Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն

Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն (ՀԱՊԿ), երբեմն՝ «Տաշքենդի պակտ»[2][3][4], «Տաշքենդի համաձայնագիր»[2], տարածաշրջանային միջազգային կազմակերպություն[5], որի հավատարամագրված նպատակներն են «խաղաղություն, միջազգային և տարածաշրջանային անվտանգության և կայունության ամրապնդում, անդամ երկրների անկախության, տարածքային ամբողջականության և ինքնավարության ապահովում հավաքական պաշտպանության հիման վրա»[6]։

Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպություն
Изображение логотипа
ՏեսակՌազմաքաղաքական դաշինք և Միջազգային կազմակերպություն
ՀապավումОДКБ, CSTO, OTSC, OTSC, OVKS, ΟΣΣΑ, KGAÖ, ОДКБ, OTSC, KXShT, KTMT, ODKB[1], PPKK և ҰҚШҰ
Հիմնադրվածմայիսի 15, 1992
Գլխադասային գրասենյակՄոսկվա, Ռուսաստան և Բասմաննի շրջան, Մոսկվայի կենտրոնական վարչական շրջան, Մոսկվա, Ռուսաստան
Պաշտ. լեզու(ներ)ռուսերեն
Գլխավոր քարտուղարԱլեքսանդր Լուկաշենկո
Կամավորներ63
Կայքodkb-csto.org(ռուս.)

ՀԱՊԿ հիմնադրվել է 1992 թվականի մայիսի 15-ին, երբ Հայաստանի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Ռուսաստանի, Տաջիկստանի և Ուզբեկստանի ղեկավարները Ուզբեկստանի մայրաքաղաք Տաշկենտում ստորագրեցին Հավաքական անվտանգության մասին պայմանագիրը[7]։ 1993 թվականին ՀԱՊԿ-ին միացան Ադրբեջանը, Բելոռուսը և Վրաստանը։ Ավելի ուշ Համաձայնագրի շարքերը լքեցին Ադրբեջանը, Վրաստանը և Ուզբեկստանը։ Պայմանագրի ուժի մեջ մտնելու պահին՝ 1994 թվականին ՀԱՊԿ-ի կազմի մեջ մտնում էին 9 պետություններ, այս պահի դրությամբ՝ 6 պետություն։ 2002 թվականի հոկտեմբերի 6-ին Քիշնևում ԱՊՀ գագաթնաժողովի ժամանակ Հայաստանի, Բելոռուսի, Ղազախստանի, Ղրղզստանի, Ռուսաստանի և Տաջիկստանի նախագահների կողմից հաստատվել է ՀԱՊԿ-ի Կանոնադրությունը[8]։ 2004 թվականի դեկտեմբերին Կազմակերպությունը ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեայի դիտորդի կարգավիճակ է ստացել[8]։

Կազմակերպության գերագույն մարմինը հավաքական անվտանգության խորհուրդն է, որը նշանակում է կազմակերպության գլխավոր քարտուղարին[9]։ Խորհրդի նախագահությունը փոխանցվում է ռուսերենի այբենական հաջորդականությամբ, եթե Խորհուրդը այլ որոշում չկայացնի[10]։ 2022 թվականի ընթացքում նախագահում էր Հայաստանը[11]։ ՀԱԿՊ-ի Հավաքական անվտանգության խորհրդի 2022 թվականի նոյեմբերի 23-ի որոշմամբ ՀԱՊԿ-ի Գլխավոր քարտուղարի պաշտոնում երեք տարի ժամկետով (2023 թվականի հունվարի 1-ից մինչև 2025 թվականի դեկտեմբերի 31-ը) նշանակվել է Իմանգալի Տասմագամբետովը[12]։ Անդամ պետությունների փոխգործակցության կորդինացման համար ըստ իրենց կոմպետենցիաների պատասխանատու են Արտաքին գործերի նախարարների Խորհուրդը (ԱԳՆԽ), Անվտանգության խորհուրդների քարտուղարների կոմիտեն (ԱԿՔԿ)[8]։

ՀԱՊԿ-ի զինված ուժերի հիմքը կազմում են օպերատիվ արձագանքման հավաքական ուժերը (ՕԱՀՈՒ) և արագ արձագանքման հավաքական ուժերը (ԱԱՀՈՒ), որոնք նախատեսված են հանկարծակիորեն առաջացած ռազմական բնույթի սպառնալիքների ոչնչացման համար, ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում գործում են նաև Հավաքական խաղաղապահական ուժեր (ՀԱՊԿ-ի Խաղաղապահ ուժեր)[13]։

2022 թվականի մայիսի 16-ին Մոսկվայում տեղի ունեցավ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկրների ղեկավարների հոբելյանական հանդիպումը՝ նվիրված Հավաքական անվտանգության մասին պայմանագրի կնքման 30-ամյակին և ՀԱՊԿ-ի կազմավորման 20-ամյակին[14]։

Հանդիպմանը մասնակցեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը[15], իր ելույթում նա ՀԱՊԿ-ը անվանեց «տարածաշրջանի անվտանգության և կայունության կարևորագույն գործոն», դրա հետ մեկտեղ նշելով բարդ իրավիճակը Կազմակերպության գործունեության գոտում[16]։ Միջոցառման ընթացքում Ղազախստանի նախագահ Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը հայտարարեց, որ ժամանակն է ՀԱՊԿ անդամ պետությունները խնդիր դնեն իրենց զորքերը ներգրավել ՄԱԿ-ի խաղաղապահական գործունեության մեջ, քանի որ այդ քայլը կամրապնդի ՀԱՊԿ-ի իրավասուբյեկտությունը, կապահովի Կազմակերպության մասնակցությունը խաղաղության աջակցման միջազգային գործողություններին[17]։

ՀԱՊԿ անդամներ խմբագրել

 
ՀԱՊԿ-ի ներկա, նախկին, դիտորդ, նախկին դիտորդ անդամները

Ներկա կազմը

Պետություն Միանալու ամսաթիվը
  Հայաստան մայիսի 15, 1992
  Բելառուս դեկտեմբերի 31, 1993
  Ղազախստան մայիսի 15, 1992
  Ղրղզստան մայիսի 15, 1992
  Ռուսաստան մայիսի 15, 1992
  Տաջիկստան մայիսի 15, 1992

ՀԱՊԿ խորհրդարանական վեհաժողովին մասնակցած պետություններ

Նախկին անդամներ։

  •   Ադրբեջան (1993 թ․ սեպտեմբերի 24-ից 1999 թ․ ապրիլի 2)
  •   Վրաստան (1993 թ․ սեպտեմբերի 24-ից 1999 թ․ ապրիլի 2)
  •   Ուզբեկստան (1993 թ․ սեպտեմբերի 24-ից 1999 թ․ ապրիլի 2, 2006 թ․ օգոստոսի 16-ից 2012 թ․ դեկտեմբերի 19)[20]

2020 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ՀՀ Ազգային ժողովը պաշտոնապես դիմեց ՀԱՊԿ-ի Խորհրդարանական ասամբլեայի քարտուղարությանը Աֆղանստանին դիտորդի կարգավիճակից զրկելու խնդրանքով՝ ի պատասխան թուրք-ադրբեջանական ագրեսիային աջակցելու մասին Աֆղանստանի հայտարարությանը։

2021 թվականի մայիսի 12-ին Ադրբեջանի Զինված ուժերը խախտել են հայ-ադրբեջանական սահմանը և ներխուժել Հայաստանի տարածք՝ որոշ տեղերում առաջ շարժվելով 3 կմ[21]։ Իրավիճակի մասին Հայաստանը հայտնել է մայիսի 13-ին, իսկ մայիսի 14-ին պաշտոնապես դիմել է ՀԱՊԿ-ին, սակայն վերջինիս ոչ արդյունավետ գործողությունները հայկական շրջանակներում դարձել եմ քննադատության մեծ ալիքի պատճառ՝ կասկածներ և զգուշավորություն առաջացնելով Հայաստանի՝ ՀԱՊԿ-ի անդամ երկիր լինելու նպատակահարմարության վերաբերյալ[22][23]։

ՀԱՊԿ-ը անմիջական մասնակցություն է ունեցել 2022 թվականին Ղազախստանում ստեղծված իրավիճակի կարգավորման մեջ։ 2022 թվականի հունվարի 5-ի երեկոյան մասայական անկարգությունների ֆոնին Ղազախստանի նախագահ Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը հայտարարել է, որ օգնություն է խնդրել ՀԱՊԿ անդամ երկրների ղեկավարներից ահաբեկչական սպառնալիքի դեմ պայքարելու համար[24]։

2022 թվականի հունվարի 5-ի լույս 6-ի գիշերը ՀԱՊԿ-ի անվտանգության խորհրդի նախագահ, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց, որ կազմակերպությունը Ղազախստան է ուղարկում «հավաքական խաղաղապահական ուժեր»[25]։ Հունվարի 10-ին ՀԱՊԿ-ի Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստին Ղազախստանի նախագահ Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը հայտարարեց, որ «հունվարյան մի քանի օրերի ընթացքում Ղազախստանը մասշտաբային ժգնաժամ ապրեց», ընդորում նախկինում ՀԱՊԿ-ը չէր հանդիպել «այդ մակարդակի սպառնալիքի հետ»[26]։

Կասիմ – Ժոմարտ Տոկաևը շնորհակալություն հայտնեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանին փաստաթղթերի համաձայնեցման հետ կապված օպերատիվ աշխատանքի համար, ինչպես նաև Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինին ցուցաբերած ըմբռնման և ՀԱՊԿ խաղաղապահական ուժերի ուղարկման մասին որոշման արագ ընդունման համար[26]։

Ինչպես հայտնեց Ղազախստանի նախագահը ՀԱՊԿ-ի խաղաղապահական ուժերի թիվը կազմել է 2030 մարդ և 250 անուն տեխնիկա[26]։ Գործողության իրականացման ավարտին 2022 թվականի հունվարի 13-ին Ալմա –Աթայում տեղի է ունեցել Ղազախստանում ՀԱՊԿ-ի խաղաղապահական առաքելության ավարտի արարողություն[27]։

2022 թվականի սեպտեմբերին հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակի հերթական սրման ֆոնին ՀԱՊԿ-ում նախագահող Հայաստանի Հանրապետության նախաձեռնությամբ անցկացվեց Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նստաշրջան՝ «Հայաստանի և Ադրբեջանի առանձին շրջանների սահմանին իրավիճակի սրման և իրավիճակի կարգավորմանը աջակցություն ցույց տալու վերաբերյալ» օրակարգով[28]։

ՀԱՊԿ հավաքական անվտանգության խորհրդի նիստի 2022 թվականի սեպտեմբերի 13-ի որոշմամբ Հայաստան է ուղարկվեց ՀԱՊԿ առաքելությունը Գլխավոր քարտուղար Ստանիսլավ Զասի և Միասնական շտաբի պետ գեներալ – գնդապետ Անատոլի Սիդորովի գլխավորությամբ[29]։ Մոնիթորինգի ավարտին տեղի ունեցավ Ստանիսլավ Զասի և Նիկոլ Փաշինյանի հանդիպումը, որի ժամանակ նրանք քննարկեցին աշխատանքի արդյունքները և տարածաշրջանի իրավիճակը[30]։

2022 թվականի նոյեմբերի 23-ին Երևանում տեղի ունեցավ ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի (ՀԱԽ)[31] նստաշրջանը, որի ժամանակ որոշում կայացվեց ՀԱՊԿ Խաղաղապահական ուժերը ապահովել ժամանակակից սպառազինությամբ և ՀԱՊԿ-ի ռադիացիոն, քիմիական և կենսաբանական համատեղ անվտանգության ու բժշկական ապահովման ձևավորման մասին[32]։ Պետությունների ղեկավարները նշեցին Կազմակերպության հայկական նախագահության բարձր մակարդակը 2021-2022 թ․թ․։ Նախագահությունը նոր միջսեզոնային ժամանակահատվածում անցավ Բելոռուսի Հանրապետությանը[33]։

ՀԱՊԿ անդամ երկրների առաջնորդների հանդիպումներ խմբագրել

Ամսաթիվ Հանդիպման վայր
1 մայիսի 15, 1992   Տաշքենդ
2 հուլիսի 6, 1992   Մոսկվա
3 դեկտեմբերի 24, 1993   Աշխաբադ
4 փետրվարի 10, 1994   Ալմա Աթա
5 մայիսի 25, 1995   Մինսկ
6 նոյեմբերի 3, 1995   Մոսկվա
7 մայիսի 17, 1996   Մոսկվա
8 մարտի 28, 1997   Մոսկվա
9 մարտի 5, 1998   Մոսկվա
10 ապրիլի 2, 1999   Մոսկվա
11 հունիսի 29, 2000   Մոսկվա
12 մայիսի 25, 2001   Երևան
13 մայիսի 12, 2002   Մոսկվա
14 ապրիլի 28, 2003   Դուշանբե
15 հունիսի 18, 2004   Աստանա
16 հունիսի 23, 2005   Մոսկվա
17 հունիսի 23, 2006   Մինսկ
18 հոկտեմբերի 6, 2007   Դուշանբե
19 սեպտեմբերի 5, 2008   Մոսկվա
20 փետրվարի 4, 2009   Մոսկվա (արտահերթ)
21 հունիսի 15, 2009   Մոսկվա
22 դեկտեմբերի 10, 2010   Մոսկվա
23 օգոստոսի 12, 2011   Աստանա
24 մայիսի 15, 2012   Մոսկվա
25 սեպտեմբերի 23, 2013   Սոչի
26 մայիսի 8, 2014   Մոսկվա
27 դեկտեմբերի 23, 2014   Մոսկվա
28 սեպտեմբերի 15, 2015   Դուշանբե
29 հոկտեմբերի 14, 2016   Երևան

Պատկերասրահ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. https://www.idnes.cz/zpravy/zahranicni/almaty-kazachstan-strelba-tanky-protesty.A220106_060303_zahranicni_bur
  2. 2,0 2,1 The Prospects of a New Cold War? Towards the Consolidation of the Russian-led CSTO Military Alliance // Global Research, 08.05.2009
  3. От объединенной оппозиции требуют определиться: НАТО или ОДКБ // УНИАН, 01.06.2012
  4. Ташкент меняет союзников Արխիվացված 2015-07-12 Wayback Machine // Зеркало недели, 06.07.2012
  5. Ст. 1 Устава ОДКБ
  6. Ст. 3 Устава ОДКБ
  7. Организация Договора о коллективной безопасности (ОДКБ), справка // РИА Новости
  8. 8,0 8,1 8,2 «COLLECTIVE SECURITY TREATY ORGANIZATION». www.mfa.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  9. Структура ОДКБ
  10. «The CSTO Structure». en.odkb-csto.org. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  11. «Հայաստանը մեկ տարի կնախագահի ՀԱՊԿ-ում». www.artsakhpress.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  12. «Иманғали Тасмағамбетов ҰҚШҰ Бас хатшысы болып тағайындалды». Қазақстандағы Ислам. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  13. «From the Treaty to the Organization». en.odkb-csto.org. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  14. «ՀԱՊԿ-ի հոբելյանական գագաթնաժողովը տեղի կունենա մայիսի 16-ին Մոսկվայում». 168.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  15. «Վարչապետը Մոսկվայում մասնակցել է ՀԱՊԿ երկրների առաջնորդների հանդիպմանը և իր ելույթում անդրադարձել կազմակերպության խնդիրներին ու զարգացման հեռանկարներին». www.primeminister.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  16. «Փաշինյանը ՀԱՊԿ-ն անվանել է տարածաշրջանում անվտանգության ապահովման ամենակարևոր գործոնը». www.shantnews.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  17. «CSTO Should Be Included in UN Peacekeeping Activities, Says President Tokayev». astanatimes.com (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  18. 18,0 18,1 Афганистан и Сербия стали наблюдателями при ПА ОДКБ — РИА Новости, 11.04.2013
  19. 19,0 19,1 Нарышкин: Иран мог бы стать наблюдателем в Парламентской ассамблее ОДКБ // ТАСС, 06.11.2014
  20. Ուզբեկստան второй раз выходит из ОДКБ // РИА Новости, 28.06.2012
  21. Հարությունյան, Սարգիս (2021 թ․ մայիսի 13). «Ադրբեջանական զինուժը մի քանի ուղղություններով խախտել է Հայաստանի սահմանը․ ՊՆ». Ազատություն.
  22. Միրզոյան, Արմեն (2021 թ․ մայիսի 13). «ՀԱՊԿ-ն հայտարարություն է տարածել Սյունիքում տիրող իրավիճակի վերաբերյալ». Ազատություն. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 18-ին.
  23. «ՀԱՊԿ-ի ու ՌԴ հետ դաշինքի արդյունավետությունը ստուգվում է Սյունիքում». aravot.am. «Առավոտ». Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 18-ին.
  24. «Қасым-Жомарт Тоқаев Қауіпсіздік Кеңесінің отырысын өткізді — Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты». Akorda.kz (kz). Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  25. «Ұжымдық қауіпсіздік шарты ұйымы Қазақстанға бітімгершілік күштерін жіберу шешім қабылдады». Pars Today (ղազախերեն). 2022 թ․ հունվարի 6. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  26. 26,0 26,1 26,2 «Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Ұжымдық қауіпсіздік шарт ұйымының кезектен тыс сессиясында сөйлеген сөзі — Қазақстан Республикасы Президентінің ресми сайты». Akorda.kz (kz). Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  27. «CSTO completes peacekeeping mission in Kazakhstan - CSTO secretary general». interfax.com. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  28. «Ավարտվել է ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի արտահերթ նիստը». Hetq.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  29. «ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարի ղեկավարած առաքելությունը ժամանել է Հայաստան». armenpress.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  30. «Զասը Փաշինյանին տեղեկացրել է ՀԱՊԿ առաքելության աշխատանքի նախնական արդյունքների մասին». news.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  31. «Երևանում մեկնարկեց ՀԱՊԿ Հավաքական անվտանգության խորհրդի նիստը». armenpress.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  32. «ՀԱՊԿ խաղաղապահ ուժերը ժամանակակից սպառազինությամբ կհագեցնեն». news.am. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.
  33. «Հայաստանը ՀԱՊԿ նախագահությունը փոխանցեց Բելառուսին». Հայաստանի Հանրապետություն. 2022 թ․ նոյեմբերի 24. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 23-ին.

Արտաքին հղումներ խմբագրել