Վիքիպեդիա

Նիկոլայ Դուբովսկոյ

Նիկոլայ Նիկանորովիչ Դուբովսկոյ (ռուս.՝ Никола́й Никано́рович Дубовско́й, դեկտեմբերի 5 (17), 1859 կամ դեկտեմբերի 17, 1859(1859-12-17)[1], Նովոչերկասկ, Ռուսական կայսրություն[2] - փետրվարի 28, 1918(1918-02-28)[2][3][4][…], Պետրոգրադ, Խորհրդային Ռուսաստան[2]), 19-րդ և 20-րդ դարերի վերջի ռուսական բնանկարային դպրոցի նկարիչ, ականավոր հասարակական գործիչ, Պերեդվիժնիկների ասոցիացիայի («Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերություն» - այսուհետ՝ ԳՇՑԸ) անդամ, ավելի ուշ՝ առաջնորդներից մեկը։ Ընկերությունը եղել է 19-րդ դարի ռուսական արվեստի ամենանշանակալի միություններից մեկը, որն ակնառու դեր է խաղացել ռուսական կերպարվեստի զարգացման գործում[Նշում 1][5][6][7]։

Նիկոլայ Դուբովսկոյ
Ծնվել էդեկտեմբերի 5 (17), 1859 կամ դեկտեմբերի 17, 1859(1859-12-17)[1]
ԾննդավայրՆովոչերկասկ, Ռուսական կայսրություն[2]
Վախճանվել էփետրվարի 28, 1918(1918-02-28)[2][3][4][…] (58 տարեկան)
Մահվան վայրՊետրոգրադ, Խորհրդային Ռուսաստան[2]
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն և ՌԽՖՍՀ
ԿրթությունՍանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի ակադեմիա (1881)
Մասնագիտություննկարիչ
Ժանրբնանկար
Թեմաներգեղանկարչություն
 Nikolay Dubovskoy Վիքիպահեստում

Դուբովսկոյը եղել է Սանկտ Պետերբուրգի կայսերական արվեստների ակադեմիայի գեղանկարչության ակադեմիկոս (1898), ակադեմիայի իսկական անդամ (1900), Գեղարվեստի ակադեմիայի խորհրդի անդամ (1908), մանկավարժ (1909), պրոֆեսոր-բնանկարային արվեստանոցի վարիչ։ Կայսերական արվեստների ակադեմիային կից բարձրագույն արվեստի ուսումնարանի պրոֆեսոր, բնանկարային արվեստանոցի վարիչ (1911)։

Հեղինակ է ռուսական բնության խորաթափանց, վարպետորեն պատկերված և շատ սիրված նկարների և շարունակել է իր ուսուցչի՝ ակադեմիկոս Միխայիլ Կլոդտի (1832-1902) ընդարձակ, համայնապատկերային բնապատկերի ավանդույթը։ Նկարչի վրձնին են պատկանում ավելի քան չորս հարյուր նկար և մոտ հազար էտյուդ[8]։

Դուբովսկոյը այն եզակի ռուս բնանկարիչներից է, ով արժանացել է ոսկե և արծաթե մրցանակների՝ Փարիզում, Մյունխենում և Հռոմում կայացած միջազգային արվեստի ցուցահանդեսներին մասնակցելու համար։ Բնանկարի վարպետի կտավները ներկայացված են Պետական Տրետյակովյան պատկերասրահում (Մոսկվա), Ռուսական պետական թանգարանում (Սանկտ Պետերբուրգ), Օմսկի, Նիժնի Նովգորոդի, Նովոչերկասկի, Կազանի, Կրասնոյարսկի Վ. Ի. Սուրիկովի անվան պետական գեղարվեստական թանգարաններում, Սոչիի գեղարվեստի թանգարանում և Ռուսաստանի ու արտերկրի բազմաթիվ այլ թանգարաններում[8]։

Նիկոլայ Դուբովսկու «Ժամհարություն» կտավը (1916) 2013 թվականի դեկտեմբերին լոնդոնյան MacDougall's աճուրդի տանը դարձել է լավագույն լոտը և վաճառվել ռեկորդային գումարով՝ 777,000 ֆունտ ստեռլինգով, երկու անգամ ավելի քան նախնական ներկայացված արժեքը[9]։

Կյանք և ստեղծագործություն խմբագրել

Ուսումնառության տարիներ խմբագրել

 
Ընդհանուր տեսարան Դուբովսկոյի հայրենի քաղաք Նովոչերկասկից: Փորագրություն լուսանկարից, 19-րդ դարի վերջ
 
Վոզնեսենսկի ռազմական տաճարը Նովոչերկասկում, Դուբովսկոյի հայրենի քաղաքի գլխավոր տեսարժան վայրը[Նշում 2]: Լուսանկար, 1905 (ՌՊՀՊԳ)
 
Սանկտ Պետերբուրգի գեղարվեստի կայսերական ակադեմիան Վասիլևսկի կղզում, որտեղ սովորել և հետագայում դասավանդել է Դուբովսկոյը։ Ակադեմիայի շենքը կառուցվել է Եկատերինա II-ի պատվերով 1764-1788 թվականներին, նախագծել են ճարտարապետներ Ժան Բատիստ Միշել Վալեն Դելամոտը և Ալեքսանդր Ֆիլիպովիչ Կոկորինովը: Լուսակար, 1912
 
Կիև՝ Դնեպրի տեսարանը Վլադիմիր Մեծի հուշարձանի և Վլադիմիրսկայա բլրի կողմից[Նշում 3]: Քաղաքը, որը հյուրընկալ ընդունել է Դուբովսկոյին, նրան հնարավորություն է տվել սովորել, ըմբռնել ռազմական գիտությունները և հասունանալ՝ չհրաժարվելով իր վաղ հետաքրքրությունից՝ նկարչությունից։
Լուսանկար, մոտավորապես 1890-1900 թվականներ

Նիկոլայ Նիկանորովիչ Դուբովսկոյը ծնվել է Նովոչերկասկում, տոհմական կազակի, Վոյսկա Դոնսկիի ավագ զինվորականի ընտանիքում։ Նկարել սկսել է մանուկ հասակից՝ պատճենելով նկարազարդումներ «Նիվա» և «Համաշխարհային նկարազարդում» ամսագրերից։ Նրա քեռին՝ նկարիչ Ա. Վ. Պիշկինը, սովորեցրել է տղային նկարել հիշողությամբ[10]։ Չնայած վաղ տարիքից նկարչության հանդեպ ցուցաբերած հետաքրքրությանը, ընտանեկան անկոտրում ավանդույթի համաձայն, Դուբովսկոյը պարտավոր է եղել ընտրել զինվորականի ճակատագիրը։ Հոր թախանձանքով 1870 թվականին ընդունվել է Վլադիմիրի Կիևյան ռազմական գիմնազիա[Նշում 4]։

Սովորելով Վլադիմիրի Կիևյան ռազմական գիմնազիայում՝ Դուբովսկոյը չի թողել իր զբաղմունքը․ նկարչության դասը դարձել է նրա սիրելի առարկան։ Նա մանկավարժների ուշադրությունը գրավել է նրանով, որ իր ամբողջ ազատ ժամանակն օգտագործել է նկարչությամբ զբաղվելով։ Տղան նույնիսկ կարողացել է գաղտնի զբաղվել իր սիրած գործով՝ ընդհանուր վեր կացից երկու ժամ առաջ արթնանալով։ Նկատելով Դուբովսկոյի արվեստի հանդեպ հրապուրվածությունը, գիմնազիայի տնօրենը թախանձագին խորհուրդ է տվել հորը որդուն ուղարկել գեղանկարչություն սովորելու[11]։

1877 թվականին Վլադիմիրի Կիևյան ռազմական գիմնազիան ավարտելուց հետո տասնյոթամյա Դուբովսկոյը հոր թույլտվությամբ մեկնել է Սանկտ Պետերբուրգ, որտեղ հաջողությամբ ընդունվել է Կայսերական արվեստի ակադեմիա՝ նախ որպես ազատ ունկնդիր, այնուհետև տեղափոխվել է պրոֆեսոր Միխայիլ Կլոդտի բնանկարային գեղանկարչության արվեստանոց՝ դառնալով նրա աշակերտը։ Նիկոլայ Դուբովսկոյը չորս տարի սովորել է Արվեստի ակադեմիայում և իր աշխատանքների համար ստացել չորս փոքր արծաթե մեդալ։ Դեռ ուսանողական տարիներին նա իր նկարները ցուցադրել է Ակադեմիայի ուսանողների դասարանում և Գեղարվեստի աջակցման ընկերությունում[11][Նշում 5]։

Հաջողությամբ ավարտելով դասընթացը՝ նա, այնուամենայնիվ, հրաժարվել է մասնակցել Մեծ ոսկե մեդալի մրցույթին և տվյալ թեմայով դիպլոմային աշխատանք նկարել։ Դեռևս Գեղարվեստի ակադեմիան չավարտած, 1881 թվականին կիսատ է թողել ուսումը՝ Իվան Կրամսկոյի գլխավորությամբ կրկնելով 1863 թվականի շրջանավարտների արարքը՝ հայտնի «14-ի խռովությունը», դրանով իսկ իրեն զրկելով ակադեմիայի աջակցությունից և արտասահման մեկնելու կրթաթոշակի հնարավորությունից[Նշում 6][12]։

Գեղարվեստի ակադեմիայից հեռանալուց հետո սկսնակ նկարիչն իրեն ամբողջությամբ նվիրել է բնանկարչությանը։ Այդ պահից իր սիրելի բնությունն է դարձել նրա ուսուցիչը։ Դուբովսկոյի ազատ թեմայով նկարված «Ամպրոպից առաջ» և «Անձրևից հետո» բնանկարները չեն ընդունվել գիտխորհրդի կողմից, սակայն նույն թվականին ցուցադրվել են Արվեստների աջակցման ընկերության ցուցահանդեսում և երկու աշխատանքն էլ արժանացել են մրցանակների[12]։

Վարպետի կայացում խմբագրել

 
Արվեստի և երաժշտության ռուս խոշորագույն քննադատ Վլադիմիր Ստասովը (1824-1906) օրհնել է Դուբովսկոյի նորամուտը 1884 թվականին «պերեդվիժնիկների» ցուցահանդեսում։ Ի դեմս Ստասովի, ում համար «պերեդվիժնիկները» երաժշտությունից հետո երկրորդ ամենահզոր համակրանքն են եղել, Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերությունն ունեցել է իր գաղափարների բուռն կողմնակիցն ու պրոպագանդիստը
 
Սանկտ Պետերբուրգի Բոլշայա Մորսկայա փողոցում գտնվող Արվեստների աջակցման կայսերական ընկերության շենքը, որը հիմնադրվել է 1820 թվականին, նպատակ ունենալով նպաստել Ռուսաստանում կերպարվեստի զարգացմանը։ Լուսանկար, 1912 թվական
 
Առաջիններից մեկը, ով նկատել և աջակցել է Դուբովսկոյի տաղանդին և հետևել նրա աշխատանքներին, եղել է վաճառական և ձեռներեց Պավել Տրետյակովը (1832-1898), ով Սավվա Մորոզովի և Դմիտրի Բախրուշինի հետ համատեղ հիմք է դրել ռուսական հովանավորչության ավանդույթներին: Ռուսական կերպարվեստի գործերի հայտնի բանահավաք, «ով իր ուսերին է կրել ամբողջ ռուսական գեղանկարչությունը» (Իլյա Ռեպին), հանրությանը հասանելի մասնավոր արվեստի պատկերասրահի հիմնադիրը, որը նվիրաբերել է Մոսկվա քաղաքին 1892 թվականին (հետագայում՝ Պետական Տրետյակովյան պատկերասրահ)
 
«Ձմեռ» կտավով (1884, Տրետյակովյան պատկերասրահ) է սկսվում երիտասարդ նկարիչ Դուբովսկոյի անկախ ներկայանալը 1884 թվականի շրջիկ ցուցահանդեսում, որը բարձր է գնահատվել հեղինակավոր քննադատների և նկարների հայտնի կոլեկցիոներների կողմից
 
1900 թվականին Փարիզի Համաշխարհային ցուցահանդեսում Մեծ արծաթե մեդալի արժանացած «Притихло» նկարը (1890, Ռուսական պետական թանգարան, Պետական Տրետյակովյան պատկերասրահ (հեղինակային պատճեն) ռուսական բնանկարչության գլուխգործոց է։ Դրանով սկիզբ է դրվել Դուբովսկոյի կողմից մշակված «տրամադրության բնանկարին»։ Համարվում է նկարչի ամենահայտնի նկարը, որը նրա անունը դասել է ռուս ամենանշանավոր բնանկարիչների շարքում

1882 թվականից երիտասարդ նկարիչը սկսել է մշտապես մասնակցել Արվեստների աջակցման ընկերության ցուցահանդեսներին։ Նույն թվականին Դուբովսկոյը ստացել է Ընկերության երկրորդ մրցանակը «Անձրևից հետո» և «Ամպրոպից առաջ Փոքր Ռուսաստանում» ստեղծագործությունների համար։ Դուբովսկոյի նկարները սկսել են հայտնվել ցուցահանդեսներում 1880-ական թվականներին։ Բնանկարի ասպարեզում նկարչի առաջին քայլերն արդեն գրավել են հասարակության ուշադրությունը նրա աշխատանքների վրա։

1884 թվականին Շրջիկ արվեստի 12-րդ ցուցահանդեսում Դուբովսկոյը ներկայացրել է իր աշխատանքները՝ ցուցադրելով «Ձմեռ» կտավը, որը մեծ իրադարձություն է դարձել բնանկարի ոլորտում[11]։ Նրանից առաջ ոչ ոք ներկերի միջոցով այդքան ճշմարիտ չի ներկայացրել առաջին ձյան թարմությունը, երեկոյան ստվերների երանգները և վերջին լուսավոր բծերը։ Նկարը դիտողը բնության սառը նկարագրություն չի նկատում, ընդհակառակը, այն վարակված է նկարչի խորը, անկեղծ զգացումներով ու ապրումներով, ով, այսպես ասած, շարունակում է բնության հետ իր պատմությունը և հանգիստ զրույցը։

Երիտասարդ բնանկարչի աշխատանքի առաջին ցուցադրությունը շրջիկ ցուցահանդեսում բարձր է գնահատվել ինչպես այն ժամանակվա արվեստի քննադատների, մասնավորապես Վլադիմիր Ստասովի, այնպես էլ հայտնի կոլեկցիոներների կողմից և Պավել Տրետյակովը ձեռք է բերել այդ նկարն իր պատկերասրահի համար։ Նկարչի այդ, արդեն լիովին անկախ ստեղծագործության մեջ նշմարվում է նրա ուսուցիչ Միխայիլ Կլոդտի ազդեցությունը։ Բայց, թերևս, ավելի նկատելի է Ալեքսեյ Սավրասովի, Ֆեոդոր Վասիլևի և Արխիպ Կուինջիի աշխատանքի հետ ժառանգական կապը[13]։

Դուբովսկոյի բնանկարի մոտիվը միաձուլված էր ճշգրիտ մատուցված մոգական լուսավորության հետ, որոնք միասին ստեղծել են զարմանալիորեն ամբողջական բանաստեղծական տրամադրություն։ «(...) Թվում էր, թե Վասիլիևը և պարոն Կուինջին միավորել են իրենց տաղանդի լավագույն կողմերը մեկտեղել՝ այս գլուխգործոցի ստեղծման համար», - գրել է այդ տարիներին «Արտիստ» ամսագրի գեղարվեստական մեկնաբանը[Նշում 7]։
Վ. Ն. Միխեև[13]։

Նման հաջողությունից հետո Դուբովսկոյը դարձել է Շրջիկ գեղարվեստական ցուցահանդեսների ընկերության կազմակերպած բոլոր ցուցահանդեսների անփոխարինելի մասնակիցը՝ հետագայում այդտեղ ցուցադրելով իր 700-ից ավելի աշխատանքները[8]։

Դուբովսկոյի դեմոկրատական հայացքներն ու համոզմունքները նրան բերել են «Պերեդվիժնիկների» ճամբար, որտեղ աջակցություն է ստացել և նրա աշխատանքներն արագ ճանաչվել են։ Նա առաջինն է եղել երիտասարդ արվեստագետների համաստեղությունից, ինչպիսիք են Աբրամ Արխիպովը, Իսահակ Լևիտանը, Վալենտին Սերովը, Ապոլինարի Վասնեցովը, ով դարձել է Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության անդամ (1884)[14]։

1886 թվականի Շրջիկ արվեստի 14-րդ ցուցահանդեսում ամենամեծ հաջողությունն ունեցել է Դուբովսկոյի «Վաղ գարուն» կտավը և այդ ժամանակից նրա անունը դարձել է ռուս նկարիչների շրջանում ամենաճանաչվածներից մեկը[15]։

Այդ տարիների ընթացքում նկարիչը շատ է զբաղվել բացօթյա գեղանկարչությամբ։ 1887 թվականին ընդունել է Իլյա Ռեպինի հրավերը և բնակվել է Սիվերսկի նրա ամառանոցում[16], Սանկտ Պետերբուրգի շրջակայքում և մեծ ներշնչանքով է աշխատել բնության էտյուդների վրա։ Անկասկած, բնակվելով մեծ վարպետի հետ, նրա հետ շփումը չէր կարող իր ազդեցությունը չունենալ Դուբովսկոյի աշխատանքների վրա։ 1888 թվականին նա ամբողջ ամառն անցկացրել է Կիսլովոդսկում Նիկոլայ Յարոշենկոյի մոտ, որի հետ մտերմացել է և նրա ազդեցությամբ դարձել պերեդվիժնիկական հայացքների համակիր։ Նրանք չորս շաբաթ ձիով զբոսանք են կատարել Ռազմավիրական ճանապարհի երկայնքով՝ լեռնանցքներով՝ դեպի Սև ծով՝ բերելով բազմաթիվ կտավներ բնանկարներով[11][17]։

Արվեստում Դուբովսկոյը տեսել է մարդկանց միմյանց և բնության հետ միավորելու հզոր միջոց, որի խզման դեպքում մարդը դարձել է ողորմելի հաշմանդամ։ Ովքեր չեն հասկանում արվեստը, չեն ապրում դրանով և բնության զգացմունքներով, նա այդ մարդկանց դժբախտ է համարել[11]։

Այդ առումով Դուբովսկոյի ծրագրային աշխատանքը «Притихло» (1890) կտավն է, որը հիմնված է Սպիտակ ծովի վրա կատարված էտյուդների վրա։ Այն ցուցադրվել է 1890 թվականին Շրջիկ արվեստի 18-րդ ցուցահանդեսում՝ արժանանալով միահամուռ գնահատանքի և ճանաչման։

 
 
Տրամադրությունը բնությունից, մենք, երևի, կարողանում ենք փոխանցել, ավելի շուտ բնությանը օժտում ենք մեր կենսակերպով, մոտենում ենք սուբյեկտիվից, բայց այդպիսով գրավում հենց բնությունից, ինչպիսին է «Հանգիստը», որտեղ դու չես զգում հեղինակին, այլ հենց տարերքը, որը ոչ բոլորը կարող են փոխանցել…
- Իսահակ Լևիտան (1860-1900), ռուս լավագույն բնանկարիչներից մեկը, Դուբովսկոյի «Притихло» կտավի մասին[11]
  

Այստեղ նկարիչը հիմք է դրել պերեդվիժնիկների ռեալիզմի նոր մոտիվին, ինչպես ինքն է ասել «լռություն փոթորկից առաջ», երբ օդն այնքան ծանր է, որ դժվար է շնչել, երբ զգում ես քո անզորությունը մոտեցող տարերքի առաջ, որից փրկություն չկա[18]։

Տեղեկանալով, որ դեռևս Սանկտ Պետերբուրգում ցուցահանդեսի բացումից առաջ նկարը ձեռք է բերել Ալեքսանդր III կայսրը Ձմեռային պալատում իր հավաքածուի համար (հետագայում՝ Ռուսական պետական թանգարանի հավաքածու), Պավել Տրետյակովը մեկնել է մայրաքաղաք՝ պատվիրելու նկարի կրկնօրինակը Մոսկվայի իր պատկերասրահի համար, քանի որ նկարն անհասանելի է եղել լայն հասարակության համար։ «Կրկնօրինակն ավելի լավ և չափերով մեծ է ստացվել, ինչը մոտիվն ավելի վիթխարի է դարձնում», իր տպավորություններով կիսվել է Պավել Տրետյակովը Իլյա Ռեպինին ուղղված նամակում[19]։

  Համաշխարհային գեղանկարչության լավագույն գործերից քիչ են այն կտավները, որոնցում այսպիսի ամբողջականությամբ, իսկապես դասական պարզությամբ արտահայտված է այն, ինչը սովորաբար կոչվում է տրամադրություն։ Սա իսկապես կտավ է բառի ամբողջական իմաստով։
- Վասիլի Բակշեև (1862-1958), ռուս հնագույն բնանկարիչ, Դուբովսկոյի «Притихло» նկարի մասին[12]
  
 
«Վոլգայի վրա» կտավը (1892, Տրետյակովյան պատկերասրահ) Դուբովսկոյի նրբագեղ գեղանկարչության օրինակ է, որտեղ դժգույն, յասամանագույն և ոսկեգույն երանգները ստեղծում են զգացմունքների հավասարակշռություն, իսկ հսկայական լույսի տարածքներն առաջացնում են «ընդարձակության և արտասովոր հանգստության տպավորություն, կարծես ժամանակը կանգ է առել»[20]
 
«Իմատրա ջրվեժը» կտավը (1894, Սևաստոպոլի Կրոշիցկու անվան արվեստի թանգարան) ստեղծվել է ունևոր պետերբուրգցիների կողմից այդ տարիներին Ֆինլանդիայի բնության տեսարժան վայրերից մեկը նկարչի այցելությունից հետո։ Բովանդակության, կյանքի շնչի և բնության շքեղության փոխանցում, ահա թե ինչն է թանկ Դուբովսկոյի համար և ինչին նա ձգտում է իր ստեղծագործության մեջ

«Ձմեռ» (1884), «Հանգիստ» (1890) կտավներից հետո, Դուբովսկոյին լայն հռչակ են բերել «Վաղ գարուն», «Առավոտը լեռներում», «Ձմեռային երեկո» կտավները։

1882 թվականին նկարչի՝ Վոլգայով ճանապարհորդության ընթացքում ստացած տպավորությունները մարմնավորվել են «Վոլգայի վրա» (1892) հիասքանչ բնանկարում։ Անծայրածիր երկնքի ֆոնին ձկնորսական նավակներով գետի պարզ մոտիվը Դուբովսկոյի վրձնի տակ էպիկական հնչեղություն է ստացել։ Կտավը Դուբովսկոյին արտասովոր ժողովրդականություն է բերել, նա այդ կտավով մասնակցել է Մյունխենի վեցերորդ համաշխարհային ցուցահանդեսին[10]։

Յուրաքանչյուր շրջիկ ցուցահանդեսում հայտնվել են Դուբովսկոյի նոր գործերը, որոնք նրան մղել են ռուս բնանկարիչների առաջին շարքերը, որտեղ փայլում են Իսահակ Լևիտանի, Իվան Շիշկինի, Արխիպ Կուինջիի, Վասիլի Պոլենովի անունները։ Քննադատների կողմից հատկապես բարձր են գնահատվել այնպիսի ստեղծագործություններ, ինչպիսիք են «Վանքից դուրս» (1893), «Իմատրայի ջրվեժը» (1894), «Հերկած դաշտ» (1894) և շատ այլ գործեր։

Սեփական ոճի ձևավորում խմբագրել

 
«Փոթորիկ տափաստանում» (1890, Նովոչերկասկի Դոնի կազակության պատմության թանգարան)։ Նկարում պատկերված սյուժեն հստակ արտացոլում է ոչ միայն նկարչի կապվածությունը իր փոքրիկ հայրենիքին, Դոնի հողին բնությանը, այլև ռոմանտիկ հակումների նկատմամբ նրա աճող գրավչությանը
 
«Հայրենիք» (1892, Ուգրայի սերունդների հիմնադրամի պետական պատկերասրահ, Խանտի-Մանսիյսկ)։
1890-ական թթ. բազմաթիվ բնանկարիչներ տարված էին ընդհանրացնող էպիկական կտավ ստեղծելով, որում արտացոլված պետք է լիներ Հայրենիքի կերպարը։ Այս կտավը նկարչի առաջին փորձերից մեկն է՝ յուրացնելու հայրենիքի թեման իր սիրելի մոտիվի դիրքերից, որտեղ պատկերված է փոթորկից առաջ բնության ճնշված վիճակը և ամպրոպից հետո լույսի պայծառ շողերի ու մաքուր, թափանցիկ օդի հոսքի զգացումը

1886 թվականից Դուբովսկոյը դարձել է Շրջիկ ցուցահանդեսների մշտական մասնակից։ Նկարչի սիրելի թեմաներն են եղել ռուսական բնության պատկերները, որոնցում նա ձգտել է բնապատկերային խորության և պատմողական պատկերացման՝ մեծ նշանակություն տալով իր ստեղծագործությունների պատկերային լեզվին։ Զարգացնելով ռուսական բնանկարչության ավանդույթները՝ Դուբովսկոյը ստեղծել է բնապատկերի իր տեսակը։ Նրա բնապատկերները լակոնիկ են ու հասարակ՝ տոգորված լավատեսությամբ։ Նրա ստեղծագործությունների բովանդակությունը, բնության կյանքի շունչը փոխանցելն է, կապը դրա հետ, ինչն էլ իր համար թանկ է, ինչին էլ ինքը ձգտել է։ Լույս, օդ, տարածություն՝ սրանք են բնապատկերային կտավների ձևավորման բաղադրիչները, որոնցով այժմ ճանաչելի են նրա ստեղծագործությունները[19]։ Սկսելով փոքրիկ, լիրիկական տրամադրությամբ բնապատկերներից՝ նկարիչն այնուհետև տիրապետում է էպիկական տարածությունների կերպարին, նրա ստեղծագործություններում ավելի ու ավելի է արտահայտվում ռոմանտիկ զգացողությունը։ Նա հաճախ է դիմում ձմռան, գյուղական կյանքի կերպարին, նրա սիրելի մոտիվը բնության հանդարտ վիճակն էր, տարերքներից, փոթորկոտ պոռթկումից առաջ տիրող հանգստությունը[19]։

1890-1900-ական թվականներին նկարիչը շատ է ճանապարհորդել Ռուսաստանում, բազմիցս ուղևորություններ է կատարել դեպի Դոն, Ազովի ծով, Վոլգա, Կովկաս, հաճախ ամառային ամիսներն անցկացրել է էտյուդների վրա Բալթյան ծովափին գտնվող Սիլլամյաեում[21], նրա ստեղծագործության մեջ ուժգնանում է գրավչությունը դեպի ռոմանտիկ հակումներ, որն իր արտացոլումն է գտել նրա «Փոթորիկը տափաստանում» (1890), «Անձրևն անցել է» (1909) ստեղծագործություններում։

 
1911 թվականին Հռոմի համաշխարհային ցուցահանդեսում ռուսական գեղանկարչության բաժնում Դուբովսկոյը ներկայացրել է իր «Հայրենիք» կտավը (1905, Օմսկի Մ. Ա. Վրուբելի անվան կերպարվեստի մարզային թանգարան), որը ստեղծվել է Ապոլինարի Վասնեցովի «Հայրենիք» կտավի ազդեցությամբ (1886): Նկարիչը ձգտում է բնության մոտիվին տալ ազգային-ռոմանտիկ երանգ։ Նկարչի վրձնի տակ նա ստանում է իսկապես էպիկական հնչեղություն, որը մոտ է «Պերեդվիժնիկների» Ռուսաստանի հզորության և հերոսական ուժի մասին պատկերացումներին: Աշխատանքի էպիկական ընդարձակությունն ու ծավալը անկեղծ հիացմունք առաջացրեցին Իլյա Ռեպինի մոտ, ով կտավն անվանել է «ցուցահանդեսի լավագույն բնապատկերը ... <> ... օրիգինալ, աշխույժ և գեղեցիկ կտավ»[11]

Լինելով առաջադեմ անձնավորություն՝ օժտված նուրբ մտքով և սրտով, ոչ այնքան իդեալիստական, որքան ռոմանտիկ բնավորությամբ, Դուբովսկոյը խուսափել է դիմանկարային և ժանրային գեղանկարչությունից[11][Նշում 8]՝ հավատալով, որ բնապատկերը կարող է նաև ազդել մարդու վրա, բորբոքել մարդկանց սրտերը, ուղղորդել դեպի լավը։ Նա ձգտել է հեռանալ կյանքի արձակից, անցնել իրականի եզրն ու գնալ վերացական մտքերի ու երազանքների հատուկ աշխարհ, որոնք կապված չեն եղել իրականության հետ[11]։

Դուբովսկոյի ստեղծագործությունների բնության նոր կերպարն ավարտվում է հայրենիքի ընդհանրացված թեմայով (Հայրենիք, 1905)։ Այս թեման նորություն չէ ռուսական գեղանկարչության համար։ 1899 թվականին Լևիտանը գրեթե ավարտել է իր «Լիճ» («Ռուս») կտավը։ Հայրենիքի կերպար ստեղծելու փորձեր են կատարել նաև Միխայիլ Նեստերովը «Լեռների վրա» (1896) կտավում և Ապոլինարի Վասնեցովը, ում «Հայրենիք» կտավը (1886) անմիջականորեն ազդել է Դուբովսկոյի վրա։

Դուբովսկոյը բազմիցս խոսել է ձևի և բովանդակության փոխհարաբերությունների, արվեստի ռեալիստական և իդեալիստական ուղղությունների փոխազդեցության պատմության այդ առաջատար խնդիրների մասին․

  «Արվեստը շատ կողմեր ունի, և մեզ պետք են նաև զուտ գունեղ լուծումները, բայց որն է ավելի թանկ՝ արտաքին փայլը, որին վաղը կհաղթի ավելի շքեղ նկարը, կամ բնանկարի ներքին, հոգևոր բովանդակությունը, որը հավերժ արժեքավոր կմնա։ Ձևը գաղափարի մարմնավորման միջոց է, և ոչ թե հիմնական նպատակը։
- Դուբովսկոյը արվեստում ձևի տեղի մասին[22]։
  

Բացի գյուղական և քաղաքային բնապատկերներից, Դուբովսկոյի ստեղծագործության հիմնական թեմաներից մեկը ջրային ծովային տարածությունների պատկերումն է եղել։ Ծովային բնանկարը գեղանկարչության հատուկ ժանր է։ Անհնար է շարժվող ծով նկարել առանց պատկերացնելու երևակայության։ Ըստ Հովհաննես Այվազովսկու, «վրձնի համար կենդանի տարերքի շարժումն անորսալի է՝ կայծակը, քամու պոռթկումը, ալիքների ծփանքը բնությունից նկարելն անհնար է»[23]։

 
«Նեապոլ» (1890-ականների վերջ, Ի. Պ. Պոժալոստինի անվան Ռյազանի մարզային արվեստի պետական թանգարան)։ Այն հիացմունքը, որը Դուբովսկոյը ապրել է՝ այցելելով և ծանոթանալով արևոտ հարավային Նեապոլի հետ, որը ընկած է Իտալիայի ամենագեղեցիկ ծովածոցերից մեկի և անընդհատ ծխացող Վեզուվի միջև, նա վարպետորեն նկարել է կտավի վրա իմպրեսիոնիստական ոճով

Դուբովսկոյն իր բնանկարներում մեծ տեղ է հատկացրել երկնքի պատկերներին։ Շատ նկարներում այն դարձել է «բնանկարային պատկերի հիմնական բաղադրիչի ամենաարտահայտիչ մասը»։

Բայց ամենից շատ նկարչին հետաքրքրել է արևով լցված լուսաօդային տարածությունը, գույնի էֆեկտներն ամենանուրբ, երբեմն գրեթե աննկատ աստիճանականությամբ, երբ առարկաները կարծես լուծվում են օդում։ Նկարիչը սիրել է երեկոյան ծովը, այն հմտորեն ներկայացրել կտավի վրա[24]։ Բնական դիտարկումների հիման վրա Դուբովսկոյի ստեղծած ծովային բնանկարներն իրենց պայծառ լուսային էֆեկտներով առաջացրել են իր ժամանակակիցների հիացմունքը։ Հենվելով ավագ սերնդի բնանկարիչներ՝ Ալեքսեյ Սավրասովի, Իվան Շիշկինի, Միխայիլ Կլոդտի փորձի և ձեռքբերումների վրա՝ ուղղորդվելով Արխիպ Կուինջիի ռոմանտիկ գեղանկարչության ավանդույթներով, օգտագործելով գույնի և բացօթյա գեղանկարչության բնագավառում ֆրանսիացի իմպրեսիոնիստների հայտնագործությունները, Դուբովսկոյը չի հրապուրվել «էտյուդիզմով»[Նշում 9], այլ մնացել է առաջին հերթին, բնանկարչության վարպետ՝ իր ուրույն ներդրումն ունենալով այդ ժանրում, իր նոր ու ինքնատիպ ոճով[19]։

 
«Բրետան։ Ավազաբլուրներ» (1898)։ Կտավը Դուբովսկոյը նկարել է Ֆրանսիայի գեղատեսիլ, բայց խստաշունչ արևմտյան առափնյա հատվածի հետ ծանոթանալուց հետո, որին բնորոշ են եղել անծայրածիր տարածությունները, ժայռերն ու ավազաբլուրները Ատլանտիկայի կողմից

Դուբովսկոյի բնանկարային ստեղծագործությունը քննադատների կարծիքով համարվում է «արվեստի զարգացման այն հանգրվաններից մեկը, որը նշանավորում է նրա առաջադեմ շարժման նոր փուլը դեպի նոր կատարելություն, խորություն, բովանդակայնություն և գաղափարական հարստություն»։ Նկարչին խորթ է բնության արտաքին ձևերի անկայուն, պրոզայիկ վերարտադրությունը։ Բնական կյանքում ուժեղ ու պայծառ, վեհ ու ահռելի, պարզ ու սովորական, նա նրբանկատորեն որսում է ներքին իմաստը, միշտ փոխկապակցվելով մարդու, նրա զգացմունքների ու ապրումների աշխարհի հետ[19]։

Այդ տարիներին Դուբովսկոյը շատ է ճանապարհորդել եվրոպական երկրներում, այցելել է Իտալիա (1892, 1895, 1897, 1898), Հունաստան (1892, 1894), Թուրքիա (1893), Շվեյցարիա (1895, 1897, 1903, 1908), Ֆրանսիա (1898), Գերմանիա (1912), Հունական կղզեխմբի կղզիներ, եղել Դանուբի վրա (1892), նկարել ուրվանկարներ և էսքիզների[21]։

Նա քաջատեղյակ է եղել ինչպես Եվրոպայի դասական արվեստին, այնպես էլ նրա բոլոր նորագույն ուղղություններին, հիանալի իմացել է եվրոպական ամենամեծ թանգարանները և գեղանկարչության եվրոպացի բազմաթիվ վարպետների[18]։ Նկարել է էսքիզներ և նկարների համար նյութեր հավաքել ամենուր՝ հարավային Իտալիայից մինչև Բրետտանի և Հյուսիսային ծովի ափերը[11]։

1897 թվականին Կուինջիի Կայսերական արվեստի ակադեմիայից հեռանալուց հետո Դուբովսկոյին առաջարկել են զբաղեցնել բնանկարչության պրոֆեսորի տեղը, բայց չնայած այդ պաշտոնի բոլոր առավելություններին, նա հրաժարվել է։ Այդ ժամանակ պրոֆեսորի պաշտոնում նշանակվել է Ալեքսանդր Կիսելյովը[11]։

«Տրամադրության բնանկարը» որպես ստեղծագործական մեթոդ խմբագրել

Դուբովսկոյը Իսահակ Լևիտանի և այլ երիտասարդ «պերեդվիժնիկների» հետ ստեղծել է ռուսական բնանկարային գեղանկարչության նոր ուղղություն, որը հետագայում ստացել է «տրամադրության բնանկար» անվանումը[22]։

 
«Ամպը շարժվում է» (1912, Նովոչերկասկի Դոնի կազակության պատմության թանգարան)։
Կտավը նկարվել է որպես նկարչի ստեղծագործության սկզբնական շրջանի «Հանգիստ» (1890) հայտնի նկարի տարբերակ, որը հիմք է դրել նկարչի ստեղծագործության մեջ այսպես կոչված «տրամադրության բնանկարին»։ «Լռություն փոթորկից առաջ» կտավի ստեղծման շարժառիթը եղել է մարդու վիճակը և զգացմունքները բնության ուժի և գեղեցկության դեմ, ինչը մշտապես անհանգստացրել է Դուբովսկոյին

«Պերեդվիժնիկների» համար բնապատկերում գլխավորը ոչ այնքան բնության վերարտադրման ճշգրտությունն է, որքան այն, ինչից կազմված է գունեղ տպավորությունը, որը համարվում է «տրամադրության» շարժառիթը, նրա գեղարվեստական իմաստը։ Բնանկարի ընկալման մեջ նրանք ելնում են առաջին հերթին զգացմունքների աշխարհի և մարդկային ապրումների արտացոլման աստիճանից։ Դուբովսկոյի ծրագրային աշխատանքն այս առումով «Հանգիստ» (1890) կտավն է[25][26]։

 
«Մթնշաղ» կտավը (1909, մասնավոր հավաքածու) Դուբովսկոյի «տրամադրության բնանկարի» արտացոլման օրինակ է։ Դիտողին գրավում է ոչ թե նկարի կոնկրետ մոտիվը կամ մանրամասները, այլ նիրհող բնության վիճակի արտացոլման եղանակը

Ինչպես Իսահակ Լևիտանի մոտ, Դուբովսկոյի «Տրամադրության բնանկարը», իր ողջ բնական արժանահավատությամբ (վարպետը սովորաբար խնամքով պահպանել է սկզբնական մոտիվը՝ դրանում միայն անհատական ճշգրտումներ կատարելով), ձեռք է բերել աննախադեպ հոգեբանական հարստություն՝ արտահայտելով մարդկային հոգու կյանքը, ինչը դիտարկում է բնությունը որպես կեցության անբացատրելի առեղծվածների կիզակետ, որոնք տեսանելի են այստեղ, բայց բառերով չեն նկարագրվում[27]։ Դուբովսկոյի համար «տրամադրության բնանկարում» գլխավորը ոչ միայն բնության վերարտադրման ճշգրտությունն է, այլև այն, ինչը կազմում է գունեղ տպավորություն, մոտիվների «տրամադրությունը», նրա գեղարվեստական իմաստը։

Նկարիչը պատկերել է ոչ այնքան կոնկրետ սյուժե, առանձին մանրամասներ կամ մոտիվ, որքան իր դիտարկած բնության տարբեր վիճակներ, որոնք անբաժանելի են իրենց ներշնչած հույզերի արտահայտումից՝ այդ խնդիրը ստորադասելով գեղագրական միջոցների որոշակի ընտրության, վերաբերմունք ռիթմին, կոմպոզիցիային և բնությունը պատկերելու լուսաօդային եղանակին։ Նրա մոտ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ հարաբերակցությունը ներդաշնակ հավասարակշռության մեջ է գտնվում, ընդ որում բնությունն ինքը ստանում է որոշակի հավաքական կերպար[28]։

Բնությունը «տրամադրության բնանկարում» պատկերվում է այնպես, ինչպես որ նրան տեսնում է մարդու ցրված հայացքը, ամբողջովին կլանված ինչ-որ հոգեվիճակով և իր շուրջը նկատում է միայն այն, ինչը համահունչ է այս վիճակին։ Տեսանելի ամեն ինչ վերածվում է տրամադրությունների արձագանքի՝ տագնապի, հանդարտության, մելամաղձության, վշտի[22]։

Այդ մեթոդի ձևավորման մեջ կարևոր դեր է խաղացել հենց նկարչի անհատականությունը՝ զգայական, եռանդուն, անձնուրաց սիրահարված և բնությանը խորապես զգացող։ «Տրամադրության բնանկարը» մեծ նշանակություն է ունեցել պերեդվիժնիկների ստեղծագործություններում, որը դրսևորվել է 19-րդ դարի վերջին ռուսական բնանկարային գեղանկարչության մեջ՝ որպես իրականության ըմբռնման նոր փուլ՝ արտացոլելով փորձառությունների բազմազանությունը, որը մարդու մոտ կարող է առաջացնել բնության մասին մտածված հայեցողություն։

Իմպրեսիոնիզմի մոտիվները Դուբովսկոյի ստեղծագործություններում խմբագրել

 
«Կռատուկիներ» (1885, մասնավոր հավաքածու)։ Դուբովսկոյի վաղ շրջանի ստեղծագործություն, որտեղ նկարիչը հմայված է ինտենսիվ մոնո գույնով, տվյալ դեպքում կանաչով, որը, սակայն, դեռևս չի տարալուծվել բազմաթիվ գունային և թեթև օդային ելևէջների և երանգների[24]
 
«Ամռանը Եկատերինյան ջրանցքի վրա» (1905, Ռուսական պետական թանգարան)։ Նմանատիպ սյուժեով նկար (տե՛ս ներքևում), որը զարմանալիորեն տարբերվում է իր գեղանկարչական առանձնահատկությամբ և նկարվել է երկու տարի անց
 
«Ջրհեղեղ Եկատերինյան ջրանցքում» (1903, Յարոսլավլի արվեստի թանգարան)

Իմպրեսիոնիզմը՝ որպես արվեստի ուղղություն, որը օրինաչափորեն ձևավորվել է 19-րդ դարի 60-ականներին Ֆրանսիայում, այդ ժամանակ աշխարհայացքի փոփոխության պատճառով և «պերեդվիժնիկների» շարժումը, որը ձևավորվել է Ռուսաստանում լայն համընդհանուր դեմոկրատական շարժման ազդեցության ներքո չի կարողացել իր նկրտումներով և գեղագիտական հայացքներով դրա մոտով անցնել։

Մի կողմից, երկու ուղղություններն էլ կտրուկ և անզիջում հակադրվել են կլասիցիզմի և ակադեմիզմի պայմանականություններին, որոնք մշակում էին վերացական, իդեալականացված արվեստ, մյուս կողմից՝ երկուսն էլ ձգտում էին ստեղծել նոր կերպարային համակարգ և թարմացնել գեղանկարչության գեղարվեստական լեզուն, որն առանձնանում է ազատ, լայնարձակ նկարելու միջոցով՝ ռեֆլեքսների օգտագործմամբ լուսաօդային միջավայր[Նշում 10], գունավոր ստվերներ, ազատություն և կոմպոզիցիոն լուծումներ հաղորդելով[29][30]։

Բազմաթիվ ռուս նկարիչներ, ինչպիսիք են Վալենտին Սերովը (1865-1911), Իգոր Գրաբարը (1871-1960), Կոնստանտին Կորովինը (1861-1939), Նիկոլայ Մեշչերինը (1864-1916), Նիկոլայ Տարխովը (1871-1930), Սերգեյ Վինոգրադովը (1869-1938), Միխայիլ Լարիոնովը (1871-1964), Ստանիսլավ Ժուկովսկին (1873-1944) և ուրիշներ կրել են ֆրանսիացի իմպրեսիոնիստների ազդեցությունը և այնուհետև իրենք են հիմք դրել ռուսական իմպրեսիոնիզմին՝ արվեստի այդ նշանակալի և եզակի երևույթին։

1890-ական թվականներին Ֆրանսիացի իմպրեսիոնիստների աշխատանքներին ծանոթանալուց և նրանց նորամուծությունները սրտացավորեն ընդունելուց հետո Դուբովսկոյի ոճում հայտնվել են նոր ուղղության տարրեր, նկատվել է մոդեռնիզմի ազդեցությունը, որը դրսևորվել է նկարելու նոր տեխնիկայում և խոսել է վարպետի ստեղծագործական ոճի էվոլյուցիայի մասին[31]։ Միևնույն ժամանակ, Դուբովսկոյը երբեք չի տրվել լույսի և գույնի մաքուր, ուրախ խաղին, այլ մնացել է անձնական փորձառություններով ոգեշնչված իր պատկերների շրջանակում[32]։

 
«Գյուղը լեռներում» (1911, Ռուսական իմպրեսիոնիզմի թանգարան)։ Նկարիչը չի կրկնօրինակել բնապատկերն ու շինությունները, նա փորձել է դրանք մեկնաբանել և ընդհանուր արդյունք գտնել գծերի ու գույների բազմազանության մեջ, որը դիտողն ընկալում է որպես անբաժանելի առարկա։ Հատկապես անհրաժեշտ է նշել լույսը, որը վարպետի մոտ հավասարվել է սյուժեին և պատկերի բաղադրիչից վերածվել պատկերի առարկայի

Ինչպես իր վաղ, այնպես էլ ավելի ուշ ստեղծագործություններում Դուբովսկոյը չի ծանրաբեռնել բնանկարըը մանրամասներով՝ հոգալով առաջին հերթին իր հավանած մոտիվում գլխավորի մասին[31]։ Ֆրանսիական արվեստի այս ուղղության մեջ արվեստագետին գրավել է ժամանակակից թեմայի նկատմամբ նման հետաքրքրությունը, բնանկարում ազգային մոտիվների ձգտումը։ Այդ շրջանի ռուս նկարիչների արվեստը տոգորվել է գեղարվեստական նոր ավանդույթներով՝ պահպանելով իր յուրահատուկ ինքնատիպությունը[29]։

 
«Տեսարան Պալերմոյից» (1917, մասնավոր հավաքածու)։ Ինչպես ֆրանսիացի իմպրեսիոնիստները, այնպես էլ Իտալիա այցելությունից հետո նկարված կտավը ուշադրություն էր գրավում գույնի պայծառությամբ, սյուժետային ձևերի դասավորության ինքնաբերականությամբ, դրանից բխող տպավորության նրբությամբ

Դուբովսկոյի, ինչպես նաև ռուս մյուս գեղանկարիչների համար իմպրեսիոնիզմը դարձել է մի երևույթ, բացառապես գեղարվեստական, տեխնիկայի մի տեսակ համալիր, աշխարհի բնությունը տեսնելու հատուկ ձև, բայց ոչ դրա իմաստալից մեկնաբանություն[33]։ Նա, ինչպես և արվեստանոցի իր ընկերները, ֆրանսիացիներից չի փոխառել հայտնագործությունները, այլ դրանք դիտարկելով, աստիճանաբար մոտեցել է այդ խնդիրներն ինքնուրույն լուծելուն[29]։

Բացօթյա գեղանկարչության հաջորդական համակարգը, գեղարվեստական տեսողության ազատությունը, կոմպոզիցիայի անորոշությունը, տարածական կառույցների ինքնատիպությունը, բարդ գույների տարրալուծումը մաքուր բաղադրիչների, որոնք առանձին վրձնահարվածներով պատկերված են կտավի վրա, գունավոր ստվերները, ռեֆլեքսները և տոնի նրբերանգները[Նշում 11], գրի իմպրովիզացիոն ուժը, դիվիզիոնիզմի տեխնիկայի օգտագործումը[Նշում 12] - ֆրանսիական իմպրեսիոնիզմով ներշնչված այս բոլոր հատկանիշները մեծապես նպաստել են նկարչի գեղանկարչական մշակույթի զարգացմանը։ Որքան ավելի ինտենսիվ և ակտիվորեն է ազդել ռուսական գեղարվեստական մշակույթը, որի անբաժան մասն է իրեն զգացել Դուբովսկոյը և շփվել է եվրոպական այլ գեղարվեստական ուղղությունների հետ, այնքան ավելի խորն ու հստակ է դրսևորել իրեն՝ հաստատելով իր ազգային ինքնատիպությունն ու առանձնահատկությունը[29]։

Գործունեություն Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերությունում խմբագրել

 
«Պերեդվիժնիկների» խումբը։ Լուսանկար, 1888 թվական

1884 թվականից գտնվելով «Պերեդվիժնիկների» շարքերում՝ Դուբովսկոյն ակտիվորեն մասնակցել է Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության ցուցահանդեսային և ընթացիկ գործունեությանը։ Հերթական ցուցահանդեսներում[Նշում 13], որոնք կազմակերպվել են նախ Սանկտ Պետերբուրգում և Մոսկվայում, այնուհետև կայսրության շատ այլ քաղաքներում՝ Վարշավայից մինչև Կազան և Նովգորոդից մինչև Աստրախան, տարիների ընթացքում կարելի էր տեսնել ոչ միայն ռոմանտիկների աշխատանքների ռեալիստական» նմուշներ, այլ նաև մոդեռնիստական (իմպրեսիոնիստական) ոճաբանության ստեղծագործություններ։ Դուբովսկոյը խորապես նվիրված է եղել ընկերության աշխատանքներին և առանձնահատուկ հեղինակություն է վայելել նկարիչների շրջանում։ 1889 թվականին Դուբովսկոյը դարձել է Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերության խորհրդի մշտական անդամ և վարչության անդամ, իսկ շուտով՝ 1899 թվականին, «Պերեդվիժնիկների հոր»՝ Նիկոլայ Յարոշենկոյի մահից հետո (1898), ով ղեկավարել է ԳՇՑԸ-ն 1887 թվականից, նրան վիճակված է եղել դառնալ միավորման գաղափարական ոգեշնչողը։ Այդ ժամանակ նա, թերևս, միակն է եղել, ով խորապես տոգորվել է Գործընկերության ավանդույթներով և ամուր պաշտպանել է դրա շահերը[11]։

Ի տարբերություն տիրակալ և նույնիսկ որոշ չափով բռնակալ Իվան Կրամսկոյի և Նիկոլայ Յարոշենկոյի՝ Դուբովսկոյը մեղմ և նրբանկատ անձնավորություն է եղել, բայց նա շատ հմտորեն է խաղացել ավագ և երիտասարդ սերունդների «պերեդվիժնիկների» միջև հավերժ հաշտարարի դերը։ Նրա ազդեցությունը որոշակիորեն զգացվել է ընկերության գործունեության բոլոր մակարդակներում և պահել է այն որոշակի շրջանակներում։ Ո՛չ ավագները, ո՛չ երիտասարդները չէին կարող ասել, որ «նա մերն է», Դուբովսկոյը պատկանել է ամբողջ ընկերությանը և «պերեդվիժնիկների» արվեստի բոլոր ուղղություններից ընտրել է միջինը՝ այն համարելով ամենահավատարիմն ու կենսականը[11]։

Սրբորեն պաշտպանելով «պերեդվիժնիկների» իդեալը և գնահատելով ավագ սերնդի արժանիքները՝ նա ճիշտ էր գնահատում նաև երիտասարդ ուժերին, աջակցելով ու անկեղծորեն ուրախանալով նրանցից յուրաքանչյուրի ստեղծագործական տաղանդով[11]։

Վայելելով իր գործընկեր նկարիչների առանձնահատուկ վստահությունը՝ Դուբովսկոյը ղեկավարել է Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերությունն ընդհուպ մինչև իր մահը՝ 1918 թվականը։ Նրա ձգտումը դեպի ճշմարտությունը, նրա համոզմունքը «պերեդվիժնիկների» իդեալների շարունակականության ու պահպանման մեջ, ովքեր անտարբեր չեն եղել ընկերության ճակատագրի նկատմամբ։ Դուբովսկոյը դարձել է այդ հայտնի գեղարվեստական ընկերության վերջին գաղափարական ոգեշնչողներից մեկը և ղեկավարել այն գրեթե 20 տարի։ Կրամսկոյին և Յարոշենկոյին փոխարինելով որպես տիրակալ առաջնորդ՝ Դուբովսկոյը համեստորեն և նրբանկատորեն խաղացել է պերեդվիժնիկների հաշտարարի դերը, որտեղ ներկայացված են եղել ավագ և երիտասարդ սերունդները։ Նրա հմուտ կառավարումը չի հանգեցրել Ընկերության փլուզմանը մոդեռնիզմի գերակայության պայմաններում։ Դուբովսկոյի ձգտումները, որոնք ըստ էության կառուցողական, մոբիլիզացնող են եղել, կարողացել են դիմակայել քաոսին և խորը ճգնաժամին։ Մեծապես նրա շնորհիվ ռուսական արվեստի պատմության մեջ ամենավառ գեղարվեստական երևույթը չի քայքայվել և շարունակել է գործել խորհրդային իշխանության օրոք՝ դադարելով գոյություն ունենալ միայն 1923 թվականին՝ պատվով պահպանելով հիմնադիր հայրերի իրատեսական ավանդույթները և հիմնադիրների հիմնական նպատակը՝ հասարակության մեջ պրոպագանդելով արվեստի հանդեպ սիրո զարգացում[34]։

Արվեստի ակադեմիայի բարեփոխումներ և դրան հաջորդած փոփոխություններ խմբագրել

 
Ալեքսանդր III խաղաղարար կայսրը՝ (1845-1894), վճռականորեն իրականացրել է Արվեստի ակադեմիայի բարեփոխումները։ Եղել է արվեստի խորաթափանց գիտակ, հիանալի հասկացել է գեղանկարչությունից և ունեցել է ռուսական և արտասահմանյան արվեստի գործերի ընդարձակ անձնական հավաքածու։ Մահից կարճ ժամանակ առաջ նա որոշել է Սանկտ Պետերբուրգում Պավել Տրետյակովի օրինակով հիմնել ռուսական արվեստի թանգարան՝ իր հավաքածուից դրան փոխանցելով ռուս վարպետների գործեր։ 1898 թվականին բացվել է Ալեքսանդր III-ի Ռուսական արվեստի կայսերական թանգարանը (1917 թվականից՝ Ռուսական պետական թանգարան)։ Լուսանկարը՝ մոտ 1880-1890 թթ․
 
Մեծ իշխան Վլադիմիր Ալեքսանդրովիչ (1847-1909), Ռուսաստանի կայսրի եղբայրը[Նշում 14]: Կայսերական արվեստի ակադեմիայի նախագահ (1876-1909) և Պետերբուրգի ռազմական օկրուգի գվարդիայի զորքերի հրամանատար (1884-1905): Եղել է նկարչության և գրականության ջերմեռանդ երկրպագու, ունեցել է գեղարվեստական աներկբա տաղանդ։ Նկարել է, հետաքրքրվել բալետով և առաջինն է ֆինանսավորել Դյագիլևի բալետային հյուրախաղերն արտասահմանում[35]:
Լուսանկարը՝ մոտ 1890-ական թվականներ

«Պերեդվիժնիկների» կազմակերպությունը, կազմավորված 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, ոչ միայն հզոր գեղարվեստական միավորում է եղել, այլ համախոհների խոշոր ընկերակցություն, որը ենթադրել է (ի հճուկս Կայսերական արվեստների ակադեմիայի) ոչ միայն արտահայտել, այլև ինքնուրույն որոշել ամբողջ Ռուսաստանում գեղարվեստական մշակույթի զարգացման գործընթացը ռեալիզմի, ազգության և ժողովրդական արվեստի տեսանկյունից, շատ շուտով դառնալով Ռուսաստանի գեղարվեստական կյանքի ամենախոշոր կենտրոնը[36]։

«Պերեդվիժնիկների» ցուցահանդեսները մեծ ժողովրդականություն են վայելել, դրանց մասնակցել է այն ժամանակվա Ռուսաստանի ողջ մտավորականությունը։ Ամսագրերում տպագրությունների շնորհիվ «Պերեդվիժնիկների» նկարները հայտնի են եղել ամբողջ Ռուսաստանի ընթերցող հասարակությանը, ինչի արդյունքում մամուլում բուռն բանավեճեր ծագեցին ռուսական նոր արվեստի մասին[37]։

«Պերեդվիժնիկների» լավագույն ստեղծագործությունների աճող ժողովրդականությունն ու համբավը թե՛ Ռուսաստանում, թե՛ արտերկրում ստեղծել են անցանկալի մրցակցային միջավայր Արվեստի ակադեմիայի համար, որը թեև արվեստի ոլորտում պաշտոնական ղեկավար մարմին է եղել, սակայն գնալով կորցրել է իր հեղինակությունը և գլխավոր կենտրոնի դերը։ Այս ծպտյալ վեճի մեջ ամենավերջինը հարցի ֆինանսական կողմն է եղել՝ «Պերեդվիժնիկների» կտավները լավ են վաճառվել[38]։

Ակադեմիայի բոլոր փորձերը մրցակցելու ԳՇՑԸ-ի հետ, օգտագործելով նրա մեթոդներն ու կազմակերպչական ձևերը, անհաջող են ստացվել[39] (ինչպես այդ առիթով նշել է Վսևոլոդ Գարշինը, «մետրոպոլիան չի ավերել իր կրտսեր քրոջ բարգավաճումը և ինքն էլ մտածել է զարմացնել աշխարհին»)։

 
Կոմս Իվան Տոլստոյ (1858-1916), ականավոր ռուս գիտնական, պետական և հասարակական գործիչ: 1889 թվականին Իվան Տոլստոյը զբաղեցրել է կոնֆերենց-քարտուղարի պաշտոնը, իսկ 1893 թվականին նշանակվել է Արվեստի կայսերական ակադեմիայի փոխնախագահ[40][Նշում 15]: Նրա գլխավորությամբ մշակվել է Ակադեմիայի նոր կանոնադրությունը և իրականացվել է նրա բարեփոխումները[41][Նշում 16]:
Լուսանկարը՝ 1910-ականների սկիզբ

1889 թվականի վերջին Կայսերական արվեստի ակադեմիայում ֆինանսական սկանդալ է բռնկվել։ Բացահայտվել է դրամական միջոցների խոշոր վատնման դեպք։ Արվեստների ակադեմիայի կոնֆերենց-քարտուղար Պ. Ֆ. Իսեևը դատարանի առաջ է կանգնել, իսկ Ակադեմիայի խորհուրդը լուծարվել է[Նշում 17]։ Արվեստի ակադեմիայում սպասվող փոփոխությունները չեն ուշացել․ 1889 թվականին Ակադեմիայի կոնֆերենց-քարտուղար է նշանակվել հանրահայտ գիտնական, հնագետ և դրամագետ կոմս Իվան Տոլստոյը։ Ալեքսանդր III-ի կարգադրությամբ նա գործնականում նախապատրաստել է բարեփոխումներ և Արվեստի ակադեմիայի նոր կանոնադրությունը։

1893 թվականի հոկտեմբերի 15-ին Ալեքսանդր III-ի հրամանագրով իրականացվել է Արվեստի ակադեմիայի բարեփոխումը։ Ակադեմիայի կոնֆերենց-քարտուղար կոմս Իվան Տոլստոյը ցարից առաջադրանք է ստացել «բարեփոխել ամեն ինչ... կանչել պերեդվիժնիկներին»։ Ալեքսանդր III-ը հաստատել է նոր կանոնադրությունը, փոխվել է նաև դասախոսական կազմը։ Ակադեմիան բաժանվել է Կայսերական արվեստի ակադեմիայի (ԿԱԱ) և Գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության բարձրագույն արվեստի ուսումնարանի (ԲԱՈւ), որոնք սերտորեն կապված են եղել միմյանց հետ[Նշում 18][Նշում 19]։ Արվեստի ակադեմիայի բարեփոխումների քննարկմանը մասնակցել են նաև «Պերեդվիժնիկները»։ Ակադեմիայի հետ բարդ հարաբերություններն ի վերջո ավարտվել են փոխզիջումով, քանի որ 19-րդ դարի վերջին (հետևելով Ալեքսանդր III-ի բարեմաղթանքին «ավարտել նկարիչների միջև պառակտումը») ամենահեղինակավոր «պերեդվիժնիկների» զգալի մասը ընդգրկվել են ակադեմիական պրոֆեսորական կազմում[36]։

Ստեղծվել են անհատական արվեստանոցներ, որոնց ղեկավարելու համար հրավիրվել են Կուինջին, Ռեպինը, Շիշկինը, Մակովսկին, Կուզնեցովը և ուրիշներ։ Նոր կանոնադրությունը ուժի մեջ է մտել 1894 թվականի սեպտեմբերից[Նշում 20]։ Այդ ժամանակի շատ նշանավոր նկարիչներ ընդունել են նոր մշակութային վերածնունդը և ընդգրկվել Արծաթե դար։

Հասարակական և պաշտոնական ճանաչում խմբագրել

 
Կայսերական արվեստի ակադեմիային կից գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության բարձրագույն արվեստի ուսումնարանի (ԲԱՈւ) խորհուրդը: Դուբովսկոյը ձախից չորրորդն է։ Սանկտ Պետերբուրգ, 1913
 
Պաստառ, որը թողարկվել է 1898-1900 թվականներին Մյունխենյան Սեցեսսիոնի առաջին գեղարվեստական ցուցահանդեսի բացման կապակցությամբ, որը խորհրդանշում է հունական աստվածուհի Աթենաս Պալլասին՝ Հին Հունաստանի ամենահարգված աստվածուհիներից մեկին, իմաստության աստվածուհուն, արվեստների և արհեստների, քաղաքների և պետությունների հովանավորին։ Ֆրանց ֆոն Շտուկ (հեղինակ), Մյունխեն, 1898

Աշխատելով որպես բնանկարիչ՝ Դուբովսկոյը դարձել է այդ ժանրի «Պերեդվիժնիկների» խոշորագույն դեմքերից մեկը՝ իր աշխատանքում համատեղելով Արվեստի կայսերական ակադեմիայի սկզբունքները և ընկերության տարբեր սերունդների նպատակները։ Նրա նկարները բարձր են գնահատել Պավել Տրետյակովը, Վլադիմիր Ստասովը, Իլյա Ռեպինը։ Այն ժամանակի շրջիկ ցուցահանդեսների ամփոփագրերում Դուբովսկոյի և Լևիտանի անունները նշված են կողք կողքի։ Ընդ որում, «սահմանված կարգով» Դուբովսկոյը տեղ է զբաղեցրել Շիշկինից ու Պոլենովից հետո, իսկ Լևիտանը վաղուց համարվել է «Դուբովսկոյի ամենաուժեղ մրցակիցներից մեկը»[13][19]։

1890-ական թվականներին Դուբովսկոյը պաշտոնական ճանաչում է ստացել գեղարվեստական շրջանակներում։ 1897 թվականից պարբերաբար ընտրվել է Արվեստների ակադեմիայում գործող տարբեր կոմիտեներում ու հանձնաժողովներում, բավականին բեղմնավոր աշխատանք է կատարել որպես մանկավարժ։ Նա իր աշակերտների մեջ փորձել է բնության ճշգրիտ պատկերման ճաշակ սերմանել՝ մինչև վերջ հավատարիմ մնալով «Պերեդվիժնիկների» ռեալիստական ավանդույթներին։

1898 թվականին Դուբովսկոյը և չորս երիտասարդ պերեդվիժնիկներ՝ Աբրամ Արխիպովը, Նիկոլայ Կասատկինը, Իսահակ Լևիտանը, Վալենտին Սերովը, «գեղարվեստի ասպարեզում հռչակի համար» արժանացել են գեղանկարչության ակադեմիկոսների կոչման[40][Նշում 21], իսկ 1900 թվականին Դուբովսկոյն ընտրվել է Գեղարվեստի ակադեմիայի իսկական անդամ։

1908 թվականից Դուբովսկոյը եղել է Կայսերական արվեստների ակադեմիայի խորհրդի անդամ, 1909 թվականից սկսել է դասավանդել Արվեստի ակադեմիային կից բարձրագույն արվեստի ուսումնարանում։ 1910 թվականից նկարիչն ակտիվորեն աշխատել է Արխիպ Կուինջիի անվան ընկերությունում։

1911 թվականից՝ Ալեքսանդր Կիսելյովի մահից հետո, եղել է ակադեմիայի գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության բարձրագույն արվեստի ուսումնարանի բնանկարչական արվեստանոցի պրոֆեսոր-վարիչ, 1915 թվականից՝ Արվեստի ակադեմիայի խորհրդի մշտական անդամ[21]։ 1917 թվականին Դուբովսկոյը եղել է Պետրոգրադի նկարիչների միության կազմակերպիչներից մեկը[42]։

Մասնակցությունը ցուցահանդեսներին (ոչ ամբողջական ցուցակ)[21][26]
  • 1886-1918 - ԳՇՑԸ-ի անդամ և ցուցադրող,
  • 1894-1914 թվականներին՝ ցուցահանդեսի մասնակից, հետագայում Մյունխենյան «Սեցեսիոն» արվեստի միության անդամ,
  • 1896 - Համառուսական արդյունաբերական և գեղարվեստական ցուցահանդես Նիժնի Նովգորոդում,
  • 1897 - Միջազգային ցուցահանդես Մյունխենում,
  • 1900 - Համաշխարհային ցուցահանդես Փարիզում։ Քչերից մեկն է, ով արժանացել է փոքր արծաթե մեդալի «Հանգիստ», «Լիակատար հանդարտություն», «Տեսարան դեպի վանք», «Դեպի երեկո» կտավների համար։ Դա ռուս բնանկարիչների միակ մրցանակն է եղել, չնայած այն բանին, որ այնտեղ ներկայացված է եղել ռուսական գեղանկարչական դպրոցը, բացի Դուբովսկոյից, Վասիլի Պոլենովից և Իսահակ Լևիտանից։
  • 1909 - Միջազգային ցուցահանդես Մյունխենում,
  • 1911 - Համաշխարհային ցուցահանդես Հռոմում։ Ներկայացված է եղել «Հայրենիք» (1911) կտավը։
 
 
Սա Հռոմի համաշխարհային ցուցահանդեսի լավագույն բնանկարն է, … Նիկոլայ Նիկանորովիչ, ես հատկապես շնորհավորում եմ Ձեզ, դուք երբեք այսքան հոյակապ և հզոր չեք եղել, օրիգինալ, կենդանի և գեղեցիկ կտավ է։
- Իլյա Ռեպինը «Հայրենիք» կտավի մասին Հռոմից Դուբովսկոյին գրած նամակում։ 1911[19]
  
  • 1913 - 11-րդ միջազգային ցուցահանդես Մյունխենում։ Պարգևատրվել է փոքր ոսկե մեդալով՝ «Ամպրոպից առաջ», «Մոսկովյան վանքը», «Սև ծովը» կտավների համար։

1894 թվականից Դուբովսկոյը եղել է միջազգային ցուցահանդեսների մասնակից, այնուհետև ընտրվել է Մյունխենի Սեցեսսիոնի իսկական անդամ, որի ցուցահանդեսներում նա պարբերաբար ցուցադրում էր իր աշխատանքները մրցութից դուրս, ինչն արդեն իսկ բնանկարչի տաղանդի եվրոպական ճանաչում էր[25]։

Միևնույն ժամանակ նա մեծ աշխատանք է կատարել որպես ժյուրիի անդամ Մյունխենի, Դյուսելդորֆի, Փարիզի և Հռոմի միջազգային ցուցահանդեսներում։ Նիկոլայ Յարոշենկոյի Կիսլովոդսկի թանգարան-կալվածքում է գտնվում նրա ստեղծագործությունների հավաքածուն[43]։

Որոնումներ և մտորումներ խմբագրել

 
Դուբովսկոյը կապված է եղել ռուս մեծ գիտնական-ֆիզիոլոգ Իվան Պավլովի (1849-1936 թթ.) հետ, սրտառուչ և հարատև բարեկամությամբ: Նկարիչը բազմիցս այցելել է գիտնականին Սիլլամյագում գտնվող իր ամառանոցում (այժմ՝ Սիլլամյաե, Էստոնիա): Նրան հաճախ են տեսել նկարակալով Ֆիննական ծոցի ափին։ Պավլովը մշտապես կազմակերպել է հեծանվային և նավով զբոսանքներ հանգստացող նկարիչների և արվեստի մարդկանց համար, հաճախ է կազմակերպել իր սիրելի գորոդկի խաղը։ Լուսանկարը՝ 1920
 
«Ամառանոց Սիլլամյագում»[44][45][Նշում 22](1907, Սախայի Հանրապետության արվեստի ազգային թանգարան (Յակուտիա)
 
Դմիտրի Մենդելեև (1834-1907), ռուս նշանավոր քիմիկոս, գիտնական, մանկավարժ, Կայսերական գեղարվեստի ակադեմիայի պատվավոր անդամ (1893)[40][Նշում 23]: Ռուսական գիտակցության մեջ նա երկրորդն է Լոմոնոսովից հետո։ Եղել է գիտության և արվեստի մարդկանց մերձեցման գաղափարի կողմնակից, հանդես է եկել կրթության հումանիտար բաղադրիչի կարևորության օգտին, սիրել և գնահատել է «Պերեդվիժնիկների» արվեստը։ Հաճախ է այցելել Դուբովսկոյների երաժշտական երեկոներին և բարձր է գնահատել նկարչի վարպետությունը։ Լուսանկարը՝ մոտ. 1880-1890 թթ․
 
Սիլլամյագիի ամառանոցում գորոդկի խաղալուց հետո: Պավլովից աջ Դուբովսկոյն է։ Լուսանկարը՝ մոտ. 1900-1910 թթ․

Այդ ժամանակաշրջանին բնորոշ էր արվեստում նորի որոնումները, որտեղ և որն էր ստեղծագործության ճշմարտությունը հարցի պատասխանը գտնելու ցանկությամբ, միավորումում երիտասարդների մուտքով և տարեցների գործերի աստիճանաբար դուրս գալով՝ դժվար ժամանակներ էին, Դուբովսկոյը տեսնելով այդ ամենը խիստ անհանգիստ էր։

Դուբովսկոյը ելել է նրանից, որ բոլոր արվեստները սերտորեն կապված են միմյանց հետ, և նկարիչը պետք է հասկանա պոեզիայից և երաժշտությունից այնպես, ինչպես պլաստիկ արվեստից։ Նա բաց չի թողել ոչ մի նշանակալից իրադարձություն արվեստի բնագավառում, կարդացել է գեղարվեստական գրականություն, հաճախել է թատրոններ, համերգներ և դիպուկ կերպով բնութագրել դրամատիկական ստեղծագործություններն ու երաժշտությունը[11]։

Անբարոյական մարդը Դուբովսկոյի կարծիքով չէր կարող նկարիչ լինել։ Նա կարող է լինել արվեստագետ, վարպետ, բայց ոչ նկարիչ, քանի որ նկարիչը չպետք է աննպատակ ներկայացնի աշխարհը, այլ իր ստեղծագործությամբ հասարակությանը տանի դեպի բարձրագույն իդեալներ, իսկ դա չի կարող անել այն մարդը, ով ինքը չունի այդպիսի իդեալներ։

Դուբովսկոյն ամեն կերպ փորձել է լրացնել գիտական հայացքների իր բացը ինքնակրթությամբ և գիտության մարդկանց հետ շփվելով։ Իր հայացքներն ամրապնդելու համար նա աջակցություն է փնտրել գիտության մարդկանցից ոչ միայն ստեղծագործությունների, այլ նրանց հետ ամենօրյա սերտ շփման միջոցով։ Դրա համար նա կազմակերպել է երեկոներ, երաժշտական «երեքշաբթիներ», որոնց հրավիրել է իր գործընկեր նկարիչներին, Արվեստի ակադեմիայի պրոֆեսորներին, ցանկացած արվեստով կամ գիտությամբ զբաղվող մարդկանց[11]։

Դմիտրի Մենդելեևը և Իվան Պավլովը բարձր են գնահատել նկարչի տաղանդը և հաճախակի հյուրընկալվել են Դուբովսկոյների ընտանիքում, որոնց հետ հատկապես ջերմ հարաբերություններ են հաստատել[46]։

  Մենք՝ նկարիչներս, չենք կարող ընդգրկել մարդկային ողջ գիտելիքները, նույնիսկ գիտության մեկ ճյուղն ամբողջությամբ ուսումնասիրել, դրա համար ժամանակ կամ էներգիա չունենք, բայց պետք է հասկանանք ամեն մի երևույթի էությունը՝ կյանքից հետ չմնալու համար, որպեսզի հասկանանք և կարողանանք փոխանցել այս կյանքը։ Իսկ եթե ոչ գիտունությունը, ապա նկարչին անհրաժեշտ է համակողմանի զարգացում, ինչպես նաև ինքնակատարելագործում, բարոյականության պահանջների կատարում
- Դուբովսկոյը նկարչի ինքնաճանաչման անհրաժեշտության մասին[11]
  

Այդ տարիներին Դուբովսկոյի կյանքը հագեցած էր ուսանողների հետ լարված, արդյունավետ աշխատանքով՝ որպես Բարձրագույն արվեստի ուսումնարանի բնանկարչական դասարանի պրոֆեսոր, որն աչքի է ընկել բարեխղճությամբ և ճշգրտությամբ։ Նա պահանջկոտ ու խստապահանջ է եղել աշակերտների նկատմամբ, հետևել է նրանց ընդհանուր գեղարվեստական զարգացմանը և թուլության ու կասկածի պահերին աջակցել է նրանց։ Միևնույն ժամանակ նա աշխատել է ԳՇՑԸ-ի ղեկավարությունում՝ զբաղվել ցուցահանդեսների կազմակերպման և անցկացման աշխատանքներով, ընտրել է ամենահետաքրքիր և բովանդակալից աշխատանքները և բանակցել առաջիկա ցուցահանդեսներին մասնակցելու համար։ Պաշտոնական պարտականությունները կատարելուց հետո շատ քիչ ժամանակ էր մնում նրան, նկարչությամբ զբաղվելու համար։

Դարաշրջանների բեկումներում խմբագրել

 
Առաջին համաշխարհային պատերազմը կտրուկ փոխել է «Պերեդվիժնիկների» և Դուբովսկոյի կյանքը։ Պաստառ, Աբրամ Արխիպով (1862-1930), Մոսկվա, արտել «Խրոմոլիտ», 1914
 
«Վասիլի Երանելու տաճար» (1916-1917 թթ., Ռիբինսկի պետական պատմաճարտարապետական և գեղարվեստի թանգարան-արգելոց): Անսպասելի տեսարանով հայտնվում է բոլորին քաջ ծանոթ Վասիլի Երանելիի տաճարը, որն իր կոմպոզիցիայով կապված է ինը առանձին տաճարներից կազմված խմբի հետ և իր ճարտարապետական տեսքով իրեն հավասարը չունի ո՛չ Ռուսաստանում, ո՛չ էլ նրա սահմաններից դուրս[47]: Կտավը համարվում է Դուբովսկոյի վերջին և լավագույն գործերից մեկը, որը նկարիչը ստեղծել է խորապես անձնական իմաստով և ոգեշնչված

Առաջին համաշխարհային պատերազմի սկսվելուց հետո «պերեդվիժնիկների» ցուցահանդեսները վերածվել են կտավների վաճառքի վայրերի, Դուբովսկոյի նկարները չեն առանձնացել ընդհանուր ֆոնից՝ ճնշող իրավիճակի պայմաններում ստեղծագործելու ժամանակ չի մնացել։ Բոլորն ապրել են ապագայի ակնկալիքներով, մոտեցող հանգուցալուծման պատկերացումներով, քանի որ ներկա իրավիճակը ոչ մեկին չի բավարարել։

Դուբովսկոյը մեծ հույսեր է կապել փետրվարյան հեղափոխության հետ, բայց բազմաթիվ արժեքների վերագնահատումն ազդել է ինչպես արվեստի միավորումների ստեղծագործության, այնպես էլ հենց Արվեստի ակադեմիայի գործունեության վրա։ Թվում էր, թե ցնցվում և քանդվում են, պերեդվիժնիկության հիմքերն ու ավանդույթները, որոնք ստեղծել էին արվեստի մեծ կոթողներ, նախկին իդեալները թվում էին ոչ պետքական և անհիմն։ Այս ամենը Դուբովսկոյի մոտ առաջացրել է խորը և ողբերգական մտորումներ[11]։ Այդ ժամանակվա ռուս մտավորականները տանջվում և տառապում էին ոչ միայն անգործությունից ու կարիքից, այլև այն զգացումից, որ գալիս են նոր ժամանակներ, տանջվում էին՝ չիմանալով, թե ինչպես պետք է ապրեն այդ պայմաններում...

Մարգարեական են ստացվել նկարչի խոսքերը, որոնք նա ասել է 1917 թվականին՝ մահից մեկ տարի առաջ․

  Հավանաբար փոփոխված պայմաններում մեր ընկերությունն այլևս գոյություն չի ունենա, այն կլուծարվի, բայց նրա գաղափարները կվերածնվեն երիտասարդ և ուժեղ նկարիչների հսկայական զանգվածների մոտ։ Նկատի ունեցեք, ոմանք մեզ կհայհոյեն ՝ մեր անունը արհամարհանքով կարտասանեն, բայց առանց դա նկատելու, նոր ձևերով, նոր ռեալիզմով կքարոզեն այն, ինչը կազմում էր պերեդվիժնիկության էությունը՝ նրա կյանքի ճշմարտությունն ու ժողովրդին ծառայելը։ Արդյո՞ք մենք մեր արվեստով չազատագրեցինք մարդկային զգացմունքները, չհասանք ոգու ազատության և մարդու իրավունքների նվաճման։ Առանց դրա, մեր արվեստը պարապ զվարճանք կլիներ, և չարժե դրանով զբաղվել։
- Դուբովսկոյը «պերեդվիժնիկական շարժման» ճակատագրի մասին[19]
  

Այդ օրերի դրամատիկ իրադարձությունները Դուբովսկոյի համար դարձել են նրա հավատքի և դեռևս զինվորական գիմնազիայում սովորելու տարիներին դրած նպատակների փորձությունը՝ օգտակար լինել հայրենիքին և միգուցե, ողջ աշխարհին։ Օգնելով և աջակցելով միության իր բազմաթիվ գործընկերներին ու ընկերներին՝ նա չի կարողացել պաշտպանել միայն իրեն։

1918 թվականի փետրվարի 28-ին Պետրոգրադում, 58 տարեկան հասակում, Դուբովսկոյը հանկարծամահ է եղել սրտի կաթվածից։ Թաղված է Սմոլենսկի ուղղափառ գերեզմանատանը, Սուրբ Քսենիա Պետերբուրգսկայայի մատուռից ոչ հեռու։

Նկարչի գերեզմանին հրաժեշտի խոսքեր է ասել Իվան Պավլովը[48]։ Նկարչի տապանաքարը ընդգրկված է Սանկտ Պետերբուրգի դաշնային (համառուսական) նշանակության պատմամշակութային ժառանգության օբյեկտների ցանկում[49][50]։

Ընտանիք խմբագրել

Դուբովսկոյն ամուսնացած է եղել նկարչուհի Տերսկայա (Դուբովսկայա) Ֆաինա Նիկոլաևնայի հետ[Նշում 24] (1875-1943), ով ընդգրկված էր պերեդվիժնիկների ընկերության մեջ։ Որդին` Սերգեյ Նիկոլաևիչ Դուբովսկոյը, հիմնականում ապրել է Սանկտ Պետերբուրգում։ Նկարիչը մոսկվացի հայտնի ճարտարապետ Վալենտին Դուբովսկոյի (1877-1931) հորեղբայրն էր։

 
Ալեքսանդր Բենուա (1870-1960): Լեոն Բակստի դիմանկարի հատված։ 1898 թվականին Դուբովսկոյի ստեղծագործություններին միակողմանի և նսեմացված գնահատական է տվել Ալեքսանդր Բենուան, ով նրա գեղանկարչությունը համարել է «մասնավոր, հատվածային արվեստ», կշտամբել է նկարչին պերեդվիժնիկների նկատմամբ ցուցաբերված անուշադրության համար՝ «սկզբունքից մինչև տեխնիկա»[51], նրա նկարելու ոճի մեջ անարդարացիորեն նշմարել է «կիսաերանգների աղքատություն, գունագեղության էֆեկտի կոպիտություն, ինչ-որ սիրողական, դանդաղկոտ երևույթներ»[15], երկար ժամանակ խորհրդային տարիներին անարդարացի վերաբերմունք դրսևորելով ռուս խոշոր բնանկարչի նկատմամբ

Մասնակցություն գեղարվեստական միավորումներում խմբագրել

Դուբովսկոյը մեծ ջանքեր է գործադրել նկարիչների մայրաքաղաքային և գավառական միավորումներում աշխատելու ընթացքում[52]՝

  • Գեղարվեստական շրջիկ ցուցահանդեսների ընկերություն։ Սանկտ Պետերբուրգ, Մոսկվա, 1870-1922 թթ․,
  • Արխանգելսկի գեղարվեստի սիրահարների խմբակ, Արխանգելսկ, 1913-1918 թթ.,
  • Դոնի նկարիչների խմբակ։ Նովոչերկասկ, 1893-1914 թթ.,
  • Արխիպ Կուինջիի անվան ընկերություն, Սանկտ Պետերբուրգ, 1909-1931 թթ.,
  • Պրոֆեսոր Իվան Պոժալոստինի անվան Ռյազանի արվեստի և պատմության թանգարանի միություն։ Ռյազան, 1913-1917 թթ.,
  • Կերպարվեստի սիրահարների հյուսիսային խմբակ։ Վոլոգդա, 1905-1922 թթ.,
  • Արվեստի գործիչների միություն (ԱԳՄ)։ Սանկտ Պետերբուրգ, 1917-1918 թթ.։

Աշակերտներ խմբագրել

Շատ հայտնի նկարիչներ Դուբովսկոյին համարում են իրենց ուսուցիչը[52]՝

Մոռացության ստվեր խմբագրել

Հայրենիքում և Եվրոպայում ունեցած ճանաչումը Դուբովսկոյին չեն փրկել խորհրդային և հետխորհրդային ժամանակներում իր երկրում մոռացության ստվերից[8]։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Դուբովսկոյի կտավները գտնվել են Տրետյակովյան պատկերասրահի և Ռուսական թանգարանի հավաքածուներում, նրան ճանաչել են շատերը, սակայն նա անհայտ է մնացել արվեստասերների ճնշող մեծամասնության համար։ Այս պարադոքսի մեջ կա մի տխուր ճշմարտություն[24]։

Դուբովսկոյը պատկանել է պերեդվիժնիկների երիտասարդ սերնդին և ցուցահանդեսներում սկսել է ներկայացվել 1880-ականների երկրորդ կեսից՝ Աբրամ Արխիպովի, Ապոլինարի Վասնեցովի, Վալենտին Սերովի, Կոնստանտին Կորովինի հետ միասին, որոնց անունները կապվում էր նոր ռուսական բնանկարչության առաջացման հետ։ Բազմաթիվ, այժմ գրեթե մոռացված նկարիչների մեջ, որոնք ժամանակին կազմել են ռուսական գեղանկարչության փառքը, առանձնանում է Նիկոլայ Նիկանորովիչ Դուբովսկոյի անունը, 19-րդ դարի վերջի 20-րդ դարի սկզբի ռուս բնանկարիչների մեջ նա եղել է ամենահայտնիներից մեկը։ Նիկոլայ Դուբովսկոյի մասնագիտական և սոցիալական հեղինակությունն անվիճելի է։ Դուբովսկոյի կողմնակիցները բարձր են գնահատել նրա ստեղծագործություններում առկա արևային լավատեսությունն ու հզոր խառնվածքը։

Ինչ թեմաներով էլ որ նկարել է Դուբովսկոյը՝ կամերային լիրիկական, թե ընդարձակ էպիկական բնապատկերներ, զով քամի կամ պայծառ արև ու ծով, նրա կտավները միշտ կենսուրախ են և տոգորված բնության հանդեպ հիացմունքով, տարբեր իրավիճակներում և օրվա տարբեր ժամերի։ Նրա հիասքանչ ծովանկարները թույլ են տալիս առանձին խոսել դրանց մասին՝ որպես հանրահայտ ծովանկարչի։ Խոսքը, անկասկած, հանրահայտ նկարչի մասին է, ում ստեղծագործությունները վաղուց արժանացել են սևեռուն ուշադրության և ուսումնասիրության[19]։ Բավական է թերթերի և ամսագրերի էջերից ծանոթանալ ժամանակակիցների արձագանքներին, կարդալ շրջիկ ցուցահանդեսների ծավալուն մեկնաբանությունները՝ պատկերացնելու համար, թե որքան մեծ է եղել Դուբովսկոյի դերը ռուսական բնանկարային դպրոցի զարգացման գործում, 19-րդ դարի երկրորդ կեսում և 20-րդ դարի սկզբին[19]։

Նիկոլայ Դուբովսկոյի նկարների առաջին և միակ մեծ անհատական ցուցահանդեսը վերջին հարյուր տարում կազմակերպվել է Լենինգրադի Ռուսական թանգարանի կողմից 1938 թվականին[51]։ Նկարչի ստեղծագործությունների սիրահարների և գիտակների կողմից կազմակերպվել են մի շարք համեստ ցուցահանդեսներ Նովոչերկասկում (1946, 1947), Դոնի Ռոստովում (1948, 1955) և Մոսկվայում (2006)[21][24]։ Այսօր նկարչի ստեղծագործության մասին հրատարակված մենագրություն չկա, մնացած գրականությունը չափազանց աղքատիկ է և ոչ համակարգված[24]։

Նկարչի ստեղծագործության միակ հետազոտող, ռուս արվեստաբան և գեղանկարիչ Վլադիմիր Կուլիշովը մահացել է 2009 թվականին։ Լենինգրադի «ՌԽՖՍՀ նկարիչ» հրատարակչության համար նա գրել է նկարչի ստեղծագործության մասին «Նիկոլայ Դուբովսկոյ։ Կյանքը և ստեղծագործությունը», մենագրությունը, բայց այն չի հրատարակվել։ Միայն 2008 թվականի վերջին լույս է տեսել «Նիկոլայ Դուբովսկոյ. ռուսական բնանկարչության վարպետի ստեղծագործական ժառանգությունը Դոնի կազակների պատմության Նովոչերկասկի թանգարանի ֆոնդերում», որը հրապարակվել է Կուլիշովի բազմաթիվ հետազոտությունների հիման վրա և պատմում է հանրահայտ նկարիչ Դուբովսկոյի մասին[53][54]։

Նորագույն ժամանակներում արվեստաբաններն ուսումնասիրում են Դուբովսկոյի ստեղծագործությունները (արվեստագիտության թեկնածու Ե. Ն. Ցիգանկովայի ատենախոսությունը «Ն. Դուբովսկու բնանկարները 1880-1990 թթ.»)[55] և հրատարակում են գրքեր, որոնք պատմում են նկարչի ստեղծագործությունների և կյանքի մասին[56]։

2009 թվականին լրացել է Դուբովսկոյի ծննդյան 150-ամյակը։ Երկրի համար այս իրադարձությունն անցել է աննկատ, այն նշանավորվել է միայն երկրամասային և մարզային թանգարանների աշխատակիցների ջանքերով և էնտուզիազմով[8]։

Կային մի շարք պատճառներ, որոնք նպաստել են Դուբովսկոյի ստեղծագործություններն ուսումնասիրողների, մշակութային առօրյա կյանքից և գեղարվեստական գործընթացից դուրս մնալուն։ Մի կողմից, ենթադրվում է, որ Դուբովսկոյի ստեղծագործության նշանակությունը ճնշելու և նսեմացնելու պրակտիկայի տեսական հիմնավորումը Ալեքսանդր Բենուայի և նրա հետևորդների հայեցակարգն է եղել, որն արտացոլվել է նրա «Ռուսական գեղանկարչության պատմություն» (1902) աշխատությունում[19]։ Մյուս կողմից, հետպատերազմյան տարիներին, արվեստի գործերի համամիութենական բաշխումը և հանրապետական, խոշոր երկրամասային, մարզային կենտրոնների, քաղաքային թանգարանների հավաքածուների համալրումը Մոսկվայի և Լենինգրադի թանգարանների ֆոնդերից, անցել է Դուբովսկոյի ստեղծագործությունների նշանակությունը անտեսելու նշանի տակ՝ հօգուտ այլ նկարիչների ավելի հասկանալի և ծանոթ գործերի։ Օրինակ՝ Պավել Տրետյակովի հետմահու կտակը՝ չառանձնացնել իր ստեղծած ռուս նկարիչների գործերի հավաքածուն, անամոթաբար խախտվել է խորհրդային տարիներին[19]։

Այսպիսով, խորհրդային տարիներին Դուբովսկոյի ստեղծագործական ժառանգությունը ցրվել և փոշիացվել է՝ ապաստան գտնելով Ռուսաստանի, ԽՍՀՄ նախկին հանրապետությունների և արտերկրի ավելի քան 75 թանգարաններում և պատկերասրահներում։ Արդյունքում, շատ մասնագետներ և արվեստի երկրպագուների լայն շերտեր խեղաթյուրված պատկերացում են ունեցել վարպետի իրական անձի մասին, չկա նաև ռուս նշանավոր նկարչի ստեղծագործության իմաստի ամբողջական ըմբռնումը։ Սրան հավելենք, որ խորհրդային արվեստաբանների կողմից Նիկոլայ Դուբովսկոյին մոռացության մատնելու պատճառը պարզվում է միանգամայն հասկանալի է եղել՝ նրա ստեղծագործությունները դժվար և անհնարին է մեկնաբանել անհրաժեշտ գաղափարական ուղղությամբ, քանի որ նրա նկարչության հիմնական որակը գեղեցկությունն է եղել[51]։

Սակայն վերջին տարիներին Նիկոլայ Դուբովսկոյի գեղանկարչության նկատմամբ հետաքրքրությունը կտրուկ աճել է։ Այստեղ իր խոսքն է ասել հատկապես միջազգային արվեստի շուկան, որը քաջատեղյակ է կոնյունկտուրային, նկարչի կտավները մեծ պահանջարկ ունեն աճուրդներում[24]։

Դուբովսկոյի անվիճելի տեսակետը, որն արտահայտվել է նրա կողմից դեռևս 1917 թվականին, որ նկարչի արվեստը կոչված է ազատագրելու մարդկային զգացումը և հետևաբար՝ բարձրացնելու հոգևոր սկզբունքները մարդու մեջ, արթնացնելու նրա մեջ զգալու և կարեկցելու ունակությունը՝ այսօր հնչում են որպես նրա հոգևոր կտակ[19]։

Պատկերասրահ խմբագրել

Նկարչի հիշատակի պահպանում և ժառանգության ճակատագիր խմբագրել

 
Դոնի կազակների պատմության թանգարան Նովոչերկասկում, որտեղ գտնվում է Դուբովսկոյի նկարների ամենամեծ և ամբողջական հավաքածուն
 
Նիկոլայ Դուբովսկոյի կիսանդրին Նովոչերկասկի Դոնի կազակության պատմության թանգարանի արվեստի բաժնում։ Քանդակագործ Վ. Ա. Բեկլեմիշևի ստեղծագործությունը (1861-1919)

Դեռևս իր կենդանության օրոք՝ 1913 թվականին, Նիկոլայ Դուբովսկոյը միշտ երազել է իր հայրենի քաղաքում արվեստի պատկերասրահ հիմնելու մասին, և Նովոչերկասկին է նվիրել իր անձնական հավաքածուն՝ 77 կտավներ, էսքիզներ և գծանկարներ, ինչպես նաև իր պերեդվիժնիկ նկարիչ ընկերների 129 նկարներ և գրաֆիկական աշխատանքներ։ Սակայն հետո առաջ է քաշել միայն մեկ պայման՝ նորաստեղծ թանգարանը պետք է տեղակայվի հատուկ այդ նպատակով կառուցված շենքում[24]։

Քաղաքային իշխանությունները արագ գումար և կապալառու են գտել, աշխատանքները սկսվել են, բայց շուտով դրանք ստիպված դադարեցվել են 1914 թվականին պատերազմի սկսվելու պատճառով։ Դրան հաջորդած հեղափոխությունը, Քաղաքացիական և Հայրենական պատերազմները խառնել են բոլոր ծրագրերը։ 1946 թվականին, առանձին շինության բացակայության պատճառով, նկարչի աշխատանքները Ռուսական թանգարանից, որտեղ դրանք պահվում էին նկարչի մահից հետո, տեղափոխվել են Նովոչերկասկի Դոնի կազակության պատմության թանգարան։ 2022 թվականի դրությամբ Դուբովսկոյի մասնավոր հավաքածուի կտավները հիմնականում պահվում են այդ թանգարանի պահոցներում, որտեղ գտնվում է երկրում նկարչի աշխատանքների առավել ամենաամբողջական հավաքածուն։ Դեռևս չկա մի առանձին շինություն, որի մասին այդքան երազել է նկարիչը, որտեղ հնարավոր լինի ցուցադրել նրա նկարների ամբողջական հավաքածուն, ինչպես որ հնարավորություն չկա տեսնելու բոլոր գործերն ամբողջությամբ, որոնք նա նկարել է՝ միասին ցուցադրելու նպատակով։

Դուբովսկոյի հայրենի քաղաքում՝ Նովոչերկասկում, նրա անունով փողոց կա։

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Известно, что инициаторами создания «подвижных», по выражению тех лет, выставок, были художники Николай Николаевич Ге и Григорий Григорьевич Мясоедов, которые, однако, саму идею таких выставок позаимствовали, как указывает Владимир Васильевич Стасов, у англичан. Английские художники начали устраивать передвижные выставки после провала своей экспозиции в 1867 году на Всемирной выставке в Париже.
  2. ↑ Вознесенский войсковой собор, главный храм донских казаков, «второе солнце Дона», заложен и освящён в день основания Новочеркасска 18(30) мая 1805 года в святой праздник Вознесения Христова. Строился в течение целого столетия. Выполнен в нововизантийском стиле - является третьим в России по величине и красоте (высота 74,6 м) (после храма Христа Спасителя в Москве и Исаакиевского собора в Санкт-Петербурге). Третий вариант собора был освящён и открыт 6 мая 1905 года.
  3. ↑ Памятник Владимир Святославич Крестителю в Киеве был установлен в 1853 году (скульпторы Василий Иванович Демут-Малиновский и Пётр Карлович Клодт, архитектор Константин Андреевич Тон)
  4. ↑ В ходе проводившихся в России военных реформ название военно-учебного заведения неоднократно менялось: 1852-1857 - Неранжированный Владимирский Киевский кадетский корпус, 1857-1865 - Владимирский Киевский кадетский корпус, 1865-1882 - Владимирская Киевская военная гимназия, 1882-1920 - Владимирский Киевский кадетский корпус.
  5. ↑ Императорское общество поощрения художеств (1882-1917 гг.) (первоначально в 1820-1882 гг. - Общество поощрения художников) было основано в Петербурге в 1821 г. группой меценатов - любителей искусства; ставило своей целью содействие распространению искусства в России и помощь художникам. Сыграло положительную роль в развитии русского искусства. Организовывало выставки, лотереи и конкурсы, приобретало художественные произведения. Способствовало освобождению ряда художников от крепостной зависимости, многим оказывало материальную помощь, субсидировало заграничные пенсионерские поездки художников. При Обществе существовали Рисовальная школа «для вольноприходящих» и музей прикладного искусства.
  6. ↑ «Бунт 14-ти» - скандал, разгоревшийся в Академии художеств 9 ноября 1863 года, когда четырнадцать выпускников, допущенных к конкурсу на золотую медаль, отказались писать картины на предложенную академическим Советом тему из скандинавской мифологии «Пир в Валгалле». Речь идет о тринадцати художниках (Богдан Богданович Вениг, Николай Дмитриевич Дмитриев, Александр Дмитриевич Литовченко, Алексей Иванович Корзухин, Николай Семёнович Шустов, Александр Иванович Морозов, Константин Егорович Маковский, Фирс Сергеевич Журавлев, Иван Николаевич Крамской, Кирилл Викентьевич Лемох, Александр Константинович Григорьев, Михаил Иванович Песков, Николай Петрович Петров), к которым присоединился один скульптор (Василий Петрович Кретан).
  7. ↑ «Артист» - театральный, музыкальный и художественный журнал. Издавался в Москве Фёдор Александрович Куманиным в 1889-1895 гг.
  8. ↑ Известна картина Н. Н. Дубовского «Подёнщики (Землекопы)» (1906), показанная на выставке ТПХВ и получившая высокую оценку Лев Николаевич Толстого.
  9. ↑ Էտյուդիզմ (ֆրանս․՝ étude, ուսումնասիրություն), իմպրեսիոնիստական գեղանկարչության կատարողական հնարքների օգտագործումն է, որտեղ բնության ուսումնասիրությունը, նրա օրենքների իմացությունը փոխարինվում է բնության տպավորությամբ։ Իմպրեսիոնիստների կողմից պաշտամունքի վերածված էտյուդիզմն այդ տարիներին լավ գեղարվեստական ճաշակի նշան էր դարձել։
  10. ↑ Рефлекс (от лат. reflexus — отраженный) — термин, обозначающий отсвет цвета и света на поверхности предмета, падающий от окружающих объектов, например неба или соседних предметов. Точная фиксация рефлекса помогает более полно передать объём, показать богатство цветов и оттенков изображаемой натуры, вызванное их сложной взаимосвязью. Проблема рефлекса решалась в живописи уже в творчестве Леонардо да Винчи, но всё её многообразие предстало перед живописцами в связи с задачами пленэра. Её решение приобрело систематический характер у импрессионистов, особенно в пейзажах Клод Моне.
  11. ↑ Валёр (от франц. valeur, букв. — ценность), в живописи и графике оттенок тона, выражающий (в соотношении с другими оттенками) определённое соотношение света и тени. Применение системы валёра позволяет тоньше и богаче показывать предметы в световоздушной среде.
  12. ↑ Дивизионизм (от франц. division, букв. — разделение), в живописи письмо чётко различимыми раздельными мазками, рассчитанными на оптическое смешение красок в глазу зрителя. См. Неоимпрессионизм
  13. ↑ За 52 года своего существования ТПХВ организовало и провело 48 художественных выставок.
  14. ↑ Президенту Академии, согласно Регламенту, предоставлялись широкие полномочия: он осуществлял общее руководство, решал вопросы о назначении и увольнении академиков и адъюнктов, вел заседания академических собраний, контролировал использование денежных средств, докладывал монарху о работе Академии. С 1843 президентами назначались только лица императорской фамилии.
  15. ↑ В 1893 г. И. И. Толстой стал вице-президентом Академии художеств и её реальным руководителем (президент — великий князь Владимир Александрович был все же фигурой репрезентативной). Толстой поставил своей целью преодоление раскола, связанного с выходом из Академии за 30 лет до того ряда лучших художников, образовавших впоследствии Товарищество передвижных выставок. Он начал привлекать «передвижников» — начиная с Куинджи — к работе в Академии.
  16. ↑ И. Е. Репин так отзывался о деятельности И. И. Толстого: «Мои личные впечатления от прочитанных мне им положений и мероприятий, лежавших перед ним к исполнению, наполняют меня благоговением к уму, способностям, универсальному знанию и свежему взгляду на всякое дело этого скромного гения, являющегося редким исключением в бюрократическом мире».
  17. ↑ Конференц-секретарь исполнял обязанности по протоколированию ежегодных Конференций (отсюда название) или «Учёных собраний» академиков, являвшихся высшей научной и организационной структурой Академии. Кроме того, занимался общим делопроизводством, архивом, на него возлагались организационные функции в Академии.
  18. ↑ Академия художеств вобрала в себя «Собрание» и «Совет», объединяя при этом почётных и действительных членов, наиболее крупных известных художников, учёных, историков искусства, меценатов и присуждало эти звания, а также ведала вопросами художественной политики, поддерживала профессиональное образование и т. д.
  19. ↑ Высшее художественное училище (институт) , где завершали учёбу те, кто получил начальное образование в многочисленных художественных училищах, школах, студиях и т. п.
  20. ↑ Участие «передвижников» в реформировании Академии художеств усилило разлад в Товариществе, некоторые члены объединения восприняли это как предательство дела передвижничества. Внутренние противоречия способствовали уходу из Товарищества известных художников Валентин Александрович Серова, братьев Васнецовых, Сергей Васильевич Иванова, Илья Семёнович Остроухова, Абрам Ефимович Архипова и др.
  21. ↑ Звание академика живописи (или академика скульптуры) не имело отношения к членству в Академии. Это звание означало удостоверение высокой квалификации. Для его получения необходимо было представить и защитить специальную работу.
  22. ↑ Силламяги (ныне — Силламяэ, Эстония) — живописный дачный посёлок в Эстляндской губернии царской России, на берегу Финского залива, в 25 км от Нарвы, куда летом из С.-Петербурга приезжало много дачников из творческой и научной интеллигенции. Посёлок, где семья Иван Петрович Павловых до революции около 20 лет подряд проводила летние месяцы, был излюбленным местом отдыха художников. Многие из них, подружившись с Павловым, участвовали в организуемых им пеших прогулках и велосипедных заездах, с удовольствием играли в любимые им с детства городки. Особенно тёплые отношения сложились у Павловых с семьей Дубовского, и в коллекции Ивана Петровича было немало замечательных пейзажей, подаренных в разное время Николаем Никаноровичем.
  23. ↑ Д. И. Менделеев уделял много сил и времени занятиям литературой и искусством, глубоко и заинтересовано изучал и следил за творчеством «передвижников». С 1878 г. устраивал знаменитые «менделеевские» среды — регулярные собрания людей искусства и науки в его университетской квартире, на которых как узнавались все художественные новости, так и велись деловые беседы. Идея, многократно им высказанная, такова: искусство и естествознание имеют общие корни, общие закономерности развития, общие задачи. Поэтому люди науки и люди искусства должны общаться. Художникам читались им лекции и под его руководством изучались свойства разных красок, соотношение света и цвета, краски и живопись. По поводу работ «передвижников» высказывался в письмах к Владимир Васильевич Стасову и в своих известных статьях. После реформы ИАХ в 1893 г. был 16 декабря 1893 г. в качестве «…лица, не принадлежащего ни к какой художественной специальности, но известного своими познаниями в области искусства», утвержден в высшем звании — почётного члена Академии, а 7 марта 1894 г. — непременным членом Совета Академии. Таким образом, через 130 лет после Михаил Васильевич Ломоносова он стал вторым химиком — почетным членом Академии художеств.
  24. ↑ Терская (Дубовская) Фаина Николаевна (род. 1875, дочь Фелицаты Ивановны Терской (ур. Кондаковой), известной деятельницы в области женского образования и Николая Сергеевича Терского, тайного советника, вице-директора канцелярии министерства путей сообщения Российской Империи) была в то время слушательницей Высших женских Бестужевских курсов, одновременно брала уроки рисования и живописи. После выхода замуж за Н. Н. Дубовского (1895) стала его ученицей; впоследствии её руководителем по живописи был Владимир Егорович Маковский. Участвовала своими произведениями на художественных выставках. Умерла в эвакуации (из блокадного Ленинграда), в Красноярске в 1943 году.

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 Дубовской Николай Никанорович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Nikolai Nikanorovich Dubovskoi (նիդերլ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  5. ↑ Стернин, Г. Художественная жизнь России второй половины XIX века. 70-80-е годы. 1997, М.: Наука. С. 25.
  6. ↑ Дубовской Николай Никанорович. Энциклопедия «Кругосвет»
  7. ↑ Русские художники. Энциклопедический словарь. 1998, СПб.: Азбука, с. 217.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Коптева А. Н. Мастер «пейзажа настроения». К 150-летию Н. Н. Дубовского. Краснодарская краевая универсальная научная библиотека им. А. С. Пушкина.(չաշխատող հղում)
  9. ↑ «Дубовской. Великий и неизвестный». kg-rostov.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 2-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «Дубовской Николай Никанорович на портале «Артведия»». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 Минченков, Я. Д. Дубовской Николай Никанорович //В книге Минченков Я. Д. «Вспоминания о передвижниках». Ленинград. 1965. Издание пятое.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 «Статья «Николай Никанорович Дубовской» на сайте «Вольная станица»». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 «Статья «Дубовской Николай Никанорович» на сайте «NoNaMe»». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  14. ↑ «Статья «Дубовской Николай Никанорович» на сайте «ArtOnline»». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 «Бенуа, А. И. История русской живописи. Гл. XXXII - А. К. Саврасов. В. Д. Поленов. Н. Н. Дубовской. И. С. Остроухов». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 29-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  16. ↑ Сиверская и её окрестности. Исторический журнал «Гатчина сквозь столетия».
  17. ↑ Розенфельд Б. М. Малознакомый Кисловодск. Издательство «Гелиос АРВ», Москва, 2005. с. 272. ISBN 5-85438-014-5
  18. ↑ 18,0 18,1 «Статья «Дубовской Николай Никанорович» на сайте «My-Art-biz»». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  19. ↑ 19,00 19,01 19,02 19,03 19,04 19,05 19,06 19,07 19,08 19,09 19,10 19,11 19,12 «Кулишов В. И. «Рок непризнания» Николая Дубовского». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 6-ին.
  20. ↑ Пейзаж конца XIX века на сайте «Выставка. Ru»
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Дубовской Николай Никанорович на портале «ART Investment.RU»
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 Товарищество передвижных художественных выставок
  23. ↑ Шестимиров А. А. Морской пейзаж. Русская и европейская живопись. Издательство: Белый город, 2004 г., 544 стр. ISBN 5-7793-0640-0
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 24,3 24,4 24,5 24,6 Кончин, Евграф. В прозрачной синеве — одинокий парусник. Выставка Николая Дубовского. Газета «Культура» № 32 (7542) 17 — 23 августа 2006 г.
  25. ↑ 25,0 25,1 «Н. Н. Дубовской. …И мы уйдём…» на сайте «Казачий мир»
  26. ↑ 26,0 26,1 «Николай Никанорович Дубовской» на сайте «Памятники Дона. Общество защитников культурно-исторического наследия Ростовской области».
  27. ↑ ««Исаак Ильич Левитан» в Виртуальном музее живописи». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 21-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 9-ին.
  28. ↑ Развитие русской пейзажной живописи в XIX веке. На основе экспозиции ГРМ.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 Кузнецова, E. A. Эстетика импрессионизма. Արխիվացված 2011-01-03 Wayback Machine Вестник Московского университета. Серия 7. Философия. № 2. 2000. С. 83-90.
  30. ↑ Передвижники. Живопись. Краткий словарь терминов.
  31. ↑ 31,0 31,1 Дубовской Николай Никанорович. Произведения из коллекции Плесского музея-заповедника.
  32. ↑ «Дубовской Николай Никанорович. Художники-передвижники». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 9-ին.
  33. ↑ Герман, М. Ю. Импрессионизм и русская живопись. Издательство: Аврора, 2005 г., 160 с. ISBN 5-7300-0785-X
  34. ↑ Давтян Лариса. «Век ожидания Николая Дубовского». Проект Союза театральных деятелей Российской Федерации (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 2-ին.
  35. ↑ Великий князь Владимир Александрович на портале «Хронос»
  36. ↑ 36,0 36,1 передвижных художественных выставок(չաշխատող հղում)
  37. ↑ Зотов, А. И. Русское искусство с древних времён до начала XX века. 1979, М.: Искусство. Издание 2-е, перераб., с.233
  38. ↑ Михаил Михайлович Алленов, Евангулова, О., Лившиц, Л. Русское искусство начала Х конца XX века. 1989, М.: Искусство, с.349
  39. ↑ Гаршин, В. М. Вторая выставка «Общества выставок художественных произведений».
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Закгейм, А. Ю. Д. И. Менделеев — почетный член Академии художеств. Журанал «Природа», № 2, 2007 г.
  41. ↑ Гайдуков, П. Г. К 150-летию со дня рождения Ивана Ивановича Толстого. Публ.: Нумизматика. 2008. № 17.
  42. ↑ Иванова Е.В., Николаев Н.Ю Большая иллюстрированная энциклопедия живописи / А. Ромушкевич. — Альбомы по живописи. — М: Просвещение, 2011. — P. 195. — 632 p. — ISBN 978-5-373-03520-0
  43. ↑ Ставропольский хронограф : краеведческий сборник / отв. за вып. 3. Ф. Долина ; ГБУК «СКУНБ им. Лермонтова». - Ставрополь, 2020. - 416 с. : ил.
  44. ↑ Силламяэ. История города.
  45. ↑ Портал «Мемориальный музей-квартира академика И. П. Павлова»
  46. ↑ Космачевская, Э. А., Громова, Л. И. Дома у Павлова. Природа, 1999, № 8.
  47. ↑ «Собор Василия Блаженного» на портале «Лоцман путешествий. Москва».
  48. ↑ "На его похоронах Иван Петрович произнес речь, которая выражала не только душевные переживания по поводу утраты близкого по духу человека, но и боль за судьбу России.." // Павловская энциклопедия: люди, события, факты: в 2 т. / А. Д. Ноздрачев и др.; РАН, и др. - СПб: Гуманистика, 2011. Т. 1. С. 241 [1]
  49. ↑ Надгробие и могила Н. Н. Дубовского
  50. ↑ «Nikolay Nikanorovich Dubovskoy» (անգլերեն). Copyright © 2019 Find A Grave. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 21-ին.
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 Маркина, Татьяна. Конкурент Левитана. Газета «Коммерсантъ» № 132 (3463) от 21.07.2006
  52. ↑ 52,0 52,1 «Антикварная галерея. Русские сезоны». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 11-ին.
  53. ↑ «О художнике Дубовском: 30 лет от задумки до воплощения». Городской информационный портал Новочеркасска (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 2-ին.
  54. ↑ Гридасова Ж.П. «Кулишов В.И.:донской художник». Новочеркасская централизованная библиотечная система (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 2-ին.
  55. ↑ «Пейзажи Н. Н. Дубовского 1880 - 1990 годов». dissercat.com (ռուսերեն). Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 2-ին.
  56. ↑ «Каталог». Общедоступные библиотеки Санкт-Петербурга (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 2-ին.
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Նիկոլայ Դուբովսկոյ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Նիկոլայ_Դուբովսկոյ&oldid=9743502» էջից