Հին Թաղերի և Խծաբերդի բռնազավթում

Հին Թաղերի և Խծաբերդի բռնազավթում, Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի կողմից Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության նախարարության խաղաղապահ ուժերի վերահսկողության գոտում գտնվող Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի բռնազավթումը, որը տեղի է ունեցել 2020 թվականի դեկտեմբերի 12-ին[1]։ Այս ռազմական գործողությունը փաստացի 2020 թվականի նոյեմբերի 10-ի եռակողմ համաձայնագրի ստորագրումից հետո հրադադարի ռեժիմի առաջին լուրջ խախտումն է։ Արցախի Հանրապետության Ազգային Ժողովի 2021 թվականի մարտի 1-ի հայտարարության համաձայն Ադրբեջանի վերահսկողության տակ հայտնված՝ Արցախի Հանրապետության տարածքները համարվում են բռնազավթված, օկուպացված՝ Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից[2][3]։

Հին Թաղերի և Խծաբերդի բռնազավթում
44-օրյա պատերազմ
ՌԴ ՊՆ քարտեզով Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերը ռուս խաղաղապահների վերահսկողության գոտում էին ադրբեջանական ԶՈՒ-ի բռնազավթումից առաջ
Թվական 2020 թվականի դեկտեմբերի 12
Վայր Հին Թաղեր և Խծաբերդ, Արցախի Հանրապետություն
Արդյունք ՌԴ խաղաղապահ ուժերի վերահսկողության տակ գտնվող Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի օկուպացիա Ադրբեջանի կողմից
Հակառակորդներ
Ռուսաստան ՌԴ ԶՈւ խաղաղապահ ուժեր, Արցախ Արցախ Ադրբեջան Ադրբեջան
Հրամանատարներ

Ներկայումս Ադրբեջանում պահվող մի քանի տասնյակ, ըստ որոշ աղբյուրների՝ ավելի քան 100 հայ գերիների մոտ 90%-ն այս օկուպացիոն գործողության ընթացքում գերևարվածներն են[4][5][6][7]։

Նախապատմություն խմբագրել

2020 թվականի սեպտեմբերի 27-ին Արցախում վերսկսվել են լայնածավալ ռազմական գործողությունները, որոնց ընթացքում Ադրբեջանը վերահսկողություն է հաստատել Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանի զգալի, Շուշիի շրջանի Շուշի և Քարինտակ բնակավայրերի, Քաշաթաղի շրջանի հարավային հատվածի, Մարտունու և Մարտակերտի շրջանների որոշ տարածքների վրա։ Պատերազմի ավարտ հանդիսացող եռակողմ համաձայնագրի արդյունքում Ադրբեջանի Հանրապետությունը և Հայաստանի Հանրապետությունը կանգ են առել իրենց զբաղեցրած դիրքերի վրա, ըստ սահմանված ժամանակացույցի Ադրբեջանին են անցել նաև նախկին Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի Աղդամի, Քարվաճառի, Լաչինի շրջաններն ամբողջությամբ։ Զանգելանի և Կուբաթլուի շրջանների մնացյալ հատվածները Ադրբեջանին են անցել, ըստ ՀՀ վարչապեը Նիկոլ Փաշինյանի, բանավոր համաձայնությամբ[8]։

Պատերազմի ավարտից հետո Հադրութի շրջանից հայկական ուժերի վերահսկողության տակ են մնացել Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերը[9]։ Տեղեկությունը հաստատել է նաև Ռուսաստանի Դաշնության պաշտպանության նախարարությունը՝ դեկտեմբերի 13-ի հրապարակած քարտեզում ռուս խաղաղապահների վերահսկողության տակ գտնվող քարտեզում նշելով նաև Արցախի Հադրութի շրջանի Խծաբերդ և Հին Թաղեր գյուղերը[10]։ Տեղեկությունը հաստատվել է նաև Նոյեմբերի վերջին CIVILNET լրատվականի լրագրողների՝ Խծաբերդ և Հին Թաղեր այցելությամբ[11]։

Հայկական այդ երկու գյուղերը հնարավոր էր եղել պահել մոտ վաթսուն հոգուց բաղկացած խմբով, ովքեր հոկտեմբերի կեսերից մինչև դեկտեմբերի 12-ը պահպանում էին գյուղերը, Դիզափայտ լեռը և Կատարո վանքը[12]։

Գործողություններ խմբագրել

Հին Թաղերի և Խծաբերդի գրավումը ըստ ՌԴ խաղաղապահ ուժերի դեկտեմբերի 12-ի և 13-ի քարտեզների

Ըստ 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ համաձայնագրի դեկտեմբերի 1-ին Ադրբեջնին անցավ Լաչինի շրջանը։ Չնայած Արցախի վարչատարածքային բաժանման Քիրսավան գյուղը գտնվում էր Շուշիի շրջանում, Ադրբեջանի վարչական բաժանմամբ այն մտնում էր Լաչինի շրջանի կազմում, հետևաբար այն նույնպես անցավ Ադրբեջանի վերահսկողությաբ տակ[13]։ Քանի որ Քիրսավանը Հադրութի շրջանի հայկական հսկողության տակ մնացած տարածքը Արցախի հիմնական մասին կապող միակ մնացած ճանապարհն էր, Խծաբերդի և Հին Թաղերի տարածքում մնացած վաթսուն հոգանոց խումբը ընկավ շրջափակման մեջ։

Ըստ ՀՀ ՊՆ հաղորդագրության՝ դեկտեմբերի 12-ին ադրբեջանական զինված ուժերի ստորաբաժանումները, կուտակելով հավելյալ անձնակազմ և զինտեխնիկա, այդ թվում նաև՝ ծանր հրետանային միջոցներ, կոպտորեն խախտելով նոյեմբերի 9-ին ստորագրված եռակողմ հայտարարության պահանջները, հարձակում են նախաձեռնել Արցախի Հանրապետության Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի ուղղությամբ[10]։ Հարձակման հետևանքով, ըստ Հին Թաղերի գյուղապետի, հայկական կողմից վիրավորվել է 8 հոգի, տեղեկություն է ստացվել 10 գերևարվածի մասին[14]։ Արցախի Ազգային ժողովի նախկին պատգամավոր Հայկ Խանումյանը նույն օրը երեկոյան դիմել է արցախցիներին՝ կոչ անելով հավաքվել Ստեփանակերտում ռուս խաղաղապահների բազայի մոտ՝ պարզելու, թե ինչպես են ադրբեջանցիները, հակառակ պայմանավորվածության, գրավել Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերը։

Դեկտեմբերի 13-ին ՌԴ ՊՆ-ն հրապարակել է նոր քարտեզ, որտեղ արդեն Հին Թաղերը և Խծաբերդը դուրս էին թողնվել ռուս խաղաղապահների վերահսկողության գոտուց[15]։

Հաջորդող իրադարձություններ խմբագրել

Դեկտեմբերի 16-ին համացանցում տեսանյութ էր տարածվել, թե ինչպես է հայ զինծառայողների մի խումբ դուրս բերվում շրջափակումից Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի տարածքից։ ՀՀ ՊՆ-ն քիչ անց հաստատել է տեսանյութի իսկությունը[16]։ Շրջափակման մեջ մնացած և անհայտ պայմաններում հայտնված զինծառայողների հարազատները նույն օրը փակել էին Գյումրի-Երևան ավտոճանապարհի տարբեր հատվածներ[17]։

Դեկտեմբերի 18-ին Հայաստանի քննչական կոմիտեն հայտնել է, որ հարուցվել է քրեական գործ՝ Հադրութի շրջանի Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերի տարածքում տեղակայված մարտական դիրքերում 9 զինծառայողների սպանության, զինված ընդհարումների ժամանակ միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերի լուրջ խախտումների դեպքերի առթիվ[18]։

Արձագանք խմբագրել

  •   Ռուսաստանը երկու կողմերին պահանջել է պահպանել հրադադարի ռեժիմը[19]։
  •   ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի խոսնակ Մանե Գևորգյանը գրել է. «Ադրբեջանական ուժերի հարձակումը Հին Թաղեր-Խծաբերդ ուղղությամբ պետք է արժանանա առաջին հերթին ՌԴ խաղաղապահների արձագանքին»[20]։
  •   ՀՀ նախագահ Արմեն Սարգսյանը պարզաբանում է պահանջել ՀՀ պաշտպանության և արտաքին գործերի նախարարություններից, իսկ ՀՀ ԱԺ-ին դիմել է շտապ նիստ գումարելու առաջարկով, որտեղ կքննվեր Հադրութի շրջանում ստեղծված իրավիճակի պատճառները և լուծման ճանապարհները[21]։
  •   Ադրբեջանի նախագահը պնդում է, որ նրանք այդ տարածքները գրավել էին մինչև պատերազմի ավարտը, իսկ այնտեղ գտնվող մարդիկ ահաբեկիչներ են[22]։

Տես նաև խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. «Հին Թաղեր գյուղը հայտնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողության տակ․ WarGonzo».
  2. «Արցախի տարածքները համարվում են օկուպացված Ադրբեջանի կողմից. ԱՀ ԱԺ հայտարարությունը».
  3. «Ադրբեջանի վերահսկողության տակ հայտնված Արցախի տարածքները համարվում են բռնազավթված․ ԼՂՀ ԱԺ».(չաշխատող հղում)
  4. «Երեկվա գերիների մեծ մասը Շիրակի մարզից են․ այժմ Շիրակում աննախադեպ ակցիաներ են ընթանում». Politik.am. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 10-ին.
  5. «Բաքուն հաստատել է Խծաբերդից վեց տասնյակ զինվորականների գերեվարումը, ըստ Մուրադովի՝ նրանց վտանգ չի սպառնում». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 10-ին.
  6. «Խծաբերդի ուղղությամբ մեր մի քանի տասնյակ զինծառայողներ գերի են ընկել ադրբեջանական կողմին. Արցախի նախագահ». www.1lurer.am. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 10-ին.
  7. «Գերիների 90 %֊ը գերեվարվել է ռուս խաղաղապահների տեղակայումից հետո. Փաշինյան (տեսանյութ)». A1Plus. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 28-ին.
  8. «Նիկոլ Փաշինյան. Անձամբ իմ և բոլորիս համար ծանր, չափազանց ծանր որոշում եմ կայացրել». www.aravot.am (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 10-ին.
  9. «Հադրութի շրջանի երկու գյուղ Արցախին են մնում. դրանք «կտրված» են մնացած տարածքից».
  10. 10,0 10,1 «Ռուս խաղաղապահները վերահսկողության տակ են վերցրել Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերը. ՌԴ ՊՆ քարտեզ».
  11. «Հավաքվենք՝ պարզելու, թե ինչպես է թշնամին գրավել Հին Թաղեր և Խծաբերդ գյուղերը․ Հայկ Խանումյան». CIVILNET. 2020 թ․ դեկտեմբերի 11. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 9-ին.
  12. ««Դիզափայտ ջոկատ»․ մի կտոր Հադրութ». Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 22-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 8-ին.
  13. Արմենիա, Դավիթ Գալստյան Sputnik. «Ադրբեջանցիներով շրջապատված գյուղերը. ինչ ճանապարհներով գնալ Արցախը «վերաձևելուց» հետո». Sputnik Armenian. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 9-ին.
  14. «Խծաբերդի ու Հին Թաղերի համայնքապետերի փոխանցմամբ՝ հայկական կողմից 10 անձ է գերեվարվել».
  15. «Խաղաղապահների նոր քարտեզում Հին Թաղերն ու Խծաբերդը Արցախի կազմում չեն». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ դեկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 8-ին.
  16. «Հին Թաղերից և Խծաբերդից հայ զինծառայողների շրջափակումից դուրս բերման տեսանյութն իրական է, հայտարարում է ՊՆ-ն».
  17. «Խծաբերդում և Հին թաղերում շրջափակման մեջ մնացածների հարազատները Շիրակում ճանապարհ են փակել».
  18. «Հին Թաղերի և Խծաբերդի տարածքում 9 զինծառայողի սպանության դեպքերի առթիվ քրգործ է հարուցվել».
  19. «Россия потребовала от сторон конфликта в Карабахе соблюдать перемирие».
  20. «Ադրբեջանական ուժերի հարձակումը Հին Թաղեր-Խծաբերդ ուղղությամբ պետք է արժանանա առաջին հերթին ՌԴ խաղաղապահների արձագանքին. Մանե Գեւորգյան».
  21. «Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանի հայտարարությունը».
  22. «Ալիևի որակումը, Հայաստանի օմբուդսմենի համոզմամբ, հումանիտար գործընթացի և եռակողմ հայտարարության պահանջի կոպիտ խախտում է». «Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 9-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել