Աստրախան (ռուս.՝ Астрахань), քաղաք Ռուսաստանում, Աստրախանի մարզի վարչական կենտրոնը, գետային և ծովային նավահանգիստ, երկաթուղային հանգույց։ Գտնվում է Վոլգայի դելտայի վերին մասում։ 2013 թվականի տվյալներով՝ բնակչությունը կազմում է 527 345 մարդ[1]։

Քաղաք
Астрахань
Աստրախան
Դրոշ Զինանշան
Flag of Astrakhan.png Coat of Arms of Astrakhan.png

Астрахань. Бывший дом купца Курдова С.М..jpg
ԵրկիրՌուսաստան Ռուսաստան
Ներքին բաժանում4 շրջան
ՔաղաքապետԻրինա Եգորովա
Հիմնադրված է1558 թ.
Առաջին հիշատակում1334
Այլ անվանումներԽաջի-թարխան, Աշտարխան
Տվյալ կարգավիճակում1717 թվականից
Մակերես208,69 կմ²
ԲԾՄ-25 մ
Խոսվող լեզուներռուսերեն
Բնակչություն 527 345 մարդ (2013)
Խտություն2527 մարդ/կմ²
Ժամային գոտիUTC+4
Հեռախոսային կոդ+7 8512 (851)
Փոստային ինդեքս414ХХХ
Փոստային դասիչ414000–414999
Ավտոմոբիլային կոդ30
Պաշտոնական կայքastrgorod.ru
##Աստրախան (Ռուսաստան)
Red pog.png

Աստրախանը Վոլգա-Կասպիական ավազանի ձկնորսության խոշորագույն բազան և ձկնավերամշակման արդյունաբերության կենտրոնն է։ Աստրախանում կան մսի կոմբինատ, կաթնամթերքների և կաշվի գործարաններ, հրուշակեղենի, մորթու-մուշտակեղենի ֆաբրիկաներ, ձկնարդյունաբերությանն ու գետային տրանսպորտին սպասարկող նավաշինարան, նավանորոգման, մեխանիկական ձեռնարկություններ, ջերմաքարշերի նորոգման գործարան, ցանցագործական ֆաբրիկա, փայտամշակման ու քիմիական արդյունաբերության ձեռնարկություններ։

Աստրախանը ծովային և գետային նավերի փոխաբեռնման կայան է (նավթ, ձկնեղեն, անտառանյութ, կերակրի աղ, հացահատիկ)։ Աստրախանի մեքենաշինությունն իր արտադրանքով գլխավորապես սպասարկում է ձկնարդյունաբերության ձեռնարկություններին և տրանսպորտին։

ՊատմությունԽմբագրել

Աստրախանը (որպես Հաջի Թարխան) հիշատակվում է 13-րդ դարից, իբրև թաթարական քաղաք Ոսկե Հորդայի պետությունում։ Գտնվել է Վոլգայի աջ ափին, ցամաքային և ջրային առևտրական ուղիների խաչմերուկում, այժմյան Աստրախանից (հիմնված 1558 թվականին) մոտ 12 կմ է հեռու, խազարական Իթիլ քաղաքի տեղում։ 1459–1556 թվականներին Աստրախանի թաթարական խանության կենտրոնն էր։ Աստրախանում ապրում էին թաթարներ, պարսիկներ, հայեր, հրեաներ և այլն։ 1556 թվականին Իվան IV գրավել է Աստրախանը և դարձրել ռուսական պետության սահմանային բերդ։ 16-19-րդ դարերում Ռուսաստանի և Արևելքի երկրների միջև կատարվող առևտրի հիմնական կենտրոնն էր։

Աստրախանի հայ գաղթօջախի պատմությունըԽմբագրել

Աստրախանի հայ գաղութը ձևավորվել է 17-րդ դարի սկզբին։ Ռուսաստան եկած հայ գաղթականները 1625 թվականին հանգրվանել են Աստրախանում հիմնած հայկական իջևանատանը։ Պետրոս I և նրա հաջորդները, առևտրին և արհեստներին զարկ տալու նպատակով հայերին արտոնագրերով հրավիրել են Աստրախան։ Հայ վաճառականությունը խոշոր դեր է ունեցել ռուս-իրանական և, հատկապես, Ռուսաստանի վրայով կատարվող տարանցիկ առևտրում, որի մեջ նրա առևտրական գործարքների տեսակարար կշիռը կազմել է 50 %-ից ավելին։

18-րդ դարում Աստրախանը մետաքսի և բամբակի արդյունաբերության համառուսական նշանակություն ունեցող կենտրոն էր։ Ջուլհակային ձեռնարկությունների 90 %-ը պատկանում էր հայ ձեռնարկատերերին։ 17-րդ դարի սկզբին հայերի թիվը այնտեղ եղել է մոտ 200, 18-րդ դարի սկզբին՝ մոտ 5 000, 19-րդ դարի վերջին՝ մոտ 7 500, 1911 թվականին՝ մոտ 10 000 մարդ։ Նրանց ճնշող մեծամասնությունը բանվորներ ու արհեստավորներ էին։ Հայերը պաշտոնապես ազատվել են հարկերից, օգտվել առևտրա-արդյունաբերական գործունեության, դավանանքի ազատության և ներքին կյանքի տնօրինման արտոնություններից։ 1746 թվականին նրանք կարողացել են նույնիսկ ստեղծել հայկական դատարան (Ռատհաուզ) և ղեկավարվել սեփական օրենսգրքով։ XIX դարի սկզբից, երբ Աստրախանը կորցրեց իր նախկին տնտեսական կարևոր դերը, ռուսական պետությունը հայերի արտոնությունները հետզհետե սահմանափակեց, այնուհետև վերացրեց։

Աստրախանը եղել է Ռուսաստանի հայկական թեմական կենտրոններից՝ իր թեմակալ եպիսկոպոսով կամ արքեպիսկոպոսով։ Հայերն ունեցել են չորս եկեղեցի (Ս. Աստվածածին, Ս. Պողոս-Պետրոս, Ս. Կատարինե, Ա. Գրիգոր Լուսավորիչ)։ 1795 թվականին արքեպիսկոպոս Հովսեփ Արղությանը Աստրախանում հիմնել է հայկական տպարան։ 19-րդ դարի սկզբին հիմնադրված հայկական դպրոցները, մասնավոր անձանց ու եկեղեցու միջոցներով, գոյատևել են մինչև 20-րդ դարի 20-ական թվականները։ Դրանցից նշանավոր են Աղաբաբյան դպրոցը (1810), Աստրախանի հոգևոր ուսումնարանը (1817, ուսուցչություն են արել Գ. Պատկանյանը և Գ. Խուբյանը), Հայոց թեմական (1838), Հայկական ծխական (1851), Հայոց իգական (1870) և այլ դպրոցները։ Աստրախանում են հրատարակվել «Արևելյան ծանուցմունք» (1816), «Լրաբեր» (1908-1909), «Մեր կյանքը» (1910-1912), «Կարմիր բանվոր» (1919) հայկական լրագրերը։

1918-1920 թվականներին Հայկական գործերի կոմիսարիատի Աստրախանի բաժանմունքի մշակույթի բաժնին կից (վարիչ՝ Հ. Գյուլիքեխյան) գործել է գեղարվեստա-թատերական ստուդիա (ղեկ. Վ. Վարդանյան), 1925 թվականին՝ Հայկական թատրոն։ Աստրախանի հետ են կապված 18-19-րդ դարերի հայ հասարակական, քաղաքական և մշակութային մի շարք գործիչների կյանքն ու գործունեությունը (Հովսեփ Արղության, Եփրեմ Ա Ձորագեղցի, Գաբրիել Պատկանյան, Հարություն Ալամդարյան, Մարգար Խոջենցի, Նադեժդա Պապայան

ԾանոթագրություններԽմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 593