Արևմտյան ճամբար

Արևմտյան ճամբար (հայտնի է նաև որպես Ազատ ճամբար, Կապիտալիստական ճամբար^[1], Ամերիկյան ճամբար, և ՆԱՏՕ-ի ճամբար անվանումներով), Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին դաշնակից երկրների կոալիցիա, որը 1947-1991 թվականներին գոյություն է ունեցել Սառը պատերազմի ժամանակ։ Չնայած Արևմտյան Եվրոպայի և Հյուսիսային Ամերիկայի՝ ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրներն առանցքային դերակատարում ունեին ճամբարում, դրան անդամակցում էին բազմաթիվ այլ երկրներ, որոնք գտնվում են Ասիայում, Խաղաղօվկիանոսյան տարածաշրջանում, Մերձավոր Արևելքում, Լատինական Ամերիկայում և Աֆրիկայում։ Այս երկրներում գերիշխող են եղել հակախորհրդային, հակակոմունիստական և որոշ դեպքերում նաև հակասոցիալիստական գաղափարախոսություններն ու քաղաքականությունը։ Որպես այդպիսին, ճամբարը ընդդիմանում էր կոմունիստական երկրների քաղաքական համակարգերին և արտաքին քաղաքականությանը, որոնք համախմբվել էին ԽՍՀՄ շուրջ։ Այդ երկրների թվում էին նաև Վարշավայի պայմանագրի կազմակերպության անդամ երկրները, Կուբան, Վիետնամը, Չինաստանը, Կորեայի Ժողովրդա-դեմոկրատական Հանրապետությունը և այլն։ «Արևմտյան ճամբար» անվանումը ի հայտ է եկել ի պատասխան և որպես հակադրում իր կոմունիստական տարբերակին՝ «Արևելյան ճամբարին»։ Սառը պատերազմի ընթացքում կառավարություններն ու արևմտյան մեդիան առավել դիրքավորվել էին որպես «Ազատ աշխարհի» կամ «Առաջին աշխարհի» երկրների ներկայացուցիչներ, մինչդեռ Արևելյան ճամբարը առավել դիրքավորվում էր որպես «Կոմունիստական աշխարհ», «Սոցիալիստական աշխարհ» կամ «Երկրորդ աշխարհ»։

Սառը պատերազմի ժամանակ Եվրոպայում քաղաքական իրավիճակը։

1947–1991 թվականներին Արևմտյան ճամբարի միավորումներ խմբագրել

ՆԱՏՕ խմբագրել

Բելգիա*
Կանադա*
Դանիա*
Ֆրանսիա*
Գերմանիայի ֆեդերատիվ հանրապետություն (1955–1990 թվականներ)
Հունաստան (1952 թվականից)
Իսլանդիա*
Իտալիա*
Լյուքսեմբուրգ*
Նիդերլանդներ*
Նորվեգիա*
Պորտուգալիա*
Իսպանիա (1982 թվականից)
Թուրքիա (1952 թվականից)
Միացյալ Թագավորություն*
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

* ՆԱՏՕ-ի հիմնադիր երկրներ

Հինգ աչք խմբագրել

ԱՆԶՈւՍ խմբագրել

Հակախորհրդային կոմունիստական կամ սոցիալիստական երկրներ (մինչև 1989 թվական) խմբագրել

Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետություն (1978 թվականի չինական տնտեսական բարեփոխումներից հետո)
Դեմոկրատական Կամպուչիա (1978 թվականի Կամբոջա-վիետնամական պատերազմից հետո)
- ԴԿԿԿ (1982 թվականից)
Ռումինիայի սոցիալիստական հանրապետություն (1964 թվականից)
Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն (1948 թվականից)

Ազատ ասոցացման պայմանագիր խմբագրել

Կենտրոնական պայմանագրի կազմակերպություն (մինչև 1979 թվականը) խմբագրել

Շահական Իրան (մինչև Իսլամական հեղափոխությունը)
Իրաքի թագավորություն (մինչև Հուլիսի 14-ի հեղափոխությունը)
Պակիստան (մինչև 1979 թվականը)
Թուրքիա (մինչև 1979 թվականը)
Միացյալ Թագավորություն (մինչև 1979 թվականը)

Ռիոյի պայմանագիր խմբագրել

Արգենտինա
Բահամյան Կղզիներ (1982 թվականից)
Բոլիվիա (մինչև 2005 թվականը)
Բրազիլիա
Չիլի
Կոլումբիա
Կոստա Ռիկա
Կուբա (1902–1959 թվականներ) (մինչև Կուբայական հեղափոխությունը)
Դոմինիկյան Հանրապետություն (մինչև 1990 թվականը)
Էկվադոր (մինչև 2012 թվականը)
Սալվադոր
Գվատեմալա
Հոնդուրաս
Մեքսիկա
Նիկարագուա (մինչև 1979 թվականի Նիկարագուայի հեղափոխությունը)
Պանամա
Պարագվայ
Պերու
Տրինիդադ և Տոբագո (1967 թվականից)
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ
Ուրուգվայ
Վենեսուելա (մինչև 1999 թվականը, վերամիացել է 2019 թվականին Խուան Գուայդոյի կողմից)

ՍԵԱՏՕ (մինչև 1977 թվականը) խմբագրել

ՍԵԱՏՕ-ի անդամ երկրները 1959 թվականին։ Անդամ երկրները նշված են կապույտով։

Ավստրալիա (մինչև 1977 թվականը)
Կամբոջիա (մինչև 1956 թվականը)
- Կխմերական հանրապետություն (1970–1975 թվականներ)
Ֆրանսիա (մինչև 1965 թվականը)
Լաոսի թագավորություն (մինչև 1975 թվականը)
Նոր Զելանդիա (մինչև 1977 թվականը)
Պակիստան (մինչև 1972 թվականը)
Ֆիլիպիններ (մինչև 1977 թվականը)
Վիետնամի հանրապետություն (մինչև 1975 թվականին Սայգոնի անկումը)
Թաիլանդ (մինչև 1977 թվականը)
Միացյալ Թագավորություն (մինչև 1977 թվականը)
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ (մինչև 1977 թվականը)

Մերձավոր Արևելք/Հյուսիսային Աֆրիկա տարածաշրջան խմբագրել

Աֆղանստանի իսլամական հանրապետություն (2001–2021 թվականներ)
Բահրեյն
Եգիպտոս (1979 թվականից)
Շահական Իրան (մինչև 1979 թվականը)
Բաասիստական Իրաք (մինչև 1990 թվականին Իրաքի ներխուժումը Քուվեյթ)
Իսրայել
Հորդանան
Քուվեյթ
Լիբանան
Լիբիա (մինչև 1969 թվականը, 2011 թվականից)
Մարոկկո
Օման
Կատար
Սաուդյան Արաբիա
Սոմալի (1977 թվականից)
Սուդան (1971-1985, 2019-2021 թվականներ)
Սիրիական ընդդիմություն
Թունիս
Թուրքիա (մինչև 2009 թվականը)
Արաբական Միացյալ Էմիրություններ
Եմեն (Հադի կառավարություն)
- Հյուսիսային Եմեն (1962–1990 թվականներ)

Ասիա, Հարավարևելյան Ասիա և Օվկիանիայի գործընկերներ խմբագրել

Այլ խմբագրել

Բելառուս (1991–1994)
Բոսնիա և Հերցեգովինա
Կիպրոս
Եթովպիական կայսրություն (մինչև 1974 թվականը)
Կխմերական հանրապետություն (1970–1975)
Կոսովո
Ռուսաստան (1991–1999)
Ապարտհեյդ
Արևմտյան Բեռլին
Զաիր

1991 թվականից հետո արևմտյան դաշնակից միավորումներ խմբագրել

ՆԱՏՕ խմբագրել

Ալբանիա (2009 թվականից)
Բելգիա*
Բուլղարիա (2004 թվականից)
Կանադա*
Խորվաթիա (2009 թվականից)
Չեխիա (1999 թվականից)
Դանիա*
Էստոնիա (2004 թվականից)
Ֆրանսիա*
Գերմանիա*
Հունաստան*
Հունգարիա (1999 թվականից)
Իսլանդիա*
Իտալիա*
Լատվիա (2004 թվականից)
Լիտվա (2004 թվականից)
Լյուքսեմբուրգ*
Չեռնոգորիա (2017 թվականից)
Նիդերլանդներ*
Հյուսիսային Մակեդոնիա (2020 թվականից)
Նորվեգիա*
Լեհաստան (1999 թվականից)
Պորտուգալիա*
Ռումինիա (2004 թվականից)
Սլովակիա (2004 թվականից)
Սլովենիա (2004 թվականից)
Իսպանիա*
Թուրքիա*
Միացյալ Թագավորություն*
Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ*

* նշված են մինչև 1991 թվականը ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրները

ՆԱՏՕ-ի հիմնական դաշնակիցներ (MNNA) խմբագրել

Ավստրալիա (1987 թվականից)
Եգիպտոս (1987 թվականից)
Իսրայել (1987 թվականից)
Ճապոնիա (1987 թվականից)
Հարավային Կորեա (1987 թվականից)
Հորդանան (1996 թվականից)
Նոր Զելանդիա (1997 թվականից)
Արգենտինա (1998 թվականից)
Բահրեյն (2002 թվականից)
Ֆիլիպիններ (2003 թվականից)
Թաիլանդ (2003 թվականից)
Թայվան (փաստացի) (2003 թվականից)
Քուվեյթ (2004 թվականից)
Մարոկկո (2004 թվականից)
Պակիստան (2004 թվականից)
Աֆղանստան (2012–2021 թվականներ)
Թունիս (2015 թվականից)
Բրազիլիա (2019 թվականից)
Կոլումբիա (2022 թվականից)
Կատար (2022 թվականից)

Մերձավոր Արևելյան դաշնակիցներ խմբագրել

Ասիայի, Հարավարևելյան Ասիայի և Օվկիանիայի գործընկերներ խմբագրել

Միջամերիկյան գործընկերներ խմբագրել

Անվտանգության քառակողմ երկխոսություն խմբագրել

Այլ խմբագրել

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑ Capitalism, democracy, and ecology: departing from Marx, by Timothy W. Luke

Աղբյուրներ խմբագրել

Matloff, Maurice. Makers of Modern Strategy. Ed. Peter Paret. Princeton: Princeton UP, 1971. 702.
Kissinger, Henry. Diplomacy. New York: Simon & Schuster, 1994. 447,454.
Lewkowicz, Nicolas. The United States, the Soviet Union and the Geopolitical Implications of the Origins of the Cold War New York and London: Anthem Press, 2018.

[1] Capitalism, democracy, and ecology: departing from Marx, by Timothy W. Luke

[1]