Վիքիպեդիա

Գեղարքունիքի մարզ

մարզ Հայաստանում
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գեղարքունիք (այլ կիրառումներ)

Գեղարքունիք, մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր Հայաստանի Հանրապետության արևելքում։ Մասշտաբով երկրի ամենամեծ մարզն է, որտեղ գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշորագույն լճերից մեկը՝ Սևանա լիճը։

Գեղարքունիք
զինանշան
Քարտեզ
դիրքը Հայաստանում
դիրքը Հայաստանում
Կառավարություն
Մարզկենտրոն Գավառ (քաղաք)
Մարզպետ Կարեն Սարգսյան
Մարզի կազմավորման թիվը՝ ապրիլի 12, 1995[1]
Տարածաշրջանները Գավառ համայնք,
Ճամբարակ համայնք,
Մարտունի համայնք,
Սևան համայնք,
Վարդենիս համայնք
Քաղաքային համայնքների թիվ 5[1]
Գյուղական համայնքների թիվ 87[1]
Գյուղական բնակավայրերի թիվ 93[1]
Վիճակագրություն
Տարածք
 - Ընդհանուր
5,348[1] կմ²
Բնակչություն
 - (01.01.2002)
 - խտություն
278․600[1]
52.1/կմ² 
Հապավումներ
 - Փոստային ինդեքս
 - ISO 3166-2
 - FIPS 10-4
1201-1626
AM.GR
AM04
Կայք: gegharkunik.mtad.am

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր խմբագրել

 
Գեղարքունիքի մարզի ռելիեֆային քարտեզ
 
Գեղարքունիքի մարզի քաղաքների հեռավորությունը Երևանից

Գեղարքունիքի մարզը սահմանակից է հյուսիսում՝ Տավուշի, արևմուտքում՝ Կոտայքի և Արարատի, հարավում՝ Վայոց ձորի մարզերին, արևելքում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Գետաբեկի, Դաշքեսանի և Թովուզի շրջաններին, հարավ-արևելքում՝ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանին[Ն 1]։

Տարածքի մեծությամբ այն առաջինն է Հայաստանի Հանրապետությունում։

Լեռնագրություն խմբագրել

Գեղարքունիքի մարզը բոլոր կողմերից շրջապատված է լեռնաշղթաներով կամ առանձին լեռներով։ Մարզի տարածքում գտնվող գլխավոր լեռնաշղթաներն են Գեղամա, Արեգունի, Սևանի, Արևելյան Սևանի, Վարդենիսի լեռները։ Բազմաթիվ են հրաբխային կոները, այդ թվում՝ Աժդահակը, Արմաղանը։

Կան նաև դաշտեր, որոնք ընդգրկում են Սևանի ավազանի արգավանդ հողերը։ Դրանցից հատկապես նշանակալի է Մասրիկի դաշտը, որը ծովի մակարդակից բարձր է 1900-2200 մ։

Ջրագրություն խմբագրել

Գեղարքունիքի մարզն իր մեջ է ընդգրկում Հայաստանի Հանրապետության ամենամեծ ջրային ավազանը՝ Սևանա լիճը, որը զբաղեցնում է մարզի շուրջ 1/4-ը։ Կան նաև բազմաթիվ լեռնային լճեր, այդ թվում՝ հրաբուխների խառնարաններում ձևավորված։ Գետերի ու աղբյուրների ցանցն ընդարձակ է, որոնցից հայտնիներից է Սևանա լճից սկիզբ առնող Հրազդան գետը։

Կլիմա խմբագրել

Կլիման բարեխառն լեռնային է. ձմեռները ցուրտ են, առաջանում է կայուն ձնածածկույթ։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանը -5˚-10˚ է։ Ամառները տաք են, արևոտ։ Միջին ջերմաստիճանն հասնում է +18˚+20˚։ Տեղումները քիչ են՝ 400-450 մմ, իսկ բարձրադիր շրջաններում մինչև 1000 մմ։ Օգտակար հանածոներից մեծ արժեք են ներկայացնում ոսկու (Սոթք), քրոմիտի (Շորժա), բնական շինանյութերի, հանքային ջրերի (Լիճք) և այլ պաշարները։

Սևանա լիճը ամբողջությամբ գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում։ Գեղարքունիքի մարզում է գտնվում Սոթքի ոսկու խոշոր հանքավայրերը։

Վարչատարածքային բաժանում խմբագրել

Գեղարքունիքի մարզը կազմված է 4 համայնքներից, որոնք իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական բնակավայրերից[2]։ Գեղարքունիքի մարզի համայնքներն են՝ Գավառը, Ճամբարակը, Մարտունին, Սևանը և Վարդենիսը[2]։

Բնակչություն խմբագրել

 
Գեղարքունիքի մարզի բնակչությունը՝ ըստ համայնքների[3]

Գյուղական բնակավայրերում ապրում է բնակչության 67%-ը։

Սեռատարիքային բուրգ, 2021[4]
% Տղամարդիկ Տարիք Կանայք %
n/d
 
 85+
 
 n/d
n/d
 
 80–84
 
 n/d
0,9
 
 75–79
 
 1,3
1,9
 
 70–74
 
 2,8
3,6
 
 65–69
 
 4,5
5,7
 
 60–64
 
 6,6
6,5
 
 55–59
 
 6,9
5,7
 
 50–54
 
 5,9
5,3
 
 45–49
 
 5,8
6,4
 
 40–44
 
 6,6
8,3
 
 35–39
 
 8,4
9,4
 
 30–34
 
 9,4
8,1
 
 25–29
 
 8,4
6,8
 
 20–24
 
 6,2
7,1
 
 15–19
 
 5,8
8,2
 
 10–14
 
 6,5
7,6
 
 5–9
 
 6,3
6,6
 
 0–4
 
 5,4

Ազգային կազմ խմբագրել

Ազգությունը 2001 թվականի Մարդահամարը[5] Բնակչության մասնաբաժինը 2011 թվականի Մարդահամարը[6] Բնակչության մասնաբաժինը
Ամբողջ բնակչությունը 237 650 100 % 235 075 100 %
Հայեր 236 804 99,64 % 234 474 99,74 %
Ռուսներ 430 0,18 % 328 0,14 %
Քրդեր 116 0,05 % 87 0,04 %
Եզդիներ 8 <0,01 % 57 0,02 %
Ուկրաինացիներ 56 0,02 % 43 0,02 %
Մյուսները նշված չեն 236 0,10 % 86 0,04 %

Տնտեսություն խմբագրել

Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս խմբագրել

Ստորև ներկայացված է Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի փոփոխությունը ըստ տարիների[7]։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ 2017 թվականին Գեղարքունիքի մարզը ըստ ՄՆԶԻ-ի Հայաստանի ամենացածր զարգացած մարզն է։

Տարի 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017
Ցուցանիշ 0.582 0.555 0.598 0.656 0.706 0.717 0.722

Մարզի վարչատարածքային կառավարում խմբագրել

Մարզպետներ խմբագրել

Ստորև ներկայացված է Գեղարքունիքի մարզի մարզպետների ցանկն ըստ կառավարման ժամանակահատվածների

Պատկերասրահ խմբագրել

Պատմական հուշարձաններ խմբագրել

Տես նաև խմբագրել

Նշումներ խմբագրել

  1. ↑ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի տաևածքը գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Ս.Հ. Հարությունյան (2003)։ Հայաստանի Հանրապետության Վարչատարածքային Բաժանումը (Առ 01.01.2003 թ.)։ Երևան: Տիգրան Մեծ հրատարակչություն։ ISBN 9994100009 
  2. ↑ 2,0 2,1 Գեղարքունիքի մարզի համայնքների մասին տեղեկություններ մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․08․2023 թվականին)։
  3. ↑ ՀՀ մարզերի և Երևան քաղաքի սոցիալ-տնտեսական բնութագրերը. Գեղարքունիքի մարզ, Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե, 2022
  4. ↑ «Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզը թվերով»։ armstat.am։ Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե։ 2021 
  5. ↑ «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2001»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին։ Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9 
  6. ↑ «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2011»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 31-ին։ Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9 
  7. ↑ Subnational Human Development Index

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
{{{վերնագիր}}}

{{{բովանդակություն}}}

 
{{{վերնագիր}}}

{{{բովանդակություն}}}

 
{{{վերնագիր}}}

{{{բովանդակություն}}}

 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գեղարքունիքի_մարզ&oldid=8836184» էջից