  7. ↑ Lambros Koutsonikas (1863). Genikē historia tēs Hellēnikēs Epanastaseōs. էջ 121. OCLC 679320348.
  8. ↑ Богдан Љ Поповић (2010). Дипломатска историја Србије. Завод за Уџбенике. էջ 334. ISBN 9788617169754. «Уговор је тако по- тписан у Бечу (у Феслау) 14/26. августа 1867. године.315 У самој преамбули савезног уговора гово- ри се да је „положење христијана на востоку несносно" и да се они морају ослободити. Уз то, у преамбули се ...»
  9. ↑ «Serbia and Greece in the First World War : An Overview». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  10. ↑ Serbs in Corfu Արխիվացված 30 Հունվար 2008 Wayback Machine, at the Embassy of Serbia website
  11. ↑ «Diogenis D. Valavanidis». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  12. ↑ L.S. Stavrianos, The Balkans since 1453, page 756.
  13. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 13-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  14. ↑ AFP; "Greek Volunteers Fought Alongside Bosnian Serbs." OMRI Daily News Digest, 13 July 1995 Արխիվացված 30 Հուլիս 2020 Wayback Machine;. Retrieved 31 July 2010.
  15. ↑ Grohmann, Karolos; "Greece starts probe into Srebrenica massacre"; Reuters, 27 June 2006 «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  16. ↑ Michas, Takis (2002). Unholy Alliance: Greece and Milosevic's Serbia in the Nineties. Texas A&M University Press. էջ 22. ISBN 1-58544-183-X.
  17. ↑ The BALKAN Human Rights Web Pages Արխիվացված 16 Հունվար 2015 Wayback Machine. Cm.greekhelsinki.gr (10 July 2005). Retrieved on 13 August 2010.
  18. ↑ Raju G. C. Thomas (2003 թ․ հունվարի 1). Yugoslavia Unraveled: Sovereignty, Self-Determination, Intervention. Lexington Books. էջեր 312–. ISBN 978-0-7391-0757-7.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 «NATO and Greece, Clinton's visit». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.. Archived from the original on 11 April 2017. Retrieved 8 April 2016.
  20. ↑ 20,0 20,1 Tom Gallagher (2005). The Balkans in the New Millennium: In the Shadow of War and Peace. Routledge. էջեր 64–. ISBN 978-0-415-34940-6.
  21. ↑ Peter Phillips; Tom Tomorrow; Project Censored (U.S.); Mumia Abu-Jamal (2000). Censored 2000: The Year's Top 25 Censored Stories. Seven Stories Press. էջեր 44–. ISBN 978-1-58322-023-8.
  22. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 3-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  23. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 3-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  24. ↑ Bilateral Relations Between Greece and Serbia Արխիվացված 6 Փետրվար 2012 Wayback Machine Greek Ministry of Foreign Affairs
  25. ↑ «MINA Breaking News - Greek minority in Serbia appeals to Greece not to recognize Kosovo». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  26. ↑ «Политика Online - Дијаспора може да промени Србију». Politika Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  27. ↑ «Rice Headed to Serbia». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  28. ↑ «Greek Volunteers in Yugoslavia». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  29. ↑ «Minister Milicevic Received Greek-Serbian Society Delegation». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  30. ↑ «Another Convoy of Relief Aid for Yugoslavia Will Leave Athens Soon». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  31. ↑ «Humanitarian Event in Thessaloniki to Save Newborn Babies». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  32. ↑ «Peace Train to Aid Bosnian Serbs». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  33. ↑ «70 Tons of Humanitarian Aid Will Be Sent to the Bosnian Serbs». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  34. ↑ «Two Tons of Greek Humanitarian Aid Arrived in Serb Republic». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  35. ↑ «Greek Humanitarian Aid to Bosnian-Serb Town of Doboi». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  36. ↑ «Serbia offers assistance to Greece, 26 August 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 24-ին.
  37. ↑ «Serbia sends seven planes to Greece, 28 August 2007». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 29-ին.
  38. ↑ Serbian Interior Ministry sends firefighting squad to Greece, Government of Serbia, 31 August 2007
  39. ↑ «TANJUG | Srpski vatrogasci stigli sinoć u Grčku». www.tanjug.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  40. ↑ «World War I». Encyclopædia Britannica. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 2-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  41. ↑ 41,0 41,1 «Grci spremni da ulože 3 mlrd. evra». B92.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին."Grci spremni da ulože 3 mlrd. evra". B92.net. Archived from the original on 19 April 2016. Retrieved 8 April 2016.
  42. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ փետրվարի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  43. ↑ «"Greece supports Serbia as friendly country"». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 14-ին.
  44. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  45. ↑ SmartWeb. «Join the Pool of the Successful». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  46. ↑ «Dobrodošli». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 21-ին.
  47. ↑ «Christodoulos Contacts in Belgrade». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  48. ↑ «In Cyprus, Even Pizza is pro-Serb». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  49. ↑ 49,0 49,1 Velikonja, Mitja (2003). Religious separation and political intolerance in Bosnia-Herzegovina. College Station: Texas A&M University Press. p. 265. 978-1-58544-226-3.
  50. ↑ «Serbia Calls for Confederation with Greece». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  51. ↑ «Premier Says Serbian Proposal For Tripartite Confederation 'Not Yet Examined'». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին.
  52. ↑ «b-info.com - This website is for sale! - b-info Resources and Information». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 8-ին. {{cite web}}: Cite uses generic title (օգնություն)
  53. ↑ «Grčka grupna viza besplatna». Blic. 2008 թ․ հունիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 23-ին.
  54. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  55. ↑ «Chilandar Monastery». Embassy of Serbia in Athens. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 9-ին.
  56. ↑ Petar Opačić. «Le front de Salonique: Zeitinlik». Embassy of Serbia in Athens. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 9-ին.
  57. ↑ «Serbs on Corfu 1916-1918». Embassy of Serbia in Athens. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 30-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 9-ին.
  58. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ ապրիլի 3-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հույն-սերբական_հարաբերություններ&oldid=9730410» էջից