Ադրբեջանական զինուժի ներխուժումը Հայաստան, Հայաստանի նկատմամբ ռազմական ագրեսիա և տարածքների օկուպացիա Ադրբեջանի կողմից, որն սկսել է 2021 թվականի մայիսի 12-ին[18]։ Ադրբեջանի զինված ուժերը մեծաքանակ զինվորականներով և զինտեխնիկայով հատել են Հայաստանի Հանրապետության տարածքը Սյունիքի մարզի Սև Լճի տեղամասում, ապա նաև Գեղարքունիքի մարզի Վերին Շորժա և Կութ բնակավայրերի տեղամասում և դիրքավորվել[19]։ Հայաստանը խնդրի լուծման հարցով ռազմական օգնություն է խնդրել Ռուսաստանից[20] և Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպությունից, սակայն ՀԱՊԿ-ի դեպքում համարժեք պատասխան չի ստացել, իսկ Ռուսաստանը առաջարկել է կատարել սահմանագծման և սահմանազատման աշխատանքներ։

Ադրբեջանական զինուժի ներխուժումը Հայաստան
Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)

Սև լիճը, որն այս գործողության արդյունքում մասամբ օկուպացվել է Ադրբեջանի կողմից։
Թվական 2021 թվականի մայիս 12- մինչև օրս
Վայր Հայաստան Սյունիքի մարզ (մասնավորապես Գորիս - Կապան ավտոճանապարհի, Սև լճի, Իշխանասարի, Ներքին Հանդ, Գորիս համայնքի Ակներ, Վերինշեն գյուղերի, Ծավ գյուղին հարող հատվածներում)
Հայաստան Գեղարքունիքի մարզ (մասնավորապես Վերին Շորժայի և Կութի հատվածներում)
Հայաստան Արարատի մարզ (մասնավորապես Երասխի հատվածում)
Հայաստան Տավուշի մարզ
Պատճառ Ադրբեջանի հողերը ազատագրելու ցանկություն.(Իրավան, Ադրբեջան)
Արդյունք Շարունակվում է
Տարածքային
փոփոխություններ
Ադրբեջանը օկուպացրել է Սյունիքի և Գեղարքունիքի մարզերի մի մասը՝ հայ-ադրբեջանական սահմանի հատվածում՝ ընդհանուր մոտ 41 քառակուսի կիլոմետր տարածք
Հակառակորդներ
Հայաստան Հայաստան Ադրբեջան Ադրբեջան
Հրամանատարներ
Հայաստան Նիկոլ Փաշինյան (Հայաստանի վարչապետ [Ն 1])

Հայաստան Վաղարշակ Հարությունյան (Հայաստանի պաշտպանության նախարար մինչև հուլիսի 20-ը)
Հայաստան Արտակ Դավթյան (ՀՀ ԳՇ պետ)
Հայաստան Արշակ Կարապետյան (Հայաստանի պաշտպանության նախարար օգոստոսի 3-ից մինչև նոյեմբերի 15-ը)
Հայաստան Սուրեն Պապիկյան (Հայաստանի պաշտպանության նախարար սկսած նոյեմբերի 15-ից)

Ադրբեջան Իլհամ Ալիև (Ադրբեջանի նախագահ)
Ադրբեջան Զաքիր Հասանով (Ադրբեջանի պաշտպանության նախարար)
Ադրբեջան Քերեմ Մուսթաֆաև (Նախիջևանի առանձին համազորային բանակի հրամանատար)
Կողմերի ուժեր
Անհայտ Մոտ 1000 զինծառայող[1]։
Ռազմական կորուստներ
8 զոհ[2][3][4]։

33 վիրավոր[5][6][7][8][9][10][11]
18 գերի[12]
1 վնասնված ռազմական բեռնատար[13]

2 զոհ[14][15]։
5 վիրավոր[16][17]
Map showing the territories of Armenia occupied by Azerbaijan, 2023

Հայաստանին ռազմական օգնություն է առաջարկել Ֆրանսիան՝ հայտնելով, որ պատրաստ է հարցը տեղափոխել ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդ[21], Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները և Հնդկաստանը Ադրբեջանին կոչ են արել անհապաղ զորքերը դուրս բերել Հայաստանի տարածքից[22], իսկ Ռուսաստանը կարևորել է եռակողմ պայմանավորվածությունների բոլոր դրույթների, առաջին հերթին՝ հրադադարի պահպանման անհրաժեշտությունը[23]։

Հայաստանի տարածքից ադրբեջանական զինուժի դուրսբերման համար տեղի են ունեցել մի քանի բանակցություններ, որոնք Ադրբեջանի հետ վարել է Արցախում ռուսական խաղաղապահ զորքերի հրամանատար Ռուստամ Մուրադովը[24]։ Սակայն այդ բանակցությունները արդյունք չեն տվել։

Ադրբեջանի զինված հարձակման հետևանքով Վերին Շորժայի ուղղությամբ Հայաստանի սուվերեն տարածքում զոհվել է 1 պայմանագրային զինծառայող, կան վիրավորներ[25]։ Ադրբեջանցիները Գեղարքունիքի տարածքից գերեվարել են նաև Հայաստանի ԶՈւ 6 զինծառայողի։

Ճգնաժամը էլ ավելի սրվեց հուլիսին, երբ Հայաստան-Նախիջևան սահմանին, բախումներ տեղի ունեցան։ Այնուհետև բախումները տարածվեցին Գեղարքունիքի մարզ-Քարվաճառ շրջանում, երկու կողմից էլ զոհերի մասին տեղեկություններ ստացվեցին։

2021 թվականի նոյեմբերի 15-ին Ադրբեջանական զինուժը ներխուժել է Հայաստանի տարածքը նաև երկրի արևելյան տեղամասերից մեկում և գրավել ՀՀ ԶՈւ չորս մարտական դիրք[26][27]։

Ընդհանուր առմամբ ադրբեջանական զինուժը Հայաստանի տարածք ներխուժել է 4 հատվածում՝ Սյունիքի մարզի Ծավ գյուղին հարող սահմանային հատվածը 2020 թվականի հոկտեմբերին, Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիս համայնքի Կութ, Վերին Շորժա, և մի շարք այլ գյուղերի ուղղությամբ 2021 թվականի մայիսին, Սյունիքի մարզի Գորիս համայնքի Ակներ և Վերինշեն գյուղերի ուղղությամբ, Իշխանասարի հատվածում, հիմնականում՝ Սև լճի տարածքը և Սյունիքի մարզի Ներքին Հանդ գյուղը 2022 թվականի մարտին[28]։

Նախապատմություն խմբագրել

 
Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության օկուպացված տարածքները 2021 թվականի հունվարի 1-ի դրությամբ

2020 թվականի Արցախյան երկրորդ պատերազմից հետո հակահայկականությունը նոր թափ է ստացել Ադրբեջանում։ Նախագահ Իլհամ Ալիևը բազմիցս հանդես է եկել հայտարարություններով՝ հայտնելով, որ իրենք ետ կվերադառնան «իրենց պատմական հայրենիք»՝ Սյունիք և Սևան, որոնք ըստ նրա պատկանում են 103-ամյա Ադրբեջանի Հանրապետությանը։ 2021 թվականի ապրիլին արված հայտարարությունում Ալիևը սպառնացել է, որ եթե Հայաստանը չհամաձայնի խաղաղ ճանապարհով միջանցք տրամադրել Սյունիքի միջով Նախիջևանից դեպի Ադրբեջան, ապա նա կանի դա ուժի կիրառման միջոցով[29]։

Դրույթներ խմբագրել

Համաձայն 1974 թվականի դեկտեմբերի 14-ի Միավորված ազգերի կազմակերպության գլխավոր ասամբլեայի ընդունած ագրեսիայի մասին N3314 բանաձևի առաջին հոդվածի՝ ագրեսիան պետության կողմից առաջինը զինված ուժի կիրառումն է, որն ուղղված է մեկ այլ պետության ինքնիշխանության, տարածքային ամբողջականության կամ քաղաքական անկախության դեմ, որն անհամատեղելի է ՄԱԿ-ի Կանոնադրության հետ։

Իրադարձություն խմբագրել

 
Հայ-ադրբեջանական սահմանային բախումներ, 2021 թվական

2021 թվականի մայիսի 12-ին Ադրբեջանի Զինված ուժերը Սյունիքի մարզի Սև լճի տեղանքում հատել են Հայաստանի Հանրապետության պետական սահմանը և խորացել մինչև 3,5 կիլոմետր[30]՝ մոտենալով Վերիշեն և Ակներ բնակավայրերին[31]։ Ըստ ՀՀ ՄԻՊ Արման Թաթոյանի՝ ռազմական ներխուժումից հետո ադրբեջանցի զինվորականները զենքի ցուցադրումով սպառնացել են Վերիշեն բնակավայրի հովիվին[32]։ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը նույն օրը հայտնել է, որ Ադրբեջանը պարզապես փորձել է սահմանային աշխատանքներ իրականացնել Սյունիքի մարզում, հայկական կողմի պատասխան միջոցառումներից հետո հետո այդ աշխատանքները դադարեցրել են[33], իսկ Սյունիքի մարզպետ Մելիքսեթ Պողոսյանը հայտնել է, ադրբեջանցիները առաջ չեն եկել, նրանք պարզապես մոլորվել են[34]։ Հաջորդ օրը՝ մայիսի 13-ին ՀՀ վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը անվտանգության խորհրդի նիստում հայտնել է, որ իրականում եղել է դիվերսիոն ներթափանցում, իսկ իրավիճակը գնահատել է առնվազն մերձճգնաժամային է, եթե ոչ՝ ճգնաժամային[35]։ Ըստ Նիկոլ Փաշինյանի՝ ադրբեջանական զինուժի շուրջ  250 ներկայացուցիչներ շարունակում են գտնվել Հայաստանի պետական սահմաններից ներս՝ Սյունիքի և Գեղարքունիքի մարզերի որոշ հատվածներում[36]։

Մայիսի 13-ին հայտնի դարձավ, որ ադրբեջանական ուժերը Հայաստանի սահմանը հատել են նաև Վարդենիսի հատվածում և առաջ եկել մոտ 2 կմ[37]։

Իրավիճակի կարգավորման հարցով Հայաստանի վարչապետի պաշտոնակատար Նիկոլ Փաշինյանը պաշտոնապես դիմել է Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անվտանգության խորհրդի գործող նախագահ Տաջիկստանի Հանրապետության նախագահ Էմոմալի Ռահմոնին՝ անդամ պետությունների դիրքորոշումները համակարգելու և առաջացած սպառնալիքի վերացման համար միջոցներ ձեռնարկելու նպատակով արտակարգ խորհրդատվություններ անհապաղ սկսելու մեխանիզմը գործադրելու համար[38]։

Մայիսի 15-ին ՀՀ փոխվարչապետի պաշտոնակատար Տիգրան Ավինյանը լուսանկար հրապարակեց՝ գրելով, որ այդ օրը պատգամավորների և Սյունիքի մարզպետի հետ գնացել էին Սև լիճ[39]։ Մայիսի 16-ին վերսկսել են բանակցությունները, որը կոորդինացրել է ռուսական խաղաղապահ զորքերի հրամանատար Ռուստամ Մուրադովը[40]։ Մայիսի 18-ին ՀՀ ՊՆ-ն հայտնել է, որ ստեղծված իրադրության մեջ փոփոխություններ չեն արձանագրվել[41]։

Հաջորդ բանակցությունը նախատեսված էին մայիսի 19-ին[42], սակայն ՀՀ ՊՆ-ն այդ օրը հայտնեց, որ ադրբեջանական կողմը չի ներկայացել բանակցություններին[43]։ Մայիսի 20-ին Նիկոլ Փաշինյանը հայտնել է, որ այդ պահի դրությամբ Հայաստանի տարածքում կան մոտ 500-600 զինված ադրբեջանցիներ, իսկ իրադրությունը մնում է լարված[44], իսկ երեկոյան ԱԺ արտահերթ նիստում նա հայտարարեց, որ սահմանի ողջ երկայնքով տեղի են ունեցել զանգվածային ծեծկռտուքներ։

Մայիսի 21-ին հայտնի դարձավ, որ ադրբեջանական զինուժը նախորդ օրը առաջ է եկել նաև Սյունիքի մարզի Խոզնավար գյուղի հատվածում, որին հետևել է գյուղի բնակիչների մի մասի, այդ թվում՝ երեխաներին տարհանումը[45]։ Օրվա երկրորդ կեսին ՀՀ գլխավոր դատախազությունը հայտնեց, որ մայիսի 20-ի առավոտյան ծեծկռտուք է տեղի ունեցել Խոզնավար ներխուժած ադրբեջանցի զինվորականների և ՀՀ ԶՈւ զինծառայողների միջև[46], ինչի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ[47]։

Մայիսի 25-ին ադրբեջանական զինված ուժերը Վերին Շորժայի ուղղությամբ ՀՀ սուվերեն տարածքում կրակահերթ են սկսել հայ դիրքապահների ուղղությամբ, որի հետևքանով զոհվել է պայմանագրային զինծառայող, կրտսեր սերժանտ Վ. Յ. Խուրշուդյանը[48], կան վիրավորներ։

Մայիսի 27-ին հայտնի դարձավ, որ ադրբեջանցիները Գեղարքունիքի տարածքից գերեվարել են ՀՀ ԶՈւ 6 զինծառայողի[49]։

2021 թվականի մայիսի 28-ին՝ ԵՄ խոսնակ Փիտեր Ատանոն կոչ է արել ապաԷսկալացման և երկու կողմերին իրենց ուժերը տանել մինչև մայիսի 12-ը զբաղեցրած դիրքերին և ձեռնամուխ լինել դելիմիտացիայի և սահմանազատման շուրջ բանակցություններին, պատրաստակամություն հայտնել օգնել սահմանազատման հարցում։ ԵՄ-ն շարունակում է կոչ անել Ադրբեջանին, ազատ արձակել պատերազմի բոլոր գերիներին, ձերբակալվածներին ու ողջունում է լարվածության նվազմանն ուղղված բոլոր ջանքերը[50]։

Հուլիս խմբագրել

 
Հայկական դիրքերը հյուսիսարևելյան ուղղությամբ, որոնք հարձակման են ենթարկվել Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից 2021 թվականի հուլիսի 28-ին

Հուլիսի 6-ի Աղդամի շրջանի միջադեպից հետո՝ հուլիսի 7-15-ը հայկական ու ադրբեջանական զինված ուժերի միջև բախումներ տեղի ունեցան՝ Թովուզի, Գետաբեկի, Նախիջևանի և Շուշիի շրջաններում[51][52]։ Հուլիսի 14-ին, հայկական ՊՆ-ն հաղորդեց, որ Ադրբեջանական ԶՈւ ստորաբաժանումները, մարտական դիրքերի առաջխաղացման նպատակով, փորձել են ինժեներական տեխնիկայի կիրառմամբ ամրաշինական աշխատանքներ իրականացնել հայ-ադրբեջանական սահմանի Երասխի հատվածում, որը հրահրում է բախումներ։ Նախարարությունը հավելեց, որ ադրբեջանական կողմը կրակ է բացել Երասխի ուղղությամբ, ականանետերի ու նռնակների օգտագործմամբ, որի արդյունքում զոհվել է հայկական զինվոր[3][53] և վիրավորվել է Երասխի համայնքապետը։ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտնեց, որ ադրբեջանցի զինվորական է վիրավորվել Հեյդարաբադի մոտ տեղի ունեցած բախումների արդյունքում[16], և հավելեց, որ երկու երկրների պետական սահմանի երկայնքով լարվածության ստեղծման պատասխանատվությունն ամբողջությամբ ընկած է Հայաստանի վրա[54]։ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը քիչ ուշ հաղորդեց, որ հայկական զորքերը կրակ են բացել Ջերմաջուրի՝ Քարվաճառում ու Աղդամում՝ Թովուզում տեղակայված ադրբեջանական դիրքերի ուղղությամբ[55]։ Հուլիսի 19-ին, հայկական կողմը հաղորդեց Երասխի մոտ տեղի ունեցած բախումների մասին[56]։

2021 թվականի հուլիսի 22-ին՝ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը Զանգեզուրի (Սյունիքի) վերաբերյալ ևս մեկ հայտարարություն է արեց, ասելով, որ դա իրենց տարածքն է։

  Երևանում գտնվելով՝ Շառլ Միշելը վիճելի է անվանել Հայաստանին սահմանակից տարածքները։ Ճիշտն ասած, ես համաձայն չեմ այդ պնդման հետ։ Քանի որ մենք կարծում ենք, որ դա մեր տարածքներն են։ Ես կարծում եմ, որ դա Զանգեզուրի տարածքն է։ Իսկ Զանգեզուրը մեր նախնիների հողն է, և մենք գտնվում ենք մեր տարածքում
- Իլհամ Ալիև
 

[57]

2021 թվականի հուլիսի 23-ին՝ Ադրբեջանը հայտարարեց, որ իր զինվորներից մեկը սպանվել է հայ դիպուկահարի արձակած կրակոցից՝ Քարվաճառի շրջանում, հայ-ադրբեջանական սահմանի մոտ։ Մինչդեռ ՀՀ պաշտպանության նախարարությունը հայտարարեց, որ երեք հայ զինծառայողներ վիրավորվել են, երբ ադրբեջանական զորքերը կրակ են բացել Գեղարքունիքի շրջանում տեղակայված հայկական դիրքերի վրա[58]։

2021 թվականի հուլիսի 28-ին՝ երեք հայ զինծառայողներ սպանվեցին Գեղարքունիքի մարզում՝ Ադրբեջանի զորքերի հետ նոր բախման արդյունքում, ևս չորսը վիրավորվեցին։ Հայաստանը Ադրբեջանին մեղադրել է Հայաստանի ինքնիշխան տարածքի օկուպացման մեջ։ Ադրբեջանը հայտնեց փոխհրաձգության արդյունքում երկու վիրավորի մասին[17]։

Հուլիսի 29-ին՝ Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարեց, որ հայկական ուժերը խախտել են հրադադարը ու օգտագործելով ավտոմատներ ու նռնականետեր[59]։ Հայկական կողմը հայտնեց, որ Ադրբեջանը խախտել է հրադադարը[60], բայց Ադրբեջանը հերքեց հրադադարի խախտումը[61]։ Փոխհրաձգության ժամանակ վիրավորվեց հայ զինվոր[10]։

Հուլիսի 31-ին՝ հայկական կողմը ադրբեջանական զորքերը գնդակոծել են նյութատեխնիկական ապահովման ավտոմեքենան, որը պարենամթերք էր հասցնում Երասխում հայ զինվորականների դիրքերին։ Արդյունքում՝ ավտոմեքենան լրջորեն վնասվել է։

Օգոստոս խմբագրել

2021 թվականի օգոստոսի 13-ին՝ Հայաստանն ու Ադրբեջանը հաղորդեցին սահմանային հրետանային ռմբակոծությունների մասին։ Հայկական ՊՆ-ը հաղորդեց, որ ադրբեջանական զինված ուժերը Գեղարքունիքի հատվածում կրակ են բացելհայ դիրքապահների ուղղությամբ տարբեր տրամաչափի հրաձգային զենքերից, միաժամանակ Ադրբեջանը հայտարարեց, որ հայկական զինված ուժերը կրակ են բացել Քարվաճառի ու Գադաբայի շրջանների ուղղությամբ[62]։

2021 թվականի օգոստոսի 16-ին՝ ևս երկու հայ զինվոր սպանվեց ադրբեջանական զինված ուժերի կողմից։ Վահան Թաթոսյանը զոհվեց դիպուկահարի կրակոցից․ ժամը 09:50-ին, Երասխում, այն ժամանակ երբ Արման Հակոբյանը սպանվեց Գեղարքունիքում ժամը 18:10-ին[63][64]։

2021 թվականի օգոստոսի 17-ին՝ Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը հաղորդեց, որ ևս մեկ զինծառայող է վիրավորվել Ադրբեջանի կողմից իրականացված գնդակոծության արդյունքում[65]։

2021 թվականի օգոստոսի 27-ին՝ Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպանը հաղորդեց, որ ադրբեջանական ուժերը թիրախավորել են Կութ գյուղը․ «Տարեցներն ու երեխաները կրակոցների ժամանակ գտնվել են բակում։ Այդ ժամանակ տանը նույնպես երեխաներ կային։ Օգոստոսի 27-ին, ժամը 10-ի սահմաններում՝ Ադրբեջանի զինված ուժերը ինտենսիվ կրակ են բացել Գեղարքունիքի մարզի Կութ գյուղի քաղաքացիական տների վրա՝ ուղիղ թիրախավորելով խաղաղ բնակչությանը», հաղորդեց Արման Թաթոյանը[66][67]։

Սեպտեմբեր խմբագրել

2021 թվականի սեպտեմբերի 1-ին՝ ևս մեկ հայ զինծառայող սպանվեց Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից[68] Գեղամ Սահակյանը սպանվեց դիպուկահարի կրակոցից 11:10 րոպեին՝ Երասխում[69]։

Հոկտեմբեր խմբագրել

2021 թվականի հոկտեմբերի 9-ին՝ հայ զինծառայող Միսակ Խաչատրյանը վիրավորվեց հայ-ադրբեջանական սահմանի Երասխի հատվածում[70] Դա հերքեց Ադրբեջանը[71]։

2021 թվականի հոկտեմբերի 15-ին՝ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հաղորդեց, որ ադրբեջանցի զինվորը սպանվել է հայ դիպուկահարի կրակոցից[72]։

2021 թվականի հոկտեմբերի 15-ին և 16-ին ադրբեջանական ուժերը գնդակոծեցին Երասխ գյուղը, որի արդյունքում հրդեհվեց գյուղացիներին պատկանող ցանկատարություններ[73][74]։

Նոյեմբեր խմբագրել

2021 թվականի նոյեմբերի 8-ին, մեկ հայ քաղաքացի սպանվեց, ևս երեքը վիրավորվեցին ադրբեջանական զորքերի կողմից արձակված կրակի արդյունքում՝ Շուշիի շրջակայքում, ջրամատակարարման աշխատանքներ իրականացնելու ժամանակ։ Ռուսաստանի պաշտպանության նախարարությունը հաստատեց միջադեպը և սկսել է հետաքննություն[75]։ ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտը թվիթերյան իր էջում դատապարտեց հայ քաղաքացիական անձի սպանությունը[76][77]։

2021 թվականի նոյեմբերի 13-ին՝ միջադեպ տեղի ունեցավ Շուշիում։ Ադրբեջանցիների սադրանքներին ի պատասխան՝ մի քաղաքացի պայթուցիկ է նետել Շուշիի անցակետի ուղղությամբ։ Ադրբեջանական կողմը հաղորդում է 3 վիրավորի մասին[78]։

2021 թվականի նոյեմբերի 15-ին ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնեց, որ նախորդ օրը ադրբեջանական ուժերը ներխուժել են Հայաստանի տարածք արևելյան տեղամասերից մեկում։ Ըստ Հայաստանի անվտանգության խորհրդի հայտարարության՝ Ադրբեջանի զինված ուժերի ստորաբաժանումները զրահատեխնիկայի աջակցությամբ ներխուժել են Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածք, ինչի հետևանքով Հայաստանի ԶՈւ չորս մարտական դիրքեր հայտնվել են շրջափակման մեջ։ Բանակցությունների արդյունքում ադրբեջանական զինտեխնիկան և զորքը դուրս են եկել ՀՀ տարածքից, ՀՀ ԶՈւ ստորաբաժանումները նույնպես դուրս են բերվել այդ մարտական դիրքերից[27]։

2021 թվականի նոյեմբերի 16-ին Սյունիքի մարզի տարածքում Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև բախումներ են տեղի ունեցել[11]։ ՀՀ ՊՆ-ն հայտնել է չորս հայ զինծառայողի վիրավորվելու, ավելի ուշ՝ 1 նույնականացված զոհի, 12 գերեվարվածի՝ 7 պայմանագրային, 5 ժամկետային զինծառայողների մասին[79]։ Ադրբեջանի ՊՆ-ն հայտարարել է, որ միջադեպի հետևանքով վիրավորվել է իր երկու զինծառայող[80]։

2022 թվական խմբագրել

Արձագանքներ խմբագրել

  •   Հայաստան - Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը անհանդուրժելի է որակել ադրբեջանական կողմի գործողությունները Սև լիճ տեղանքում[81]՝ ցանկություն հայտնելով, որ ինչպես եկել են, այնպես էլ վերադառնան ելման դիրքեր[82]։
  •   Ֆրանսիա - Նախագահ Էմանուել Մակրոնը Ադրբեջանին կոչ է արել անհապաղ զորքերը դուրս բերել հայկական տարածքից[83], իսկ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ հեռախոսազրույցում հայտնել է, որ Ֆրանսիան պատրաստ է ռազմական աջակցություն ցուցաբերել հարցի կարգավորման միջազգային ջանքերին[84]։
  •   ԱՄՆ.
    • Պետական դեպարտամենտը Ադրբեջանին կոչ է արել զորքերն անհապաղ դուրս բերել Հայաստանի հետ սահմանից[85][86]։
    • ԱՄՆ նախագահի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Ջեյք Սալիվանը Նիկոլ Փաշինյանի հետ զրույցում անընդունելի և սադրիչ է համարել Հայաստանի սահմանից ներս ադրբեջանական ուժերի իրականացրած գործողությունները, և տեղեկացրել, որ ԱՄՆ դիրքորոշումը ներկայացվելու է նաև ադրբեջանական ղեկավարությանը՝ պահանջով դուրս բերել իրենց ուժերը Հայաստանի տարածքից[87]։
    • ԱՄՆ Պետքարտուղարությունն իր քաղաքացիներին խորհուրդ է տվել չայցելել Հայաստան[88]։
  •   Ռուսաստան.
    • Անվտանգության խորհրդի քարտուղար Նիկոլայ Պատրուշևը հայտնել է, որ ռուսական կողմն ինտենսիվ աշխատում է հարցի լուծման համար[89]։
    • Արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովն առաջարկել է հայ-ադրբեջանական հանձնաժողով ստեղծել սահմանային աշխատանքների համար[90]։
    • ՌԴ Պետական դումայի պատգամավոր Կոնստանտին Զատուլինը հայտնել է, որ այս իրավիճակում մեղքը միայն Ադրբեջանինը չէ, որն ակնհայտ միակողմանի գործողություններ է անում, այլև Հայաստանի ներկայիս իրավիճակինը[91]։
  •   Ադրբեջան - Ադրբեջանի արտգործնախարարությունը հայտնել է, որ ադրբեջանական բանակն ուղղակի զբաղեցրել է իր դիրքերը։
  •   ՀԱՊԿ - ՀԱՊԿ-ն հայտարարություն է տարածել, որ կառույցում ուշադիր հետևում են Հայաստանի Սյունիքի մարզի սահմանային իրավիճակի զարգացմանը և իրավիճակի զարգացումից ելնելով` անհրաժեշտության դեպքում գործողություններ կկիրառվեն՝ համապատասխան հավաքական անվտանգության պայմանագրի դրույթներին ու ՀԱՊԿ-ի կանոնադրությանը[92]։
  •   Չինաստան - Չինաստանի արտաքին գործերի նախարարության խոսնակ Չժաո Լիջյանն ասել է, որ Չինաստանը հույս ունի, որ Ադրբեջանը և Հայաստանը՝ Չինաստանի բարեկամ գործընկերները, կլուծեն իրենց տարաձայնությունները երկխոսության և խորհրդակցությունների միջոցով և համատեղ կպաշտպանեն տարածաշրջանային խաղաղությունն ու կայունությունը, որպեսզի մարդիկ կարողանան ապրել հանգստության մեջ։
  •   Հնդկաստան - Հնդկաստանը կոչ է արել Ադրբեջանին հետ քաշել զորքերը Հայաստանի սահմաններից ու զերծ մնալ սադրանքներից[93]։
  •   Հունաստան - Հունաստանի արտգործնախարարը հայտարարել է, որ պետք է հարգել Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը և կարևորել է ցանկացած միակողմանի գործողություններից խուսափելը, որը կարող է խաթարել տարածաշրջանի խաղաղությունն ու կայունությունը[94]։
  •   Կանադա - Արտգործնախարար Մարկ Գառնոն իր մտահոգությունն է հայտնել կապված Հայաստանի տարածք ներխուժման մասին հաղորդագրությունների հետ՝ կողմերին հորդորելով լիովին պահպանել նոյեմբերի 10-ին ձեռք բերված հրադադարի պայմանավորվածությունը[95]։
  •   Լեհաստան - Հայաստանում Լեհաստանի դեսպանատունը կոչ է արել իր քաղաքացիներին չայցելել Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց Ձորի և Սյունիքի մարզեր[96]։

Առցանց քարտեզներ խմբագրել

Google Maps[97], Open Street Map[98] և Յանդեքս․Քարտեզ[99] համակարգերի քարտեզներով Սև և Ջինլի լճերի մեծ մասը գտնվում է Հայաստանի տարածքում, իսկ Bing Maps քարտեզով լճերն ամբողջությամբ ՀՀ տարածքում են[100]։

Տես նաև խմբագրել

Նշումներ խմբագրել

  1. Հայաստանի վարչապետը զորքերի գերագույն գլխավոր հրամանատարն է պատերազմական դրության ժամանակ, իսկ նշված ռազմագործողության ժամանակ պատերազմ չի հայտարարվել, իսկ Նիկոլ Փաշինյանը հանդիսանում է վարչապետ

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ԶՈՒ Գլխավոր շտաբի պետի տեղակալ. Հայաստանի տարածքում ապօրինի կերպով մոտ հազար ադրբեջանցի զինվորական է գտնվում
  2. «Armenia Says Soldier Killed In Shoot-Out With Azerbaijani Forces». RFE/RL's Armenian Service. Radio Free Europe/Radio Liberty. 2021 թ․ մայիսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 26-ին. «One serviceman has been killed as a result of a shoot-out that followed the opening of fire by Azerbaijani troops" at a border position in eastern Armenia, the ministry said»
  3. 3,0 3,1 «Azerbaijanis Kill Another Armenian Soldier». Asbarez. 2021 թ․ հուլիսի 15. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  4. «Three Armenian servicemen killed in ongoing Azerbaijani attacks». Armenpress. 2021 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 28-ին.
  5. «Injuries on both sides reported after clashes at Armenian-Azerbaijani border». 2021 թ․ մայիսի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 1-ին.
  6. «Eleven Armenian soldiers injured in a fight with Azerbaijani soldiers». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 1-ին.
  7. Ghazanchyan, Siranush (2021 թ․ հուլիսի 23). «Three soldiers wounded as Azerbaijan fires at Armenian positions in Gegharkunik». Public Radio of Armenia. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 23-ին.
  8. «Минобороны Армении: "У армянской стороны трое погибших, двое военнослужащих ранены"». Armenpress (ռուսերեն). 2021 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 28-ին.
  9. «Минобороны: "Четверо военнослужащих получили ранения в направлении Гегаркуника"». Armenian Report (ռուսերեն). 2021 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 28-ին.
  10. 10,0 10,1 «Armenian serviceman wounded in Azerbaijani shooting». Armenpress. 2021 թ․ հուլիսի 29. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 29-ին.
  11. 11,0 11,1 «Four Armenian soldiers confirmed wounded in fresh Azerbaijani attack – Defense Ministry». Panorama. 2021 թ․ նոյեմբերի 16.
  12. «Azerbaijan captures six Armenian troops on border». BBC News. 2021 թ․ մայիսի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 13-ին.
  13. «ВС Азербайджана обстреляли армянские позиции (фото)» (ռուսերեն). 2021 թ․ հուլիսի 31. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  14. «Azerbaijani soldier killed by Armenian sniper in Karabakh region». Daily Sabah. 2021 թ․ հոկտեմբերի 15.
  15. «Azerbaijan says solider killed by Armenian sniper across border». Reuters. 2021 թ․ հուլիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 23-ին.
  16. 16,0 16,1 «Naxçıvanda yenidən atışma oldu, Ordumuzun baş leytenantı yaralandı». Marja.az. 2021 թ․ հուլիսի 16. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  17. 17,0 17,1 «Armenia says 3 soldiers killed in gun battle with Azeri forces». Al Jazeera. 2021 թ․ հուլիսի 28. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 28-ին.
  18. Ադրբեջանական զինուժը մի քանի ուղղություններով խախտել է Հայաստանի սահմանը․ ՊՆ, Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին
  19. «Երեկ ադրբեջանցիները Գեղարքունիքի Վերին Շորժայի և Կութի հատվածներում, ըստ մարզպետի, որոշակի առաջխաղացումներ են ունեցել». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  20. «Հայաստանը պաշտոնապես դիմել է Ռուսաստանին ռազմական օգնության համար». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  21. «Ֆրանսիան պատրաստ է ռազմական աջակցություն ցուցաբերել հարցի կարգավորման միջազգային ջանքերին․ Փաշինյան». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  22. «Միացյալ Նահանգները Ադրբեջանին կոչ է արել անհապաղ դուրս բերել զորքերը Հայաստանի տարածքից». Hetq.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  23. «Փաշինյանը Պուտինից օգնություն չի խնդրել, ասում է Կրեմլի խոսնակը». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  24. «Սյունիքում բանակցություններն սկսվել են. դրանք կոորդինացնում է Ռուստամ Մուրադովը». Sputnik Armenian. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 18-ին.
  25. «Հակառակորդի կողմից հայ դիրքապահների ուղղությամբ կրակահերթեր են արձակվել, մահացել է պայմանագրային զինծառայող». Hetq.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 25-ին.
  26. «Անվտանգության խորհուրդը քննարկել է ադրբեջանական զորքերի՝ Հայաստանի տարածք ներխուժման փաստը». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  27. 27,0 27,1 «Նոյեմբերի 14-ին ադրբեջանական ստորաբաժանումները ներխուժել են ՀՀ ինքնիշխան տարածք․ ԱԽ». CIVILNET. 2021 թ․ նոյեմբերի 15. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  28. «Այս պահին Հայաստանի տարածք ադրբեջանական զինված ոչ թե 3, այլ 4 ներխուժում կա․ Արման Թաթոյան». Hetq.am. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 18-ին.
  29. «Ալիևը Հայաստանին սպառնում է ուժով լուծել «Զանգեզուրի միջանցքի հարցը»». Սիվիլնեթ. 2021 թ․ ապրիլի 21. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  30. «Սյունիքում իրավիճակն անընդունելի է, առաջնայինը բանակցություններով խնդիրը լուծելն է, բայց սա տարբերակներից մեկն է. Փաշինյան». CIVILNET. 2021 թ․ մայիսի 12. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  31. «Ադրբեջանցիները մոտ 500 մ առաջ են եկել Ակներ գյուղի ուղղությամբ. գյուղապետ». Sputnik Armenian. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  32. «Ադրբեջանական զինվորականները զենքի ցուցադրումով սպառնացել են Վերիշենի հովիվին. Արման Թաթոյան». news.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  33. «Սյունիքի սահմանային հատվածում ադրբեջանցիները փորձել են աշխատանքներ իրականացնել, հայկական կողմի միջոցառումներից հետո դադարեցրել են». www.azatutyun.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  34. «Եկել են դիտակետ դնեն, մոլորվել են. Պնդում է Սյունիքի մարզպետը, մինչդեռ ՊՆ-ն այլ հայտարարություն է անում». news.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  35. Technologies, Peyotto. «Սա դիվերսիոն անցում է. Փաշինյանը՝ ԱԽ նիստում». 1in.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  36. «Հայաստանը դիմում է ՀԱՊԿ-ին». www.azatutyun.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  37. «Վարդենիսի հատվածում ադրբեջանական ուժերը սահմանից առաջ են եկել մոտ 2 կմ. Գեղարքունիքի մարզպետ». CIVILNET. 2021 թ․ մայիսի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  38. «Նիկոլ Փաշինյանը պաշտոնապես դիմել է ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի գործող նախագահին». armenpress.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  39. «Տիգրան Ավինյանը իմքայլական պատգամավորների հետ լուսանկարներ է հրապարակել Սև Լճից». news.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 17-ին.
  40. «Սյունիքում բանակցություններն այսօր վերսկսվել են. մասնակցում է գեներալ Մուրադովը». news.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 17-ին.
  41. «Թե՛ Սյունիքի, թե՛ Գեղարքունիքի մարզերի ամբողջ բնագծերով իրադրությունը լիարժեք վերահսկվում է հայկական ԶՈՒ կողմից. ՀՀ ՊՆ». www.1lurer.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 18-ին.
  42. «Սահմանների հարցով բանակցությունները կշարունակվեն մայիսի 19-ին». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 18-ին.
  43. «Չնայած վաղօրոք ձեռք բերված պայմանավորվածությանը՝ ադրբեջանական կողմը չի ներկայացել սահմանային հարցով բանակցություններին». www.tert.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  44. «500-ից 600 ադրբեջանցիներ դեռևս Հայաստանի տարածքում են, իրադրությունը մնում է լարված, հայտարարում է Փաշինյանը». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 20-ին.
  45. «Ադրբեջանցի մոտ 30 զինվորներ երեկ հատել են սահմանը և ներխուժել Սյունիքի Տեղ համայնքի Խոզնավար գյուղի տարածք». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 21-ին.
  46. «Խոզնավար գյուղի հատվածում հայ և ադրբեջանցի զինծառայողների միջև տեղի ունեցած ծեծկռտուքի դեպքի առթիվ հարուցվել է քրեական գործ». armenpress.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 21-ին.
  47. «Խոզնավար գյուղի հատվածում ՀՀ և ԱՀ ԶՈՒ-երի զինծառայողների միջև տեղի ունեցած ծեծկռտուքի դեպքի առթիվ քրեական գործ է հարուցվել». Hetq.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 21-ին.
  48. «Վերին Շորժայի սահմանային հատվածում հայ դիրքապահների ուղղությամբ կրակահերթեր են արձակվել, կա մեկ զոհ․ ՀՀ ՊՆ». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 25-ին.
  49. «Գեղարքունիքի սահմանային հատվածում ադրբեջանցիները ՀՀ ԶՈՒ 6 զինծառայողի են գերեվարել». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 27-ին.
  50. https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/99246/armeniaazerbaijan-statement-spokesperson-recent-developments-border_en
  51. «Tensions Escalate Again in Armenian-Azerbaijani Relations». Jamestown Foundation. 2021 թ․ հուլիսի 21. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  52. «Ermənistanın Naxçıvanla sərhədində yenə "atışma olub", Ağdamda yeni hərbi hissə, Almaniyada sel 80-dən çox adamın həyatı». BBC Azərbaycanca. 2021 թ․ հուլիսի 16. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  53. «Using Mortars, Azerbaijani Forces Shell Yeraskh». Asbarez. 2021 թ․ հուլիսի 19. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  54. «Ermənistan yenə atəşkəsi pozdu, cavab atəşi açıldı». Axar.az. 2021 թ․ հուլիսի 26. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  55. «Azərbaycan dövlət sərhədi atəşə tutulub». TRT Azərbaycanca. 2021 թ․ հուլիսի 17. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  56. «Azerbaijani forces open fire at Yeraskh section of the border». Armenian Radio. 2021 թ․ հուլիսի 19. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 24-ին.
  57. «Haqqin». haqqin.az. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  58. «Three soldiers wounded as Azerbaijan fires at Armenian positions in Gegharkunik». en.armradio.am. Public Radio of Armenia. 2021 թ․ հուլիսի 23. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 23-ին.
  59. «Ermənistan atəşkəsi pozaraq Kəlbəcər istiqamətindəki mövqelərimizi yenidən atəşə tutub». Report Information Agency (ադրբեջաներեն). 2021 թ․ հուլիսի 29. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 29-ին.
  60. «Azerbaijan again violates ceasefire, opens fire at Armenian positions in Gegharkunik section of border». Armenpress. 2021 թ․ հուլիսի 29. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 29-ին.
  61. «MN: "Azərbaycan Ordusu Kəlbəcər istiqamətində atəşkəsə riayət edir"». Report Information Agency (ադրբեջաներեն). 2021 թ․ հուլիսի 29. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 29-ին.
  62. «Armenia claims shelling in direction of Gegarkunik». kavkaz-uzel.eu. 2021 թ․ օգոստոսի 14. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  63. «Armenian serviceman killed by Azerbaijani sniper fire». en.armradio.am. 2021 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  64. «Armenian soldier killed in fresh Azerbaijani provocation». en.armradio.am. 2021 թ․ օգոստոսի 16. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  65. Узел, Кавказский. «Armenian soldier wounded in a shootout at border with Azerbaijan». Caucasian Knot. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  66. «Azerbaijani Troops Fire on Civilians in Gegharkunik's Kut Village». Hetq.am (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  67. «Shelling from Azerbaijan damaged wall of one of residential buildings in Kut village». news.am (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 29-ին.
  68. «Armenian soldier killed by Azeri sniper fire on border - TASS». Reuters (անգլերեն). 2021 թ․ սեպտեմբերի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  69. «Armenian contract serviceman killed in Azerbaijani shooting in Yeraskh direction». Public Radio of Armenia (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  70. «Armenian soldier injured in Azerbaijan's provocation». panarmenian.net. PanARMENIAN.Net. 2021 թ․ հոկտեմբերի 9. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  71. «Армянский военный ранен на границе с Азербайджаном». kavkaz-uzel.eu (ռուսերեն). 2021 թ․ հոկտեմբերի 9. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 10-ին.
  72. «Azeri MoD announces serviceman's death». Caucasian Knot. 2021 թ․ հոկտեմբերի 15.
  73. «Ադրբեջանցիները կրակ են բացել Երասխի ուղղությամբ. գնդակոծությունից հրդեհվել է բնակչի 3-4 հազար հակ խոտի դեզը. ՄԻՊ». news.am. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  74. «Azerbaijani units fire at Armenian positions in Yeraskh». Public Radio of Armenia (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  75. «Russian peacekeeping mission confirms the killing of Armenian civilian by Azerbaijani armed forces». www.newsinfo.am. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 10-ին.(չաշխատող հղում)
  76. «U.S. Department of State Bureau of European and Eurasian Affairs condemns killing of Armenian civilian by Azeri military». armenpress.am (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  77. DoS Europe and Eurasia (2021 թ․ նոյեմբերի 9). «We condemn the violence that caused the death of an Armenian civilian. We urge Armenia and Azerbaijan to intensify their engagement including through the Minsk Group Co-Chairs to resolve all outstanding issues related to or resulting from the N-K conflict». Twitter (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 12-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
  78. «Միջադեպ Ստեփանակերտ-Բերձոր ճանապարհին. ադրբեջանական կողմը հաղորդում է 3 զինծառայողի վիրավորվելու մասին». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  79. «Ռուսական միջնորդությամբ կրակը դադարեցվել է. ՊՆ». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  80. «Ադրբեջանի ՊՆ-ն հայտնել է վիրավորների մասին». armenpress.am. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 16-ին.
  81. «Փաշինյանն անհանդուրժելի է որակում ադրբեջանական կողմի գործողությունները Սև լիճ տեղանքում». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  82. «Հայաստանի ինքնիշխան տարածքը պետք է մնա և լինի անձեռնմխելի. Նիկոլ Փաշինյանի անդրադարձը Սյունիքում ստեղծված իրավիճակին». www.primeminister.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  83. «Մակրոնը Փաշինյանի հետ խոսելուց հետո հայերենով գրառում է արել». Sputnik Armenian. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  84. «Ֆրանսիան պատրաստ է ռազմական աջակցություն ցուցաբերել հարցի կարգավորման միջազգային ջանքերին․ Փաշինյան». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 14-ին.
  85. «Ամերիկան ակնկալում է, որ Ադրբեջանն անհապաղ ետ կքաշի զորքը». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  86. LLC, Helix Consulting. «ԱՄՆ Պետդեպը կոչ է անում Բաքվին անհապաղ դուրս բերել զորքը Հայաստանի հետ սահմանից - Այսօր` թարմ լուրեր Հայաստանից». www.aysor.am (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  87. «ԱՄՆ-ն ակտիվանում է Հայաստան-Ադրբեջան սահմանային ճգնաժամի հանգուցալուծման գործում». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  88. «ԱՄՆ-ն իր քաղաքացիներին առաջարկում է չայցելել Հայաստան». mediamax.am (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  89. «Պատրուշև. Ռուսական կողմն ինտենսիվ աշխատում է հարցի լուծման համար». mediamax.am (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  90. «Լավրովն առաջարկում է հայ-ադրբեջանական հանձնաժողով ստեղծել սահմանային աշխատանքների համար». Hetq.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  91. ««Հրապարակ»․ Ռուսաստանը փորձում է հասնել նրան, որ հայ-ադրբեջանական սահմանի հարցը լուծվի առանց արյունահեղությունների․ Կոնստանտին Զատուլին». www.tert.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  92. «ՀԱՊԿ-ը արձագանքել է Սյունիքի սահմանային միջադեպին». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  93. «Հնդկաստանը կոչ է արել Ադրբեջանին հետ քաշել զորքերը Հայաստանի սահմաններից ու զերծ մնալ սադրանքներից». armenpress.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  94. Asatryan, Հեղինակ-Narine (2021 թ․ մայիսի 20). «Պետք է հարգել Հայաստանի տարածքային ամբողջականությունը. Հունաստանի ԱԳՆ». ArmPublic. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 21-ին.
  95. ««Մտահոգ ենք Հայաստանի տարածք ներխուժման մասին հաղորդագրություններով»․ Կանադայի արտգործնախարարը՝ հայ-ադրբեջանական սահմանին տիրող իրադրության մասին». artsakhpress.am. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 15-ին.
  96. LLC, Helix Consulting. «ՀՀ-ում Լեհաստանի դեսպանատունը ևս կոչ է անում իր քաղաքացիներին չայցելել Հայաստանի մարզեր ու Արցախ». www.panorama.am (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 19-ին.
  97. «Sev Litch State Sanctuary». Lake Sev map. Google Maps. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 24-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 24-ին.
  98. https://www.openstreetmap.org/#map=16/39.5978/46.2367
  99. Syunik Region
  100. Maps