Սպարտա

Սպարտա (հին հունարեն՝ Σπάρτη, լատիներեն՝ Sparta), կամ Լակեդեմոն (հին հունարեն՝ Λακεδαίμων, լատիներեն՝ Lacedaemon), սկզբում հին քաղաք–պետություն Պելոպոնեսում Եվրոտաս գետի հովտում։ Որպես պաշտոնական անվանում հիմնականում օգտագործվել է Լակեդեմոն անվանումը։

Սպարտայի հին թատրոն

Անվան ստուգաբանություն

Սպարտա Քաղաք Հին Հունաստանում, Պելոպոնես թերակղզում։ Սպարտա անվան ստուգաբանությունը տրվում է երկու կերպ։ Առաջինը կապվում է քաղաքի հիմնադիր Սպարտոնի անվան հետ, մ.թ.ա. մոտ 1880 թվականին։ Մյուս ստուգաբանությամբ՝ առաջացել է Սպարտայի անունից, որը Լակեդեմոնի կինն էր։

Պելոպոնեսյան միություն

Մ. թ. ա. 6-րդ դարի վերջին Սպարտա պետությունը հիմնել է Պելոպոնեսյան միությունը, որը դարձել է Հունաստանի գերիշխող ուժը։

Պելոպոնեսյան և Աթենական միությունների միջև տևական պայքարը դադարել է մ. թ. ա. 445 թվականին կնքված 30-ամյա հաշտությամբ։ Մ. թ. ա. 444–429 թվականներին անընդմեջ Աթենքի առաջին ստրատեգոս է ընտրվել Պերիկլեսը, որի կառավարման տարիներն աթենական դեմոկրատիայի ծաղկման ժամանակաշրջանն է։ Մ. թ. ա. 431 թվականին Աթենական և Պելոպոնեսյան միությունների միջև վերսկսվել է պատերազմը, որն ավարտվել է մ. թ. ա. 404 թվականին՝ Աթենքի պարտությամբ։

Սպարտայի գերիշխանությունից հունական պոլիսների ազատվելու ձգտումը հանգեցրել է Կորնթոսյան պատերազմին (մ. թ. ա. 395–387)։ Պատերազմից հետո Սպարտան առժամանակ պահպանել է իր ազդեցությունը Հունաստանում, սակայն մ. թ. ա. 379 թվականից, երբ Թեբեից վտարվել է Սպարտայի կայազորը, Թեբեն Պելոպիդասի և Էպամինոնդասի ժամանակ ռազմական հաջող գործողություններ է ձեռնարկել Սպարտայի դեմ և ժամանակավորապես դարձել է Հունաստանի առաջատարը։ Պելոպոնեսյան միությունը քայքայվել է։

Սպարտան արվեստում

Գրականություն

Վեպեր

• Ասիմակոպուլոս, Կոստաս. «Սպանություն Սպարտայում», «Արքան և Արձանը», «Ալթանան Պարգիից»; Վեպեր
• Յերբի, Ֆրենկ. «Հեռացում Սպարտայից»

Քնարերգություն

• Կավաֆիս, Կոնստանոս. Լիրիկա

Կինեմատոգրաֆ

• 300 սպարտացիները (ֆիլմ, 1962) (1962 թ. ֆիլմ)
• Սպարտայի գլադիատորները (1964 թ. ֆիլմ)
• Տրոյա (ֆիլմ) (2004 թ. ֆիլմ])
• 300 սպարտացիները (ֆիլմ, 2006) (2006 թ. ֆիլմ)

Համակարգչային խաղեր

• «God of War» - խաղի գլխավոր հերոսը սպարտացի հրամանատար է
• «Rome: Total War» - Սպարտան հանդես է գալիս որպես հունական պետության մայրաքաղաք
• «300: March to Glory»
• «Ատլանտիկա օնլայն» - վարձկաններից մեկը սպարտացի է
• «Ancient wars - Sparta» - սպարտացիների համար առանձին գործողություն
• «Halo» սերիայի խաղերում - սպարտացիները էլիտային զինվորներ են, ովքեր պաշտպանում են մարդկությանը այլմոլորակայիններից
• «Լեգեոն 3. Սպարտացիներ»

Ծանոթագրություններ

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է «Դպրոցական մեծ հանրագիտարանից», որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։