Գեղարքունիքի մարզ
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գեղարքունիք (այլ կիրառումներ)
Գեղարքունիք, մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր Հայաստանի արևելքում։ Սահմանակից է հյուսիսում՝ Տավուշի, արևմուտքում՝ Կոտայքի և Արարատի, հարավում՝ Վայոց ձորի մարզերին, արևելքում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Գետաբեկի, Դաշքեսանի և Թովուզի շրջաններին, հարավ-արևելքում՝ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանին։ Մասշտաբով երկրի ամենամեծ մարզն է, որի մարզկենտրոնն է հանդիսանում Գավառ քաղաքը։ Մարզում է գտնվում Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշորագույն լճերից մեկը՝ Սևանա լիճը։
![]() | |
Քարտեզ | |
![]() դիրքը Հայաստանում | |
Կառավարություն | |
Մարզկենտրոն | Գավառ (քաղաք) |
---|---|
Մարզպետ | Կարեն Սարգսյան |
Մարզի կազմավորման թիվը՝ | ապրիլի 12, 1995[1] |
Տարածաշրջանները | Կամոյի անվան շրջան Կրասնոսելսկի շրջան Մարտունու շրջան Սևանի շրջան Վարդենիսի շրջան[1] |
Քաղաքային համայնքների թիվ | 5[1] |
Գյուղական համայնքների թիվ | 87[1] |
Գյուղական բնակավայրերի թիվ | 93[1] |
Վիճակագրություն | |
Տարածք - Ընդհանուր |
5,348[1] կմ² |
Բնակչություն - (01.01.2002) - խտություն |
278․600[1] 52.1/կմ² |
Հապավումներ - Փոստային ինդեքս - ISO 3166-2 - FIPS 10-4 |
1201-1626 AM.GR AM04 |
Կայք: gegharkunik.mtad.am |
ԱշխարհագրությունԽմբագրել
Տարածքի մեծությամբ այն առաջինն է Հայաստանում։ Մարզն այնքան մեծ է, որ նրանում հանգիստ կտեղավորվեն Արարատի, Արմավիրի և Կոտայքի մարզերն ամբողջությամբ։ Ամբողջ տարածքի շուրջ 1/4-ը զբաղեցնում է Սևանա լիճը։ Հյուսիսից սահմանակից է Տավուշի մարզին, արևելքից՝ Ադրբեջանին և Արցախին, արևմուտքից՝ Կոտայքի և Արարատի մարզերին, իսկ հարավից՝ Վայոց ձորի մարզին։ Տրանսպորտաաշխարհագրական դիրքը, ի տարբերություն Հայաստանի այլ մարզերի, անբարենպաստ է։ Գլխավոր ճանապարհներն են՝ Ճամբարակ-Բերդ, Մարտունի-Եղեգնաձոր և Երևան-Սևան-Սոթք երկաթուղին։
Տարածքում շատ են հրաբխային կոները, որոնցից հայտնի են հատկապես Արմաղանն ու Աժդահակը, որոնց խառնարաններում գտնվում են համանուն լճերը։ Գլխավոր լեռնաշղթաներն են Գեղամա, Արեգունի, Սևանի, Արևելյան Սևանի, Վարդենիսի։ Սևանի ավազանն արգավանդ հողերով հարուստ է, հատկապես կարևոր է Մասրիկի դաշտը՝ 1900-2200 մ բարձրություններում։ Կլիման բարեխառն լեռնային է. ձմեռները ցուրտ են, առաջանում է կայուն ձնածածկույթ։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանը -5˚-10˚ է։ Ամառները տաք են, արևոտ։ Միջին ջերմաստիճանն հասնում է +18˚+20˚։ Տեղումները քիչ են՝ 400-450 մմ, իսկ բարձրադիր շրջաններում մինչև 1000 մմ։ Օգտակար հանածոներից մեծ արժեք են ներկայացնում ոսկու (Սոթք), քրոմիտի (Շորժա), բնական շինանյութերի, հանքային ջրերի (Լիճք) և այլ պաշարները։
Սևանա լիճը ամբողջությամբ գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում։ Գեղարքունիքի մարզում է գտնվում Սոթքի ոսկու խոշոր հանքավայրերը։
ԲնակչությունԽմբագրել
Գյուղական բնակավայրերում ապրում է բնակչության 67%-ը։
Սեռատարիքային բուրգ, 2021[3] | ||||
% | Տղամարդիկ | Տարիք | Կանայք | % |
n/d | 85+ | n/d | ||
n/d | 80–84 | n/d | ||
0,9 | 75–79 | 1,3 | ||
1,9 | 70–74 | 2,8 | ||
3,6 | 65–69 | 4,5 | ||
5,7 | 60–64 | 6,6 | ||
6,5 | 55–59 | 6,9 | ||
5,7 | 50–54 | 5,9 | ||
5,3 | 45–49 | 5,8 | ||
6,4 | 40–44 | 6,6 | ||
8,3 | 35–39 | 8,4 | ||
9,4 | 30–34 | 9,4 | ||
8,1 | 25–29 | 8,4 | ||
6,8 | 20–24 | 6,2 | ||
7,1 | 15–19 | 5,8 | ||
8,2 | 10–14 | 6,5 | ||
7,6 | 5–9 | 6,3 | ||
6,6 | 0–4 | 5,4 |
Ազգային կազմԽմբագրել
Ազգությունը | 2001 թվականի Մարդահամարը[4] | Բնակչության մասնաբաժինը | 2011 թվականի Մարդահամարը[5] | Բնակչության մասնաբաժինը |
---|---|---|---|---|
Ամբողջ բնակչությունը | 237 650 | 100 % | 235 075 | 100 % |
Հայեր | 236 804 | 99,64 % | 234 474 | 99,74 % |
Ռուսներ | 430 | 0,18 % | 328 | 0,14 % |
Քրդեր | 116 | 0,05 % | 87 | 0,04 % |
Եզդիներ | 8 | <0,01 % | 57 | 0,02 % |
Ուկրաինացիներ | 56 | 0,02 % | 43 | 0,02 % |
Մյուսները նշված չեն | 236 | 0,10 % | 86 | 0,04 % |
ՏնտեսությունԽմբագրել
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսԽմբագրել
Ստորև ներկայացված է Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի փոփոխությունը ըստ տարիների[6]։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ 2017 թվականին Գեղարքունիքի մարզը ըստ ՄՆԶԻ-ի Հայաստանի ամենացածր զարգացած մարզն է։
Տարի | 1990 | 1995 | 2000 | 2005 | 2010 | 2015 | 2017 |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Ցուցանիշ | 0.582 | 0.555 | 0.598 | 0.656 | 0.706 | 0.717 | 0.722 |
Մարզի վարչատարածքային կառավարումԽմբագրել
ՄարզպետներԽմբագրել
Ստորև ներկայացված է Գեղարքունիքի մարզի մարզպետների ցանկն ըստ կառավարման ժամանակահատվածների
- Վլադիմիր Մովսիսյան (1996 թվական)
- Ռուդիկ Ղուկասյան (1996-1999 թվականներ)
- Վահագ Հակոբյան (1999-2003 թվականներ)
- Ստեփան Բարսեղյան (2003-2006 թվականներ)
- Արսեն Գրիգորյան (2006-2007 թվականներ)
- Նվեր Պողոսյան (2007-2012 թվականներ)
- Ռաֆիկ Գրիգորյան (2012-2017 թվականներ)
- Կարեն Բոթոյան (2017-2018 թվականներ)
- Իշխան Սաղաթելյան (2018 թվական)
- Գնել Սանոսյան (2018-2021 թվականներ)
- Կարեն Սարգսյան (2021 թվական)
ՊատկերասրահԽմբագրել
Պատմական հուշարձաններԽմբագրել
Բերդկունքի ամրոց, մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին հզմ.
Սևանավանք, 9-րդ դար
Վանեվանի վանք, 10-րդ դար
Տես նաևԽմբագրել
ԾանոթագրություններԽմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 Ս.Հ. Հարությունյան (2003)։ Հայաստանի Հանրապետության Վարչատարածքային Բաժանումը (Առ 01.01.2003 թ.)։ Երևան: Տիգրան Մեծ հրատարակչություն։ ISBN 9994100009
- ↑ ՀՀ մարզերի և Երևան քաղաքի սոցիալ-տնտեսական բնութագրերը. Գեղարքունիքի մարզ, Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե, 2022
- ↑ «Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզը թվերով»։ armstat.am։ Հայաստանի Հանրապետության վիճակագրական կոմիտե։ 2021
- ↑ «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2001»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին։ Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9
- ↑ «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2011»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 31-ին։ Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9
- ↑ Subnational Human Development Index
Արտաքին հղումներԽմբագրել
- Գեղարքունիքի մարզային միասնական հարթակ Archived 2021-12-18 at the Wayback Machine.
- Գեղարքունիքի մարզային գրադարան
- «Ճամփի ընկերը»․ Գեղարքունիքի մարզը փոստքարտերում
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Գեղարքունիքի մարզ կատեգորիայում։ |