Վիքիպեդիա

Օտտավա

(Վերահղված է Օտավաից)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Օտտավա (այլ կիրառումներ)

Օտտավա[2] (անգլ.՝ Ottawa Լսել [ˈɒtəwɑː], ֆր.՝ Ottawa), Կանադայի մայրաքաղաքը։ Գտնվում է Օնտարիո նահանգի արևելյան հատվածում, Օտտավա գետի ափին, որով անցնում է սահմանը Օնտարիոյի և Քվեբեկի միջև։ Օտտավան երկրի չորրորդ խոշոր քաղաքն է և Օնտարիոյի երկրորդ խոշոր քաղաքը։ Գատինո քաղաքի, որը գտնվում է գետի քվեբեքյան ափին և հարակից մյուս շրջանների հետ միասին մտնում է Ազգային մայրաքաղաքային շրջանի մեջ։

Քաղաք
Օտտավա
Ottawa
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԿանադա Կանադա
ԵնթարկումՄայրաքաղաք
ՔաղաքապետՋիմ Ուոթսոն
Հիմնադրված է1850 թ.
Տվյալ կարգավիճակում2001 թվականից
Մակերես2790,22 կմ²
ԲԾՄ70±1 մետր
Պաշտոնական լեզուանգլերեն[1] և ֆրանսերեն[1]
Խոսվող լեզուներանգլերեն, ֆրանսերեն
Բնակչություն883 391 մարդ (2011)
Խտություն316,6 մարդ/կմ²
Ագլոմերացիա1 236 324
Ժամային գոտիUTC−5, ամառը UTC-4
Հեռախոսային կոդ613, 343, 819 և 873
Փոստային դասիչK0A և K1A-K4C
Պաշտոնական կայքottawa.ca
Օտտավա (Կանադա)##
Օտտավա (Կանադա)

Օտտավայի բնակչությունը կազմում է 934 հազար մարդ, իսկ Գատինո քաղաքի հետ միասին՝ 1 միլիոն 324 հազար մարդ (2011 թվականի մարդահամարի տվյալներով)։ Քաղաքային ղեկավարումը իրականացնում է քաղաքային խորհուրդը, որը գլխավորում է քաղաքապետը։ Վերջինս գտնվում է կենտրոնական կառավարության անմիջական հսկողության տակ։ Քաղաքապետի պաշտոնը 2010 թվականի դեկտեմբերի 1-ից զբաղեցնում է Ջիմ Ուոթսոնը։

Քաղաքը հիմնադրվել է 1820-ական թվականներին, որպես զինվորների և արհեստավորների ճամբար, ովքեր կառուցում էին Ռիդո ջրանցքը։ 1850 թվականին Օտտավան ստացել է անտառահատների և փայտեղենի լաստառաքողների քաղաքի պաշտոնական կարգավիճակ։ Մինչ 1855 թվականը քաղաքը կրում էր Բայթաուն անվանումը՝ ի պատիվ փոխգնդապետ Ջոն Բայի, ով գլխավորում էր Ռիդո ջրանցքի կառուցումը։ 1857 թվականի դեկտեմբերի 31-ից Օտտավան Կանադայի միավորված նահանգի մայրաքաղաքն է, իսկ 1867 թվականից՝ Կանադական կոնֆեդերացիայի մայրաքաղաքը։ Հետագայում քաղաքը զարգանում էր որպես տրանսպորտային և արդյունաբերական կենտրոն, իսկ XX դարի երկրորդ կեսին ենթարկվեց զանգվածային վերակառուցման, որն ուղղված էր քաղաքային էկոլոգիայի բարելավմանը։

20-րդ դարի վերջին և 21-րդ դարի սկզբին Օտտավան, որը դարձել էր բարձր տեխնոլոգիաների զարգացման կենտրոն, երբեմն անվանվում էր «Հյուսիսային Սիլիկոնային հովիտ»։ Որպես Կանադայի մայրաքաղաք, Օտտավայում են գտնվում դաշնային իշխանության մարմինները և խոշոր մշակութային կենտրոնները, ներառյալ Կանադայի առաջատար թանգարանները և ազգային պատկերասրահը։

Պատմություն խմբագրել

Բնիկ ցեղախմբեր և եվրոպական առաջին բնակիչներ խմբագրել

Ներկայիս Օտտավայի տարածքը մինչև եվրոպացիների գալը բնակեցված է եղել ալգոնկինների ցեղախմբերով։ Ներկայիս Օտտավա գետի շրջանը սառցե դարաշրջանի առաջին շրջանի ավարտից հետո եղել է Շամպլենի ծովի մի մասը, որի ջրերի հետ քաշվելուց հետո տարածքը բնակեցվել է հին ցեղախմբերով։ Արդեն 6.000 տարի առաջ, դատելով հնագիտական պեղումների արդյունքից, գետի հովտում ձևավորվել է որսորդական-հավաքչական մշակույթ, ինչպես նաև զարգացել են առևտրական կապերը հարևան ժողովուրդների հետ։ Չնայած հնագետները վստահությամբ չեն պնդում այդ մշակույթը կրողների էթնիկ պատկանելության մասին, սակայն այն նման է ալգոնկինների մշակույթին մինչ Ամերիկայում առաջին եվրոպացիների հայտնվելը[3]։

17-րդ դարում Կանադայում ֆրանսիացիների հայտնվելու ժամանակ Կիչիսիպի գետն իր վտակներով ներկայացնում էր Սուրբ Լավրենտիոս գետից Հյուսիսամերիկյան մայրցամաքի ներքին շրջաններ տանող հիմնական ջրային ուղին և կարևոր դեր էր խաղում շրջանի բնիկ ժողովուրդների միջև առևտրական կապերի զարգացման հարցում։ Այն դարձել էր մորթու առևտրի գլխավոր զարկերակը, ինչի կենտրոնը գտնվում էր Մոնրեալում։ Ալգոնկինների օտտավա ցեղախումբը տիրապետում էր Կիչիսիպիով մորթու առևտրի մենաշնորհին։ Չնայած ցեղախմբի մենաշնորհը տևել է միայն 30 տարի, որից հետո այն մղվել է Մեծ լճերից հարավ ընկած տարածք, գետի շրջակայքին և նրանից հյուսիս ընկած տարածքին ամրացել է Օտտավա անվանումը (այս տարածքը ներկայումս մտնում է Քվեբեկ նահանգի կազմի մեջ և պահում է Օտտավա անունը մինչ օրս)։ 1800 թվականին այն տեղում, ուր միախառնվում են երեք գետեր՝ Ռիդոն, Օտտավան և Գատինոն, հաստատվում են սպիտակամորթ առաջին բնակիչները։ Մասաչուսեթսից անտառահատ Ֆիլեմոն Ռայթը, նրա հարազատներն ու մի քանի ընկերներ ընտրեցին այդ տեղանքը որպես մշտական բնակության վայր։ Նրանք կառուցեցին գերանային կացարաններ։ Գյուղը ստացավ Ռայթսթաուն անվանումը (ավելի ուշ՝ Հոլլ, ներկայումս՝ Գատինո)։ Սկսած 1806 թվականից՝ Ռայթը սկսում է բանվորներ վարձել և զբաղվել անտառանյութի առևտրով, իսկ 1809 թվականի վարձու անտառահատների և ատաղձագործների թիվը հասնում է մի քանի հարյուրի[4]։ Արդեն այդ տասնամյակի վերջում և հաջորդ տասնամյակի սկզբում Օտտավա գետի ափին ի հայտ են գալիս գյուղատնտեսությամբ զբաղվող առաջին բնակիչները. պահպանվել են առաջին ֆերմերների անունները՝ Այրա Հոնիվել և Բրադիշ Բիլինգս։ 1818 թվականին բրիտանացի զինվորականների ավելի քան 10 ընտանիք հաստատվել են շրջանում, որտեղ ավելի ուշ ձևավորվել է Ռիչմոնդ գյուղը (1970-ական թվականներին այն ներառվել է Գոլբորն քաղաքի կազմում[5]։

Ռիդոյի ջրանցք և Բայթաուն խմբագրել

 
Ռիդո ջրանցքի առաջին 8 ջրարգելակները, 1834: Աջից՝ հետագա Խորհրդարանական բլուրը

1827 թվականին Օտտավա գետի և Օնտարիոյի միջև սկսվում է պայքարը Ռիդո ջրանցքի համար, որը կարճացնում էր Մոնրեալը Օնտարիո լճին միացնելու ճանապարհը։ Ջրանցքի կառուցումը ղեկավարում էր Ջոն Բայը, ում պատվին շինարարների բնակավայրը ստանում է Բայթաուն անվանումը։ Շինարարների բարաքները տեղակայված էին բլրին՝ Ռիդո և Գատինո գետերի գետաբերանից ու Շոդիերի ջրվեժից ոչ հեռու։ 1832 թվականին ավարտվում է ջրանցքի շինարարությունը։ Բայթաունն այդ ժամանակ փայտաշեն բնակավայր էր, որտեղ արդեն հաշվվում էր 10.000 բնակիչ։ Ջրանցքի լավագույն շինարարներից մեկը՝ շոտլանդացի քարագործ Թոմաս Մաքեյը, ով աշխատել էր առաջին 8 ջրարգելակների կառուցման վրա և պարգևատրվել էր անձամբ Բայի կողմից, հողատարածք է ձեռք բերում Ռիդո գետից արևելք ընկած հատվածում՝ ստեղծելով արդյունաբերական ոչ մեծ կայսրություն։ Նրա՝ Նյու Էդինբուրգ գյուղում գտնվող 11-սենյականոց առանձնատունը՝ ռեգենտական ոճով, հետագայում գնվել է կառավարության կողմից և վերածվել նահանգապետի նստավայրի։

Ռիդո ջրանցքի կառուցումից հետո շատ իռլանդացիներ, ովքեր ներգրավված էին շինարարության մեջ, մնացին անգործ։ Ի տարբերություն անգլիացիների ու ֆրանսիացիների, ովքեր վաղուց էին հաստատվել տարածքում և ունեին իրենց տներն ու արտադրությունները՝ իռլանդացիները հայտնվել էին անելանելի վիճակում։ Դրանից օգտվում է իռլանդական ծագումով ձեռնարկատեր Պիտեր Էյլենը, ով սկսում է վարձել իռլանդացիներին՝ իրեն ամբողջությամբ ենթարկելով այդ համայնքը։ 1835 թվականից Էյլենը, գլխավորելով մոտ 200 ավազակների, ահաբեկում էր Բայթաունի աշխատավորական թաղամասերը, իսկ 1837 թվականին խոչընդոտում է Նեպինայի տեղական խորհրդի ընտրությունները[6]։ Էյլենին և իր ենթականերին անվանում էին Փայլուններ (անգլ.՝ Shiners), իսկ նրանց գործողությունները՝ Փայլունների պատերազմ (անգլ.՝ Shiners' War): Հրոսակախմբի անունը, հնարավոր է, ծագում է ֆրանսերեն cheneurs բառի աղավաղված տարբերակից, որ նշանակում է փայտահատ[7]։ Փայլունների բռնություններին դիմագրավելու համար 1836 թվականին ստեղծվել է Օտտավայի ու Էյլենի Անտառարդյունաբերողների միավորումը։ Հասկանալով, որ գալիս է իր իշխանության վերջը, նա դառնում է նրա առաջին անդամներից մեկը, իսկ 1837 թվականի գարնանը Փայլունները վերջնականապես վերցվում են հսկողության տակ, չնայած ավազակային համանման որոշ խմբեր ավելի փոքր մասշտաբներով պատերազմ են մղում մինչև 1840-ական թվականների վերջը, իսկ 1849 թվականին կառավարական զորքերին հաջողվում է ճնշել հենց նոր ձևավորված խոշորամասշտաբ ընդվզումը, որոնցից մեկի ղեկավարը Ֆիլեմոն Ռայթ Ռագլզի որդին էր[6][7][8]։

1841 թվականին Բայթաունը աշխատանքով ապահովում է 3.000 բնակչի, իսկ 1850 թվականին իր ձեռքն է վերցնում Ռայթսվիլի հակառակ ափի անտառանյութի առևտուրը Օտտավայի հովտում[4]։ Այդ շրջանում անտառային արդյունաբերության կարևոր փուլ է դառնում 1850-ական թվականներին կառուցված սղոցարանը, որն օգտագործում էր Շոդիերի ջրվեժի էներգիան։ 1850 թվականին Բայթաունում ձևավորվում է մշտական տեղական ինքնակառավարում, իսկ 1855 թվականին փոխվում է քաղաքի անվանումը՝ ստանալով Օտտավա նոր անունը[5]։

Կանադայի մայրաքաղաք խմբագրել

 
Խորհրդարանի սկզբնական շենքը շինարարական աշխատանքների ավարտից հետո, 1858: Կենտրոնական աշտարակը ոչնչացվել է 1916 թվականի հրդեհից:

19-րդ դարի կեսերին, երբ Վերին Կանադան (Օնտարիո) միավորվում է Ստորին Կանադային (Քվեբեկ), առաջանում է միավորված նահանգների մայրաքաղաքի հարցը։ Կանադական մի շարք խոշոր քաղաքներ, այդ թվում՝ Մոնրեալը, Քվեբեկը, Տորոնտոն և Քինգստոնը, պայքարում էին այդ կարգավիճակն ստանալու համար։ Խնդիրը խորանում է այն հանգամանքով, որ ֆրանկոկանադացիները, որոնք այդ պահին կազմում էին երկրի բնակչության գրեթե կեսը, կտրուկ դեմ էին մայրաքաղաքը անգլիախոս վայրում հաստատելու մտքին։ Միևնույն ժամանակ Կանադայի ամենախոշոր քաղաքը՝ Մոնրեալը, ոչ բարեկամաբար էր տրամադրված արքայական իշխանություններին. այնտեղ իրականացվում է հարձակում Կանադայի գեներալ-նահանգապետ Էլգինի վրա, իսկ 1849 թվականին այրում են օրենսդիր իշխանության շենքը։ «Շարժական» մայրաքաղաքի ծրագիրը, որը չորս տարին մեկ տեղափոխվում էր Տորոնտոյից Քվեբեկ և հակառակը, բավական թանկ էր արժենում իշխանություններին։ Արդյունքում մշտական մայրաքաղաքի հարցը թողնվում է թագուհի Վիկտորյայի հայեցողությանը, ով 1857 թվականին գաղութային աստիճանավորների խորհրդով հրաման է արձակում, որի համաձայն մայրաքաղաք է հռչակվում Օտտավան՝ շնորհիվ Վերին և Ստորին Կանադաների սահմանին ունեցած դիրքի և միախառնված անգլո-ֆրանսիական բնակչության։ Իր դերն է ունենում նաև ջրային ու երկաթուղային ուղիների առկայությունը, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի սահմանից հեռու տեղակայված լինելու հանգամանքը, ինչը կապահովեր առավել քիչ ազդեցությանը խաղաղ ժամանակ և պակաս վտանգը պատերազմի դեպքում[9][10]։ Արդեն 1859 թվականին Օտտավա գետին հարակից բլրի և Ռիդո ջրանցքի միջև սկսվում է Կանադայի խորհրդարանի շինարարությունը, որը պաշտոնապես իր աշխատանքը սկսում է 1866 թվականին[5]։ Հաջորդ տարի Օտտավան դառնում է Կանադական նոր դոմինիոնի դաշնային մայրաքաղաքը, որն ներառում էր Օնտարիո, Քվեբեկ, Նոր Շոտլանդիա և Նյու Բրանսուիկ նահանգները։

1860-ական թվականների սկզբին գավառական մայրաքաղաքը կապվում էր ԱՄՆ-ի երկաթուղային ճանապարհների ցանցին և Կանադայի Grand Trunk Railway գծին։ 1890-ական թվականներին սկսվում են Օտտավա գետի հիդրոէլեկտրակայանի աշխատանքները, որի հիմնական սպառողները սկզբնական շրջանում սղոցարաններն էին, սակայն էլեկտրաէներգիան չէր բավարարում փողոցային լապտերների ու տրամվայների աշխատանքին[5][11]։ Մայրաքաղաքի կարգավիճակը և զարգացող արդյունաբերությունը հանգեցրին քաղաքի բնակչության աճին. 1851 թվականին 8.000-ից քիչ բնակչություն ունեցող քաղաքը 20 տարի անց արդեն ուներ 21.500 բնակիչ։ 1861 թվականին Օտտավայի բնակչության կեսը զբաղված էր արդյունաբերության ոլորտում, իսկ նույն տասնամյակի վերջում սկսվում է արհմիությունների ձևավորումը[12]։

20-րդ դարի առաջին կես խմբագրել

Դարավերջին Կանադայի կառավարությունը կանգնում է այն փաստի առաջ, որ մայրաքաղաքի կառուցումը, ինչը հիմնականում հիմնված էր բանվորական թաղամասերի վրա, թողնում է ճնշող տպավորություն։ 1899 թվականին Օտտավայի բարեկեցության հանձնաժողովի առաջ դրվում է խնդիր՝ քաղաքը վերածել «հյուսիսային Վաշինգտոնի»։ Սահմանափակ բյուջեն՝ 60.000 դոլար, այդ խնդիրը վերածում էր անիրագործելի ծրագրի, սակայն ծրագրի իրականացմանն օգնում է տարերային աղետը[12]։ 1900 թվականին Հալլի հրդեհը ոչնչացնում է Հալլը (նախկինում՝ Ռայթսվիլ) և Օտտավայի հյուսիսարևմտյան մասը՝ ներառյալ Շոդիերի կամուրջը։ Հրդեհից մահանում է 7 մարդ, ոչնչանում է ավելի քան 3.000 շինություն, առանց արյան են մնում մոտ 15.00 մարդ։ Քաղաքի վերակառուցման համար միջազգային աջակցությամբ հավաքվում է 10 միլիոն կանադական դոլար[9]։ Օտտավան վերականգնվում է նախկինի պես որպես արդյունաբերական քաղաք։ Գործնական կենտրոնը ներկայացնում էր երկաթուղային գծերի հանգույց։ 1912 թվականին Ռիդո ջրանցքից ոչ հեռու՝ Ռիդո սթրիթի հարևանությամբ, բացվում է Յունիոն կայարանը (ներկայումս այդ շենքը զբաղեցնում է Համաժողովների կառավարական կենտրոնը)։ Նույն թվականին կայանում է Օտտավայի առավել հայտնի երկու շենքերից մեկի՝ Շատո Լորիե անունով հյուրանոցի, որը տեղակայված է կայարանի դիմաց, և Վիկտորյայի Մեմորիալ թանգարանի (ներկայումս՝ Կանադայի բնության թանգարան) բացումը[9]։

 
Խորհրդարանի գլխավոր շենքը կրակի մեջ, փետրվարի 3, 1916

1916 թվականի փետրվարին քաղաքի արտաքին տեսքը դարձյալ խաթարվում է հրդեհից։ Փետրվարի 3-ին այրվում է Խորհրդարանի կենտրոնական շենքը։ Վիկտորյայի կենտրոնական աշտարակը քանդվում է հրդեհից, նրա գմբեթը, համաձայն լեգենդի, հողին է հավասարվում զանգերի՝ 11-ն ազդարարելու հետ միաժամանակ[13]։ Չեն տուժում միայն գլխավոր շենքի հյուսիսարևմտյան թևը և խորհրդարանային գրադարանը, որը կառուցված էր գրքերի և արխիվների համար առավելագույն անվտանգության համակարգով[14]։ Հրդեհից հետո խորհրդարանի նիստերը տեղափոխվում են Վիկտորյայի Մեմորիալ թանգարան։ Չնայած այն բանին, որ Կանադան մասնակցում էր Առաջին համաշխարհային պատերազմին, արդեն 1916 թվականի սեպտեմբերի 1-ին տեղադրվում է խորհրդարանի շենքի անկյունաքարը, որ դնում է Կանադայի գեներալ-նահանգապետ հերցոգ Կոնաուտսկին։ Սկզբում ծրագրվում էր, որ նոր խորհրդարանի շենքի կառուցումը կավարտվի 1920 թվականին, սակայն գլխավոր՝ Խաղաղության աշտարակի (անգլ.՝ Peace Tower) կառուցումը շարունակվում է բազում տարիներ[15]։

 
Խրոհրդարանի գրադարանը հրդեհի հաջորդ օրը

1918 թվականին Օտտավան, ինչպես գրեթե ողջ աշխարհը, բռնկվում է գրիպի համաճարակով, որը տարածում են ռազմաճակատից վերադարձող զինվորները։ Բանվորական թաղամասերը՝ հյուծված բնակիչներով, ժամանակակից կոյուղագծերի բացակայությամբ ու մոտակայքում տեղակայված երկաթուղային կայարաններով, որոնք նպաստում էին վարակի տարածմանը, դարձան առաջին տեղերը քաղաքում, որտեղ երևացին հիվանդության նշաններ, և ամենից շատ տուժեցին։ Երկաթգծերի հարևանությամբ գտնվող թաղամասերին բաժին է հասել գրիպից մահացության ամենամեծ տոկոսը Օտտավայում 1918 թվականին՝ 440 մարդ[16]։ Ընդհանուր առմամբ, Օտտավայում իսպանական գրիպից մահացել են 520-ից ոչ քիչ մարդ, իսկ ամբողջ Կանադայում՝ 50.000[17]:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Օտտավայում ապրում էր նիդերլանդական արքայական ընտանիքը, իսկ Քաղաքային հիվանդանոցում ծնվել է ապագա թագուհի Յուլյանայի քույրը։ Ի հիշատակ այդ իրադարձությունների՝ Նիդերլանդներն ամեն տարի Օտտավային նվիրում է մեկ միլիոն կակաչ Կակաչների փառատոնի համար, որը կազմակերպվում է մայիսին (փառատոնի ժամանակացույցը խստորեն կանոնակարգված չէ. այն պայմանավորված է կակաչների ծաղկումով և եղանակային բարենպաստ պայմաններով)։

1945 թվականի սեպտեմբերին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից մի քանի օր անց, Օտտավայում տեղի են ունեցել իրադարձություններ, որոնք դարձել են հետագայում սկսված սառը պատերազմի առաջին քայլերից։ Խորհրդային դեսպանության գաղտնագրող Իգոր Գուզենկոն կանադական իշխանություններին է փոխանցում նյութեր, որոնք վկայում էին, որ ԽՍՀՄ-ը, որ Երկրորդ աշխարհամարտին եղել է Կանադայի դաշնակիցը, Կանադայում ձևավորել է լրտեսական ցանց, որը վերաբերել է մի քանի նախարարների, խորհրդարանին և բրիտանա-կանադական համատեղ ատոմային ծրագրերին։ 1946 թվականի փետրվարին այս հանգամանքները բացահայտվում են, և նշանակվում է ուսումնասիրող հանձնաժողով, ինչը վտանգ էր ներկայացնում մարդու հիմնարար իրավունքների համար։ Կանադացիների վերաբերմունքը Խորհրդային Միության նկատմամբ վատթարանում է[18]։

Վերակառուցում և ընդարձակում (1950-ական թվականներից մինչև ներկայիս օրեր) խմբագրել

Օտտավան 20-րդ դարի առաջին կեսում մնում էր արդյունաբերական կենտրոն և տրանսպորտային խոշոր հանգույց։ Երկրորդ աշխարհամարտի ավարտին օրական քաղաք էր մտնում ավելի քան 100 գնացք, իսկ քաղաքի տարածքում գտնվել են երկաթուղային 150 հանգույցներ։ Դարակեսին քաղաքի արմատական վերակառուցման հարցը շատ սուր էր դրվում, ինչպես և 50 տարի առաջ[9]։

Վերակառուցման գործում կարևոր դեր է ունեցել ֆրանսիացի քաղաքաշինարար Ժակ Գրեբեին։ Գրեբեն հրավիրվել էր Կանադա Երկրորդ աշխարհամարտի նախօրեին Խորհրդարանի հարևանությամբ Ռազմական ազգային հուշահամալիրի և Համադաշնության հրապարակի կառուցման համար, սակայն նոր սկսված պատերազմը հետաձգում է այս ծրագրերը։ 1950 թվականին Գրեբեն կանադացի պատվիրատուներին է ներկայացնում Օտտավայի վերակառուցման լայնամասշտաբ ծրագիրը։ Ծրագրի նպատակների մեջ էր մտնում հետնախորշերի վերացումը, երկաթգծերի տեղափոխումը, զբոսայգիների և այսպես կոչված՝ Կանաչ գոտու հիմնումը, որ պետք է տարածվեր քաղաքի անկյունագծով։ Նախատեսվում էր նաև քվեբեկյան մասում հողերի ձեռքբերումը Գատինոյի զբոսայգու տարածքի ընդարձակման նպատակով[9]։

 
Արվեստի ազգային կենտրոն, բացվել է 1969 թվականին:

Գրեբեի նախագծի կատարման համար Ազգային մայրաքաղաքային շրջանն ընդարձակվել է մինչև 2.900 կմ²՝ ներառելով Օնտարիոյի և Քվեբեկի 72 բնակավայրեր։ Դաշնային շրջանի հանձնաժողովը, որը պատասխանատու էր Օտտավայի նախագծման համար և 1927 թվականին վերափոխվել էր Բարեկեցության հանձնաժողովի, վերակազմավորվում է Ազգային մայրաքաղաքային ընկերության՝ ավելի լայն լիազորություններով[19]։ Որպեսզի լուծվի տրանսպորտային ծանրաբեռնվածությունը, գլխավոր երկաթգծի տեղում անցկացվում է բազմաշարք արագընթաց մայրուղի՝ № 417 Քվինսվեյ (անգլ.՝ Queensway)[9]:

1950-ական թվականներին կառուցվում է Ազգային նոր գրադարանը, որը թեթևացնում է խորհրդարանի գերբեռնված գրադարանը, վերակառուցվում է խորհրդարանի արևմտյան պատմական թևը և քանդվում է Գերագույն դատարանի հին շենքը[15]։ Կանադական համադաշնության կազմավորման 100-ամյակի առթիվ կառուցվում է Արվեստի ազգային կենտրոնը։ Պետական հաստատությունները սկզբում կենտրոնացված էին Խորհրդարանական բլրի սահմաններից դուրս՝ Օտտավա գետի օնտարիական ափին (առաջին հերթին Սասեքս դրայվում, որտեղ գտնվել են վարչապետի նստավայրը, Հասարակական արխիվը՝ հետագայում Կանադայի ռազմական թանգարան, և Դրամատունը, ինչպես նաև ԱՄՆ-ի դեսպանատունը)[20]։ Հետագայում Հալլի փայտե շինությունը քանդվել է՝ իր տեղը զիջելով կառավարական բազմահարկ շենքերին՝ կապված կառավարական գրասենյակներում երկլեզվության ներդրմամբ[9]։

Բնակչության կազմը փոխվել է. բանվորներին փոխարինելու են եկել գրասենյակային աշխատողները, նրանց էլ իրենց հերթին՝ բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի աշխատակիցները։ Այնպիսի խոշոր ձեռնարկությունների բացման հետ, ինչպիսիք են Mitel, Corel, Cognos, Newbridge և JDS Uniphase ընկերությունները, Օտտավային ամրացել է «հյուսիսային Սիլիկոնային հովտի» վարկանիշը։ ԱՄՆ-ի տեխնոլոգիական խոշոր կենտրոնների հետ կապերի զարգացման արդյունքում սկսվել է Օտտավայի միջազգային օդանավակայանի մոդեռնացումն ու զարգացումը, որն ավարտվել է 2008 թվականին[9]։ Կանադայի՝ 1976 թվականին Մեծ յոթնյակի մեջ մտնելու ժամանակից ի վեր Օտտավան բազմիցս դարձել է միջազգային տնտեսական ու քաղաքական համաժողովների, նախարարների և Մեծ յոթնյակի (հետագայում՝ Մեծ ութնյակ) խոսնակների խորհրդատվությունների անցկացման վայր։ Կանադայի մայրաքաղաքում՝ Մոնտեբելո առողջարանային տեղանքում է անցկացվել Մեծ յոթնյակի գագաթնաժողովը 1981 թվականին[21]։ Այդտեղ է ստորագրվել Օտտավայի պայմանագիրը՝ հակահետևակային ականների արգելման մասին։

Քաղաքի վերակառուցումն ուղեկցվել է նրա անընդհատ ընդլայնման հետ։ Իր ամբողջ պատմության ընթացքում Օտտավան անընդհատ իր մեջ է ներառել հարակից գյուղերն ու ավանները։ 1965 թվականին այն միացվել է հարևան Կարլտոն շրջանին՝ ձևավորելով Օտտավա-Կարլտոնի քաղաքապետարանը։ 2001 թվականին 11 բնակավայրեր միանգամից ընդգրկվել են մեկ քաղաքապետարանում, և Օտտավան ձեռք է բերել իր ներկայիս սահմանները[5][22]։

Աշխարհագրություն խմբագրել

 
Մակդոնալդ-Կարտերի անվան միջազգային օդանավակայան

Օտտավան գտնվում է կանադական Օնտարիո նահանգի հարավարևելյան մասում, Քվեբեկի հետ սահմանին, համանուն գետի ափերին, ինչպես նաև Ռիդո գետի և ջրանցքի ափերին։ Այդ երկու գետերի Օտտավա գետի հետ միախառնման տեղում գտնվում է քաղաքի կենտրոնը։ Օտտավա գետի հյուսիսային ափին գտնվում է Գաթինու քաղաքը, որը Օտտավայի հետ միասին ներառված են քաղաքային ագլոմերացիայի մեջ՝ Ազգային մայրաքաղաքային շրջանը։ Օտտավան գտնվում է ցածրադիր հարթավայրային տեղանքում, բարձրությունը Մակդոնալդ-Կարտերի անվան միջազգային օդանավակայանի շրջանում ծովի մակարդակից 166 մ է[23]։ Ամենամոտ գտնվող լեռնային զանգվածը Ապալաչներն են։ Օտտավան, ինչպես և ամբողջ Օնտարիո նահանգի արևելյան մասը և Քվեբեկ նահանգը, գտնվում է հյուսիսամերիկյան արևելյան ժամային գոտում՝ համաշխարհային կոորդինացված ժամանակից ձմռանը ետ ընկնելով հինգ և ամռանը՝ չորս ժամով[24]։

 
Օտտավայի կենտրոնի համայնպատկերը

Վարչատարածքային բաժանում խմբագրել

 
Օտտավայի ընտրական շրջանների քարտեզ, 2006 թվական

Օտտավան, որը իրենից ներկայացնում է միասնական մարդահամարային շրջան, վարչատարածքային առումով բաժանված է 23 ընտրական տեղամասերի։ Դրանից բացի, քաղաքը վարչական առումով բաժանված է փոստային շրջանների և ոստիկանական օկրուգների։

Մինչև 2001 թվականը Օտտավայի տարածքը կազմել է ներկայիս տարածքի փոքր հատվածը։ 2001 թվականին նրան միացան 10 քաղաքներ՝ Վանե, Գլոստեր, Գոլբորն, Քեմբերլենդ, Կանատա, Նեպին, Օսգուդ, Ռիդո, Ռոկլիֆֆ պարկ և Ուեստ Կարլոտ[22]։ Ներկայումս քաղաքի բաժանումը պատմական շրջանների (անգլ.՝ neighbourhoods) ակտիվորեն օգտագործվում է անշարժ գույքի հետ աշխատող կազմակերպությունների կողմից, բայց Օտտավայում ղեկավարումը ամբողջությամբ կենտրոնացված է, տեղի նախկին ավանների խորհուրդները վերացվել են և ամբողջ քաղաքային իշխանությունը կենտրոնացված է քաղաքային վարչությունում[25]։

Տեղական հասարակական կենտրոնները (անգլ.՝ community centres)՝ կամավորական կազմակերպություններ, ապահովում են քաղաքի շրջանների բնակիչների փոխներգործություն և տրամադրում են մի քանի սոցիալական ծոռայություններ, այդ կառույցները չեն համարվում իշխանական մարմիններ և քաղաքի բնակիչները իրավունք ունեն դիմեն նրանցից յուրաքանչյուրին, այլ ոչ թե անմիջական իրենց բնակավայրի մոտ գտնվողներին։ Հասարակական կենտրոնների քանակը մոտավորապե համընկնում է, բայց համապատասխանում քաղաքի պատմական շրջաններ քանակի հետ՝ Օտտավակի հասարակական կենտրոնների կոալիցիայի կազմի մեջ մտնում են 14 այդպիսի կազմակերպություններ, որոնց տնօրինության տակ են գտնվում առողջապահության և ռեսուրսների բաշխման ոլորտները[26]։

Օտտավան մտնում է Կանադայի ազգային մայրաքաղաքային շրջանի մեջ, որը փոքր հատվածով գտնվում է Օնտարիո նահանգում, և մասամբ Քվեբեքում։ Օտտավա գետի քվեբոքյան հատվածում Ազգային մայրաքաղաքային շրջանի կազմի մեջ են մտնում Գատինո, Հալլ և Էիլմեր քաղաքները, ինչպես նաև Օտտավա շրջանի երկու տեղական խորհուրդները[5], նրանք բոլորը գործնականում աջափնյա Օտտավայի մեծացման հետ դարձան Գատինո միավորված քաղաքի մի մասը։ Գատինո միավորված քաղաքը ինքը, իր հերթին հաճախ դիտվում է (այդ թվում Կանադայի վիճակագրական տվյալների կառավարման մեջ) որպես Օտտավա Գատինո քաղաքային ագլոմերացիա։ Քաղաքային անշարժ գույքի մի մասը և Օտտավայի ու Գատինոկի այլ օբյեկները, որպես հետևանք նրանց ներգրավման Ազգային մայրաքաղաքային շրջանի չեն գտնվում են քաղաքապետարանի տիրապետության տակ, նրանք գտնվում են Ազգային մայաքաղաքային հանձնաժողովի տնօրինության տակ՝ պատվավոր ֆեդերատիվ պառլամենտ[27]։

Երկրաբանություն և հողեր խմբագրել

Օտտավա գետի հարավային ափը, որտեղ գտնվում է քաղաքը, հիմնականում կազմված է հարթ տարածված օրդովիկյան և կեմբրիյան դոլոմիտներով և կրաքարով։ Սենդի Հիլլ շրջանը, որը սահմանակակից է Օտտավայի համալսարանի տարածքին, գտնվում է կավե բարձրացումներ, որոնք գտնվում են Օտտավա գետի հին հատակին։ Կավե շերտաքարը, կրաքարի հետ մեկտեղ համարվում է քաղաքի հյուսիսարևելյան և արևելյան տարածքի գերիշխող տեսակը։ Նեպին շրջանը և Կանատա շրջանի մի մասը կանգնած են կեմբրիյան և օրդեվիկյան ավազաքարերի վրա, որոնք ծառայում են որպես շինարարական քարեր։ Քաղաքի արևմտյան մասում մինչև Օտտավա գետի հունը տարածվում են մինչքեմբրյան փոխակերպված ապարները՝ քվարցները և բյուեղացված կրաքարերը, ինչպես նաև գրանիտ և գնեյս։ Այս հատվածում է գտնվում այսպես կոչված Կարպյան գրյադան, որտեղ պահպանվել է ծովիյին նստվածքի մեկուկես մետրանոց շերտը[28]։

Կանադան մեծ մասով տեղաբաշխված է տեկտոնապես կայուն Հյուսիս Ամերիկյան սալի և սեյսմիկ ակտիվությունը նրա արևելյան մասում շատ ցածր է։ Օտտավան չի կազմում բացառություն, այն վերաբերվում է Արևելա Քվեբեքյան սեյսմիկ գոտուն, որը ներառում է մինչև Օտտավա գետի հունը Մոնրեալից մինչև Տեմիսկամինգ, որտեղ երկրաշարժերը այդքանել հաճախ չեն և թույլ են, հազվադեպեն հասնում մինչև հինգ բալլի, երբ հայտնվում է շենքերի և ինֆրակառուցվածք իրական վտանգ։ XX դարում այդպիսի երկրաշարժեր եղել են երկուսը՝ Տեմիսկամինգ (1935 թվական) և Կոնեուլում Արևելյան Օնտարիոյում (1944 թվականին) էպիկենտրոններով[29]։ 2000 թվականին Օտտավան խոցեց 5,2 բալլ հզորությամբ երկրաշարժ[30], Նորտ Բեյաից հյուսիս էպիկենտրոնով, իսկ 2010 թվականին հինգբալանոց երկրաշարժ Քվեբեկում էպիկենտրոնով, մոտավորապես 50 կմ կանադական մայրաքաղաքից հյուսիս[31]։

Սառցադաշտերի բացակայությունը և հետագայում Շամպլենի ծովի բացակայությունը ձևավորել են Օտտավայի շրջանի ժամանակակից հողերը։ Հիմնականում դրանք կավային հողեր են և վիսկոնսյան ժամանակաշրջանի սառցադաշտային նստվածքները, կրաքարի և դոլմիտների բարձր բաղադրությամբ։ Քաղաքի արևելյան հատվածում, հատկապես Ուեստ Կարլտոնի շրջանում, հանդիպում են սառցադաշտային նստվածքներ, որոնք պարունակում են ավազաքարեր, իսկ դեպի հարավ կավային շերտաքարեր։ Այն հատվածներում, որտեղ ծովային ջերերը նահանջել են ամենից շուտ, տեղի է ունեցել ավազի վերին շերտի լվացում, ինչպես օրենք, մեկ մետր հաստությամբ[32]։ Հողի ամենաբարձր շերտը իրենից ներկայացնում է ուշ գետայաին օրգանանական նստվածէներ, որոնց առավել հզոր շերտերը գտնվում են Գալբորնում, Ռիդոնում, Օսգոուդում և Քամբերլենդում[33]։

Էկոլոգիա խմբագրել

 
Մեր Բլյո պահպանվող տարածք
 
Կանադական ծովասագեր ԷնդրիյուՀեյդոն այգում
 
Արծաթափայլ թխկիներ Դաչիզ Հոուլ այգում

Օտտավան գտնվում է տարբեր խառը անտառների էկոլոգիական սահմանին, սակայն նրանից ոչ հեռու անցնում է Օնտարիոյի վահան էկոգոտիի հյուսիսային սահմանը։ Այդպիսի մոտիկությունը ապահովում է քաղաքին կենսաբանական բազմազանությունը, որտեղ գտնվում են տեսակներ բնորոշ երկու էկոլոգիական գոտիներին։ Այդպիսի բազմազանության առկայությունը ապահովում է այն փաստը, որ Օտտավայի հին շրջանները շրջակափակում է այսպես կոչված «Կանաչ Գոտին», որը կազմված է անտառային և գյուղատնտեսական հողերից (այդ թվում փորձադաշտերը)։ Գոտին նախատեսված է քաղաքի զարգացման գլխավոր նախագծով, որը 1960-ական թվականներին մշակել է ճարտարապետ Ժակ Գրեբեն, և կատարում է մի շարք էկոլոգիական առաջադրանքներ, որի մեջ մտնում է ածխաթթու գազերի կլանումը, գրունտային և մակերեսային ջրերի ֆիլտրացիան, հողի էրոզիայի դեմ պայքարը և ջրհեղեղների կանխարգելումը։ Կանաչ գոտին ներառում է վեց բնության պահպանվող տարածքներ (անգլ.՝ conservation areas)՝ Գրինս Կրիկ, Պաին Գրուվ, Սաուզերն Ֆարմ և Պինիս Ֆորեստ, Ստոուն Սվոմպ, Շիրլիս Բեին և Մեր Բլյե։ Վերջին երեք տարածքները իրենցից ներկայացնում են ջրաճահճային տեղանքներ, ընդ որում Մեր Բլյոն պատկանում է այդ շրջանի համար անսովոր մերձարկտիկական էկոհամակարգերի տորֆամամռածածկ ճահիճներին և ըստ Ռամսարյան համաժողովի համաձային ունի միջազգային նշանակություն ունեցող ջրաճահճային տեղանքների կարգավիճակ։ Բացի բնության պահպանվող գոտիներից, Կանաչ գոտում գտնվում է մի շարք պահպանվող օբյեկտ մշակութային ժառանգության՝ XIX դարի կեսերին Լոգ Ֆարմի առաջնագնացների տուն թանգարան, XIX դարի Սթունի Սվոմփի քանդված վառարանները կրերի այրման համար, ջրաբուժարանների մնացորդները Կարլսբադ Սպրինգսում (մշակութային նշանակության կարևոր օբյեկտ) և Ռիդո ջրանցքում գտնվող Բլեք Ռապիդս ջրարգելակային կայանը (1832 թվականին կառուցված)[34]։

Կանաչ գոտու տարածքի 18 %-ը (3500 հեկտար) զբաղեցնում է անտառը։ Իր գոյության ժամանակ Կանաչ գոտում տնկվել է 3,6 միլիոն ծառ 800 հեկտար հողատարածքում, որի կազմի մեծ մտնում էին մի քանի գյուղարդյունաբերական հողեր, որոնց բերքատվությունը ցածր է եղել[34]։ 2005 թվականին հրատարակված բույսերի տեսականին, որոնք հանդիպում են Օտտավայի քաղաքային սահմաններում իր մեծ ներառում է 1569 անուն, ներառելով տեսակներ, ենթատեսակներ և հիբրիդներ։ Նրանցից 1014 համարվում են բուն տվյալ տարածքի[35]։ Կանաչապատման համար մեծ քանակությամբ օգտագործվում է թեղի, գինկգո, գլեդիչիա, կաղնի, թխկի և լորենի։ Երկու բերված տեսակներն են գիննալի և սրատերև թխկիները՝ ի շնորհիվ իր գեղանկարչական տեսքի աճեցվում են շատ լայն, որպեսզի կազմեն մրցակցություն տեղի տեսակների հետ[36]։

Օտտավայի կանաչ գոտին տարլիս է բնակվելու հնարավորություն նստակյաց և թափառող կենդանինեի տեսակների համար։ Կենդանիներից քաղաքի մոտակայքում առավել շատ հանդիպում է կարմիր և կարոլինյան սկյուռիկներ (մոխրագույն և սև գունավորումներով), անտառային արջամուկ, նապաստակ՝ ամերիկյան սպիտակամորթ և եվրոպական (վերջինս չի համարվում տեղի տեսակ), արևելյան շերտավոր սկյուռ, եզրերում (Կանաչ գոտու տարածքում և ավելի հեռու)՝ ժանտաքիս, գորշուկ, ջրարջեր, կանադական կուղբ, երբեմն ամերիկյան սև արջ և կանադական լուսան, կան նաև առանձին հաղորդագրություններ կատվայռուծի և արևելյան գայլերի հետ հանդիպման[37]։ Թռչյունների ատլասը, որում ցույց է տրված Օտտավայի թռչնատեսակները, ներառում է իր մջ 182 տեսակ, որից 161 հաստատված է։ Քաղաքում գտնվող թռչուններից ավելի հաճախ հանդիպում է ճանապարհորդող կիքղե, սարյակներ, դեղնավզիկ անտառաշիկահավ, թխակապույտ աղավնի, երգող դրախտապան և Agelaius phoeniceus, վերջին տարիներին հաճախ հանդիպում են կարմիր կարմրասարեկ, մեքսիկական ոսպնուկ և ամերիկական ագռավ[38]։ Օտտավայի բազմաթիվ այգիներում ապրում են կանադական ծովասագ, կռնչան բադ, թշշան կարապ, փոմփոլավոր փայփորիկ, ինչպես նաև սև կարապ։

Օտտավայի քաղաքային սահմաններում բնակվում են ավելի քան 50 կենսաբանական տեսակներ, որոնք գտնվում են անհետացման վտանգի տակ։ Չնայած այդ տեսակներից որոշների ներկայացուցիչները չեն հանդիպում արդեն տարիներով, միյուսները դեռևս տարաշվաշ են՝ օրինակներ կարող են հանդիսանալ ծխնելուզային ասեղնապոչը և սապսանը, որը բույն է դնում նույնիսկ քաղաքի կենտրոնում։ Միյուս տարածված տեսակներից, որոնք պահպանության կարիք ունեն, մոխրագույն ընկույզենին (սնկային հիվանդություններով հիվանդացած), Dolichonyx oryzivorus և կայմանյան կրիա[39]։ Այդ նույն ժամանակ Օտտավայի շրջանում տարածված են ինվազիոն տեսակներ, որոնք իրենց համար տեղ են գրավել ձևավորված էկոհամակարգում։ Նրանց կազմի մեջ են մտնում այնպիսի բուսատեսակներ ինչպիսիք են դեղագործական սխտորը, շնախոտը, կարապածաղիկ, հասկաշատ բյուրատերևուկ և բեկտենի երկու տեսակ բեկտենի լաստենատերև ու դժնիկ լուծողական։ Ինվազիոն տեսակների կենդանինրից կարելի է առանձնացնել գետային Dreissenidae՝ փոքրիկ կակղամորթ, որը գտնվում է Օտտավայի շրջանի ջրամբարներում[36]։

Էկոլոգիական վիճակը Օտտավայում, որը 1960-ական թվականներին բնորոշվում էր արդյունաբերության կենտրոնացմամբ և երկաթուղային տրանսպորտով, վերջին տարիներին ստանում է բարձր գնահատականներ։ 2010 թվականին Mercer հետազոտական ընկերության կազմված հաշվետվությունում, որը ներառում էր էկոլոգիական տվյալներ աշխարհի 221 քաղաքներից, Օտտավան բաժանեց երրորդ հորիզոնականը Հելսինկիի հետ, իրենից առաջ թողնելով միայն Հոնոլունուին և մեկ այլ կանադական քաղաք՝ Կալգարիին[40]։ Ամեն դեպքում մնում է բաց կոյուղաջրերի բացթողնումը հարցը ուժեղ անձրևներ ժամանակ՝ անկաղ գործակալություն Ecology Ottawa առաջարկում է այս խնդրի դեմ պայքարել կառուցելով հսկայական ստորգետնյա ամբարներ կեղտաջրերի հավաքագրման համար[41]։

Կլիմա խմբագրել

Օտտավան գտնվում է երկու կլիմայական գոտիների հատման գծում՝ Օնտարի արևելյան շրջաններ և Ռենֆրու (առաջինը ընդհանուր առմամբ ավելի տաք է և համեմատաբար ավելի խոնավ)[42]։ Կլիման մեղմ ցամաքային է, տաքա ամառներով և ցուրտ ձմեռներով։ Կանադայի շրջակա միջավայրի նախարարության կլիատոլոգ Դեյվիդ Ֆիլիպսի խոսքով, Օտտավան աշխարհի մայրաքաղաքներից ամենաձնառատն է և երրորդը ամենացուրտերից[43]։ Հունվարին միջին ջերմաստիճանն -11 °C, հուլիսիսն 20,3 °C։ Առավելագույն ջերմաստիճանի ռեկորդը 37,8 °C (1944 թվականի օգոստոս), նվազագույն ջերմաստիճանի ռեկորդը -36,1 °C (1943 թվականի փետրվար)[44]՝ Կանադայի գյուղական համայնքների գրանցվել է -38,9 °C։ Տարեկան տեղումների նորման 943 մմ տարին, նրանցից անձրև տեսքով 732 մմ։ Տարեկան տեղացող ձյան նորման 235,7 սմ, առավել ձյունոտ ամիս է դեկտեմբերը (միջինը 57 սմ), սակայն ռեկորդային ձյուն (օրական 40 ամ ավելի) գրանցվել է 1947 թվականի փետրվարին։ Գերակշռող քամիներն են՝ հարավային և արևմտյան[44]։

Ազգային խորհրդանիշներ խմբագրել

 
Օտտավայի գերբը

Օտտավայի գերբը պաշտոնապես հաստատվել է 1954 թվականին և սկսել է կիրառվել է 1955 թվականի հունվարի մեկից։ Ալիքավոր սպիտակակապույտ խաչը, որը խորհրդանշում է Օտտավա գետը և գետի երկու խոշոր վտակները՝ Ռիդոն և Գատինոն, չորս մասի է բաժանում հին ֆրանսիական վահանը։ Օտտավայի երկու խոշոր վտակների միացման վայրը որոշել է քաղաքի կառուցման վայրը։ Խաչը խորհրդանշում է նաև քրիստոնյա միսիոներների խիզախությունը, որոնք տեղի ցեղերի համար նոր կրոն բերեցին։ Վերին աջ հատվածում գտնվող թագավորական թագը խորհրդանշում է Վիկտորիա թագուհուն, ներքևի ձախ հատվածի թխկու կարմիր տերևը՝ Կանադան։ Երկու դատարկ սպիտակ հատվածները խորհրդանշում են այն փառքը, որին դեռ պետք է հասնել։ Վահանի վերևի կարմիր հատվածի աջ հատվածի վրա խաչված անիվ է և երկու նետեր, որոնք խորհրդանշում են բնիկ օտտավա հնդկացիական ցեղերին։ Կարմիր հատվածի կենտրոնում աստրոլաբ է՝ Սամուել դե Շամպլենի խորհրդանիշը։ Սամուել դե Շամպլենը եղել է Հյուսիսային Ամերիկայի ֆրանսիական գաղութների առաջին նահանգապետը։ Ձախում պատկերված է բրիչ, բահ և նռնակ, որը խորհրդանշում է Ռիդո Ջոն Բայի ջրանցքի կառուցումը։

Վահանի վերին հատվածը զարդարված է սպիտակ և կապույտ գույներով, իսկ վերնասաղավարտը պատկերում է կոներով սոճի՝ շինափայտի սիմվոլը, որը Օտտավայի գետահովտի գլխավոր հարստությունն է։ Վերնասաղավարտի վրա տեղադրված է ոսկե սկավառակ, որի կենտրոնում՝ կաղնի․ սա Բայթաունի կնիքն է։ Կանադայի երկու պետական լեզուներով գրված նշանաբանն ասում է՝ «Advance Ottawa en Avant», որը Օտտավայի նախկին նշանաբանի ձևափոխված տարբերակն է։ Վահանը պահում են երկու վահանակիրներ՝ 19-րդ դարի կեսերի փայտահատ և Քաղաքացիական ծառայության հրաձգային գնդի ծառայող, որը խորհրդանշում է Օտտավան որպես գեներալ֊նահանգապետի և շատ այլ պետական ծառայողների տեղակայման վայր[47]։

 
Օտտավայի դրոշը

Օտտավայի ժամանակակից դրոշը ընդունվել է 2001 թվականին՝ այլ մունիցիպալիտետների հետ միացումից հետո։ Այն իրենից ներկայացնում է պաստառ, որի վրա կան կապույտ և կանաչ գծեր, որոնք ձևավորում են «Օ» տառը։ Այդ «Օ» տառը խորհրդանշում է Օտտավայի դերը որպես Կանադայի մայրաքաղաք։ «Օ» տառի ձախ հատվածում կան երեք սպիտակ ժապավեններ, որոնք հիշեցնում են թխկու տերև՝ Կանադայի ազգային խորհրդանիշը և պառլամենտի շենքը։ Երեք ժապավենները խորհրդանշում են միաբանությունը, ներդաշնակությունը և համագործակցությունը՝ ընդհանուր նպատակի համար։ Դրոշի կապույտ գույնը խորհրդանշում է Օտտավայի գետերը և ջրանցքները, իսկ կանաչը՝ բազմաթիվ կանաչ գոտիները[48]։

2001 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Օտտավայի պետական ծաղիկը ընտրվեց կակաչը։ Կակաչի և Օտտավայի պատմության կապը սկսել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, երբ Կանադայում բնակություն հաստատես բնագաղթված Նիդերլանդների թագավորական ընտանիքը։ Մարգրիտը՝ Յուլիան թագուհու աղջիկը, ծնվեց 1943 թվականին Օտտավայի հիվանդանոցներից մեկում։ Պատերազմից հետո, 1945 թվականին Օտտավան Յուլիան արքայադուստրից շուրջ 100 հազար կակաչ պարգև ստացավ և ի հիշատակ Օտտավայի 1953 թվականից սկսած ամեն տարի քաղաքում անցկացվում է կակաչների փառատոնը[49]։

Բնակչություն խմբագրել

2016 թվականին իրականացված մարդահամարի արդյունքներով Օտտավան բնակչության մեծությամբ չորրորդ Կանադայի քաղաքն է՝ Տորոնտոյից, Մոնտրեալից և Կալգարիից հետո՝ գերազանցելով Էդմոնտոնին, Վիննիպեգին և Վանկուվերին։ Օնտարիո նահանգում Օտտավան բնակչության մեծությամբ երկրորդ քաղաքն է[50]։ Օտտավայի բնակչությունը, որը 1981 թվականին կազմել է 44 հազար մարդ, 2016 թվականի տվյալներով գերազանցել է 930 հազարը (ներառյալ այն բնակավայրերը, որոնք 2001 թվականին ներառվել են մունիցիպալիտետի սահմանների մեջ)[51]։ Օտտավա֊Գատինոյի քաղաքային ագլոմերացիայի բնակչությունը 2016 թվականի տվյալներով գերազանցել է 1,3 միլիոնը[52]։ Օտտավայի բնակչության միջին տարիքը 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքների կազմել է 39,2 տարի, բնակչության 16,8%֊ը՝ 15 տարեկանից ցածր, 13,2%֊ը՝ 65 տարեկան և ավելի[53]։

Օտտավայի բնակչության աճի դինամիկան (հազար մարդ)
Պատմական սահմաններ

(մինչև 1901 թվականը)

Ժամանակակից սահմաններ

(1901—2011)

Օտտավա֊Հալի/Օտտավա֊Գատինոյի ագլոմերացիա
Աղբյուր: Օնտարիոյի բնակչությունը OntarioGen Web կայքում[54] Աղբյուրներ: Օտտավայի բնակչության աճը 1901-2006 թվականներին՝ ըստ Օտտավայի քաղաքապետարանի պաշտոնական կայքի[55], 2011 թվականի մարդահամարի տվյալները[53], 2016 թվականի մարդահամարի տվյալները[51] Աղբյուրներ:Կանադայի մարդահամարի տվյալներ[52][56][57][58]

Կրթություն, զբաղվածություն և միջին եկամուտ խմբագրել

Կառավարական գրասենյակների և մեծ ընկերությունների կենտրոնացումը Օտտավայում բերել է նրան, որ բնակչությունը ունի կրթության ամենաբարձր ցուցանիշներից մեկը Կանադայում։ 25-64 տարեկան բնակիչների շրջանում 2006 թվականի մարդահամարի տվյալներով՝ 38,3%-ն ունի համալսարանական կրթություն (համեմատության համար Օնտարիո նահանգում բարձրագույն կրթություն ունեցող անձանց հարաբերությունը նույն տարիքային խմբում 24% է)։ Օտտավայում մեկ ընտանիքին բաժին հասնող միջին եկամուտը 2006 թվականի տվյալներով կազմել է 84,5 հազար կանադական դոլարի (Օնտարիոյում՝ միջինում 69,2 հազար)։ Բնակչության մեծամասնությունը աշխատել է առևտրում և ծառայության այլ ոլորտներում, այն դեպքում, երբ արդյունաբերության, գյուղատնտեսության և քաղաքաշինության աշխատողների միասին կազմել են Օտտավայի զբաղվածություն ունեցող բնակչության շուրջ 10%֊ը[59]։ 2018 թվականի տվյալներով՝ աշխատունակ բնակչության շրջանում գործազուրկ են եղել շուրջ 5,2%֊ը (5,9% ամբողջ Կանադայում)[60]։

Բնակչության էթնիկական և կրոնական կազմ խմբագրել

 
Օտտավայի քարտեզը, որը ցույց է տալիս ֆրանկոֆոն բնակչության կուտակումները

Քաղաքի գոյության առաջին 150 տարիների ընթացքում, բնակչության շուրջ կեսը եղել են կաթոլիկներ, որոնց շուրջ կեսը ներկայացված էին ֆրանսիացիներով և իռլանդացիներով, որոնք բնակվում էին Ստորին քաղաքում։ Բնակիչների մյուս կեսը անգլիական ծագմամբ բողոքականներ էին, որոնք բնակվում էին Վերին քաղաքում։ Արդեն 19-րդ դարի կեսերին Օտտավան դարձավ Օնտարիոյի ֆրանկոֆոնների կենտրոնը։ 19-20-րդ դարերում ձևավորվեցին ոչ մեծ գերմանական, իտալական և եվրոպական համայնքներ[61]։ Միջպատերազմական շրջանում Լոուրթաունը համարվում էր Օտտավայի «եվրոպական շրջանը», որը ավելի ուշ կորցրեց այդ դերը։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո քաղաքում բնակություն հաստատեցին արաբական համայնքները հիմնականում Լիբանանից, իսկ ավելի ուշ՝ Արևելյան Աֆրիկայի ծագում ունեցող համայնքները[61]։ Կոմպակտ բնակեցման ամենահայտնի շրջաններն են՝ «Փոքր Իտալիան»՝ Պրեսթոն սթրիթի շուրջը, որի ոչ պաշտոնական անվանումն է Corso Italia` «իտալական փողոց», Գլադսթոն ավենյու (ոչ պաշտոնական անվանումը՝ Via Marconi), Սուրբ Անտոնիոս եկեղեցու շրջակայքը Բութ սթրիթում և Չայնա թաունը Սոմերսեթ սթրիթի արևմտյան հատվածում։ Այս շրջանները ներկայումս մեծամասնությամբ պահպանել են իրենց մշակութային ինքնությունը և ավելի շատ համարվում են տուրիստական, քան էթնիկական անկլավներ։ Այսպես, արդեն 20-րդ դարի առաջին կեսին Փոքր Իտալիայում բնակություն հաստատեցին ներգաղթյալներ Իռլանդիայից, Լեհաստանից և Ուկրաինայից[62]։ 21-րդ դարի սկզբին շրջանային դպրոցներում ամեն շաբաթ կան հյուսիսչինարենի և վիետնամերենի դասընթացներ, Պրեսթոն սթրիթի իտալական ռեստորանները գործում են կորեական, հնդկական և թուրքական ռեստորանների հարևանությամբ։ Չայնա թաունում կան նաև թայլանդական, վիետնամական, լիբանանյան և ֆիլիպինյան ռեստորաններ ու կրպակներ[63]։

Վերջին տասնամյակում Օտտավայում արագ աճում է նկատելի էթնիկական փոքրամասնություններին պատկանող բնակիչների թիվը (հիմնականում սևամորթներ և ասիական երկրների ծագում ունեցողներ)։ Լեզվական տեսանկյունից՝ անգլերենը քաղաքի առաջին լեզուն է, որով խոսում է շուրջ 95%-ը, ֆրանսերենը երկրորդը՝ 15%, մյուս լեզուները կազմում են 18%-ը[61]։ Քաղաքը իրականացնում է ներգաղթյալներին հանդեպ բարեկամական քաղաքականություն։ Նոր ժամանած միգրանտները առաջնային օգնություն և տեղեկատվություն են ստանում Service Canada֊ում, որի կենտրոններից մեկը գտնվում է քաղաքապետարանի շենքում՝ Էլգին սթրիթում։ Այստեղ են հենց հանձնվում սոցիալական ապահովագրության (SIN) և բժշկական ապահովագրության փաստաթղթերը։ Փաստաթղթերն ստանալուց հետո, ներգաղթյալները կարող են դիմել սոցիալական օգնության շատ ծառայություններից մեկին՝, որոնք Օնտարիոյի կառավարության կողմից սուբսիդավարովող հասարակական կազմակերպություններ են։ Այս կազմակերպություններից են LASI World Skills[64] YMCA-YWCA[65], Catholic Immigration Centre[66], Ottawa Community Immigrant Services Organization[67], Lebanese and Arab Social Services Agency of Ottawa[68] և այլն։ Չնայած նրան, որ կազմակերպությունների մի մասի անվան մեջ կան օրինակ «կաթոլիկ», «քրիստոնեական», «արաբական», «ֆրանկոֆոն» և այլ բառեր, այս կազմակերպությունները օգնություն են ցուցաբերում անկախ ազգային և կրոնական պատկանելության․ սա նրանց կառավարական սուբսիդավորման պայմաններից մեկն է։ Քաղաքային կառույցների, դասընթացների, ակումբների, դպրոցների և այլնի մասին տեղեկատվությունը հասանելի է համայնքային կենտրոններում (անգլ.՝ community centres)[69]:

Օտտավան գլխավորապես քրիստոնյա քաղաք է՝ Օտտավայի հռոմեակաթոլիկական արքեպիսկոպոսության կենտրոնը[70]։ Այստեղ է գտնվում նաև անգլիական եպիսկոպոսությունը[71]։ Չնայած որ Օտտավայի հավատացյալների մեծ մասը դավանում են կաթոլիցիզմ կամ բողոքականության տարբերակներից մեկը, բնակչության մեծ մասը այլ կրոնի ներկայացուցիչներ են։ Վերջին անգամ, երբ մարդահամարի հարցաթերթիկում ներառել են կրոնական պատկանելության վերաբերող հարց (2001), բնակչության հավատացյալների շուրջ 14%-ը կազմել են կաթոլիկությունից և բողոքականությունից տարբերվող դավանանքները։ Այս դավանանքներից գլխավորը կազմել է իսլամը (ավելի քան 6%) և ուղղափառությունը (շուրջ 2,5%)[72]։ Օտտավան Հյուսիսային Ամերիկայի Անտիոքի հույն ուղղափառ եկեղեցու եպիսկոպոսությունների կենտրոններից մեկն է[73]։

Ներգաղթյալների 20 հիմնական պետությունները, 2006 թվական[74]
Ծննդավայր Ընդամենը 2001—2006
Великобритания   Միացյալ Թագավորություն 18 495 940
КНР   Հյուսիսային Կորեա 14 010 3880
Ливан   Լիբանան 9380 755
Индия   Հնդկաստան 81551610
США   ԱՄՆ 7865 1315
Италия   Իտալիա 6665 70
Вьетнам   Վիետնամ 5950 260
Филиппины   Ֆիլիպիններ4905 1335
Германия   Գերմանիա 4720 260
Польша   Լեհաստան 4260 120
Сомали   Սոմալի 3905 520
Иран   Իրան 3695 825
Гаити   Հայիթի 3705 795
Ямайка   Ճամայկա 3100 200
Гонконг   Հոնկոնգ 2920 110
Пакистан   Պակիստան 2765 740
Россия   Ռուսաստան 2240 660
Нидерланды   Նիդերլանդներ 2190 75
Румыния   Ռումինիա 2185 465
Португалия   Պորտուգալիա 2145 15
Ընդամենը 20 պետության համար 113 255 14 950
Ընդամենը 178 545 29 650
Օտտավայի էթնիկական փոքրամասնությունները, 2006 թվական[75]
Էթնիկական և ռասայական պատկանելություն Թիվ
Սևամորթներ 39 070
Չինացիներ 30 760
26 510
Արաբներ 24 105
Հարավարևմտյան Ասիայի ժողովուրդներ 10 395
Լատինաամերիկացիներ 8075
Ֆիլիպինցիներ 7115
Արևմտյան Ասիայի ժողովուրդներ[Прим. 1] 6055
Կորեացիներ 2115
Ճապոնացիներ 1685
Այլ (տվյալներ չկան) 1620
Խառը 4215
Ընդամենը 161 720
  1. ↑ Հարցաթերթիկում նշված են որպես «իրանցիներ, աֆղաններ և այլն»(անգլ.)
Օտտավայի կրոնական խմբերը, 2001 թվական[72]
Կրոն Թիվ
Կաթոլիկություն 330 600
Բողոքականություն 210 600
Ուղղափառություն 15 720
Քրիստոնեական այլ դավանանքներ 13 970
Իսլամ 39 345
Հուդայականություն 11 115
Բուդդայականություն 9200
Հինդուիզմ 8090
Սիկխիզմ 2465
Արևելյան այլ կրոններ 1465
Այլ կրոններ 1410
Անհավատներ119 805
Ընդամենը763 790

Հայտնի բնակիչներ խմբագրել

Օտտավայի տուրիստի դեպարտամենտի կայքում ներկայացված են Օտտավայի հինգ բնակիչներ «որոնց տաղանդը հայտնի է միլիոնների»[76]։ Այս ցանկում են՝

Ջերեմի Գարա, Arcade Fire ինդի ռոք խմբի թմբկահար, որը խմբի հետ 2010 թվականին ստացել է Գրեմմի լավագույն ալբոմի համար

  • Ալանիս Մորիսեթ, ռոք կատարող և դերասանուհի, 7 Գրեմմիի դափնեկիր

    • * Մեթյու Փերի, Օտտավայում ծնված, բայց Մասաչուսեթսում բնակվող դերասան, որը հայտնի է «Ընկերներ» սերիալում և «Ռոն Քլարկի պատմությունը», «Ինը յարդ» ֆիլմերում խաղացած դերերի համար

    • Բրենդան Ֆրեյզեր, Օտտավայում մանկության մեծ մասն անցկացրած դերասան, որը խաղացել է «Մումիա» և հաջորդող ֆիլմերում, ինչպես նաև «Կոբրայի նետումը» ֆիլմում
    • Մարգարետ Էտվուդ, Օտտավայի բնակիչ, արձակագիր և պոետ, «Կույր մարդասպանը» գրքի համար ստացել է Բուքերյան մրցանակՕտտավայի քաղաքային ռատուշայի շենքի սպորտային փառքի դահլիճում 2011 թվականից ներկայացված են շուրջ 200 անձինք, որոնք ներառում են տարբեր մարզաձևերի մարզիկների ու մարզիչների[77]։

    Իշխանության մարմիններ խմբագրել

    Օտտավայում և նրա հարակից շրջաններում իշխանության իրավասությունների հարցը համարվում է Կանադայի ամենաբարդ հարցերից մեկը, անգամ այն բանից հետո, երբ 2001 թվականին 11 բնակավայրեր միավորվեցին մեկ ընդհանուր համայնքային իշխանության ենթակայության տակ։ Օտտավա-Գատինո ագլոմերացիայով է անցնում երկու պրովինցիաների միջև ընկած սահմանը։ Գետի քվեբեքյան հատվածում են գտնվում իշխանական մի շարք մարմիններ, ներառյալ առանձին համայնքներ և Օտտավայի շրջանի երկու շրջանային խորհուրդները։ Ընդորում, քվեբեքյան կառավարության ազգայնականությունը խանգարում է քվեբեքյան տեղական իշխանությունների և Օտտավայի շրջանի կամ դաշնային իշխանությունների միջև կայուն փոխգործակցության ամրապնդմանը[5]։

    Բուն Օտտավայում դաշնային կառավարության, որը ներկայացված է Ազգային մայրաքաղաքային կոմիտեի տեսքով և տեղական իշխանությունների մարմինների իրավասությունների միջև գոյություն ունեն էական տարբերություններ։ Վերջին տասնամյակում տեղական իշխանությունների միասնական բյուջեն իր ծավալներով մի քանի անգամ գերազանցում է Ազգային մայրաքաղաքային կոմիտեի հայեցողության տակ գտնվող բյուջեին։ Դաշնային կառավարությունը Օտտավայում հողերի և անշարժ գույքի խոշոր սեփականատեր է, որոնք ազատված են համայնքային հարկերից և համայնքային օրենքների պահպանումից։ Փոխարենը դաշնային կառավարությունը դրամաշնորհներ է տրամադրում համայնքային իշխանությունների, որոնք նպատակամիտված են կոնկրետ խնդիրների և ծրագրերի իրականացմանը։ Օտտավայի համայնքային իշխանությունների նկատմամբ դաշնային կառավարության պարտականությունները մնում են մշտական բանավեճերի օբյեկտ, որոնք շարունակվում են արդեն մեկ դարից ավելի[5]։

    Դաշնային իշխանության մարմիններ Օտտավայում խմբագրել

     
    Լանժենեևի շենքը, որտեղ գտնվում է Կանադայի վարչապետի աշխատակազմի նստավայրը:

    Օտտավայում դաշնային իշխանության մարմինները հիմնականում գտնվում են Թաննիս Փեսչեր շրջանում՝ Պառլամենտական բլրի վրա, ինչպես նաև Սասեքս դրայվում։ Օտտավայում են գտնվում դաշնային իշխանության հետևյալ մարմինները՝

    Օտտավայի Սասեքս դրայվ փողոցում է գտնվում նաև Ռիդո հոլը՝ Կանադայում բրիտանական միապետի պաշտոնական նստավայրը։ Վերջինիս բացակայության դեպքում նստավայրը դառնում է Կանադայի գեներալ նահանգապետի նստավայրը։ 2017 թվականի հոկտեմբերի 2-ից այդ պաշտոնը զբաղեցնում է Ժուլի Պեյետը[78]։ Օտտավայում են գտնվում Կանադայում օտարերկրյա պետությունների դեսպանությունների և հյուպատոսությունների մեծ մասը[79]։

    Օնտարիո նահանգի իշխանության մարմինները, որի տարածքում գտնվում է Օտտավա քաղաքը (չհաշված Ազգային մայրաքաղաքային մարզի քվեբեքյան հատվածը), որպես կանոն, գտնվում են նահանգի նահանգակենտրոնում՝ Տորոնտո քաղաքում։

    Քաղաքային իշխանություն խմբագրել

     
    Օտտավայի ռատուշան (քաղաքապետարանի շենքը), որը գտնվում է Էլգին սթրիթում:
    Հիմնական հոդված՝ Օտտավայի ռատուշա

    Օտտավայի քաղաքային խորհուրդը բաղկացած է քաղաքապետից, ով ընտրվում է քաղաքացիների կողմից ընտրությունների միջոցով և խորհրդի 23 անդամներից, որոնցից յուրաքանչյուրը ներկայացնում է առանձին ընտրական շրջաններ։ Քաղաքային խորհրդի ընտրությունները տեղի են ունենում չորս տարին մեկ անգամ։ 2010 թվականին տեղի ունեցած համայնքային ընտրությունները ավարտվել են Կանադայի լիբերալ կուսակցության թեկնածու Ջիմ Ուոթսոնի հաղթանակով, ով պայքարում էր քաղաքապետի պաշտոնի համար[80]։ 2014 թվականին Ուոթսոնը վերընտրվել է այդ պաշտոնում։ Ուոթսոնը հայտարարել է, որ մասնակցելու է նաև 2018 թվականին կայանալիք ընտրություններին[81]։

    Քաղաքային խորհրդի ընդհանուր նիստերը տեղի են ունենում ամիսը երկու անգամ, բացառությամբ մարտ, հուլիս, օգոստոս և դեկտեմբեր ամիսների, երբ ընդհանուր նիստերը տեղի են ունենում ամիսը միայն մեկ անգամ։ Նիստերի պաշտոնական օրերը համարվում են ամսվա երկրորդ և չորրորդ չորեքշաբթի օրերը, սակայն կարող են շարունակվել մի քանի օր։ Մնացած օրերին քաղաքային հարցերով զբաղվում են մշտական հանձնաժողովները, որոնք կազմված են բացառապես քաղաքային խորհրդի անդամներից։ Համայնքին կից գործում են 16 խորհրդատվական խմբեր, որոնց հիմնական գործառույթը քաղաքային ղեկավարման հետ կապված առավել կարևոր նշանակություն ունեցող հարցերի վերաբերյալ խորհրդատվական գնահատականների տրամադրումն է։ Խմբերը բաղկացած են կամավորներից, որոնց թեկնածությունը հաստատվում է քաղաքային խորհրդի կողմից[80]։

    Ոստիկանություն խմբագրել

    Օտտավայում է գտնվում Կանադայի թագավորական հեծելազորային ոստիկանության գլխամասը։ Վերջինս գտնվում է դաշնային ենթակայության ներքո[82]։ Օտտավայի Ռոքլիֆ պարկում են գտնվում նաև թագավորական հեծելազորային ոստիկանության ախոռները, որտեղ պահվում են այն ձիերը, որոնք ներկայումս օգտագործվում են արարողակարգերի և շքերթների ժամանակ[83]։

    Օտտավայի ոստիկանական ծառայությունը (անգլ.՝ Ottawa Police Service) անկախ ծառայություն է, որը համագործակցում, սակայն չի ենթարկվում Օնտարիո նահանգի դաշնային ոստիկանությանը։ Օտտավայի ոստիկանական ծառայությունը ձևավորվել է 1995 թվականին՝ որպես Օտտավա-Կարլթոնի շրջանային ոստիկանական ծառայություն։ Հետագայում, ոստիկանական ծառայության իրավասության տակ է անցել քաղաքի հարակից շրջանները, որոնք 2001 թվականին միացել էին Օտտավային[84]։ 2011 թվականին ծառայության բյուջեն կազմել է 237 միլիոն դոլար[85]։ Թագավորական հեծելազորային ոստիկանության և ոստիկանական տեղական ծառայությունների գործառույթները բաժանված են օրենսդրությամբ։ Քվեբեկի ոստիկանության հետ գոյություն ունի նաև համագործակցության համաձայնագիր, մասնավորապես Operation INTERSECT ծրագրի շրջանակներում[86]։

    Տնտեսություն խմբագրել

    Օտտավա-Գատինո ագլոմերացիայի համախառն ներքին արդյունքը (իր ներկայիս սահմաններով) 1987 թվականից սկսած մինչև 2008 թվականը 28,8 մլրդ կանադական դոլարից հասել է 46,4 մլրդ դոլարի (դոլարի 2002 թվականի փոխարժեքով)։ Այդ ժամանակահատվածում համախառն ներքին արդյունքի տարեկան աճը -0,8 %-ից (1991 թվական) հասել է 7,6 %-ի (1999 թվական)։ Սկսած 1997 թվականից աճը մշտապես եղել է դրական, սովորաբար տարեկան ընդհանուր ցուցանիշներով չիջնելով 2 %-ից[87]։

    2012 թվականին Օտտավայի քաղաքային բյուջեն կազմել է 2,5 միլիարդ դոլար, որից 850,8 միլիոնը կազմում է ներդրումային բյուջեն[88]։ Օտտավայի 2013 թվականի բյուջեն, որը հաստատվել էր նույն տարվա փետրվարի 27-ին, կազմում էր 2,83 միլիարդ դոլար, որից 2,63 միլիարդը կազմել է ներդրումային բյուջեն[89]։ Համեմատության համար, 2002 թվականին, Օտտավայի և հարակից համայնքների միավորումից մեկ տարի անց, ընդհանուր բյուջեն կազմել է 1,7 միլիարդ դոլար, որից 515 միլիոնը կազմել է ներդրումային բյուջեն[90]։

    Զբաղվածություն և կենսամակարդակ խմբագրել

    Օտտավայի խոշոր գործատուներն են դաշնային կառավարությունը, Օտտավայի քաղաքային հիվանդանոցը (ավելի քան 10 000 աշխատակից), Օտտավա-Կարլտոնի դպրոցական վարչությունը, Օտտավայի համայնքապետարանը և Օտտավայի համալսարանը (ավելի քան 5000 աշխատակից)։ Խոշոր գործատուների ցանկում են նաև քաղաքի մյուս երկու խոշոր համալսարանները, իսկ մասնավոր և կոպերատիվ ձեռնարկությունների ցանկում 2006 թվականին գլխավորում են «OC Transpo» համայնքային տրանսպորտային ընկերությունը, Bell Canada հեռահաղորդակցային ընկերությունը, Loblaws սուպերմարկետների ցանցը և Nortel Networks հեռահաղորդակցային սարքավորումների արտադրության ընկերությունը (ավելի քան 2000 աշխատակից յուրաքանչյուր կազմակերպությունում)[91]։ 21-րդ դարի առաջին տասնամյակի կեսերին քաղաքի տնտեսության գլխավոր հատվածը եղել է քաղաքացիական վարչակազմը, որտեղ աշխատել է ավելի քան 130 000 մարդ։ Աշխատողների թվաքանակով երկրորդ հատվածը եղել է առևտուրը, իսկ երրորդը՝ առողջապահությունը[92]։

    2006 թվականին Օտտավական ընտանիքի միջին տարեկան եկամուտը կազմում է 84,5 հազար դոլար, որն էապես գերազանցում է Օնտարիո նահանգի միջին տարեկան ցուցանիշին[93], իսկ գործազրկության մակարդակը մնում է կայուն ցածր։ 2012 թվականին գործազրկության ցուցանիշը կազմել է 6 %, ինչը 1,2 %-ով ցածր է Կանադայի գործազրկության միջին տարեկան ցուցանիշից[94]։ Ընդորում, Օտտավայում կյանքի արժեքը ամենացածրն է՝ Կանադայի բոլոր խոշոր քաղաքների հետ համեմատած, իսկ այս ցուցանիշով աշխարհի խոշոր քաղաքների ցանկում Օտտավան գտնվում է երկրորդ հարյուրակի սկզբում[95]։ 2011 թվականին Օտտավան դարձել է այն 6 մայրաքաղաքներից մեկը, որոնք ներառվել էին ապրելու համար ամենալավ 15 քաղաքների ցանկում։ Ի տարբերություն, ցանկում առկա մի քանի քաղաքների, Օտտավայում կյանքի արժեքը ավելի էժան է[96]։

    Արտադրություն խմբագրել

    Ի տարբերություն Կանադայի մյուս քաղաքների, գյուղատնտեսությունը մեծ դերակատարություն ունի Օտտավայի տնտեսության մեջ[97]։ Օտտավան համարվում է աշխարհի միակ մայրաքաղաքը, որի կենտրոնում առկա է գործող ֆերմա (Կենտրոնական փորձարարական ֆերման)[98]։ Մայրաքաղաքի տնտեսության հիմքում ընկած են նաև տնտեսության այլ ճյուղեր։

    Օտտավայում ներկայացված են ռադիոէլեկտրոնիկայի, սարքաշինական, ցելյուլյոզաթղթային, պոլիգրաֆիական արտադրության ձեռնարկություններ։ Կանադայի մայրաքաղաքը հաճախ անվանում են «Հյուսիսային Սիլիկոնային հովիտ»։ Այստեղ ստեղծվել են էլեկտրոնային արդյունաբերության այնպիսի հսկաներ, ինչպիսիք են Mitel-ը, Nortel-ը, Corel-ը, Cognos-ը և JDS Uniphase-ը[9]։ Վերջին տասնամյակում, չնայած խոշոր և միջին հայթեքային ընկերությունների վաճառքը օտարերկրյա ներդրողներին, ինչպես նաև կանադական ֆոնդային ինդեքսներում բարձր տեխնոլոգիաների մասնաբաժնի կրճատմանը, Օտտավայի շրջանում այսպիսի ձեռնարկությունների ընդհանուր թիվը աճել է չորս անգամ։ Նոր ֆիրմաների շարաքում է Shopify-ը, որը զբաղվում է էլեկտրոնային առևտրի ծրագրերի մշակմամբ։ Վերջինիս արտադրանքը գնվում է 25 000 ձեռնարկությունների և կազմակերպությունների կողմից[99]։

     
    Երիտասարդ աղջիկը Բայուորդ շուկայում Բարաք Օբամային է տալիս BeaverTail ընկերության շերտավոր խմորեղենը:

    Առևտուր խմբագրել

    21-րդ դարի առաջին տասնամյակի կեսերին Օտտավայում առևտրի ոլորտում աշխատում էր 80 000 մարդ[92]։ Ազգային մայրաքաղաքային մարզի տարածքում գործում էին շուրջ 70 խոշոր առևտրային կենտրոններ։ Ամենախոշորների ցանկում են Rideau Centre-ը, որը գտնվում է Օտտավայի կենտրոնում, Bayshore Shopping Centre-ը, որը գտնվում է քաղաքի արևմտյան և St. Laurent Shopping Centre-ը՝ քաղաքի արևելյան հատվածներում։ Առևտրի մի քանի կենտրոններ, որոնք համեմատաբար ավելի փոքր են, առանձնանում են ապրանքների և ծառայությունների ոչ սովորական ընտրությամբ։ Առևտրի այդպիսի կենտրոնների ցանկում են World Exchange Plaza-ն, C. D. Howe Building-ը, Place De Ville-ը, որոնք գտնվում են քաղաքի կենտրոնում և Place du Centre-ը, որը գտնվում է Քվեբեկի Հոլ տեղանքում[100]։

    Բացի խոշոր առևտրային կենտրոններից, գոյություն ունեն նաև առևտրային շրջաններ։ Քաղաքի տեսարժան վայրերից է Բայուորդ շուկան, որը գտնվում է Օտտավայի պատմական հատվածում։ Քաղաքի առևտրային զարկերակներից (հատվածներից) են Սփարքս սթրիթը (նորաձևության խոշոր քաղաքներ), Բենք սթրիթը (մեծ թվաքանակով սրճարաններ և մանրածախ առևտրի խանութներ), Էլգին սթրիթը, Արևմտյան Վելինգտոն սթրիթը, Արևմտյան Սոմերսեթ սթրիթը, որտեղ գտնվում է Օտտավայի չայնաթաունը, Ռիդո սթրիթը։

    Կապ խմբագրել

    Տեղական արտադրության հեռուստահաղորդումները հիմնականում հեռարձակվում են Rogers Communications և Laurentian Cable ընկերությունների կողմից։ Առաջինը հեռուստահաղորդումները հեռարձակում էր քաղաքի օնտարիոական հատվածում, իսկ երկրորդը՝ Հոլում (Քվեբեկ)։ Օտտավայում են գտնվում երկլեզու ազգային Canadian Public Affairs Channel հեռուստաընկերության և Aboriginal Peoples Television Network ու Inuit Broadcasting Corporation մեդիաընկերությունների կենտրոնակայանները։ Այդուհանդերձ, հեռուստատեսային հաղորդումների մեծ մասը արտադրվում են Օտտավայի սահմաններից դուրս, առավել ևս Կանադայի սահմաններից դուրս գտնվող անդրազգային մեդիաընկերությունների կողմից[5]։

    Համացանցի տարածման ցուցանիշներով Օտտավան, Կանադայի խոշոր քաղաքների ցանկում, գտնվում է առաջին տեղերում։ Օտտավայական ընտանիքների 60 %-ը միացված են համացանցին։ Քաղաքում գործում են բազմաթիվ ինտերնետ մատակարարող ընկերություններ, որոնք տարբերվում են բնակչության ընդգրկվածության սահմաններով։ Կարլթոնի համալսարանի տարածքում է գտնվում Կանադայի ամենախոշոր օպերատորներից մեկը՝ Freenet-ը[5]։ Բջջային հեռախոսակապի ծառայությունները հիմնականում մատուցում են ազգային նշանակության երեք հիմնական օպերատորները՝ Rogers-ը, Bell-ը և Telus-ը։ Փաստացիորեն, Կանադայի մայրաքաղաքում կաբելային հեռուստատեսության մոնոպոլիստը համարվում է Rogers-ը, որը սպասարկում է կաբելային ցանց ունեցող բնակարանների 85 %-ը, իսկ Bell-ը մեկ այլ Shaw Direct ընկերության հետ միասին վերահսկում է արբանյակային հեռուստատեսության շուկան[101]։

    Կոմունալ տնտեսություն խմբագրել

    Օտտավայում միջինում մեկ ընտանիքը օրվա ընթացքում օգտագործում է 250 լիտր ջուր։ Օտտավայի տարածքում բնակվող ընտանիքների 10 %-ը օգտագործում է ջրհորի ջուր։ Քաղաքի մյուս տներում ջրի մատակարարումը կազմակերպվում է Օտտավա գետից՝ համայնքային ենթակառուցվածքների միջոցով։ Համայնքային իշխանությունները նաև իրականացնում են դրենաժային աշխատանքներ և տներից աղբահանման աշխատանքների կազմակերպում[102]։

    Քաղաքում էլեկտրաէներգիայի խոշոր մատակարար համարվում է Hydro Ottawa-ն, որն Օնտարիո նահանգում իր մեծությամբ երրորդ էլեկտրական կազմակերպությունն։ Այն սպասարկում է ավելի քան 300 000 հաճախորդների[103]։ Քաղաքի էլեկտրաէներգիայի հիմնական սնուցումը ապահովվում է Դարլինգտոն ատոմակայանի և Սուրբ Լավրենտիոս գետի վրա կառուցված Ռ.Հ. Սոնդերսի հիդրոէլեկտրակայանի կողմից[102]։

    Օտտավայում տների ջեռուցումը հիմնականում իրականացվում է բնական գազի միջոցով[102]։ Enbridge-ը նավթի և գազի փոխադրմամբ զբաղվող կանադական խոշոր ընկերություն է, որը մինչև 1999 թվականի վերջը Օտտավայում բնական գազի խոշոր մատակարարն էր[104]։ Ներկայումս ընկերությունը, որը Օնտարիոյի տարածքում սպասարկում է շուրջ երկու միլիոն մասնավոր հաճախորդների, ձեռնարկությունների և կազմակերպությունների[105], նախկինի պես վերահսկում է գազամուղային ենթակառուցվածքը։ Սակայն գազը կարելի է գնել ոչ միայն այս ընկերությունից, այլև փոքր անկախ մատակարարներից[106]։

    Տրանսպորտ խմբագրել

    Հասարակական տրանսպորտ խմբագրել

    Հիմնական հոդված՝ Օտտավայի հասարակական տրանսպորտ
     
    Օտտավայի տրանսպորտի տեսակները
     
    O-Train դիզելային շարժիչով գնացքը

    1891-1959 թվականներին Օտտավայում գործել է տրամվայի ցանց։ Կանադայում առաջին անգամ հենց Օտտավայում (հնարավոր է նաև ամբողջ աշխարհում) են կիրառվել էլեկտրական ջերմացմամբ գնացքները։ 1921 թվականին Օտտավայի յուրաքանչյուր բնակիչ տարվա կտրվածքով միջինում իրականացրել է տրամվայով 336 փոխադրում։ Ընդորում, 1921 թվականին երեք տոմսը կարելի էր գնել 10 ցենտով։ Սակայն Օտտավայում տրամվայները ի վիճակի չեղան մրցակցել զարգացող ավտոտրանսպորտային ենթակառուցվածքների հետ[107]։ 1959 թվականին ապամոնտաժվել է 50-ական թվականներին գործածված տրոլեբուսի գիծը[108]։

    Օտտավայում ժամանակակից հանրային տրանսպորտը ներկայացված է ավտոբուսային ցանցով և O-Train թեթևռելսային երկաթուղով։ O-Train երկաթգիծը, որը գործում է 2001 թվականից և շարժվում հյուսիսից դեպի հարավ, իրար է կապում Գրինբորո և Բեյվյու շրջանները։ Ավտոբուսները և O-Train երկաթգիծը գտնվում են OC Transpo-ի ենթակայության տակ։ Վերջինս Օտտավայի համայնքապետարանին ենթակա ընկերություն է, որը ստեղծվել է 1973 թվականին՝ 1947 թվականից գործող Օտտավայի տրանսպորտային կոմիտեի փոխարեն։ Այս ընկերության տրանսպորտային բոլոր միջոցները կարմիր գույնի են՝ պատված սպիտակ գծերով։ Տրանզիտային տոմսի միջոցով հնարավոր է ավտոբուսից նստել գնացք և հակառակը։ Օտտավայի ավտոբուսային ուղևորությունների համակարգը մասամբ համակցված է Գատինոյի ավտոբուսային ցանցի հետ։ Երկու քաղաքները սպասարկող ուղևորությունների համար գործում են տրանզիտային տոմսեր։ 1996 թվականից սկսած քաղաքացիների թիվը, ովքեր օգտվում են հասարարակական տրանսպորտից, անընդհատ աճում է և 2005 թվականին Օտտավայի յուրաքանչյուր բնակիչ հասարարակական տրանսպորտից տարեկան միջինում օգտվել է 100 անգամ[109]։

    21-րդ դարի երկրորդ տասնամյակում նախատեսվում է կառուցել թեթևռելային տրանսպորտի 12 կիլոմետրանոց գիծ, որն Օտտավայի կենտրոնը կկապի քաղաքի արևելային շրջանների հետ և կթեթևացնի քաղաքի կենտրոնը ներկայումս գործող ավտոբուսային համակարգերից։ Գծի կառուցումը սկսվել է 2013 թվականին[110]։ Նախատեսվում է, որ այն կավարտվի 2018 թվականին[111]։ Քաղաքային իշխանությունները նախատեսում են մեծացնել քաղաքի բնակչության հասարակական տրանսպորտից օգտվողների թվաքանակը։ Ենթադրվում է, որ 2031 թվականին գործող 23 %-ի փոխարեն այն կհասնի 30 %-ի[109]։

     
    Դպրոցական ավտոբուս

    Քաղաքում գործում են տաքսիների մի քանի ընկերություններ։ Մեկ մեքենայի համար նախատեսված լիցենզիան կարող է գերազանցել 100 000 դոլարը։ Մասնավոր տաքսի ծառայությունների գործունեությունը արգելված է, բացառությամբ այն գյուղական տեղանքների, որոնք մտնում են համայնքային տարածքների մեջ։ Այստեղ թույլատրվում է տաքսի քշել, եթե այն համարվում է լրացուցիչ աշխատանք և մշատական բնույթ չի կրում[112]։

    Տնից դպրոց և դպրոցից տուն փոխադրումներով զբաղվում է Օտտավայի դպրոցական տրանսպորտի վարչությունը՝ կոնսորցիում, որը ստեղծվել է 2007 թվականին՝ Օտտավա- Կարլթոնի դպրոցական վարչության և Կաթոլիկ դպրոցների վարչության նախաձեռնությամբ։ Դպրոցական տրանսպորտի վարչությունը պայմանագրեր ունի կնքած ավտոբուսների մի քանի մասնավոր ընկերությունների հետ, որոնք իրականացնում են դպրոցահասակների փոխադրումը դեպի տուն և ուսումնական հաստատություններ[113]։ Ի տարբերություն սովորական հասարակական տրանսպորտի, դպրոցական ավտոբուսները ներկված են Հյուսիսային Ամերիկային բնորոշ դեղին և սև գույներով։

    Ավտոմոբիլային տրանսպորտ խմբագրել

    2005 թվականի տվյալներով, առավոտյան ժամերին սեփական մեքենաներով երթևեկում են Օտտավայի բնակչության 62 %-ը, այն դեպքում, երբ 21 %-ը երթևեկում է հասարակական տրանսպորտով, 9 %-ը՝ ոտքով, 2 %-ը նախընտրում է հեծանիվ և 6 %-ը օգտագործում են տրանսպորտի այլ միջոցներ։ Չնայած որ 1996 թվականից սկսած հասարակական տրանսպորտով երթևեկողների տոկոսը բարձրացել է, 1995- 2005 թվականներին ընտանիքների թվով պայմանավորված, ավելացել են նաև մասնավոր ավտոմեքենաների թվաքանակը[109]։

    Օտտավայով արևմուտքից արևելք անցնում է Քուինսուէյ (417 մայրուղին) ավտոմայրուղին։ Քաղաքի արևմտյան հատվածով անցնում է 416 ավտոմայրուղին, որն առավել հայտնի է Վետերանների հիշատակի ավտոմայրուղի անվամբ (անգլ.՝ Veterans Memorial Highway)։ Ընդհանուր առմամբ, համայնքային սահմաններին ավտոճանապարհների ընդհանուր երկարությունը կազմում է ավելի քան 6000 կիլոմետր, որոնցից 1600 կիլոմետրը կենտրոնական մայրուղիներն և ևս 4600 փողոցներ, ենթակա և օժանդակ ավտոճանապարհներ։ Քաղաքային ղեկավարությունը վարորդներին տրամադրում է անվճար կայանման 2800 տեղեր և ևս 3800 վճարովի տեղեր՝ փողոցների մայթամերձ հատվածներում։ Եվս 5400 տեղ հատկացված են «OC Transpo» ցանցի հիմնական տերմինալներում («Կայանի՛ր և տեղաշարժվիր ավտոբուսով» համակարգ անգլ.՝ Park and ride)[109]։

    Գոյություն ունեցող քաղաքային ավտոճանապարհների բարձր ծանրաբեռնվածությունը և տրանսպորտի ծավալների կանխատեսելի աճը նախատեսում են ընդլայնել Օտտավայի ավտոճանապարհների համակարգը։ 2031 թվականին նախատեսվում է շահագործման հանձնել Օտտավայի վրա կառուցվող մի քանի կամուրջներ, որոնք իրար են կապում Օտտավան և Գատինոն։ Հիմնական նպատակը կենտրոնական Էդվարդ պողոտայի և Մաքդոնալդ-Կարտիե կամրջի բեռնաթափումն է ծանր բեռնատարներից[109]։

    Երկաթուղային տրանսպորտ և հեռահար ավտոբուսային հաղորդակցություն խմբագրել

    Մինչև 1960-ական թվականները, Օտտավայի գլխավոր «Յունիոն» կայարանը գտնվել է քաղաքի կենտրոնում՝ Խորհրդարանի շենքից ոչ շատ հեռու։ 1950-ական թվականներին տեղի ունեցած գլխավոր վերակառուցման ժամանակ, Օտտավայի կենտրոնը մաքրվել է երկաթուղային գծերից և ներկայումս գծերի տեղում, որոնք անցնում էին Ռիդո ջրանցքի երկայնքով, անցնում է Գնդապետ Բայի մայրուղին։

     
    Օտտավայի երկաթուղային կայարանը

    Օտտավայի երկաթուղային ժամանակակից կայարանը, որը կառուցվել է 1966 թվականին ճարտարապետ Ջոն Պարկինի նախագծով, գտնվում է Տերմինալ պողոտայի, Բելֆաստ ռոուդի և Թրամբլե ռոուդի հատման կետում ձևավորված եռանկյունում՝ քաղաքի կենտրոնից 4 կիլոմետր հեռավորության վրա։ Երկաթուղային գծերը անցնում են 417 ավտոմայրուղուն զուգահեռաբար։ Կայարանը սպասարկում է VIA Rail, Canadian National Railway և Canadian Pacific Railway ընկերությունների գնացքները, ինչպես նաև ընդունում որոշ ավիաընկերությունների ավտոբուսների։ Կայարանի շենքը կառուցման տարիներին եղել է առաջնային և 1967 թվականին ստացել Մասսի մեդալ, որը ներկայումս կոչվում է «Ճարտարապետության ոլորտում Գեներալ-նահանգապետի մրցանակ»[114]։ 2000 թվականին կայարանը, Կանադայի ճարտարապետական թագավորական ինստիտուտի կողմից, ներառվել է Կանադայի պատմության 500 լավագույն ճարտարապետական կառույցների ցանկում[115]։

     
    Օտտավայի ավտոկայարանը

    Օտտավայի կենտրոնական ավտոկայարանը գտնվում է Քենթ սթրիթի և Քուինսուէյ ավտոմայրուղու հատման շրջանում։ Ընդունում և ուղարկում է միջնահանգային ավտոբուսներ դեպի Մոնրեալ, Տորոնտո և այլ քաղաքներ։ Ավտոկայարանը հիմնականում սպասարկում է «Greyhound Lines Canada» ընկերության և նրա դուստր քվեբեքյան Voyageur ընկերության ավտոբուսները, որոնք շարժվում են նաև Նյու Յորք և Սիրաքյուս[116]։

    Օդային տրանսպորտ խմբագրել

     
    Մաքդոնալդ-Քարտիեի անվան միջազգային օդանավակայանը

    Մաքդոնալդ-Քարտիեի անվան միջազգային օդանավակայան, որը գործում է 1938 թվականից սկսած (միջազգային օդանավակայանի կարգավիճակը ստացել է 1964 թվականին)[117]։ Օդանավակայանը գտնվում է Օտտավայի կենտրոնից 10 կիլոմետր դեպի հարավ։ Նախկինում հայտնի է եղել CFB Ottawa South (1972 թվականի կեսերից մինչև 1990-ական թվականներ) / CFB Uplands (1942 թվականից մինչև 1990-ական թվականների կեսեր) անվանումներով։ Օդանավակայանի ուղևորափոխադրման նոր տերմինալը բացվել է 2003 թվականին։ 2011 թվականին Մաքդոնալդ-Քարտիեի անվան միջազգային օդանավակայանը ընդունել է ավելի քան 4,5 միլիոն ուղևորներ, որոնցից ավելի քան մեկ միլիոնը միջազգային չվերթների ուղևորներ (այդ թվում ԱՄՆ-ից)[118]։ Միևնույն տարում ուղևորների շրջանում անցկացված հարցումների արդյունքում, Օտտավայի օդանավակայանը տարեկան 2-5 միլիոն ուղևորներ սպասարկող օդանավակայանների շարքում զբաղեցրել է առաջին հորիզոնականը[119]։

    Բացի այդ, Օտտավայի և Ազգային մայրաքաղաքային շրջանի տարբեր շրջաններում գործում են մի քանի փոքր օդանավակայաններ, որոնցից երկուսը (Կարպում և Գատինոյում) կարող են ընդունել ոչ միայն մասնավոր, այլև ոչ մեծ ուղևորատար ինքնաթիռներ։ Ռոքլիֆի օդանավակայանի մի մասն օգտագործվում է Կանադայի ավիացիայի և տիեզերագնացության թանգարանի կողմից[120]։

    Գետային տրանսպորտ խմբագրել

     
    Զբոսաշրջային նավ Օտտավայի Ռիդո ջրանցքում:

    Չնայած դեռևս 1820 թվականին առաջին ջրային տրանսպորտը կապել է Ռայթսթաունը և Գրենվիլը, Օտտավա գետով և նրա վտակներով նավագնացությունը դժվարացել է առկա բազմաթիվ սեմերի պատճառով։ Սակայն, Ռիդո ջրանցքի և մի շարք պատնեշների ու ջրարգելների կառուցումը մասամբ հնարավորություն տվեց լուծելու այս խնդիրը[121]։ XX դարում Օտտավա գետով նավագնացության ծավալները էականորեն անկում են ապրել, հատկապես 1970 թվականին ընդունված փայտեղենի լաստառաքման արգելման օրենքից հետո։ Այդուհանդերձ, ներկայումս Օտտավա գետում գործում են զբոսաշրջային կարճատև նավարկություններ[122], իսկ 2011 թվականից Օտտավան և Գատինոյում գտնվող երկու կայարանները կապում է գետային տաքսին[123]։ Ընդորում, ամռանը Ռիդո ջրանցքում գործում են զբոսաշրջային նավակներ։

    Հեծանվորդներ և հետիոտներ խմբագրել

    Քաղաքային պլանավորումը բավականին հարմար է հետիոտների և հեծանվորդների համար։ Գոյություն ունեն մեծ քանակությամբ հեծանվային և հետիոտնային ճանապարհներ։ Օտտավայի քաղաքային խորհրդի տնօրինության տակ առկա են մոտ 1600 կիլոմետր մայթեր և 340 կիլոմետր հեծանվային ճանապարհներ, որոնք գտնվում էին փողոցների և ճանապարհների եզրային հատվածներում[109]։ Դրա հետ միասին, հետիոտներին կատեգորիկ արգելվում է օգտագործել արագընթաց ավտոբուսների (Transitway) համար նախատեսված ճանապարհների կից մայթերը։ Այդ մայթերն օգտագործվում են միայն ծառայողական նպատակներով։

    2011 թվականից Օտտավայում և Գատինոյում գործում է ժամավճարով վարձակալության հանձնվող Bixi հեծանիվների ցանցը[124]։ 2009 թվականին փորձնական տարբերակը ներառել է 50 հեծանիվներ և վարձույթի չորս կայարաններ։ 2011 թվականին համակարգը պաշտոնապես ներդրվել է 100 հեծանիվներով և 10 կայարաններով[125], իսկ հաջորդ տարի ավելացվել են ևս 150 հեծանիվներ և 15 նոր կայարաններ Օտտավայում և Գատինոյում[126]։ Կայարանները հիմնականում տեղակայված են քաղաքի կենտրոնական շրջաններում։ Տեղակայման հիմնական նպատակը զբոսաշրջիկների կողմից օգտագործման հնարավորությունն է, սակայն վաճառվում են նաև երկարաժամկետ բաժանորդագրություններ։ Բացի այդ, զբոսաշրջիկների և հեծանվասպորտի սիրահարների համար ստեղծված են հատուկ երթուղիներ Օտտավա գետի (31 կիլոմետր) և Ռիդոյի ջրանցքի երկայնքով, Կենտրոնական փորձարարական ֆերմայի, Հալում Լիմի լճի և Կանաչ գոտու արևմտյան հատվածում[127]։

    Սոցիալական ոլորտ խմբագրել

    Կրթություն և գիտություն խմբագրել

    Բարձրագույն և մասնագիտական-տեխնիկական կրթություն խմբագրել

     
    Օտտավայի համալսարանի Տաբարե մասնաշենքը

    Օտտավայում 25-64 տարեկան բնակչության շրջանում բարձրագույն կրթություն ունեցող անձանց տեսակարար կշիռը բավականին բարձր է, քան Օնտարիո նահանգի ողջ տարածքում[128]։ Այդ հանգամանքին նպաստում է ոչ միայն Օտտավայի մայրաքաղաքային կարգավիճակը, որը դեպի իրեն է ձգում կրթված պետական ծառայողներին և բարձր տեխնոլոգիաների ոլորտի մասնագետներին, այլև բարձրագույն և մասնագիտացված կրթության համակարգի զարգացած լինելը։ Օտտավայում տեղակայված են երեք համալսարաններ.

    • Օտտավայի համալսարանը, որը հիմնադրվել է 1848 թվականին՝ որպես Բայթաունի քոլեջ։ 21-րդ դարի սկզբին համալսարանը առաջարկում էր ավելի քան 300 ուսումնական ծրագրեր, որոնք բաշխված էին 10 ֆակուլտետների միջև։ Օտտավայի համալսարանը Հյուսիսային Ամերիկայի առաջատար երկլեզվանի համալսարանն է[129]։
    • Կարլթոնի համալսարան, որը հիմնադրվել է 1942 թվականին։ Համալսարանը առաջարկում է 200-ից ավելի ուսումնառության ծրագրեր, որոնք բաշխված են 47 մասնագիտացումների միջև, այդ թվում նաև ինժեներիայի, բարձր տեխնոլոգիաների, միջազգային հարաբերությունների, կինեմատոգրաֆիայի և ժուռնալիստիկայի ոլորտներում[129]։
    • Սուրբ Պողոսի կաթոլիկ համալսարան, որը 1965 թվականին առանձնացել է Օտտավայի համալսարանից և բաղկացած է չորս ֆակուլտետներից՝ եկեղեցական իրավունքի, փիլիսոփայության, հումանիտար և աստվածաբանական[130]։

    Հետդպրոցական մասնագիտական կրթություն մատուցում են մի քանի քոլեջներ, որոնց թվում առաջին տեղը զբաղեցնում է Ալգոնքին քոլեջը։ Այդ քոլեջում առաջարկվում են Օնտարիոյի տարածքում մասնագիտացումների ամենալայն ընտրանին։ Այս քոլեջի ուսանողները կարող են ստանալ ավելի քան 100 մասնագիտացումներից մեկը։ Օտտավայում է գտնվում նաև Օնտարիոյի ամենախոշոր ֆրանսալեզու քոլեջը՝ Օտտավայի ֆրանկոֆոնյան քոլեջը, որտեղ առկա են ավելի քան 70 մասնագիտացումներ, ներառյալ բժշկական և տեխնոլոգիական մասնագիտացումները, ինչպես նաև տուրիստական ծառայությունների, մենեջմենթի, կապի և զանգվածային տեղեկատվության ոլորտների մասնագիտացումներ։ Օտտավայի համալսարաններում և քոլեջներում կրթություն են ստանում աշխարհի շուրջ 100 երկրների ուսանողներ[129]։

    Գիտահետազոտական հաստատություններ խմբագրել

    Օտտավայում է գտնվում Կանադայի ազգային գիտահետազոտական խորհուրդը, որը գիտական ուսումնասիրությունների և մշակումների ոլորտում կենտրոնական մարմինն է։ Ընդհանուր առմամբ, խորհրդի գործունեությունը ուղղված է շուկայի պահանջարկի վրա և ապահովում է հետազոտական լաբորատորիաների և սպառողների միջև կապերի ամրապնդմանը[131]։ Օտտավայի Սոմերսեթ սթրիթում է գտնվում Կանադայի թագավորական ընկերության գլխամասը, որի հովանության տակ գործում է Կանադայի գիտությունների և արվեստի ակադեմիան։ Ակադեմիան ունի ավելի քան 2000 անդամ[132]։ Կանադայի մայրաքաղաքում են տեղակայված այնպիսի գիտահետազոտական ինստիտուտներ և կազմակերպություններ, ինչպիսիք են Ատոմային էներգիայի կանադական կորպորացիան, Պաշտպանական հետազոտությունների և տեխնոլոգիաների գործակալությունը, Կանադայի բևեռային հանձնաժողովը, Կանադայի երկրագիտական ծառայությունը, Կենտրոնական փորձարարական ֆերման, Օտտավայի քաղաքային հիվանդանոցի հետազոտական ինստիտուտը (ասոցացված է Օտտավայի համալսարանի հետ) և Օտտավայի ու Կարլթոնի համալսարանների այլ ինստիտուտներ[133]։

    Դպրոցական կրթություն խմբագրել

     
    Հանրային դպրոց Յորք սթրիթում

    1886 թվականին Օտտավայի հանրային դպրոցների համակարգը ներառում էր միայն երկու միջնակարգ և մի քանի տարրական դպրոցներ[134]։ Հաջորդող երկու տասնամյակների ընթացքում փաստացի նոր դպրոցներ չեն կառուցվել։ Փոխարենը վերակառուցվել են հները[135]։ Իրավիճակը փոխվեց 1921 թվականին, երբ ընդունվեց մինչև 16 տարեկան երեխաների պարտադիր դպրոցական կրթության մասին մունիցիպալ օրենքը։ Օրենքի ընդունման արդյունքում, Օնտարիոյի դպրոցներում դպրոցահասակ երեխաների թիվը ավելացել է 26 %-ով, այն դեպքում, երբ Օտտավայում դպրոցահասակ երեխաների թիվը աճել էր միայն 18 %-ով։ Դպրոցահասակ նոր երեխաների հոսքի արդյունքում դպրոցների տարածքները սկսեցին չբավարարել։ Արդյունքում, կառուցվեցին նոր դպրոցներ։ Այդ դպրոցների շատերը, որոնք կառուցվել էին այն ժամանակներին բնորոշ ոճով, գործում են մինչ օրս։ 1927 թվականին կառուցվել են նախատեսվածից ավելի շատ դպրոցներ, քան պահանջվում էր, իսկ հաջորդած Մեծ ճգնաժամը հանգեցրեց նրան, որ դպրոցական շենքերի կառուցումն ընդհանրապես սառեցվեց[136]։ 1925-1935 թվականներին Օտտավայում հանրային դպրոցների թիվը որոշակի առումով կրճատվել է[137]։ Հաջորդող տարիներին միայն համակարգը նորից սկսեց ընդլայնվել։ Սկզբնական շրջանում, այն իրականացվեց 1949 թվականին, երբ հարակից քաղաքները և գյուղերը միավորվեցին Օտտավային։ Երկրորդ փուլը տեղի ունեցավ 50-60-ական թվականների ժողովրդագրական պայթյունի արդյունքում[138]։ Արդյունքում, 1969 թվականին Օտտավայում գործում էին 53 հանրային դպրոցներ (տարրական, միջնակարգ և անցումային), որտեղ 1500 ուսուցիչներ աշխատել են 26 000 դպրոցականների հետ[137]։ Դպրոցականների և դպրոցների թիվը հետագայում շարունակել է աճել։ Բացի բնակչության բնական աճից, կարևոր հանգամանք է հանդիսանում 2001 թվականին Օտտավայի և հարակից 10 շրջանների վարչական միավորման արդյունքում։

    XXI դարի սկզբին Օտտավայում 6-18 տարեկան բոլոր երեխաները, ինչպես նաև Օնտարիոյի նահանգում, պարտավոր են դպրոց հաճախել։ Բոլոր դպրոցները պաշտոնապես բաժանվում են ըստ ուսման մակարդակի։ Դպրոցները լինում են նախնական (տարրական1-8 դասարաններ, 6-13 տարեկան) և ավագ (9—12-րդ դասարաններ, 13-18 տարեկան)։ Բացի այդ, նախնական դպրոցներում գործում է մանկապարտեզների երկու հիմնական խումբ՝ ավագ և կրտսեր` 5 և 4 տարեկան երեխաների համար[129]։

    Բացի այդ, դպրոցները բաժանվում են երկու խմբի՝ ֆրանսախոս և անգլախոս։ Այդուհանդերձ, անգլալեզու դպրոցներում առաջին դասարանից սկսած աշակերտները անցնում են ֆրանսերեն (բազային ծրագիրը մեկ շաբաթվա ընթացքում 100 րոպե է մանկապարտեզներում և 200 րոպե՝ 1-8-րդ դասարաններում[139]։ «Վաղ տարիքից ֆրանսերենի ուսուցում» ծրագրի շրջանակներում ամբողջությամբ ֆրանսերենով ուսուցումը իրականացվում է առաջին դասարանից՝ ավելի բարձր դասարաններում անցում կատարելով անգլերենի[140]), իսկ ֆրանսախոս դպրոցներում՝ անգլերեն։

    Օտտավայում դպրոցները գտնվում են 4 մարմինների ենթակայության տակ՝ Օտտավա-Կարլթոնի դպրոցական վարչության (43 000 դպրոցականներ տարրական և 25 000` ավագ դպրոցներում), Արևելյան Օնտարիոյի ֆրանսախոս հանրային դպրոցների վարչության (12 400 դպրոցականներ՝ 38 դպրոցներում), Անգլո և ֆրանսախոս կաթոլիկ դպրոցների վարչության (համապատասխանաբար 81 և 46 դպրոցներ՝ 41 և 17 հազար դպրոցականներով)[129]։ Անգլալեզու տարրական-միջնակարգ դպրոցների շարքում բարձր հեղինակություն ունեն Էլմդեյլը, Մաչմորը, Հոուփվել ավենյուն, Դևոնշիրը, Սենթ Ջորջը, Բրոդվյուն, Ադրիեն Քլարքսոնը և Ֆյորսթ ավենյուն։ Ֆրանսախոս դպրոցների շարքում բարձր հեղինակություն ունեն Տեր դե Ժյոնը, Միկաէլ Ժանը, Լամուրյոն և Ֆրանկոժյոնեսը[141]։ Անգլալեզու ավագ դպրոցների շարքում Օտտավայում հայտնի է Լիսգար քոլեջը, որն ունի ֆիզիկամաթեմատիկական ուղղություն, Նիպինսկան, Պիոս X-ի անվան կաթոլիկ դպրոցը, Քենթերբերիի դպրոցը, որն ունի թատերական-գեղարվեստական ուղղություն և Հիլքրեսթի դպրոցը։ Ֆրանսախոս ավագ դպրոցների շարքում առավել բարձր հեղինակություն ունի Դե Լա Սել դպրոցը, որն ուղղված է երաժշտության, արվեստի և գրականության ուղղվածություն և Սեմյույել Ժենե կաթոլիկ քոլեջը[142]։

    Բացի այդ, քաղաքում գործում են մի քանի մասնավոր դպրոցներ։ Օտտավայի մասնավոր դպրոցներում ուսման միջին վճարը կազմում է 8-20 հազար դոլար։ Բացառություն են կազմում, մի կողմից, Canada eSchool-ը (յուրաքանչյուր առարկայի համար 450 դոլար, ուսուցումն առցանց է) և Fern Hill School-ը (տարեկան ուսման վճարը սկսվում է 2800 դոլարից), իսկ մյուս կողմից Էշբերի քոլեջը, որտեղ ուսման վճարը տատանվում է 20 000- 48 000 դոլարի միջակայքում՝ կախված ուսման ռեժիմից[143]։

    Որոշ համայնքային, հիմնականում իսլամական, դպրոցներ ստանում են պետական ոչ մեծ օգնություն, սակայն, ընդհանուր առմամբ, այս դպրոցները գործում են համայնքների և ուսման ոչ բարձր վճարների հաշվին (ամսական մոտ 300-400 դոլար)։ 2009 թվականին տարրական մուսուլմանական դպրոցներից մեկը՝ Abraar School-ը մտնում էր Օնտարիոյի լավագույն դպրոցներից մեկում[144]։ 2013 թվականին նրան շրջանցել է իսլամական մեկ այլ դպրոց՝ Ահլ ուլ Բայթը[141]։

    Օտտավայում գործում է նաև մեծահասակների համար նախատեսված անգլալեզու ավագ դպրոց, որը ցանկացողներին հնարավորություն է տալիս ավարտել միջնակարգ դպրոցը անգլերենով, իսկ ֆրանսախոսների համար նախատեսված Le Carrefour (ֆր.՝ École des adultes Le Carrefour) դպրոցտ, բացի միջնակարգ կրթությունը հավաստող դպրոցից տալիս է նաև ատեստատ՝ ֆրանսերենի՝ որպես երկրորդ լեզվի տիրապետելու հանգամանքի վերաբերյալ[129]։

    Առողջապահություն և բժշկություն խմբագրել

    Տե՛ս նաև՝ Օտտավայի հիվանդանոցների ցանկ

    Իր առաջացման պահից սկսած Բայթաունը, իսկ այնուհետ Օտտավան վերապրել են մի քանի համաճարակներ, որոնք ունեցել են տարբեր մասշտաբներ և հետևանքներ։ Համաճարակները տեղի են ունեցել ինչպես 19-րդ դարում, երբ Ռիդո գետի շրջանում տարածված տիֆը ստիպեց միավորվել կաթոլիկ Մոխրագույն քույրերին և բողոքականներին՝ պայքարելու տիֆի դեմ։ Վերջիններս 1847 թվականին ստեղծել են քաղաքի առաջին մշտական հիվանդանոցը[145]։ Հաջորդող 4 տարիների ընթացքում քաղաքում երկու անգամ տարածվել է բնական ծաղկի համաճարակը։ Բնական ծաղկի համաճարակը Օտտավայում եղել է նաև հաջորդ հարյուրամյակում։ Ամենախոշոր համաճարակը, որը եղել է համաշխարհային համավարակության մի մասը, համարվում է Իսպանական գրիպը, որը սկսվել է 1918 թվականին։ Իսպանական գրիպի համաճարակից հետո առողջապահության կենտրոնացված համակարգը, որը գտնվում էր մունիցիպալ ենթակայության տակ, արդեն հաջողությամբ կարողանում էր չեզոքացնել ինֆեկցիոն հիվանդությունների նոր դրսևորումները։ Մի քանի դարերի ընթացքում Օտտավայում գործել են ծննդատուն և մի քանի հիվանդանոցներ, որոնք նախատեսված էին այնպիսի հիվանդությունների դեմ պայքարի համար, ինչպիսիք ծաղիկը և դիֆթերիան։ Արդյունքում, այդ հիվանդանոցների մեծ մասը միավորվեցին խոշոր բուժական կենտրոնների մեջ, որոնք ունեին խոշոր հնարավորություններ և ռեսուրսներ[146]։

    21-րդ դարի սկզբին Օնտարիոյի նահանգի մշտական բնակիչները, այդ թվում նաև Օտտավայի, ունեն համայնքային բժշկական ապահովագրությունից օգտվելու իրավունք` OntarionHealth Insurance Plan (OHIP): Համանման համակարգ գործում է նաև Քվեբեկում` Régie de l'assurance maladie du Québec (RAMQ): Համակարգի շահառուներ են եղել Օտտավա գետից դեպի հյուսիս ընկած Ազգային մայրաքաղաքային մարզի բնակավայրերի բնակչները։ Ապահովագրական երկու ծրագրերն էլ հասանելի են այն բնակիչներին և քաղաքացիներին, ովքեր ավելի քան երեք ամիս մշտական բնակություն ունեն։ Կանադա նոր ժամանած ներգաղթյալները, մինչև համապատասխան ժամկետների լրացումը, պետք է օգտվեն մասնավոր ապահովագրական ընկերությունների ծառայություններից[147]։

     
    Օտտավայի քաղաքային հիվանդանոցի գլխավոր մասնաշենքը

    Օտտավայում գործում են հանրային նշանակության մի քանի հիվանդանոցներ՝ Օտտավայի քաղաքային հիվանդանոցը (անգլ.՝ Ottawa Hospital) (երեք մասնաճյուղեր գործում են քաղաքի կենտրոնական և արևելյան հատվածներում), Մոնֆորի հիվանդանոցը (անգլ.՝ Montfort Hospital), որը գտնվում է քաղաքի կենտրոնից դեպի արևելք, Քուինսուեյ Կարլտոնի հիվանդանոցը (անգլ.՝ Queensway-Carleton Hospital) (գտնվում է Օտտավայի արևմուտքում) և Արևելյան Օնտարիոյի մանկանան հիվանդանոցը (անգլ.՝ Children’s Hospital of Eastern Ontario): Օտտավայի հիվանդանոցը և CHEO-ն մտնում են քաղաքի ամենախոշոր գործատուների շարքում[91]։ Օտտավայի մասնագիտացված բժշկական կենտրոնների շարքում են Օտտավայի հոգեկան առողջության թագավորական կենտրոնը (անգլ.՝ Royal Ottawa Mental Health Centre), Ազգային պաշտպանության բժշկական կենտրոնը և Օտտավայի համալսարանի սրտաբանական կենտրոնը (անգլ.՝ Heart Institute)[148]: Հիվանդանոցներում և պոլիկլինիկաներում սպասարկվելու համար անհրաժեշտ է բժշկական ապահովագրություն, հակառակ դեպքում դուրս է գրվում հիվանդանոցին վճարման հաշիվ։ Շտապ օգնության կանչերը համարվում են վճարովի ծառայություններ, ընդորում հաշիվը ներկայացնում է այն հիվանդանոցը, որտեղ որ փոխադրվել է պացիենտը։

    Քաղաքում գործում են ուղիղ հասանելիության պոլիկլինիկաներ (առանց նախօրոք գրանցման և պացիենտներին կցված բժիշկների), այսպես կոչված «Walk-in clinics», որոնց մեծ մասը պատկանում են Apletree ընդհանուր ցանցին և մատուցում են կենտրոնացված բժշկական ծառայություններ (օրինակ պատվաստումներ)։ Բացի այդ, այս ծառայություններն են մատուցում նաև ընտանեկան բժշկական ծառայությունները[148]։ Քաղաքապետարանին կից գործում է մինչհիվանդանոցային արագ բժշկական օգնության ծառայությունը (պարամեդիկ փրկարարական ծառայություն) (անգլ.՝ Ottawa Paramedic Service), որի աշխատակիցները առաջին օգնություն են ցուցաբերում ինֆարկտի, ինսուլտի, վնասվածքների և շնչառական դժվարությունների դեպքում։ Ծառայությունները մատուցվում են 2800 քառակուսի կիլոմետր տարածության վրա։ Մի շարք կառույցներում, կազմակերպություններում և հանրային օգտագործման վայրերում գործում են սրտագրության կենտրոններ[149]։

    Բացի այդ, գոյություն ունի հեռախոսային բժշկական խորհրդատվության անվճար ծառայություն (Ontario Telemedicine Network), որը հայտնի է նաև Telehealth[150] անվամբ։

    Օտտավայի հանրային առողջության դեպարտամենտը (անգլ.՝ Ottawa Public Health) հանրությանը մատուցում է առողջ ապրելակերպային օգնություն և այլ ծառայություններ, որոնք կապված են առողջության և անվտանգության հետ։ Դեպարտամենտը վերահսկվում է Առողջապահության խորհրդի կողմից, որի կազմում են համայնքային իշխանության և քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչներ։ Հանրային առողջության դեպարտամենտն իր առջև դրել է հետևյալ խնդիրները.

    • առողջ ապրելակերպի խթանում և քրոնիկ հիվանդությունների զարգացման կանխում (սրտանոթային համակարգ, քաղցկեղ և դիաբետ), ծխելու դեմ պայքար և առողջ սննդի պրոպագանդա,
    • շրջակա միջավայրի վնասակար ազդեցությունից բնակչության պաշտպանություն (ներառյալ հանրային սննդի, հանրային լողավազանների, ջրակոյուղային ջրերի և բնական աղբյուրների ջրերի սանիտարական անվտանգությունը),
    • համաճարակների և ինֆեկցիոն հիվանդությունների տարածման կանխում (տուբերկուլյոզի, գրիպի, պատվաստումների պրոֆիլակտիկա և կատաղած կենդանիներից պաշտպանություն),
    • տրավմատիզմի կրճատում (ներառյալ ավտոճանապարհներին անվտանգության, հանրային վայրերում երեխաների և մեծահասակների անվտանգության ապահովմանն ուղղված խորհրդատվություն)[151]։

    Հանցավորություն խմբագրել

    Օտտավայում հանցագործությունների ընդհանուր մակարդակը բավականին ցածր է։ 2007 թվականին հանցագործությունների թվով կանադական քաղաքների ցուցանիշում, որը հրապարակվել է Macleans ամսագրի կողմից, 100 քաղաքների շարքում Օտտավան զբաղեցրել է 56-րդ հորիզոնականը։ Օտտավայում հանցագործության մակարդակը 29 %-ով ցածր է Կանադայի ազգային ցուցանիշից։ 2010 թվականին մայրաքաղաքը այդ ցուցակում զբաղեցրել է 74-րդ հորիզոնականը։ Այդ ժամանակ Օտտավայում հանցագործությունների ընդհանուր ցուցանիշը 26 %-ով ցածր է եղել Կանադայի ազգային ցուցանիշից[152]։ Աշխարհի 50 ամենաանվտանգ խոշոր քաղաքների և մայրաքաղաքների ցանկում, որը 2011 թվականին կազմվել էր Mercer հետազոտական ընկերության կողմից, Օտտավան կիսել է 17-րդ տեղը՝ կանադական 4 քաղաքների և Ամստերդամի հետ միասին[153]։ 2016 թվականին տեղի ունեցած հարցումների համաձայն, կանադացիների 72 %-ը Օտտավան անվանել է անվտանգ կամ շատ անվտանգ քաղաք, որը լավագույն ցուցանիշն է կանադական բոլոր քաղաքների մեջ։ Վերջինս ներառվել է 2015 թվականին հրապարակված հանցագործությունների լրջության ինդեքսի մեջ։ Ինդեքսի տվյալների համաձայն, ամենաանվտանգ քաղաքների շարքում Օտտավան զբաղեցրել է երրորդ հորիզոնականը՝ Տորոնտոյից և Քվեբեկից հետո[154]։

    Համաձայն Օտտավայի ոստիկանական ծառայության կողմից հրապարակված վիճակագրության, 2011-2013 թվականներին գրեթե մեկ միլիոնանոց քաղաքում տարեկան իրականացվել է միջինում 10 սպանություն, մոտ 70 առևանգում և գողության 650 դեպք։ Տարեկան միջինում առևանգվել է 1120 ավտոմեքենա, գրանցվել են մարիխուաննայի հետ կապված մոտ 1000 իրավախախտումներ և ավելի քան երեք անգամ քիչ իրավախախտումներ, որոնք կապված են կոկայինի հետ[155]։ 2014 և 2015 թվականներին հանցագործությունների տարբեր տեսակների ցուցանիշները կայուն նվազման միտում են արձանագրել[156], սակայն 2016 թվականին ավելացել է ինչպես հանցագործությունների ընդհանուր թվաքանակը, այնպես էլ բռնությունների, սպանությունների, հարձակումների և բռնաբարությունների ընդհանուր ցուցանիշները[157]։

    Օտտավայում հանցագործությունների վիճակագրություն
    Հանցագործություն 2015 թվական[ծնթ. 1] 100 000 բնակչի կտրվածքով 2012—2016 թվականների միջին կտրվածք[159] 2016 թվական 100 000 բնակչի կտրվածքով
    Անձի նկատմամբ հանցագործություններ
    Սպանություն 7 0,7 12 25 2,6
    Մահափորձ 13 1,4 9 9 0,9
    Առևանգում 90 9,4 80 93 9,6
    Գողություն 518 53,9 530 434 44,8
    Սեփականության իրավունքի նկատմամբ հանցագործություններ
    Կողոպուտ 2238 232,9 2389 2678 276,5
    Տրանսպորտային միջոցների հափշտակում 818 85,1 905 785 81,0
    Այրվածքներ 96 10,0 120 110 11,4
    Այլ հանցագործություններ
    Թմրանյութերի վաճառք 223 23,2 220 167 17,2
    Թմրանյութերի պատրաստում 10 1,0 17 17 1,8
    Մարմնավաճառություն 28 2,9 30 18 1,9
    1. ↑ 2016 թվականի ցուցանիշների վերաբերյալ զեկույցից[158]

     

    Մշակույթ և հասարակություն խմբագրել

    Ճարտարապետություն և այգիներ խմբագրել

     
    Օտտավայի հին բանտը (այժմ հյուրանոց է)

    Ճարտարապետական հուշարձաններ խմբագրել

    Ինչպես Հարավային կիսագտնդի քաղաքների մեծամասնություն, Օնտարիոն նույնպես, երիտասարդ քաղաք է և չունի մեծ քանաքով ճարտարապետական հուշարձաններ։ Քաղաքի ամենահին կառույցը Բայթաունի թանգարանն է, որը գտնվում է 1826 թվականին կառուցված նախկին ռազմական պահեստում՝ Ռիդո ջրանցքին ստորին ջրարգելակների մոտ։ Պատմական արժեք են նաև ներկայացնում 19-րդ դարի կեսերին Սենտ Պատրիկ սթրիթի վրա կառուցված տները։ Դրանց թվին են պատկանում Նոտր Դամի բազիլիկը (1842-1863 թվականներ, սկզբում կառուցվել է նեոկլասիցիզմ ոճով, ապա ավարտվել՝ նեոգոթիկական ոճով[160]) և բնակելի տներ, որոնք պատկանել են հյուսնի և բժշկի[161]։

    Օտտավայի առաջին շրջաններից մեկում՝ Սենդի Հիլում կան մի շարք հին շինություններ։ Այս շինություններից է Ուիլիամ Մաքդուգալի՝ Կանադական համադաշնության հայրերից մեկի տունը, Օտտավայի քաղաքապետ Ջորջ Բայրոն Լայոնա Ֆելոուզի տունը, Կանադայի վերին ատյանի դատարանի հիմնադիր Տելեֆոր Ֆուրնիեի տունը[161] և Կանադայի վարչապետներ Վիլֆրիդ Լուրիեի և Մաքենզի Քինգի տները[162]։

    Պատմական հետաքրքրություն են ներկայացնում Օտտավայի մի շարք եկեղեցիներ և տաճարներ՝ Սուրբ Բրիգիդի նեոհռոմեական եկեղեցին (19-րդ դարի վերջ, այժմ՝ իռլանդականադական բնակության կենտրոնում)[163], սուրբ նահատակ Ալբանի նեոգոթական եկեղեցին (19-րդ դարի երրորդ քառորդ)[164] և Սուրբ երրորդության միավորված նեոգոթական եկեղեցին նախկին թաունշիփ Ռիդոյում[165]։ 19-րդ դարում Կանադայում տարածված նեոգոթական ոճը ներկայացված է նաև պառլամենտի համալիրով (ճարտարապետներ՝ Տ․ Ֆուլլեր, Չ․ Ջոնս, այրվել է 1916 թվականին և վերակառուցվել 1919-1927 թվականներին ճարտարապետներ Ջ․ Պիրսոնի և Օ․ Մարշանի կողմից)։

    Օտտավայի պատմական հուշարձաններին են պատկանում նաև Լանժևենի բլոկը, որը Կանադայի վարչապետի բնակավայրն է (կառուցվել է 1880-ականներին, պարտարապետ Թոմաս Ֆուլլեր), Կարլտոնք շրջանի առաջին բանտը, որը կառուցվել է 1860-ականներին իտալական ոճով և ներկայումս երիտասարդական հոսթել է[166] և Համադաշնության շենքը, որը կառուցվել է Շատո ոճով 20-րդ դարի սկզբում՝ պառլամենտից արևմուտք[167]։

     
    Տիպիկ մասնավոր կառույց Օլդ Օտտավա Սաութ շրջանում

    Բնակելի ճարտարապետություն խմբագրել

    Ի տարբերություն նեոգոթիկական և նեոդասական հազվագյուտ ճարտարապետական կառույցների, Օտտավայի բնակելի տները մինչև 19-րդ դարի 60-ական թվականները մեծ մասամբ փայտյա էին[168]։ Ամենատարածվածը իտալական ոճն էր երկթեք տանիքով, իսկ ավելի հարուստ թաղամասերում, օրինակ՝ Սենտերթաունում և Սենդի Հիլում՝ այսպես կոչված Աննա թագուհու ոճը (անգլիական բարոկկոն), տանիքների անհարթ գծով, բուխարու մեծ պաճուճազարդ խողովակներով հաճախ աշտարակիկներով և էրկերներով՝ փորագրված ծածկապատշգամբներով[169]։

    20-րդ դարում հողերի թանկացման հետևանքով՝ մեծ բնակելի տներին փոխարինելու եկան ավելի համեստ չափերով տները, շատ հաճախ թաունհաուսների տեսքով։ Այս շրջանի բնակելի տների տարածված հիմնական բնորոշ գիծը մանսարդային երկթեք տանիքն էր։ Այս ոճով է կառուցվել Գլիբը և Հարավային Օտտավան, այն դեպքում, երբ Ռոկլիֆում տարածավծ էր լժետյուդորովյան ոճը, որը բնորոշ էր եվրոպական ֆախվերքին[170]։ 20-րդ դարի առաջին կեսին Օտտավայի բնակելի ճարտարապետության մեջ փոփոխվում են տարբեր ոճեր՝ բոզարը իր դասական սյուներով, վերնաճակատներով և անտաբլեմենտներով[171], պրերի ոճը իր կախվող քիվերով և զարդերի բացակայությամբ, որը տարածվել է գլխավորապես Ռայտի աշակերտ Ֆրենսիս Սալիվանը[172][171] և էկլետիկ ար-դեկոն, որը առաջին հերթին բնութագրվում է բազմաբնակարան շենքերով[173]։

    Օտտավայի շրջակայքում գտնվում են առաջին հերթին առանձնատներ և ֆերմերային տներ։ Բարձրահարկ շենքերը, որոնք հայտնվեցին 1962 թվականից[174], սկզբնական շրջանում միանման էին, մերկ կղմինդրային և բետոնե ճակատամասերով, բայց ժամանակի ընթացքում ոճերի բազմազանություն ստացան։ Օտտավայի ամենաբարձր բնակելի շինությունը (երրորդ ամենաբարձր շինությունը) 2004 թվականին կառուցված 33 հարկանի Minto Metropole-ն է, որի բարձրությունը 108 մ է, նախագծվում է կառուցել 42 և 36 հարկեր ունեցող երկնաքերեր[175]։

    Մոնումենտալ քանդակներ խմբագրել

     
    Օսկար Փիթերսոնի արձանը Օտտավայի Արվեստի ազգային կենտրոնի մոտ, Էլգին սթրիթ

    Օտտավայում մոնումենտալ քանդակները ներկայացված են մի շարք հասարակական զբոսայգիներում, քաղաքի կենտրոնի հրապարակներում և փողոցներում։ Մոնումենտալ քանդակագործության ամենահայտնի գործը Կանադայի ազգային ռազմական հուշարձանն է, որը հայտնի է նաև որպես «Պատասխան» (անգլ.՝ Response) և գտնվում է Համադաշնության հրապարակում՝ Պառլամենտային բլրի կողքին։ Հուշարձանը նվիրված է այն կանադացիներին, որոնք զոհվել են Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմների և Կորեական պատերազմի ժամանակ։ 2000 թվականին այս հուշարձանային համալիրի մասը կազմեց նաև ԱՆհայտ զինվորի գերեզմանը, իսկ 2006 թվականին Համադաշնության հրապարակի հյուսիսային հատվածում բացվեց Հերոսների հուշարձանը (անգլ.՝ Valiants Memorial), որը նվիրված է այն 14 անձանց, որոնք հետք են թողել Կանադայի ռազմական պատմության մեջ[176]։ Համադաշնության այգու հարևանությամբ տեղակայված են հուշարձաններ նվիրված այն կանադացի մարտիկներին, որոնք մահացել են Անգլո֊բուրական և Կորեական պատերազմի ժամանակ։ Պետք է նաև նշել Պառլամենտական բլրի ոստիկանական[177], Կանադական թագավորական ռազմածովային նավատորմի (գտնվում է Օտտավա գետի ափին՝ Պորտաժ կամրջի մոտ), BBC Բրիտանական ընկերության, հումանիտար օգնության ծառայողների (երկուսն էլ Սասեքս դրեյվում) և կանադական խաղաղասիրական ուժերի (Մեյջորս Հիլի մոտ) հուշարձանները[178]։ 2012 թվականին Լեբրետոն Ֆլետսի վրա բացվել է հրշեջների ազգային հուշարձանը[179]։

    Պառլամենտական բլրի հուշարձանների համալիրը, բացի ոստիկանության հուշարձանից, ներառում է նաև Վիկտորիա և Եղիսաբեթ II թագուհիների արձանները, Կանադական կոնֆեդերացիայի մի շարջ հայրերին և Կանադայի կառավարության նշանակալի անձանց նվիրված հուշարձաններ, ինչպես նաև «Հայտնի հնգյակի» հուշարձանները, որը նվիրված է կանանց իրավունքների շարժման գործիչներին[177]։

    Օտտավայի կենտրոնում են գտնվում մի շարք այլ հուշարձաններ և քանդակային կոմպոզիցիաներ։ Մեյջորս Հիլ այգում է գտնվում քաղաքի հիմնադրի՝ գնդապետ Բայի արձանը, իսկ Նեպին Պոյնտում, Կանադայի ազգային պատկերասրահի մոտ՝ Նոր Ֆրանսիայի առաջին նահանգապետ Սամուել դե Շամպլենի հուշարձանը։ Բրոնե արձան ունեն հայտնի երաժիշտ Օսկար Պիտերսոնը, որը գտնվում է Արվեստների ազգային կենտրոնի մոտ և քաղցկեղային հիվանդությունների դեմ պայքարի ջատագով Թերրի Ֆոքսը։ Օտտավայի ամենահայտնի քանդակներից մեկը սարդի ինը մետրանոց «Մայրիկ» (ֆր.՝ Maman) արձանն է, որը գտնվում է Կանադայի ազգային պատկերասրահի դիմացը։ Մի քանի այլ հետաքրքիր գործեր են տեղակայված Վելինգթոն սթրիթում և հետնիոտային Սպարքս սթրիթում։

     
    Աշունը Մեյջորս Հիլ այգում

    Զբոսայգիներ խմբագրել

    Օտտավայի մունիցիպալ սահմաններում են գտնվում ավելի քան 1000 զբոսայգիներ և 650 բաց կանաչ տարածություններ (այդ թվում բեյսբոլի, կրիկետի և ֆուտբոլի խաղադաշտեր)[180]։ Այգիների չափերը տարբեր են Կանաչ գոտուց՝ քաղաքը տարածքը գրավող հսկայական անտառային տարածքից մինչև տեղական փոքր տարածքներ։ Ազգային մայրաքաղաքային հանձնաժողովը իր կայքում բոլոր այգիներից առանձնացնում է Կոմիսարի այգին՝ կակաչների ծաղկաթմբերով, Համադաշնության, Մեյջորս Հիլի և Լեբրետոն Ֆլեթսի այգին երը, որոնք գետի օնտարիական հատվածի խոշոր միջոցառումների անցկացման վայրերն են, Ժակ Կարտիեի այգին նույն գործառույթն իրականացնում է Գատինոյում։ Կայքն առանձնացնում է նաև բնության և համայնապատկերային Հոգս Բեք, Ռիդո Ֆոլս և Նեպի Փոյնթ այգիները, ինչպես նաև մեծ հասարակական զբոսայգիները Լիմի լճի մոտ և Վինսենթ Մասսի այգին[181]։ Ազգային պատմական ժառանգության օբյեկտների ցանկի մեջ է մտնում եվրոպական տիպի ցանկապատված Մեյփլլոուն այգին՝ Վեսթբորո Վիլլիջ շրջանում[182]։

    Թանգարաններ և գեղարվեստական պատկերասրահներ խմբագրել

     
    Կանադայի բնության թանգարան

    Ազգային մայրաքաղաքային և Օտտավայի քաղաքապետարանի պաշտոնական կայքերը ներկայացնում են ազգային թանգարանների ցանկը, որոնք կարող են այցելել քաղաքի բնակիչներն ու զբոսաշրջիկները.

     
    «Մայրիկ» քանդակը Կանադայի ազգային պատկերասրահի դիմաց

    Հարևան Գատինոյում է տեղակայված Կանադական պատմության թանգարանը (նախկինում՝ Կանադայի քաղաքակրթության թանգարան), որն ավանդաբար մտնում է Օտտավայի թանգարանների համակարգի մեջ։ Պատմության թանգարանի տարածքում կան ազգային մակարդակի երկու ցուցադրություններ՝ Կանադայի փոստի թանգարանը և Կանադայի մանկական թանգարանը։ Հատուկ զբոսաշրջիկների համար նախատեսված է ընտանեկան տոմս, որը թույլ է տալիս այցելել 9 թանգարան՝ ներառյալ պատմության, բնության, գիտության ու տեխնիկայի, օդագնացության ու տիեզերքի, ռազմական թանգարաններ, դրամատուն և Վիլֆրիդի տուն-թանգարան. այն 20-տոկոսանոց զեղչ է տրամադրում 1 շաբաթվա ընթացքում Արվեստի ազգային կենտրոն այցելելու դեպքում։ 2012 թվականի սկզբին տոմսի արժեքը կազմել է 35 դոլար մեկ մարդու համար և 85 դոլար ընտանիքի համար[183]։ Քաղաքի մշտական բնակիչները Օտտավայի հանրային գրադարանի միջոցով կարող են պատվիրել եռօրյա և յոթօրյա անվճար տոմսեր ինչպես ազգային թանգարաններ, այնպես էլ Օտտավայի թանգարանային ցանցի թանգարաններ այցելության համար[184]։

    Առանձին հետաքրքրություն են ներկայացնում տեղական թանգարանները, որոնք միավորված են Օտտավայի թանգարանային ցանցի հովանու ներքո։ Դրանց թվում են Բայթաունի թանգարանը, որը տեղակայված է Ռիդո ջրանցքի ներքին ջրարգելակների մոտ գտնվող շենքում, որ կառուցել է Թոմաս Մաքեյը, Բիլինգսի առանձնատուն-թանգարանը, որը Օտտավայում պահպանված ամենահին բնակելի տունն է, Պինիս Փոյնթի առանձնատունը Օտտավա գետի ափին քաղաքի արևմտյան մասում. այն 19-րդ դարի առաջին քառորդի շինություն է։ Դիֆենբունկերը սառը պատերազմի թանգարան է, որտեղ ձևավորել են կառավարական ստորգետնյա փախստարաններ Օտտավայի Կարպե արվարձանում, իսկ Վանիե պարկ-թանգարանը Հյուսիսային Ամերիկայում շաքարեղեգի քաղաքային միակ պլանտացիան է[185]։ Տեղական թանգարաններից է 19-րդ դարի 60-ական թվականներին կառուցված Ուոթսոնի ջրաղացը Ռիդո գետի վրա Մանոտիկ հարավային շրջանում[186]։ Ազգային մայրաքաղաքային ընկերության կողմից առաջարկված թանգարաններից է Կանադայի 10-րդ վարչապետ Ուիլյամ Մաքենզի Քինգի տուն-թանգարանը, որ գտնվում է Գատինո պարկի խորքում[187]։

    Թատրոններ և համերգասրահներ խմբագրել

    Օտտավայի թատերական ու համերգային գլխավոր հարթակը 1969 թվականից համարվում է Արվեստի ազգային կենտրոնը։ Համալիրի գլխավոր սրահը՝ Սաութհեմ հոլը, նախատեսված է 2.300 հանդիսատեսի համար, իսկ թատերասրահը ներառում է 897 տեղ։ Ազգային կենտրոնի բեմերում իրենց թատերաշրջանն են անցկացնում անգլիական ու ֆրանսիական դրամատիկական թատրոնները, բալետի թատրոնը և Արվեստի ազգային կենտրոնի սիմֆոնիկ նվագախումբը, որը 1998 թվականին ղեկավարել է նշանավոր երաժիշտ Պինխաս Ցուկերմանը։ Բացի դրանից՝ կենտրոնն իր բեմերը տրամադրում է վարիետեների և բրոդվեյյան մյուզիքլների բեմադրությունների, ինչպես նաև փառատոնային միջոցառումների համար[188]։ Արվեստի ազգային կենտրոնում իր բեմադրություններն է ներկայացրել նաև «Լիրի օպերա» օպերային թատերախումբը, որը փակվել է 2015 թվականին[189]։

    Օտտավայի դրամատիկ թատրոններից են.

    • Օտտավայի Փոքր թատրոնը (անգլ.՝ Ottawa Little Theatre) - Կանադայում ամենահին գործող թատրոնն է, որ աշխատում է 1913 թվականից։ Թատրոնի սիրողական թատերախումբը տարեկան բեմադրում է ութ ներկայացում, որոնցից յուրաքանչյուրը խաղացվում է 18 անգամ։ Ամառային շրջանում թատրոնի բեմը՝ 510 հանդիսատեսի համար նախատեսված, տրամադրվում է մյուզիքլների բեմադրությանը։ Փոքր թատրոնի հովանու ներքո կազմակերպվում է դրամատուրգների հանրաճանաչ կանադական մրցույթը, որին մասնակցում են մեկ գործողությամբ պիեսներ[190]։
    • Կանադական մեծ թատերախումբ (անգլ.՝ Great Canadian Theatre Company), հիմնադրվել է 1975 թվականին Կարլթոնի համալսարանի ուսանողների ու դասախոսների ջանքերով, իսկ 2007 թվականից մշտապես հանդես է գալիս Օտտավայի Հինթոնբերգ շրջանում գտնվող Իրվինգ Գրինբերգի Թատերական կենտրոնում (նախատեսված է 262 հանդիսատեսի համար)[191]։
     
    Իրվինգ Գրինբերգի թատերական կենտրոն

    Համերգային ու թատերական այլ հարթակներից են Կանադայի Թայր կենտրոնը, որտեղ անցկացվում են ավելի խոշոր շոուներ, Սենթերփոյնթի թատրոնը Նեպինում՝ նախատեսված 1.000 հանդիսատեսի համար, և Կամբերլենդի քաղաքապետարանի թատրոնը։ Քաղաքի կենտրոնում գտնվող դատարանի հին շենքում՝ Arts Court քաղաքային մշակութային կենտրոնը տարածք է տրամադրում թատրոնին, քաղաքային պատկերասրահին, պարային ու երաժշտական ստուդիաներին՝ ներառյալ ժամանակակից պարի առաջատար կոլեկտիվին՝ Le Groupe Dance Lab-ին։ Կանատի թատրոնը իր բեմադրությունները ներկայացնում է Ռոն Մասլինի դրամայի տանը (անգլ.՝ Ron Maslin Playhouse), իսկ ֆրանսախոս թատերական արվեստը Օտտավայում ներկայանում է La Nouvelle Scène-ում՝ Բայվորդ շուկայի շրջանում[5][192][193]։ 2011-2012 թվականներին Գլադսթոնի թատրոնում երեք թատերախմբերի ջանքերով ներկայացվել են ութ տարբեր պիեսներ[194]։

    Ոչ պաշտոնական երաժշտական հարթակները, որոնք տրամադրվում են ռոք երաժիշտներին ու ջազբենդերին, բազմաթիվ ակումբներն են, ռեստորանները և փաբերը։ Օտտավայի զբոսաշրջության բաժանմունքը դրանցից առանձնացնում է Բայորդ շուկայի շրջանում գտնվող Fat Tuesday’s-ը, որտեղ կազմակերպվում են դաշնամուրային մրցություններ, և Zaphod Beeblebrox, Barrymore’s Music Hall սրահները Բենք սթրիթում։ Առաջարկվող տեղերից են նաև Le Petit Chicago և Café aux 4 jeudis հաստատությունները գետի քվեբեկյան ափի Պրոմենադ դյու Պորտաժում, որտեղ կազմակերպվում են կենդանի համերգներ[195]։ 2003 թվականից Օտտավայում ի հայտ են եկել հաջողակ հեղինակների ու կատարողների խմբեր, որոնցից է Fiftymen քանթրի խումբը. այն արժանացել է Ջունո մրցանակի լավագույն բլյուզ ալբոմի համար[196]։ Սակայն տեղի երաժշտոթյան զարգացումը խոչընդոտում է այն հանգամանքը, որ ակումբների մեծ մասը հետաքրքրված չէ սկսնակ կատարողներով ու կոլեկտիվներով, իսկ շատերն ընդհանրապես հրաժարվել են կենդանի երաժշտությունից[197]։

    Գրադարաններ խմբագրել

     
    Օտտավայի հանրային գրադարանի գլխավոր մասնաշենքը

    Օտտավայի հանրային գրադարանը հիմնադրվել է 1906 թվականին՝ ամերիկացի բարերար Էնդրյու Կարնեգիի նվիրատվությամբ[198]։ Այն ընթերցողներին առաջարկում է նյութեր ոչ միայն Կանադայի ազգային լեզուներով, այլև այլ լեզուներով նույնպես[199]։ Գրադարանի հավաքածուն ներառում է 2,4 միլիոն գիրք և ծառայություններ է մատուցում քաղաքի ավելի քան 30 բաժանմունքներում[200]։ Բացի մշտական բաժանմունքներից, գրադարանն ունի նաև երկու «գրքամեքենա» ավտոբուսներ (անգլ.՝ bookmobile), որոնք սպասարկում են քաղաքի ավելի քան 20 շրջանի։ Այսպիսի յուրաքանչյուր շրջան ավտոբուսն այցելում է ամեն շաբաթ։ Ավտոբուսները ընթերցողներին ապահովում են պատվիրված համացանցային նյոթերով, գրքերի, պարբերականների, աուդիո և վիդեո նյոթերի հավաքածուներով[201]։ Ընթերցողները կարող են գրքեր վերցնել և հանձնել բաժանմունքներից ցանկացածում։ Գրադարանի ինտերնետային կայքը թույլ է տալիս ընթերցողներին անմիջապես բեռնել էլեկտրոնային գրքեր, աուդիոգրքեր և երաժշտություն։ Գրադարանում ցանկացած ընթերցող կարող է ստանալ ընթերցողի քարտ, որը թույլ է տալիս օգտագործել նաև մի շարք գիտական ամսագրերի ֆոնդերը։ Գրադարանի այցելուները կարող են նաև պատվիրել քաղաքային թանգարանների և Օտտավա Գատինոյի պատկերասրահների, հարևան Ռենֆրու շրջանի թանգարանների, Օտտավայի և Գատինոյի դահուկային ակումբներին անվճար բաժանորդագրություններ[184]։

    Բացի Օտտավայի հանրային գրադարանից քաղաքում գործում են նաև՝

    • Պառլամենտական բլրի Պառլամենտական գրադարանը
    • Կանադայի ազգային գրադարանը և արխիվը[202]
    • Կանադայի ազգային գիտահետազոտական խորհրդի գրադարան[203]
    • Բուհերի և միջնակարգ կրթության հաստատատությունների գրադարաններ

    Փառատոններ խմբագրել

     
    Կակաչների փառատոնը Դոու լճի մոտ

    Օտտավան որպես Կանադայի մայրաքաղաք ժամանակի ընթացքում դարձել է մի շարք ազգային և միջազգային մշակութային փառատոնների և միջոցառումների անցկացման վայր։ 60 տարիների ընթացքում Օտտավայում մայիսի կեսին անցկացվում է Կանադական կակաչների փառատոնը։ Այս ավանդույթը սկսել է 1945 թվականին, երբ Նիդերլանդների թագաժառանգը՝ արքայադուստ Յուլիանան կանադական մայրաքաղաքին պարգևեց կակաչի հարյուր հազար սոխուկ՝ երախտապարտ լինելով Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում ընձեռած ապաստարանի համար։ Ներկայումս փառատոնի շրջանակներում ցանկվում են կակաչների 50 սորտի ավելի քան միլիոն սոխուկ, որոնցից 300 հազարը կենտրոնանում են Կոմիսարի այգում՝ Դոու լճի մոտ[204]։ 1976 թվականից Օտտավայում անցկացվում է Անիմացիոն ֆիլմի միջազգային փառատոնը, որը երկրորդ ամենամեծն է աշխարհում, իսկ երկու տարին մեկ անգամ՝ Կանադական պարի փառատոնը[61]։

    Ամռանը քաղաքում անցկացվում է նաև ջազի փառատոնը (առաջին անգամ անցկացվել է 1980 թվականին), Օտտավական Բլյուֆեսթը (բլյուզի փառատոն), Կամերային երաժշտության միջազգային փառատոնը (աշխարհի ամենամեծ կամերային երաժշտության փառատոնը)[205] և Ֆոլկ երաժշտության օտտավական փառատոնը (վերջին երեքը սկսել են անցկացվել 1994 թվականին)[206]։ 2008 թվականից Օտտավայում անցկացվում է նաև Ռիդո ջրանցքի փառատոնը, որը նվիրված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ֊ի աշխարհի ժառանգության այս օբյեկտին[207]։ Ազգային մայրաքաղաքային շրջանի ամառային փառատոնները ներառում են նաև Գատինոյի երկու խոշոր փառատոններ՝ «Լույսի ձայներ» հրավառության փառատոնը, որը սովորաբար անցկացվում է կազինո Լակ Լիմիում[208] և մոնգոլֆիերների փառատոնը, որը անցկացվում է 1988 թվականից ամեն տարի օգոստոսի վերջին օրերին և սեպտեմբերի առաջին ոչ աշխատանքային օրերին[209]։

    Օտտավայի ձմեռային սեզոնի կարևոր իրադարձություններից է Վինթերլյուդիան՝ փառատոն, որը անցկացվում է ձմռան երկորդ կեսին Ռիդո ջրանցքի վրա, որը այդ ընթացքում վերածվում է աշխարհի ամենաերկար բնական սահադաշտերից մեկին և Գատինոյի Ժակ Կարտյեի այգում։ Վինթերլյուդիան անցկացվում է 1979 թվականից՝ Ազգային մայրաքաղաքային հանձնախմբի կողմից և ներառում է ձնային և սառցային քանդակների մրցույթներ և հյուսիսամերիկյան ամենամեծ ձմեռային զվարճանքների այգին[210]։

    Զանգվածային լրատվական միջոցներ խմբագրել

    Օտտավայում լույս տեսնող թերթերը տարածվում են ամբողջ ազգային մայրաքաղաքային շրջանում։ Օտտավա Գատինոյի ամենախոշոր պարբերականներն են The Ottawa Citizen֊ը և The Ottawa Sun֊ը, ինչպես նաև ֆրանսալեզու Le Droit֊ն։ Քաղաքում տարածված են նաև անվճար թերթեր Metro֊ն ու 24 Hours֊ը։ Ազգային մայրաքաղաքային շրջանում հրատարակվող շաբաթաթերթերը և ամսաթերթերը ներառում են[211]՝

    • գործնական Ottawa Business Journal֊ը
    • The Hill Times, որը ներկայացնում է պառլամենտի և կառավարության գործունեությունը և այլ քաղաքական թեմաները
    • Ottawa Star
    • Capital Xtra! (տեղի ԼԳԲՏ համայնքի թերթը)
    • Voir֊ի տեղական տարբերակներ և The Epoch Times[69]

    1993-2012 թվականներին ճանաչված էր նաև Ottawa XPress֊ի գունավոր հրատարակությունը, որը մեծ մասամբ ներկայացնում էր մշակութային կյանքը։ Պարբերականը փակվել է 2012 թվականի մայիսին[212]։

    Տարբեր տեղական պարբերականներ են լույս տեսնում նաև շրջանների մակարդակով, սեփական պարբերականներ ունեն Օտտավայի համալսարանը, Կարլթոնի համալսարանը, Ալգոնկին քոլեջը և այլն[211]։

    Օտտավայում է գտնվում է CTV Ottawa հեռուստատեսությունը և տեղական նորությունների CBC ալիքը[213] և ավելի քան 35 ռադիոալիքներ։ Սեփական ռադիոալիքներ ունեն նաև քաղաքի երեք խոշոր համալսարանները, որոշ հաղորդումներ վարվում են ֆրանսերենով[214]։

    Սպորտ խմբագրել

     
    Օտտավայի Կանադիեն Թայըր կենտրոնը
     
    «Թի դի փլեյս Արենա»՝ «Օտտավա 67» հոկեյի երիտասարդական ակումբի տնային մարզադաշտը։
    Հիմնական հոդված՝ Սպորտը Օտտավայում

    Օտտավայում ամենազարգացած սպորտի տեսակն է տափօղակով հոկեյը։ «Օտտավա սենաթորզ» խումբը 1903-1927 թվականներին 11 անգամ հաղթել է Սթենլիի գավաթը, որը հոկեյում ամենահեղինակավոր մրցանակն է։ Խումբը սակայն սնանկացել է 1934 թվականին և վերստեղծվել 1992֊ին․ այդ ժամանակվանից լավագույն արդյունքը եղել է Սթենլիի գավաթի եզրափակիչին անցնելը 2007 թվականին։ Օտտավական խմբերը նաև մասնակցել են Հոկեյի համաշխարհային միավորման երկու սեզոններին։ Օտտավայի սիրողական ակումբներից ամենաուժեղը «Օտտավա Սիքսթի Սևենս»֊ն է և Գատինոն ներկայացնող «Գատինո Օլիմպիքս»֊ը։ Երկուսն էլ մտնում են Հոկեյի կանդական լիգայի կազմի մեջ։ Սիքսթի Սևենսը ՀԿԼ֊ի գլխավոր մրցանակի՝ Մեմորիալ գավաթի կրկնակի չեմպիոններ են[215]։ Օտտավայի ամենամեծ սառցային արենան՝ «Կանադիեն Թայներ Ցենտր» սպորտկենտրոնը, բացվել է 1996 թվականին և մեծությամբ երկրորդ սառցե արենայի՝ «Թի֊դի Պլեյս Արենա»֊ի հետ ընդունել է 2009 թվականի աշխարհի երիտասարդական առաջնությունը[216]։ «Թի֊դի Պլեյս Արենա»֊ում է անցկացվել նաև հոկեյի կանանց աշխարհի առաջին չեմպիոնատը[217]։

    «Օտտավա Ռաֆ Ռեյդերս» ակումբը մայրաքաղաքը ներկայացրել է կանադական ֆուտբոլի մրցաշարերում՝ ավելի քան հարյուր տարիների ընթացքում՝ 1876-1996: «Ռաֆ Ռեյդերսն» իր գոյության տարիներին ինն անգամ դարձել է Գրեյի գավաթակիր (վերջին անգամ 1976 թվականին[218]։ Մեկ այլ ակումբ՝ «Օտտավա Ռենեգեյսը»֊ը մայրաքաղաքը ներկայացրել է Կանադական ֆուտբոլի լիգայում 2002-2005 թվականներին։ Այս խմբերը խաղացել են քաղաքի ամենամեծ բաց մարզադահլիճում՝ «Թի֊դի Պլեյս Սթեդիում»֊ում, որը հյուրընկալել է նաև 2007 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի երիտասարդական մրցաշարը[219]։ 2014 թվականին մարզադահլիճի վերանորոգումից հետո մայրաքաղաքում նորից կազմավորվեց «Օտտավա Ռեյնբլեքը»[220], որը արդեն 2016 թվականին դարձավ Գրեյի գավաթակիր[221]։

    20-րդ դարի ընթացքում Օտտավայում գործել են բեյսբոլային և ֆուտբոլային մի շարք ակումբներ։ Քաղաքում տարածված է կանանց ֆուտբոլը։ Վերջինիսի մինչև 2014 թվականի ամենաուժեղ ներկայացուցիչը եղել է «Օտտավա Ֆյուրի» ակումբը։ 2014 թվականից «Օտտավա Ֆյուրի» տղամարդկանց ֆուտբոլային ակումբը միացել է ընդլայնվող Հյուսիսամերիկյան ֆուտբոլային լիգային, որն իր նշանակությամբ և մակարդակով երկրորդն է Հյուսիսային Ամերիկայում[222]։ Այնուհետև տեղափոխվել է United Soccer League[223]։ Պրոֆեսիոնալ բասկետբոլի բացակայության պայմաններում, Օտտավայի առաջատար բասկետբոլային ակումբը համարվում է Կարլթոնի համալսարանի «Կարլթոն Ռեյվենզ» ակումբը, որը 2003-2015 թվականներին 11 անգամ հաղթել է Կանադայի տղամարդականց ուսանողական առաջնությունը։ Ընդ որում, այս ակումբը դարձել է առաջնության պատմության ամենատիտղոսակիր ակումբը[224]։ Քաղաքում գործում են նաև կյոռլինգի և գոլֆի ակումբներ։

    Սպորտային մյուս խոշոր սպորտային իրադարձությունների շարքում, որոնք տեղի են ունեցել Օտտավայում, կարելի է առանձնացնել 4-րդ Ֆրանկոֆոնյան խաղերը, որոնք տեղի են ունեցել 2001 թվականին։ Առաջնության որոշ հանդիպումներ տեղի են ունեցել նաև Գատինոյում։ Առաջնությանը մասնակցել են 51 երկրների և շրջանների 2300 մարզիկներ։ Ընդորում, Կանադան ներկայացված է եղել 2 հավաքականներով՝ Կանադայի և Քվեբեքի[5][225]։

    Ռեստորաններ, բարեր և սրճարաններ խմբագրել

    Օտտավայի ոչ պաշտոնական այցեքարտն են համարվում Bridgehead սրճարանների ցանցը, որոնցից առաջինը հիմնվել է 1980-ականներին Տորոնտոյում և ապա ամբողջությամբ տեղափոխվել Օնտարիո։ Bridgehead սրճարանը XPress շաբաթաթերթի հարցումների արդյունքում բազմիցս ճանաչվել է որպես լավագույնը Օտտավայում։ Մեկ այլ ռեստորանների տեղական ցանց՝ The Works֊ը, նույն հարցումների արդյունքներով ճանաչվել է որպես «լավագույն համբուրգերանոց»[226]։

    Մեծ քանակով յուրատեսակ ռեստորաններ գտնվում Բայուորդ շուկայում[9]։ Համաձայն Frommer's Ottawa զբոսաշրջային ուղեցույցի, այս շրջանում են գտնվում քաղաքի կանադական, իտալական, ասիական, արագ սննդի և խառը տիպի լավագույն ռեստորանները[9])։ Այդ ռեստորանները գտնվում են Էլգին սթրիթում, Բենք սթրիթում, Փրեսթոն սթրիթում («Փոքր Իտալիա»), ինչպես նաև Սփարքս սթրիթում և Սոմերսեթ սթրիթում։ Վերջինիս վրա է գտնվում Օտտավայի Չայնաթաունը (Չինական թաղամասը)։ Նախկինում իրենց հաստատություններով հայտնի է եղել նաև Ռիդո սթրիթը։ Սակայն վերջինս գնալով կորցնում է իր նշանակությունը՝ փողոցի արևմտյան հատվածի արտաքին տեսքի վատթարացման հետևանքով։

    Քույր քաղաքներ խմբագրել

    Օտտավայի քույր քաղաքների շարքում են՝

    Օտտավան արվեստում և զանգվածային մշակույթում խմբագրել

    Գրականություն խմբագրել

    Օտտավայում են տեղի ունենում գրող Արթուր Հեյլիի «Քո բարձունքներում» վեպի գործողությունները։ Վերջինս հրատարակվել է 1962 թվականին[230]։

    Ֆիլմեր խմբագրել

    • «Երկաթե վարագույր», 1948 թվական
    • «Հետախուզում գործողություն», 1954 թվական
    • Ճանապարհ դեպի Օտտավա անգլ.՝ A Passage to Ottawa, 2002 թվական
    • Լիվերպուլ

    Օտտավայում նկարահանվել են այնպիսի ֆիլմեր, ինչպիսիք են «Բեթմեն և Ռոբին» (1997), «Վախի գինը» (2002), «Վրեժի ուղին» (2011)[231], «Պենտհաուս դեպի հյուսիս»[232]։ Քաղաքում է գտնվում Zed Filmworks կինոընկերության ստուդիաներից մեկը[233]։

    Ծանոթագրություններ խմբագրել

    1. ↑ 1,0 1,1 https://www.hilltimes.com/2018/01/29/130889
    2. ↑ Ударение согласно Словарю имён собственных на портале Грамота.ру
    3. ↑ James Morrison. Algonquin History in the Ottawa River Watershed // A Background Study for Nomination of the Ottawa River Under the Canadian Heritage Rivers System. — QLF, 2005. — P. 17—32.
    4. ↑ 4,0 4,1 Keshen & St-Onge, 2001, էջ 2
    5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 Ottawa (Ont) Արխիվացված 2013-10-17 Wayback Machine — статья из Канадской энциклопедии(անգլ.)
    6. ↑ 6,0 6,1 Aylen, Peter — статья из Канадского биографического словаря(անգլ.)
    7. ↑ 7,0 7,1 Shiners' Wars Արխիվացված 2012-10-25 Wayback Machine — статья из Канадской энциклопедии(անգլ.)
    8. ↑ Martin & Burns, 1997, էջեր 22—23
    9. ↑ 9,00 9,01 9,02 9,03 9,04 9,05 9,06 9,07 9,08 9,09 9,10 Frommer's Ottawa, 2011
    10. ↑ «History of Ottawa» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    11. ↑ Martin & Burns, 1997, էջ 24
    12. ↑ 12,0 12,1 Keshen & St-Onge, 2001, էջ 3
    13. ↑ Martin & Burns, 1997, էջ 35
    14. ↑ Young, 1995, էջեր 20—24
    15. ↑ 15,0 15,1 «History of the Hill: Reconstruction, 1916—1965» (անգլերեն). A Treasure to Explore: Parliament Hill, Ottawa, Ontario, Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 5-ին.
    16. ↑ Marc St. Pierre. (2002 թ․ դեկտեմբերի 11). «The Spanish Flu Epidemic of 1918 in Ottawa, Ontario, Canada» (անգլերեն). Bytown.net. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    17. ↑ «The deadliest disease in history». Maclean's (անգլերեն). 2009 թ․ մայիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    18. ↑ «The Gouzenko Affair and the Cold War» (PDF) (անգլերեն). Library and Archives Canada. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 5-ին.
    19. ↑ Martin & Burns, 1997, էջ 28
    20. ↑ Martin & Burns, 1997, էջ 29
    21. ↑ «Canada's G8 Website» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 25-ին.
    22. ↑ 22,0 22,1 «Councillor says amalgamated Ottawa should split up». CBC. 2009 թ․ փետրվարի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 26-ին.
    23. ↑ «County High Points of Ontario» (անգլերեն). Ontariohighpoints.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    24. ↑ «Standard Time Zones» (PDF). Natural Resources Canada lang=en. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. {{cite web}}: Missing pipe in: |publisher= (օգնություն)
      H. David Matthews, Mary Vincent. (September/October 1998). «It's about TIME». Canadian Geographic (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
    25. ↑ «A feeling of ownership». The Stittsville News (անգլերեն). 2004 թ․ ապրիլի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.
    26. ↑ Коалиции общественных центров Оттавы
    27. ↑ National Capital Commission Արխիվացված 2013-08-20 Wayback Machine — статья из Канадской энциклопедии(անգլ.)
    28. ↑ Schut & Wilson, 1987, էջեր 12—13
    29. ↑ «Earthquake zones in Eastern Canada» (անգլերեն). Natural Resources Canada. 2011 թ․ նոյեմբերի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19-ին.
    30. ↑ «Earthquakes» (անգլերեն). Natural Resources Canada. 2008 թ․ հունվարի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19-ին.
    31. ↑ «Quake shakes Quebec, Ontario» (անգլերեն). CBC. 2010 թ․ հունիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19-ին.
    32. ↑ Schut & Wilson, 1987, էջ 17
    33. ↑ Schut & Wilson, 1987, էջ 20
    34. ↑ 34,0 34,1 «Nature and Heritage Conservation in the Greenbelt» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    35. ↑ «Plants and animals» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    36. ↑ 36,0 36,1 «Invasive species» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.(անգլ.)
    37. ↑ «Mammals» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    38. ↑ Christine Hanrahan. (2005 թ․ նոյեմբերի 5). «Ontario Breeding Bird Atlas, Region 24 (Ottawa) Report for 2005» (անգլերեն). The Ottawa Field-Naturalists' Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    39. ↑ «Species at risk» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    40. ↑ «Calgary is world's top eco-city» (անգլերեն). CBC. 2010 թ․ մայիսի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    41. ↑ Michael Aubry. (2012 թ․ մարտի 7). «Ecology Ottawa wants to cut crap». Ottawa Sun (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    42. ↑ Schut & Wilson, 1987, էջ 10
    43. ↑ Larissa Cahute. (2011 թ․ նոյեմբերի 17). «Deja vu for this winter: Weather expert». Ottawa Sun (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 1-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
    44. ↑ 44,0 44,1 «Canadian Climate Normals 1971—2000: Ottawa MacDonald-Cartier International Airport» (անգլերեն). Environment Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 18-ին.
    45. ↑ «Ottawa Macdonald Cartier INT'L A, Ontario». Canadian Climate Normals 1981–2010. Environment Canada. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 8-ին.
    46. ↑ «1981 to 2010 Canadian Climate Normals». Environment Canada. 2013 թ․ հուլիսի 2. Climate ID: 6106000. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 19-ին.
    47. ↑ «Coat of Arms» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    48. ↑ «Our Flag» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    49. ↑ «Our Flower» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    50. ↑ «Municipalities in Canada with the largest and fastest-growing populations between 2011 and 2016». Statistics Canada. 2017 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 9-ին.
    51. ↑ 51,0 51,1 «Focus on Geography Series, 2016 Census: Ottawa, City (CSD) - Ontario» (անգլերեն). Statistics Canada. 2017 թ․ հունվարի 26. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 9-ին.
    52. ↑ 52,0 52,1 «Population and dwelling counts, for census metropolitan areas, 2016 and 2011 censuses – 100% data» (անգլերեն). Statistics Canada. 2017 թ․ փետրվարի 6. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 9-ին.
    53. ↑ 53,0 53,1 «Census Profile: Ottawa, City, 2011» (անգլերեն). Statistics Canada. 2012 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    54. ↑ «Ontario Population» (անգլերեն). OntarioGen Web. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
    55. ↑ «Population Change, City of Ottawa, 1901—2006» (անգլերեն). City of Ottawa. 2008 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին. {{cite web}}: More than one of |accessdate= and |access-date= specified (օգնություն)
    56. ↑ «Census Profile: Ottawa-Gatineau (Census metropolitan area), 2011» (անգլերեն). Statistics Canada. 2012 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    57. ↑ «Population and Dwelling Counts, for Census Metropolitan Areas in Decreasing Order of 1996 Population, 1991 and 1996 Censuses — 100% Data» (PDF) (անգլերեն). Statistics Canada. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
    58. ↑ «2001 Community Profiles: Ottawa-Hull, Ontario» (անգլերեն). Statistics Canada. 2007 թ․ հունվարի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    59. ↑ «2006 Community Profiles: Ottawa, Ontario» (անգլերեն). Statistics Canada. 2007 թ․ մարտի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    60. ↑ «Ottawa-Gatineau unemployment rate drops to 5.2%». Ottawa Business Journal. 2018 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 19-ին.
    61. ↑ 61,0 61,1 61,2 61,3 Ottawa (Ont) Արխիվացված 2013-10-17 Wayback Machine — статья из Канадской энциклопедии(անգլ.)
    62. ↑ «Neighbours» (անգլերեն). Our Little Italy: Preston Street, Ottawa, Ontario. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    63. ↑ «Historic church the heart of Ottawa's Little Italy but food nourishes its soul». Truro Daily (անգլերեն). 2010 թ․ հուլիսի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.«Neighbourhoods» (անգլերեն). Tourism Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    64. ↑ LASI World Skills Ottawa(անգլ.)
    65. ↑ YMCA-YWCA Национальной столичной области
    66. ↑ Catholic Immigration Centre(անգլ.)
    67. ↑ Ottawa Community Immigrant Services Organization(անգլ.)
    68. ↑ Lebanese and Arab Social Services Agency of Ottawa(անգլ.)
    69. ↑ 69,0 69,1 «Cultural Associations/Organizations» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    70. ↑ римско-католической архиепархии Оттавы(անգլ.)
    71. ↑ англиканской епархии Оттавы(անգլ.)
    72. ↑ 72,0 72,1 «2001 Community Profiles: Ottawa, Ontario: Population» (անգլերեն). Statistics Canada. 2007 թ․ հունվարի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    73. ↑ Оттавской епархии антиохийской православной церкви в Северной Америке(անգլ.)
    74. ↑ C. Jimeno, N. Bouchard, J. Martinovic, & D. Urquhart. (2009 թ․ հունիս). «Immigrants' Economic Integration: Successes and Challenges» (PDF). Social Planning Council of Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 26-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
    75. ↑ «2006 Community Profiles: Ottawa, Ontario: Visible minorities» (անգլերեն). Statistics Canada. 2007 թ․ մարտի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    76. ↑ «Five Famous Ottawans». Ottawa Travel Guide (անգլերեն). 2011 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին.
    77. ↑ «Ottawa Sports Hall of Fame Opens at City Hall». JimWatsonOttawa.ca. 2011 թ․ նոյեմբերի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին.
    78. ↑ MacCharles, Tonda (2017 թ․ հոկտեմբերի 2). «Julie Payette becomes Canada's 29th Governor General». Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 2-ին – via Toronto Star.
    79. ↑ «Ottawa Embassy and Consulate links in Ottawa» (անգլերեն). Ottawa Kiosk. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    80. ↑ 80,0 80,1 «Your City Government» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    81. ↑ «Watson will run again in 2018». Ottawa Citizen (ամերիկյան անգլերեն). 2017 թ․ մարտի 9. Վերցված է 2018 թ․ մայիսի 13-ին.
    82. ↑ «New RCMP National Headquarters Building: The M. J. Nadon Government of Canada Building». Королевская канадская конная полиция. 2011 թ․ հոկտեմբերի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 15-ին.
    83. ↑ «RCMP Stables» (անգլերեն). Ottawa Kiosk. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    84. ↑ «Timeline» (անգլերեն). Ottawa Police Service. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    85. ↑ «Ottawa police get new budget». Canadian Broadcasting Corporation. 2011 թ․ մարտի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 15-ին.
    86. ↑ «Operation INTERSECT hosts a Table Top Exercise on Friday, November 21, 2008» (անգլերեն). Ottawa Police Service. 2008 թ․ նոյեմբերի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
      «Operation INTERSECT wins the CACP/Motorola Award for Excellence in Emergency Preparedness 2009» (անգլերեն). Ottawa Police Service. 2009 թ․ օգոստոսի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
    87. ↑ «Total Gross Domestic Product (GDP) (In Millions of 2002$), Ottawa-Gatineau CMA, 1987—2008». Infrastructure Services and Community Sustainability Department, City of Ottawa. 2008 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
    88. ↑ «Budget 2012» (անգլերեն). City of Ottawa. 2011 թ․ նոյեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
    89. ↑ «Budget 2013: Operating and Capital Budget» (PDF) (անգլերեն). City of Ottawa. February 27th, 2013. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 15-ին.(չաշխատող հղում)
    90. ↑ «Budget 2002: Highlights» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
    91. ↑ 91,0 91,1 «Major Employers in City of Ottawa, 2006». Infrastructure Services and Community Sustainability Department, City of Ottawa. 2008 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
    92. ↑ 92,0 92,1 «Employment by Major Sector, Ottawa-Gatineau CMA (in 000's of jobs), 1995—2007». Infrastructure Services and Community Sustainability Department, City of Ottawa. 2008 թ․ դեկտեմբեր. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
    93. ↑ «2006 Community Profiles: Ottawa, Ontario» (անգլերեն). Statistics Canada. 2007 թ․ մարտի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    94. ↑ «Ottawa-Gatineau unemployment rate drops to 5.2%». Ottawa Business Journal. 2018 թ․ փետրվարի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 20-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 19-ին.
    95. ↑ «Ottawa cheapest big city in Canada». Canadian Broadcasting Corporation. 2011 թ․ հուլիսի 13. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
      «Toronto The Most Expensive City In Canada: Mercer Report». Huffington Post. 2012 թ․ հունիսի 19. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
    96. ↑ Rajeshni Naidu-Ghelani. (2011 թ․ նոյեմբերի 29). «The World's Best Places to Live 2011: 14. Ottawa, Canada». CNBC. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    97. ↑ Jackie Wallace. (September-October 2005). «Urban preservation: How greening small spaces can strengthen community roots». Canadian Geographic. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 23-ին.
    98. ↑ «Experimental Farm — Ottawa» (անգլերեն). All about Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    99. ↑ Sean Silcoff, Iain Marlow. (2012 թ․ հուլիսի 7). «Canada's vanishing tech sector». Globe and Mail. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին.
    100. ↑ «Ottawa Shopping Centres» (անգլերեն). Ottawa Kiosk. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    101. ↑ Michael Prentice. (2011 թ․ մայիսի 9). «Thinking outside the (cable) box». Ottawa Business Journal. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 18-ին.
    102. ↑ 102,0 102,1 102,2 «Ecology of Ottawa» (PDF). Ecology Ottawa. 2008 թ․ հոկտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
    103. ↑ «Customer Value». Hydro Ottawa. 2011. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 20-ին.
    104. ↑ «Third Annual Progress Report towards the City's 20% Greenhouse Gas Reduction Target, P. 9» (PDF) (անգլերեն). City of Ottawa. 1999 թ․ նոյեմբերի 25. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
    105. ↑ «Enbridge to expand gas pipelines in GTA». EDI Weekly: Engineered Designer Insider (անգլերեն). 2012 թ․ սեպտեմբերի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
    106. ↑ «Customer Choice» (անգլերեն). Enbridge Gas Distribution. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
    107. ↑ Clifford Scott. «Ottawa's Street Railways» (անգլերեն). The Historical Society of Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    108. ↑ «Ottawa — 1946—1960» (անգլերեն). Bytown Museum. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    109. ↑ 109,0 109,1 109,2 109,3 109,4 109,5 «Transportation Master Plan, November 2008» (PDF). Beyond Ottawa 20/20: Planning for the future. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 29-ին.
    110. ↑ «2015 Look-Ahead» (PDF). Ottawa City. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 25-ին.
    111. ↑ John Willing. (2018 թ․ փետրվարի 6). «City to open LRT by the end of November». Ottawa Citizen. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 27-ին.
    112. ↑ «Taxi licensing» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
      «Bandit taxis» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    113. ↑ «About OSTA». The Ottawa Student Transportation Authority (OSTA). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    114. ↑ «Ottawa Train Station» (անգլերեն). Ottawa Regional society of Architects. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    115. ↑ Maria Cook. (2000 թ․ մայիսի 11). «Cultural consequence: The top 500 buildings in Canada include 20 Ottawa structures as chosen by architects' institute». Ottawa Citizen. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 29-ին.
    116. ↑ Оттавского центрального автовокзала(անգլ.)
    117. ↑ «The Past: A Brief History of the Ottawa International Airport» (անգլերեն). International Airport Authority, Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    118. ↑ «Ottawa International Airport Celebrates 2011 — Another Outstanding Year». 2012 թ․ մայիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 29-ին.
    119. ↑ «Ottawa airport wins international award». Canadian Broadcasting Corporation. 2011 թ․ փետրվարի 15. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 29-ին.
    120. ↑ «Airports» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    121. ↑ Steamboats and Canals on the Ottawa River // A Background Study for Nomination of the Ottawa River Under the Canadian Heritage Rivers System. — QLF Canada, 2005.
    122. ↑ «Ottawa Tours & Sightseeing» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    123. ↑ «New water taxi service links Ottawa — Gatineau — Casino». Let's go Ottawa. 2011 թ․ սեպտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.
    124. ↑ Capital BIXI(անգլ.)
    125. ↑ «BIXI to ride into the capital». Ottawa Citizen/Citizen Cycle. 2011 թ․ մայիսի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.
    126. ↑ Graham Lanktree. (2012 թ․ ապրիլի 12). «More Bixi bikes rolling into Ottawa». Metro. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.
    127. ↑ «Cycling on the Capital's Pathways» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    128. ↑ «2006 Community Profiles: Ottawa, Ontario: Education» (անգլերեն). Statistics Canada. 2007 թ․ մարտի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    129. ↑ 129,0 129,1 129,2 129,3 129,4 129,5 «Education» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    130. ↑ «Saint Paul University» (անգլերեն). Association of Universities and Colleges of Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    131. ↑ Национального научно-исследовательского совета Канады
    132. ↑ Королевского канадского общества
    133. ↑ «uOttawa Research Centres and Institutes» (անգլերեն). University of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 28-ին.
      «Affiliated Research Institutes» (անգլերեն). University of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 28-ին.
      «Carleton University Research Centres» (անգլերեն). Carleton University. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 28-ին.
    134. ↑ Cummings & MacSkimming, 1971, էջ 55
    135. ↑ Cummings & MacSkimming, 1971, էջ 59
    136. ↑ Amos Tassonyi. (2011 թ․ մայիս). «Education Finance in the Slump: Ontario 1921—1939» (PDF) (անգլերեն). Ontario Ministry of Finance, University of Calgary and Ryerson University. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
    137. ↑ 137,0 137,1 Cummings & MacSkimming, 1971, էջ 86
    138. ↑ Cummings & MacSkimming, 1971, էջեր 79—80
    139. ↑ «English Program» (անգլերեն). Ottawa-Carleton District School Board. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    140. ↑ «French Immersion» (անգլերեն). Ottawa-Carleton District School Board. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    141. ↑ 141,0 141,1 «Elementary schools, 2012-2013 Rank» (անգլերեն). Fraser Institute School Rankings. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    142. ↑ «Secondary schools, 2012-2013 Rank» (անգլերեն). Fraser Institute School Rankings. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    143. ↑ «Ottawa Private Schools» (անգլերեն). OurKids.net. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    144. ↑ Ahmed Khalil. (2009 թ․ օգոստոսի 21). «Abraar School Performs Well on Province-Wide Testing» (անգլերեն). MAC Youth. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 31-ին.
    145. ↑ «Early Healthcare in Ottawa and Bytown: 1800-1850s» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
    146. ↑ «Medicine: 1870s-1940s» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 26-ին.
    147. ↑ «Медицинское страхование». Откройте для себя Канаду. 2009 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    148. ↑ 148,0 148,1 «Finding healthcare» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    149. ↑ «Ottawa Paramedic Service» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    150. ↑ Ontario Telemedicine Network (OTN)(անգլ.)
    151. ↑ «About Ottawa Public Health» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    152. ↑ «The Most Dangerous Cities in Canada: Overall crime score—by rank». Maclean's (անգլերեն). 2009 թ․ մարտի 4. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
      «Canada's most dangerous cities». Maclean's (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 24-ին.
    153. ↑ «2011 Quality of living world city rankings — Mercer survey» (անգլերեն). Mercer. 2011 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    154. ↑ Jodi Hughes. «Perception vs. reality: the breakdown on how safe Canadian cities really are» (անգլերեն). Global News. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 17-ին.
    155. ↑ «2012-2013 Crime Trends, City of Ottawa» (PDF) (անգլերեն). Ottawa Police Service. 2014 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
    156. ↑ «2013 - 2014 Crime Trends, City of Ottawa» (PDF) (անգլերեն). Ottawa Police Service. 2015 թ․ հունիսի 17. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 21-ին.
      «2014 - 2015 Crime Trends, City of Ottawa» (PDF) (անգլերեն). 2016 թ․ մայիսի 26. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 17-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |publsiher= ignored (|publisher= suggested) (օգնություն)
    157. ↑ Shaamini Yogaretnam. (2017 թ․ հունիսի 21). «Crime rates, severity of violent crime up in Ottawa». Ottawa Citizen (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
    158. ↑ «2015 - 2016 Crime Trends, city of Ottawa» (PDF) (անգլերեն). 2017 թ․ մայիսի 20. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |publsiher= ignored (|publisher= suggested) (օգնություն)
    159. ↑ ծնթ.
    160. ↑ «Notre-Dame Roman Catholic Basilica National Historic Site of Canada» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    161. ↑ 161,0 161,1 Clifford Scott. «The Silent History of the Old Buildings». The Historical Society of Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    162. ↑ «Laurier House National Historic Site of Canada» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    163. ↑ «St. Brigid's Church» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    164. ↑ «Church of St. Alban the Martyr» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    165. ↑ «Trinity United Church» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    166. ↑ «Carleton County Gaol» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    167. ↑ «Confederation Building» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    168. ↑ Taylor, 1975, էջեր 24—25
    169. ↑ Taylor, 1975, էջեր 27—28
    170. ↑ Taylor, 1975, էջ 31
    171. ↑ 171,0 171,1 Ottawa: A Guide to Heritage Structures, 2000, էջ 18
    172. ↑ Kalman & Roaf, 1983, էջ 151
    173. ↑ Ottawa: A Guide to Heritage Structures, 2000, էջ 19
    174. ↑ Kalman & Roaf, 1983, էջ 15
    175. ↑ «Buildings in Ottawa: Multi-story buildings». Emporis.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
    176. ↑ «The Response, National War Memorial» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.«Tomb of the Unknown Soldier» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.«The Valiants Memorial» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    177. ↑ 177,0 177,1 «Statues» (անգլերեն). A Treasure to Explore: Parliament Hill, Ottawa, Ontario, Canada. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 15-ին.
    178. ↑ «Royal Canadian Navy Monument» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.«Ottawa Memorial (Commonwealth Air Force Memorial)» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.«Reflection (Monument to Canadian Aid Workers)» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին. «Reconciliation: The Peacekeeping Monument» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    179. ↑ Norman Fetterley and Ellen Mauro. (2012 թ․ սեպտեմբերի 9). «Ottawa monument honours Canada's fallen firefighters» (անգլերեն). CTV. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 10-ին.
    180. ↑ «Parks» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    181. ↑ «Points of Interest» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    182. ↑ «Maplelawn & Gardens National Historic Site of Canada» (անգլերեն). Canada's Historic Places. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 28-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 23-ին.
    183. ↑ Canada’s Capital Museums Passport Արխիվացված 2012-07-10 Wayback Machine(անգլ.)
    184. ↑ 184,0 184,1 «Using your card: Ottawa Museum Pass» (անգլերեն). Ottawa Public Library. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    185. ↑ Graham Lanktree. (2012 թ․ մարտի 28). «Warm spell not so sweet for urban sugar shack» (անգլերեն). Metro Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 6-ին.
    186. ↑ «Our museums» (անգլերեն). Ottawa Museum Network. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    187. ↑ «About the Mackenzie King Estate» (անգլերեն). National Capital Commission. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    188. ↑ «National Arts Centre» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    189. ↑ «Cash crisis causes Opera Lyra to cease operations». Ottawa Citizen (անգլերեն). 2015 թ․ հոկտեմբերի 14. Վերցված է 2015 թ․ նոյեմբերի 5-ին.
    190. ↑ «Ottawa Little Theatre» (անգլերեն). Canadian Theatre Encyclopedia. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 30-ին.
    191. ↑ «Great Canadian Theatre Company» (անգլերեն). Canadian Theatre Encyclopedia. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 30-ին.
    192. ↑ «Arts Court» (անգլերեն). City of Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    193. ↑ Kate Porter. (2008 թ․ սեպտեմբերի 12). «Glamorous Gladstone theatre opens in Ottawa» (անգլերեն). CBC. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 30-ին.
    194. ↑ «Welcome to Gladstone» (անգլերեն). The Gladstone. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 30-ին.
    195. ↑ «Entertainment & Nightlife». Tourism Ottawa. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
    196. ↑ The Big Beat. (2012 թ․ մարտի 23). «Junofest brings dozens of bands to Ottawa clubs». Ottawa Citizen. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
    197. ↑ The Big Beat. (2012 թ․ մարտի 29). «How has Ottawa's music scene changed since the Junos were here in 2003? Musicians, etc., explain». Ottawa Citizen. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին.
    198. ↑ Stephen Haines. Lively times at the library(անգլ.) // The Ottawa South Community Association Review. — 2006. — Vol. 31. — № 4. Архивировано из первоисточника 3 Սեպտեմբերի 2014.
    199. ↑ «Публичная библиотека Оттавы». MyOttawa.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    200. ↑ «Ottawa Public Library meets increasing customer demand». Ottawa Public Library. 2012 թ․ մայիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.
    201. ↑ «Bookmobile» (անգլերեն). Ottawa Public Library. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    202. ↑ Национальной библиотеки и архива Канады(անգլ.)
    203. ↑ «NRC National Science Library» (անգլերեն). National Research Council Canada. 2010 թ․ մարտի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    204. ↑ «Canadian Tulip Festival» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    205. ↑ «Ottawa Chamberfest» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    206. ↑ «Summer Music Festivals» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    207. ↑ «Rideau Canal Festival» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    208. ↑ фестиваля «Звуки света»(անգլ.)(ֆր.)
    209. ↑ История Արխիվացված 2012-08-21 Wayback Machine на сайте фестиваля монгольфьеров в Гатино(անգլ.)
    210. ↑ «Winterlude» (անգլերեն). Ottawa Tourism. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.Winter Festivals Արխիվացված 2013-03-24 Wayback Machine — статья из Канадской энциклопедии(անգլ.)
    211. ↑ 211,0 211,1 «Ottawa Newspapers Guide» (անգլերեն). OttawaStart.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    212. ↑ Kate Heartfield. (2012 թ․ մայիսի 22). «XPress was news for the Ottawa that stayed up late». Ottawa Citizen. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 2-ին.
    213. ↑ «Ottawa Media Guide» (անգլերեն). OttawaStart.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    214. ↑ «Ottawa Radio guide» (անգլերեն). OttawaStart.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    215. ↑ клуба «Оттава Сиксти Севенс»(անգլ.)клуба «Гатино Олимпикс»(անգլ.)(ֆր.)
    216. ↑ «2009 IIHF World U20 Championship, Canada» (անգլերեն). IIHF. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    217. ↑ «IIHF World Women's Championships» (անգլերեն). IIHF. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    218. ↑ «History» (անգլերեն). Canadian Football League. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    219. ↑ «Frank Clair Stadium, Lansdowne Park» (անգլերեն). Stadiums by Munsey & Suppes. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    220. ↑ Dan Ralph. (2014 թ․ հուլիսի 2). «CFL picks: Expansion Redblacks in tough in regular-season debut». Toronto Star (անգլերեն). Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 4-ին.
    221. ↑ «Redblacks pull off huge upset to win 104th Grey Cup in OT». CBC. 2016 թ․ նոյեմբերի 27. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
    222. ↑ «NASL Ottawa Franchise Selects Ottawa Fury Football Club as its Name» (անգլերեն). NASL. 2013 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
    223. ↑ «Ottawa Fury FC bolt NASL for growing United Soccer League». CBC News (անգլերեն). 2016 թ․ հոկտեմբերի 25. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 9-ին.
    224. ↑ «Top-seeded Ravens five-peat, Scrubb brothers enter record books» (անգլերեն). Ontario University Athletics. 2015 թ․ մարտի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 5-ին.
    225. ↑ Франкофонских игр 2001 года(ֆր.)
    226. ↑ «Best of Ottawa 2009». XPress. 2009 թ․ նոյեմբերի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 6-ին. «Best of 2007 online reader survey: Editorial and Results». XPress. 2007 թ․ նոյեմբերի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 6-ին. «Best of Ottawa 2011: Food & Drink». XPress. 2011 թ․ նոյեմբերի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 6-ին.
    227. ↑ «Apruebase Convenio Marco de Cooperacion № 11/98 Celebrado Entre El G.C.B.A. y La Ciudad de Ottawa (Canada)» (PDF) (իսպաներեն). Buenos Aires Ciudad. 15 de octubre de 1998. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    228. ↑ «Ottawa, Beijing Sign Sister Cities Agreement». People Daily (անգլերեն). 1999 թ․ հոկտեմբերի 20. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ օգոստոսի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 2-ին.
    229. ↑ 229,0 229,1 229,2 229,3 «Ottawa, Ontario, Canada» (անգլերեն). DBCity.com. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին.
    230. ↑ «Arthur Hailey». The Canadian Encyclopedia. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 4-ին.
    231. ↑ «On-location vacations: Movies shot in Canada. Ottawa». MSN Entertainment. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 4-ին.
    232. ↑ Danielle Bell. (2012 թ․ հունվարի 8). «http://www.ottawasun.com/2012/01/08/movie-stars-take-to-ottawa-streets». Ottawa Sun. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 4-ին. {{cite web}}: External link in |title= (օգնություն)
    233. ↑ «Ottawa expects record year for filmmaking». CBC. 2010 թ․ հոկտեմբերի 27. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 4-ին.

    Գրականություն խմբագրել

    Տես նաև խմբագրել

    Արտաքին հղումներ խմբագրել

     Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օտտավա» հոդվածին։
    Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օտտավա&oldid=9799916» էջից