Վիքիպեդիա

Միրչա Էլիադե

Միրչա Էլիադե (ռում.՝ Mircea Eliade, մարտի 9, 1907(1907-03-09)[1][2], փետրվարի 28 (մարտի 13), 1907 կամ մարտի 8, 1907(1907-03-08)[3], Բուխարեստ, Ռումինիայի թագավորություն[4] - ապրիլի 22, 1986(1986-04-22)[4][5][1][2][6][7][8][9], Չիկագո, ԱՄՆ[4]), ռումինացի, ֆրանսիացի, ամերիկացի փիլիսոփա, մշակույթի փիլիսոփա, կրոնաբան, կրոնի պատմաբան, բանագետ, գրող: Համաշխարհային ճանաչում է ձեռք բերել որպես դիցաբանության հետազոտող, կրոնական խորհրդանշանների, ծիսակարգերի, շամանության, մոգության, օկուլտականության, էքստազի հին տեխնիկայի, հին գիտակցության ու մտածողության վերլուծաբան:

Միրչա Էլիադե
ռում.՝ Mircea Eliade
Mircea Eliade young.jpg
Ծնվել էմարտի 9, 1907(1907-03-09)[1][2], փետրվարի 28 (մարտի 13), 1907 կամ մարտի 8, 1907(1907-03-08)[3]
ԾննդավայրԲուխարեստ, Ռումինիայի թագավորություն[4]
Մահացել էապրիլի 22, 1986(1986-04-22)[4][5][1][2][6][7][8][9] (79 տարեկանում)
Մահվան վայրՉիկագո, ԱՄՆ[4]
ՔաղաքացիությունՌումինիայի թագավորություն
Ազգությունռումինացի
ԿրոնՌումինական ուղղափառ եկեղեցի
ԿրթությունԿալկաթայի համալսարան և Բուխարեստի համալսարան
Ազդվել էNae Ionescu? և Օնորե դը Բալզակ
Մասնագիտությունմարդաբան, դիվանագետ, կրոնի պատմաբան, պատմաբան, լրագրող, վիպասան, փիլիսոփա, ակնարկագիր, դրամատուրգ, մանկավարժ, համալսարանի պրոֆեսոր, գրական քննադատ, կենսագիր, առասպելագիր և օրագրի հեղինակ
ԱշխատավայրՉիկագոյի համալսարան և Բուխարեստի համալսարան
Քաղաքական կուսակցությունԵրկաթե Գվարդիա
Պարգևներ և
մրցանակներ		Պատվավոր Լեգեոնի շքանշան և Gordon J. Laing Award?
ԱնդամությունՖրանսերենի և գրականության Բելգիայի թագավորական ակադեմիա[10] և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ստորագրություն
Mircea Eliade signature.jpg
Mircea Eliade Վիքիպահեստում

Եղել է Չիկագոյի համալսարանի պրոֆեսոր, 1966 թվականից ԱՄՆ-ի քաղաքացի: Ավելի քան 30 գիտական, գրական ու փիլիսոփայական աշխատությունների հեղինակ է, որոնք թարգմանվել են աշխարհի 18 լեզուներով: Եղել է պոլիգլոտ. ազատ տիրապետել է տասը լեզվի` ռումիներեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, իտալերեն, անգլերեն, սանսկրիտ, եբրայերեն, պարսկերեն, բենգալերեն, պալի:

Էլիադեի` կրոնի պատմությանն առնչվող առավել արժեքավոր աշխատություններից են շամանությանը, յոգային, կոսմոգոնիան արտացոլող լեգենդներին նվիրված գործերը: Նա հետազոտել է նաև աշխարհի դիցաբանական նկարագրությունից պատմական նկարագրության անցումը:

ԿենսագրությունԽմբագրել

ՄանկությունԽմբագրել

Միրչա Էլիադեն ծնվել է 1907 թվականի մարտի 13-ին Բուխարեստում[11]: Ռումինական աղբյուրներում ծննդյան ամսաթիվը նշված է փետրվարի 28` հուլյան օրացույցով, քանի որ գրիգորյան օրացույցը Ռումինիան ընդունել է 1924 թվականին միայն: Էլիադեի ընտանիքը եղել է ուղղափառ և նրա ծննդյան օրը նշել է Սեբաստիայի 40 նահատակների օրը` հուլյան օրացույցով մարտի 9-ին: Ինքը Էլիադեն միշտ այս օրն է մատնանշել որպես իր ծննդյան օր[12]:

Մայրը` Իոանա Արվիրան (օրիորդական ազգանունը` Վասիլեսկու), եղել է տրակտորիստի ընտանիքից: Հայրը` Գեորգիե Էլիադեն, եղել է մոլդովացի գյուղացի (րա իսկական ազգանունը եղել է Իերեմիա, սակայն լինելով բանաստեղծ Էլիադե-Ռեդուլեսկուի երկրպագուն` նրա պատվին փոխել է ազգանունը)[13]: Քանի որ նա եղել է զինվորական, Էլիադեների ընտանիքը հաճախ է տեղից տեղ փոխադրվել[11]:

1917-1925 թվականներին սովորել է Սպիրու Հարետի դպրոցում ու լիցեյում[11]: Ուսումնառության ընթացքում տարվել է փիլիսոփայությամբ, Հին Արևելքով, կրոնի պատմությամբ: Սովորել է ֆրանսերեն, գերմաներեն և լատիներեն: 1924-1925 թվականներին սովորել է իտալերեն ու անգլերեն, որպեսզի բնագրով կարդա կրոնի իտալացի պատմաբան Ռաֆայելե Պետացոնիին և Ջեյմս Ջորջ Ֆրեզերին:

1921 թվականին տպագրվում է նրա առաջին հոդվածը` «Մետաքսի շերամի թշնամին» վերնագրով, որը լույս է տեսել «Ժողովրդական իմացության թերթում»: Նույն ժամանակաշրջանում լիցեյականների մրցույթում նա զբաղեցնում է առաջին տեղը «Ինչպե՞ս ես գտա փիլիսոփայական քարը» պատմվածքի համար[11]:

1922 թվականին դարձել է «Միջատաբանական զրույցներ» և «Հետքաբանի օրացույցից» մշտական ակնարկները, որտեղ նկարագրված են իր ճամփորդությունները Ռումինիայում[11]:

1922-1923 թվականներին գրել է իր առաջին խոշոր ստեղծագործությունը` «Վեպ կարճատես դեռահասի մասին» վերնագրով, որը տպագրվել է միայն 64 տարի անց: Նույն ժամանակ նա հրատարակել է մոտ 50 հոդված ու գրական ակնարկ[11]:

ՈւսումԽմբագրել

1925 թվականին ընդունվել է Բուխարեստի համալսարանի բանասիրության ու փիլիսոփայության բաժանմունք[11]: 1928 թվականին ստացել է լիցենցիատի որակավորում: Էլիադեի դիպլոմային աշխատանքը կոչվել է «Իտալական փիլիսոփայությունը Մարսիլիո Ֆիչինոյից մինչև Ջորդանո Բրունո»[11]:

Ճանապարհորդություն ՀնդկաստանԽմբագրել

1928 թվականին մահառաջա Մարահայա Մանինդրա Չանդրա Նանդին Էլիադեին կրթաթոշակ է նշանակել Հնդկաստանն ուսումնասիրելու համար: Նա ուղևորվել է Կալկաթա` սանսկրիտ և փիլիսոփայություն ուսումնասիրելու Կալկաթայի համալսարանի պրոֆեսոր Սուրենդրանատա Դասհուպտայի ղեկավարությամբ[11]: Հնդկաստան գնալու ճանապարհին Էլիադեն եղել է նաև Եգիպտոսում ու Ցեյլոնում[11]: Ուսման ընթացքում նա ճանապարհորդել է հնդկական գյուղերում, եղել Հիմալայների մենաստաններում ու վանքերում: Չորս ամիս նա ապրել է հիմալայան Ռիշիկեշի վանքում, որտեղ ուսումնասիրել է յոգա: Նրա գուրուն եղել է նշանավոր Սվամի Շիվանանդը[11][14]:

Մանկավարժական և գիտական գործունեությունԽմբագրել

 
Էլիադեի կիսանդրին Դասականների ծառուղում

1931 թվականի դեկտեմբերին Էլիադեն վերադարձել է Բուխարեստ և շուտով դասախոսական ինքնուրույն գործունեության անցել Բուխարեստի համալսարանում` հայտարարելով «Սատանայի թեման կրոնի պատմության մեջ» վերնագրով կուրսեր և սեմինար` «Պատճառի տարանջատումը միջնադարան բուդդայական տրամաբանության մեջ» վերնագրով: Նույն թվականին Բուխարեստում ու Հռոմում լույս են տեսել նրա առաջին հրատարակումները փիլիսոփայության, հնդկական կրոնի մասին, իսկ հայրենիքում առաջին անգամ հրատարակվել է նրա «Իզաբելը և սատանայի ջրերը» վեպը[11]:

1932 թվականի հունվար-նոյեմբեր ամիսներին զինվորական ծառայության է անցել հակաօդային գնդում, ապա շտաբի թարգմանչական բյուրոյում: Դասախոսությունների շարքով հանդես է եկել ռադիոյով, համագործակցել է «Կուվինտուլ» և «Ժամանակ» շաբաթաթերթերի հետ, մասնակցել «Կրիտերիոն» լուսավորչական միության գործունեությանը: Գրել է յոգայի թեմայով ատենախոսություն և հրատարակել էսսեների առաջին ժողովածուն` «Մենախոսությունները»[11]:

1933 թվականին «Մայտրեյի» վեպը ձեռագրերի մրցույթում զբաղեցրել է առաջին տեղը, ինչը մեծ հռչակ է բերել Էլիադեին: Նույն թվականին նա պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն (1936 թվականին լույս է տեսել նրա մենագրությունը` «Յոգա. էսսե հնդկական միստիկայի աղբյուրների մասին») և դարձել Բուխարեստի համալսարանի` տրամաբանության ու մետաֆիզիկայի ամբիոնի ասիստենտ[11]:

Միրչա Էլիադեն ամուսնացել է 1934 թվականին Նինա Մարեսի հետ[11]: Ապա լույս են տեսել նրա վեպերը` «Վերադարձ դրախտից» և «Մարող լույս», ինչպես նաև էսսեների` «Օվկիանոսագիտություն» և «Հնդկաստան» ժողովածուները[11]:

1935 թվականին լույս են տեսել «Շինարարություն», «Ավազակներ» վեպերը և «Ասիական ալքիմիա» մենագրության առաջին մասը` արևելյան գիտությունների մասին[11]:

«Օրիորդ Քրիստինան» գրքի հրատարակումից հետո (1936) Էլիադեն մեղադրվել է պոռնոգրաֆիայի տարածման համար և վտարվել մանկավարժական գործունեությունից[11]: Վեպը, որի գլխավոր հերոսը եղել է ստրիգա (մոլդավական ու ռումինական դիցաբանության մեջ վամպիր, կախարդ, որին վերածվում են կախվողները), նվիրված է էրոտիկայի դերին ու մարդկային կյանքի մահվանը:

1937 թվականին լույս է տեսել մենագրության երկրորդ մասը արևելյան գիտության թեմայով` «Բաբելոնյան տիեզերագիտություն ու ալքիմիա» վերնագրով, որը Էլիադեի կյանքի ֆրանսիական շրջանում առաջին մասի հետ վերամշակվել ու միավորվել է «Դարբիններ ու ալքիմիկոսներ» աշխատանքին: Լույս է տեսել նաև «Օձը» վեպը[11]:

1937 թվականի հունվարից Էլիադեն հրատարակել է մի շարք հոդվածներ` սատարելով ֆաշիստական «Երկաթե գվարդիա» (ռում.՝ Garda de Fier) կազմակերպությանը: 1938 թվականին Ռումինիայում դիկտատուրա հաստատած Կարոլ II արքան իր անզիջում պայքարն է սկսում «Երկաթե գվարդիայի» ու այդ կազմակերպությանն աջակցող մարդկանց դեմ: Ձերբակալվում է Բուխարեստի համալսարանի` փիլիսոփայության բաժանմունքի ամբիոնի պրոֆեսոր Նաե Իոնեսկուն, իսկ Էլիադեն` որպես նրա ասիստենտ, դարձյալ հեռացվում է համալսարանից: 1938 թվականի հունիսին Էլիադեի տանը խուզարկություն է անցկացվում, առգրավվում է օտար լեզուներով նամակագրությունը գիտնականների հետ, որոնք մասնակցել էին «Զալմոկսիս» ամսագրի գործունեությանը. այն նվիրված էր համեմատական դավանաբանությանը: Էլիադեին հաջողվում է խուսափել ձերբակալությունից` շնորհիվ նախազգուշացնող անանուն զանգի, սակայն հուլիսի 14-ին Էլիադեին ձերբակալում են և տանում Ռումինական անվտանգության ծառայության շտաբ-բնակարան: 1938 թվականի օգոստոսի առաջին շաբաթը ինչպես ժամանակի ռումինական էլիտայի շատ ներկայացուցիչներ, ովքեր համաձայն չէին Կարոլ II-ի դիկտատուրային, այնպես էլ Էլիադեն տեղափոխվել են Մերկուրյա Չուկ համակենտրոնացան ճամբար, որտեղ նա բանտարկյալներին դասախոսություններ է կարդացել մետաֆիզիկայի, կրոնի թեմաներով, պատմել է աստվածաշնչյան մարգարեների խորհրդանշանային համակարգի, յոգայի, էզոթերիզմի մասին: Էլիադեին ստիպել են ստորագրել «Երկաթե գվարդիայից» հրաժարման մասին, որին նա երբեք էլ ամբողջովին չէր աջակցել, քանի որ ընդունում էր արևմտյան ֆաշիստական գաղափարախոսությունը: Էլիադեն մերժել է հրապարակայնորեն հայտարարել կազմակերպությունից հրաժարվելու մասին, և քանի որ «Մայտրեյիի» տպագրումից հետո նա հայտնի անձնավորություն էր Ռումինիայում, նրա նկատմամբ կտտանքի ձևեր չեն կիրառում` բավարարվելով միայն լույսի անջատմամբ: Հոկտեմբերի թոքախտի կասկածանքով Էլիադեին տեղափոխում են Մորոենի հիվանդանոց, քանի որ հայտնի գրողի մահը ճամբարում ձեռնտու չէր իշխանություններին: 1938 թվականի նոյեմբերի 12-ին Միրչա Էլիադեն առանց մեղադրանքների ազատվում է: Պրոֆեսոր Ալեքսանդրու Ռոսետիի համագործակցությամբ նա տեղափոխվում է արտասահման` որպես մշակույթի կցորդ[15]:

Էլիադեն դասավանդել է Եվրոպայի մի շարք համալսարաններում: 1938 թվականին լույս է տեսել «Հարսանիք երկնքում» վեպը, իսկ մեկ տարի անց Փարիզում թողարկվել է կրոնի պատմությանը նվիրված «Զալմոկսիս» ամսագիրը, իսկ Բուխարեստում` էսսեների` «Դրվագայնություն» ժողովածուն[11]:

1940 թվականին աշխատել է մշակույթի կցորդ Լոնդոնի ռումինական դեսպանատանանը և թողարկել «Դոկտոր Հոնիգբերգերի գաղտնիքը» և «Սերամպորի գիշերներ» նովելները[11]:

1941-1945 թվականներին Լիսաբոնում եղել է դեսպանի օգնականը մշակույթի հարցերով: Հանդիպել է Խոսե Օրտեգա ի Գասետի հետ: Բուխարեստի ազգային թատրոնի բեմում կայացել է «Իփիգենիա» պիեսի պրեմիերան[11]:

1941 թվականին Բուխարեստում լույս է տեսել «Վերամիավորման առասպել» էսսեն, որը հիմք է հանդիսացել հետագա «Մեֆիստոֆել և անդրոգին» աշխատանքի համար[11]:

1943 թվականին լույս են տեսել «Վարպետ Մանոլի լեգենդի մեկնությունը» և «Էվթանազիա կղզին» էսսեները[11]:

1944 թվականին քաղցկեղից մահացել է նրա կինը` Նինա Մարեշը: 1945 թվականին վերադարձել է Փարիզ: Դիցաբանության ուսումնասիրող Ժորժ Դյումեզիլի հրավերով Էլիադեն դասախոսություններ է կարդացել և դարձել «Փարիզի ասիական ընկերության» անդամ[11]:

1948 թվականին հրավիրվել է դասախոսություններ կարդալու Սորբոնի համալսարանում: Նաե Իոնեսկոյի, Էմիլ Չորանի, Կոնստանդին Բրանկուզիի հետ հիմնել է ռումինական մշակույթի «Լուչաֆերուլ» կենտրոնը: Նույն թվականին լույս է տեսել նրա` «Յոգայի տեխնիկան» գիրքը[11]:

1949 թվականին «Պայո» հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Կրոնի պատմության տրակտատը» (ֆր.՝ Traite d'histoire des religions, անգլ.՝ «Patterns in comparative religion»): Լույս է տեսել նաև «Հավերժ վերադարձի առասպելը»[11]:

1950 թվականին ամուսնացել է Քրիստինել Կոտեսկուի հետ: Նույն թվականին Էրանոսա համաժողովին ծանոթացել է Կարլ Գուստավ Յունգի հետ[11]:

1951 թվականին «Պայո» հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Շամանությունը և էքստազի արխաիկ տեխնիկաներ» մենագրությունը[11]:

1952 թվականին «Հալիմար» հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Կերպարներ և խորհրդանիշներ» մենագրությունը[11]:

1954 թվականին «Պայո» հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Յոգա. անմահություն և ազատություն» մենագրությունը[11]:

1955 թվականին «Հալիմար» հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Լողալու գիշեր» (ռում.՝ Noaptea de Sаnziene), որը «Արգելոցային անտառ» (ֆր.՝ «Forеt interdite») վերնագրով տպագրվել է ֆրանսերեն: Նույն թվականին Էլիադեն Պլեյադների հանրագիտարանի համար գրել է «Բանահյուսություն» գլուխը[11]:

1956 թվականին «Ֆլամարիոն» հրատարակչությունը հրապարակել է «Դարբիններ և ալքիմիկոսներ» էսսեն: Նույն թվականին Էլիադեն ավարտել է իր առաջին ուղևորությունը ԱՄՆ, որտեղ Չիկագոյի համալսարանում կազմակերպել է «Հասկելյան ընթերցումներ», որոնք տպագրվել են «Ծնունդ և վերածնունդ» (անգլ.՝ «Birth and Rebirth») վերնագրով[11]:

1957 թվականին դարձել է Չիկագոյի համալսարանի կրոնի պատմության ամբիոնի ղեկավարը և Հասարակական մտքի կոմիտեի պրոֆեսոր: Չիկագոյում աշխատելու ժամանակ Էլիադեն գրել է մեծ թվով գիտական աշխատություններ («Rowohlt Deutsche Enzyklopadie»-ի համար գրել է «Սրբաանն ու աշխարհիկը» («Das Heilige und das Profane» էսսեն), 1959 թվականին անգլերեն է թարգմանվել «Le Sacre et le Profane» էսսեն: Նույն թվականին «Գալիմար» հրատարակչությունը հրատարակել է «Լեգենդներ, երազատեսություն և միստերիաներ» էսսեն[11]:

1959 թվականից երեք ուսումնական տարի Էլիադեն դասախոսություններ է կարդացել ու սեմինարներ վարել, իսկ վերջին ուսումնական տարում աշխատել ասպիրանտների հետ` ամառն անցկացնելով Եվրոպայում: Նույն թվականին նա նոր ներածականով Նյու Յորքում հրատարակում է «Հավերժական վերադարձի լեգենդը» նոր վերնագրով` «Տիեզերք և պատմություն»[11]:

1960 թվականին սկսել է աշխատել հուշագրության շուրջ[11]:

1960-1972 թվականներին Շտուտգարդում Էռնստ Յունգերի հետ հրատարակել է դիցաբանական հետազոտությունների «Անտայոս» ամենամյա ալմանախը:

1961-1986 թվականներին Ջ. կիտագավայի և Չ. Լոնգի հետ ղեկավարել է «Կրոնի պատմություն» հանրագիտարանի հրատարակությունը 16 հատորով[11]:

1962 թվականին «Սյոյ» հրատարակչությունը հրատարակել է «Պատանջալի և յոգա» աշխատությունը: Նույն թվականին գրել է «Մեֆիստոֆել և անդրոգին» էսսեն, որը 1965 թվականին լույս է տեսել Նյու Յորքում, իսկ 1969 թվականին Լոնդոնում` «Երկուսը և մեկը» վերնագրով[11]:

1963 թվականին Հալիմար հրատարակչությունը լույս է ընծայել «Լեգենդի տեսանկյուններ» գործը, որը «Կրոնի պատմության տրակտատի» կարճ տարբերակն է: Բացի այդ` լույս է տեսնում «Դարբիններ և ալքիմիկոսների» անգլերեն տարբերակը: Մադրիդում ներգաղթյալների «Դեստին» հրատարակչությունը ռումիներենով հրատարակել է պատմվածքների ժողովածու: Էլիադեն սկսել է աշխատել հուշերի երկրորդ գրքի շուրջ, որն այդ ժամանակ նա համարում էր իր գլխավոր գործը:

1966 թվականին ընտրվել է Արվեստի ու գիտության ամերիկյան ակադեմիայի անդամ: Նույն թվականին դարձել է Յեյլի համալսարանի դոկտոր: Մադրիդում ռումիներենով լույս է տեսել հուշերի առաջին հատորը` «Amintiri. I. Mansarda»[11]:

1967 թվականին լույս է տեսել հին տեքստերի քրեստոմատիան` «Նախնադարյան հասարակարգից մինչև Զեն բուդդիզմ» («From Primitives to Zen», Լոնդոն - Նյու Յորք), որը 1974 թվականին վերահրատարակվել է չորս հատորով: Փարիզում ռումիներենով լույս է տեսել «Մինտուլյաս փողոցում» պատմվածքը[11]:

1969 թվականին Արգենտինայում ստացել է Լա Պլատայի համալսարանի պատվավոր դոկտորի կոչում: Չիկագոյի համալսարանն իր հերթին հրատարակել է Էլիադեին նվիրած ուսումնասիրություն: Ռումինիայում պատերազմից հետո առաջին անգամ լույս են տեսնում նրա ակնարկները: Առաջին անգամ հրատարկվում է «Որոնումներ. պատմությունը և կրոնի իմաստը» («The Quest. History and Meaning in Religion», Չիկագո - Լոնդոն), որը 1971 թվականին վերահրատարակվել է «Նոստալգիա ակունքների հանդեպ» վերնագրով («La Nostalgie des origines», «Հալիմար» հրատարակչություն)[11]:

ԳաղափարներԽմբագրել

Առասպելի դրույթԽմբագրել

Առասպելը, ըստ Էլիադեի, որը հին հույների գործածած իմաստից ժամանակի ընթացքում ապասրբացվել է, նախապատմական մարդու (և ոչ միայն) կյանքում բոլորովին այլ դեր է ունեցել:

Կրոնական մարդու համար առասպելում առկա նախնական նշանակությունն այլ իմաստ ունի: Ի՞նչ է առասպելը: Այն որոշակի պատմություն է, որը նախապատմական մարդկանց կարծիքով տեղի է ունեցել իրենց նախնիների հետ: Սակայն պատմությունը տեղի է ունեցել ոչ թե ժամանակի ընթացքում, այլ նրանից դուրս: Էլիադեն այն բնութագրում է հետևյալ կերպ. «Առասպելը ներկայացնում է սրբացված պատմություն. այն այնպիսի իրադարձությունների մասին է, որոնք կատարվել են վաղնջական ժամանակներում` «ի սկզբանե»: Առասպելը պատմում է, թե ինչ ձևով է իրականությունը, գերբնական ուժերի հերոսության շնորհիվ, մարմին առել»[16]: Այս պատմությունը սրբազան մոդել է, որը նախնադարյան մարդը կրկնել է իր ծեսերում` գերմադկայինին ու գերբնականին մոտենալու համար:

Հարկ է նշել, որ դիցաբանությունը բնորոշ է ոչ միայն նախնական մարդուն. նրա օրինակով հստակ երևում է առասպելի էությունը: Այսպես, համեմատելով նախնադարյան և ժամանակակից մարդկանց` Էլիադեն ընդգծում է, որ առաջինը «իրեն համարում է պատմության արդյունք», մինչդեռ երկրորդը իր ծագումը դիտարկում է ինչ-որ սրբազան պատմության, սկզբնական շրջանի դիցաբանական իրադարձությունների հետևանք: Կարևոր է և այն, որ նախնական մարդը պարտավոր էր ոչ միայն իմանալ այդ պատմությունը, այլև վերարտադրել այն, մինչդեռ ժամանակակից արևմտյան մարդը ոչ միշտ է զգում բոլոր իրադարձությունները հասկանալու ու կրկնելու անհրաժեշտությունը. դա նրա համար տեսանելի չէ: Հենց դա էլ այս երկու ժամանակների մարդկանց տարբերությունն է. նախնադարյան մարդու համար ժամանակը փուլային է, այսինքն` վաղուղ կատարված իրադարձությունները կարող են կրկնվել հետագայում: Ժամանակից մարդու համար ժամանակը գծային է, անդառնալի:

Էլիադեն մանրամասն դիտարկում է առասպելի մի քանի տեսակներ: Դրանցից մեկը ծագման մասին առասպելն է, մասնավորապես դեղերի: Այսպես, հետազոտողը նշում է, որ դեղերի ներգործության գաղափարը տարածում ունի այն դեպքում, եթե «պարզ է նրա ծագումը»[17]: Հենց այստեղ է առասպելի կարևոր առանձնահատկությունը` նրա ստեղծագործական ուժը: Նախնադարյան մարդը, ով ծիսականացրել է աշխարհը, կարծես ինչ-որ կերպ մասնակից է դարձել նախնիների հերոսություններին: Հենց այդ պատճառով էլ առասպելները, որոնք ունեն այդպիսի գործառույթ, կարևոր դեր են խաղացել նախնադարյան հասարակարգում: Այսպիսով, առասպելի չորրորդ տեսանկյունը Էլիադեն համարում է շրջապատող աշխարհի հենքի ճանաչումը, որպեսզի այն կարողանան կիրառել իրենց նպատակների համար[18]: Եվ դա վերացական գաղափար չէ, այլ իրերի բնույթի ծիսական վերապրում:

Խոսելով ընդհանրապես առասպելի մասին` Էլիադեն մատնանշում է մեկ այլ տեսակ` տիեզերածնության առասպելները: Ընդ որում, այս երկու տեսակները նախամարդու պատկերացումներում կարող են միաձուլվել: Օրինակ` տիբեթյան ժողովուրդները, վերախաղարկելով ծագման մասին առասպելը, իրենց ծեսերում նախ հիշատակում են կոսմոգեն առասպելի ծիսահամակարգը: Այս նույնը վերաբերում է նաև բուժիչ ծիսակարգերին. որոշ ժողովուրդների մոտ դրանք նույնպես սկսվում են կոսմոգեն ծեսերով:

Էլիադեն ընդգծում է այս տիպի առասպելների առանձնահատկությունը` «ստեղծման բոլոր տեսակների հիմքային միասնությունը` կենսաբանական, հոգեբանական կամ պատմական»[19]: Կոսմոգոն առասպելների կրկնությունը կարծես արարիչ Աստծո` անհավատալի ատեղծագործական ուժով լի նախօրինակ ժեստ լինի:

Դավանաբանի համար կարևոր է Նոր տարվա տոնումը նախնական հասարակարգում: Դա յուրօրինակ նորացում է, որով նշանավորվում է հնի ավարտն ու նորի ծնունդը: Այդ ամենը հնարավոր է կոսմոգոն առասպելի շնորհիվ, որն իր մեջ կրում է ապագա ծնունդը[20]:

Ընդ որում այս առասպելները Տիեզերքի հետընթացի և նրան հետևող վերածնունդի խորհրդանիշ են: Այդպիսին են վեդաների մշակույթում չորս յուգաները, սերունդները[21]: Այս տեսության էությունը աշխարհի փուլային ստեղծումն ու ոչնչացումն են և սկզբի կատարելության նկատմամբ հավատը: Բացի այդ` այս առասպելը հանդիպում է և ուրիշ մշակույթներում, մասնավորապես` հուդայական քրիստոնեության մեջ:

Էլիադեն դիտարկում է նաև նախաակունքին վերադառնալու առասպելները, որոնք եվրոպացիներին ծանոթ են Զիգմունդ Ֆրոյդի հոգեվերլուծության շնորհիվ: Նախածննդյան վիճակին վերադառնալու յուրօրինակ փորձը կիրառվել է նախասկզբնական հասարակություններում և առավել ուշ շրջանի մշակույթում: Նորեկը պետք է նախաձեռնություն ցուցաբերի և վերածնվի[22]: Նման ծեսերի խնդիրը երիտասարդին նոր կյանքին մերձեցնելն է: Կարևոր է նշել, որ Էլիադեի գաղափարով դա ոչ միայն երկրորդ ծնունդն է, այլ հոգևոր վերածնունդը, հասունացումը:

Էլիադեն առանձնացնում է նաև որոշ նախնական հասարակությունների դավանանքի մեկ այլ կարևոր տեսանկյուն: Դա անհետացումն է, գերագույնի օտարումը, միասնական Աստծու մոռացումը: Այդպիսի վակուումը արագ լցվում է այլ նյութով` մարդուն առավել հոգեհարազատ աստվածություններով: Անկասկած, արարիչ Աստծու մասին հիշողությունը պահպանվում է ժողովրդի հիշողության մեջ, սակայն մշուշոտ կերպով, որը գրեթե չի դրսևորվում:

Որոշ ժողովուրդների մոտ նկատվում են աստվածությունների սպանության դրվագներ[23]: Այսպես, անհայտ ծագում ունեցող աստվածությունը հայտնվում է ժողովրդին: Մարդիկ չեն հասկանում նրան և սպանում են: Մահից առաջ աստվածությունը մարդկանց գաղտնիք է բացահայտում, որն արդյունքում վերածվում է առասպելի, ծեսի, որի կրկնությունը մեծ նշանակություն է ձեռք բերում մարդկանց համար:

Էլիադեի աշխարհայացքում կարևոր դրույթ է մշակույթի պատմության ընթացքում առասպելների նկատմամբ վերաբերմունքի փոփոխությունը: Նա նշում է, որ դիցաբանությունը սկսում է կորցնել իր սկզբնական նշանակությունը, իսկ առասպելները դադարում են իրենց տրանսցենդենտալ գործառույթն իրականացնել: «Պատմության ինչ-որ ժամանակահատվածում, հատկապես Հունաստանի ու Հնդկաստանի, նաև Եգիպտոսի, մշակութային էլիտան դադարում է հետաքրքրություն դրսևորել աստվածների պատմության հանդեպ և այլևս չի հավատում առասպելներին` շարունակելով հավատալ աստվածներին (ինչպես Հունաստանում)»[24]: Դա առասպելի ապասրբազանացում է, ապամիստիֆիկացիան: Հատկանշական է, որ օրինակ, հին հույները, դադարելով հավատալ լեգենդներին, չեն ժխտում Բացարձակը` «սկիզբների սկիզբը»: Ավելին, փիլիսոփայական առաջին միտքը Էլիադեի կարծիքով բխում է հենց դիցաբանությունից` թիրախավորելով արդեն ոչ թե սրբազան պատմությունները, այլ կոսմոգոնիայի տրանսցենդենտալ հիմքը: Եվ դրանում, դավանաբանի տեսանկյան համաձայն, դրսևորվում են արխաիկ մտածողության մնացորդները, որոնք հատուկ են եղել տարբեր անտիկ մտածողների, այդ թվում` Պլատոնին ու Արիստոտելին:

Էլիադեի մոտ մոռացումը բացասական երանգ է ստանում: Այսպես, հնդկական ավանդույթի համար այդ նույն մոռացումը նշանակում է նախկին գոյի մոռացում[25]: Համանման գաղափար է հանդիպում Պլատոնի մոտ, սակայն պլատոնյան մոռացման գաղափարը նախկինների մասին հիշողության կորուստ չէ, այլ գոյության սկզբի մոռացում[26]:

Ինչ վերաբերում է ապաառասպելականացմանը, Էլիադեն զարգացնում է այս գաղափարը` նշելով անտիկ մարդկանց հավատի կորուստը աստվածների հանդեպ: Նա ընդգծում է, որ որ միայն այդ անտիկ աշխարհում, որտեղ մարդիկ դադարել էին հավատալ աստվածներին, կարող էր արագ տարածում գտնել քրիստոնեությունը[27]: Այն եկավ փոխարինելու անտիկ մտածողությանը, որն այլևս չէր հավատում առասպելներին, սակայն քրիստոնեության դիցաբանական կողմի մասին վեճերը նույնպես տեղ ունեին առաջին աստվածաբանների շրջանում: Նրանցից ոմանք պնդում էին քրիստոնեության պատմականությունը` ընդգծելով Հիսուսի անառարկելի պատմական կերպար լինելը, սակայն մյուսները առանձնացնում էին դիցաբանական տարրերը: Եվ այստեղ Էլիադեն ընդգծում է, որ չառնչվելով այս վեճերին` կարելի է վստահաբար պնդել, որ «քրիստոնեությունը, ինչպես այն ընդունում էին 2.000 տարի առաջ, չէր կարող ամբողջովին տարանջատված լինել դիցաբանական մտածողությունից»[28]: Կրոնաբանն այս հատկությունը պայմանավորում է նրանով, որ քրիստոնյաները «գյուղական շրջաններում, հատկապես Եվրոպայի հարավ-արևելքում» պահպանել էին նախորդ հավատի դիցաբանական տարրերը[29]:

Էլիադեն հետազոտում է ժամանակակից արևմտյան մշակույթի դիցաբանական տարրերը: Նա նշում է, որ մարդիկ նույն կերպ հետաքրքրված են հեքիաթներով, ավանդություններով, որոնք կառուցված են դիցաբանական հենքի վրա[30]: Այդպիսի ստեղծագործությունների հերոսները և' պատմական են, և' հոգեբանական: Նման գրավիչ վեպի ընթերցումը ընթերցողին հանում է պատմական իր ժամանակաշրջանից ու տանում հեքիաթային, տրանսպատմական շրջան: Ստեղծագործությունների այս գործառույթը ժամանակակից մշակույթում նրանց մոտեցնում է նախապատմական շրջանի հասարակություններին: Էլիադեի կարծիքով այսօր մարդը նույն կերպ փորձում է հաղթահարել ժամանակը:

ՔննադատությունԽմբագրել

Սկսած 1970-ական թվականներից` Էլիադեն քննադատության է ենթարկվել ֆաշիստական «Երկաթե գվարդիա» կազմակերպության հետ առնչություն ունենալու համար, որը Ռումինիայում գործել է համաշխարհային երկու պատերազմների միջև ընկած ժամանակահատվածում: Կային մարդիկ, որ նրան համարում էին կազմակերպության գլխավոր գաղափարախոսը, մյուսների կարծիքով այդ տեսակետը խիստ չափազանցված էր. Էլիադեն ինքը մոլորության մեջ է ընկել իր ուսուցչի` Նաե Իոնեսկուի ազդեցությամբ: Էլիադեն անձամբ գերադասել է չհիշել իր քաղաքական անցյալը` բացառությամբ այն քիչ դեպքերի, երբ, օրինակ, նամակագրություն է հաստատել իր լավագույն աշակերտի և կյանքի վերջին տարիների ամենամտերիմ մարդկանցից մեկի` Յոհան Կուլիանուի հետ, ով եղել է Չիկագոյի համալսարանի պրոֆեսոր: Նրան Էլիադեն մահից առաջ իր հոգեորդին է համարել: Կուլիանուն, ով հիացած էր Էլիադեով, սկզբում չէր ցանկանում հավատալ ուսուցչի` ֆաշիստական կազմակերպության հետ կապ ունենալուն, սակայն նա աստիճանաբար զուգահեռներ է բացահայտել «Երկաթե գվարդիայի» գաղափարախոսության ու Էլիադեի հետպատերազմյան շրջանի գործերի մեջ: Իտալացի հետազոտող Ֆուրիո Ջեսին կարծում էր, որ Էլիադեն ավելի շատ ավերիչ դեր է ունեցել «աջերի մշակույթում», քան Յուլիուս Էվոլան: Էնրիկե Ֆիլիպինին գրել է, որ Էլիադեն ռումինացի հրեաներին հանձնել է ՍՍ-ին: Էլիադեն ժխտել է այս մեղադրանքները` հայտարարելով, որի իր կապը «Երկաթե գվարդիայի» հետ չի ազդել իր աշխատանքների ու մտածողության վրա` միաժամանակ Կոդրյանին անվանելով ազնիվ մարդ, որ «կարողացավ մի ամբողջ սերնդի շրջանում զգացմունք առաջացնել, բայց թույլ տվեց բռնությունների հեղեղ»[31]:

ԱՄՆ-ում ապրած տարիներին (1957-1986) Էլիադեն պահպանել է իր կապերը «Երկաթե գվարդիայի» նախկին մասնակիցներից ոմանց հետ: Այդ հարաբերությունների հարցը կրկին բարձրացվել է 1991 թվականին` Կուլիանուի սպանությունից հետո, որը Հետաքննությունների դաշնային բյուրոյի կարծիքով կարող էր իրականացված լինել ռումինական քաղաքական ոստիկանության կամ նախկին լեգեոներների կողմից: 1973 թվականին, կապված կոմպրոմատային որոշ վկայությունների տպագրման հետ, Էլիադեն չեղարկում է Իսրայել կատարելիք այցը: Իսրայելցի գիտնական Հերշոմ Շոլեմը Էլիադեին խնդրել է հերքել հակասեմական կամակերպության հետ սերտ կապեր ունենալը, որին ի պատասխան` Էլիադեն ասել է, որ իր` ռումինական ֆաշիզմի հետ կապ ունենալը միֆ է: Նա ասել է, որ ոչ մի հոդված չի գրել` ի պաշտպանություն այդ կազմակերպությանը (սա գիտակցական սուտ է)[32]:

ՀիշատակԽմբագրել

 
Միրչա Էլիադեն Մոլդովայի նամականիշին, 2007

Չիկագոյի համալսարանի կրոնի պատմության ամբիոնը կրում է Միրչա Էլիադեի անունը: Նույն թվականի մայիսի 31-ին Սորբոնի համալսարանում սգո հավաքույթով նշվել է նրա մահվան քառասունքը[11]:

1987 թվականին Իտալիայում լույս է տեսել «Միրչա Էլիադեն և Իտալիան» ժողովածուն, որում տեղ են գտել Իտալիայի մասին նրա հոդվածները և իտալացի, ֆրանսիացի ու ռումին գիտնականների հետ նամակագրությունը: Նույն թվականին Պոմպիդու կենտրոնում գիտնականի 80-ամյակի առթիվ կազմակերպվել են «Միրչա Էլիադեի օրեր»[11]:

Նյու Յորքում լույս է տեսել «Կրոնի հանրագիտարան» 16-հատորանոց աշխատությունը, որը Էլիադեն հասցրել է ամբողջովին խմբագրել, գրել ներածություն, որը թվագրվում է 1986 թվականի մարտին: Ժողովածուի համար նա գրել է «Ալքիմիա. ակնարկ», «Անդրոգին», «Աշխարհի կենտրոն», «Երկիր», «Մետաղներ և մետալուրգիա», «Սեքսուալություն ներածություն», «Շամանություն. ակնարկ», «Յոգա» հոդվածները[11][11]:

1988 թվականին Փարիզում այն տանը, ուր ապրել էր Էլիադեն, հուշատախտակ է ամրացվել, որտեղ գրված է. «Այստեղ ապրել է Միրչա Էլիադեն` ռումինացի գրող և փիլիսոփա, ով ծնվել է Բուխարեստում 1907 թվականին և մահացել Չիկագոյում 1986 թվականին»[11]:

1990 թվականին Միրչա Էլիադեն հետմահու ընտրվել է Ռումինիայի ակադեմիայի անդամ[11]:

ՊաևգևներԽմբագրել

ԷկրանավորումԽմբագրել

  • «Միրչա Էլիադեն և սրբազանի նոր բացահայտումը» (Mircea Eliade et la redécouverte du Sacré, 1987), ռեժիսոր` Պավել Բարբա Նյագրա
  • «Բենգալիայի գիշերներ» (La Nuit Bengali, 1988)[33]
  • «Օրիորդ Քրիստինա» (Domnișoara Christina, 1992)[34]
  • 2007 թվականին ռեժիսոր Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլան նկարահանել է «Երիտասարդություն առանց երիտասարդության» ֆիլմը Միրչա Էլիադեի համանուն պատմվածքի մոտիվներով:
  • «Օրիորդ Քրիստինա» (Domnișoara Christina, 2013)

ՄատենագրությունԽմբագրել

ՌուսերենովԽմբագրել

Գիտական աշխատանքներԽմբագրել

  • Азиатская алхимия. Избранные сочинения — М.: Янус-К, 1998. 605 с. ISBN 5-86218-347-7 (Автор проекта и составитель А. А. Старостина. Под общ. ред. и вступ. стат. Н. Л. Сухачёва. Коммент. Н. Л. Сухачёва, Д. Э. Харитоновича. Пер. с рум., фр., англ. А. А. Старостиной, Н. Л. Сухачёва, Н. А. Михайлова, Т. В. Цивьян, А. В. Нестерова, Ш. А. Богиной)
  • Священные тексты народов мира / Пер. с англ. В. Федорина. — М.: КРОН-ПРЕСС, 1998. — 624 с. — Серия «Академия». ISBN 5-232-01036-0
  • Аспекты мифа / Пер. с фр. В. Большакова. — Инвест-ППП, 1995. — ISBN 5-87538-006-3.
    Др. издание: М.: Академический проект, Парадигма, 2005. — ISBN 5-8291-0523-3, ISBN 5-902833-05-1, ISBN 5-8291-0052-5.
    Др. издание: М.: Академический проект, 2010. — ISBN 978-5-8291-1125-0.
  • Библиотека махараджи. Путевые заметки // Восточная коллекция. Весна 2007 / Пер. и прим. Э. Л. Полякова. — С. 118—159.
  • Инициация // Нация. — 1996. — № 2.
  • История веры и религиозных идей. Том I. От каменного века до элевсинских мистерий — Критерион, 2002, ISBN 5-901337-02-6, ISBN 5-901337-09-3.
    Др. издание: М.: Академический проект, 2009.
  • История веры и религиозных идей. Том II. От Гаутамы Будды до триумфа христианства — Критерион, 2002, ISBN 5-901337-02-6, ISBN 5-901337-07-7.
    Др. издание: М.: Академический проект, 2009.
  • История веры и религиозных идей. Том III. От Магомета до реформации — Критерион, 2002, ISBN 5-901337-02-6, ISBN 5-901337-08-5.
    Др. издание: М.: Академический проект, 2009.
  • Йога: бессмертие и свобода — К.: София, 2000, ISBN 5-220-00307-0.
    Др. издание: СПб.: Лань, 2000.
    Др. издание: Издательство Санкт-Петербургского университета, 2004, ISBN 5-288-03350-1.
    Др. издание: М.: Академический проект, 2011.
  • Король и коронация // Элементы. — 1996. — № 8.
  • Космическое обновление // Конец света. / Под ред. А. Г. Дугина. — М.: Арктогея, 1998. — С.159-177.
  • Космос и история: Избранные работы/ Пер. с фр. и англ. А. А. Васильевой, В. Р. Рокитянского, Е. Г. Борисовой; Сост., вступ. ст. и комм. Н. Я. Дараган. Послесл. В. А. Чаликовой.; Под общ. ред. И. Р. Григулевича и М. Л. Гаспарова. М.: Прогресс, 1987.
  • Мефистофель и Андрогин / Пер. с фр. Е. В. Баевской, О. В. Давтян. — СПб.: Алетейя, 1998, ISBN 5-89329-073-9
  • Миф о вечном возвращении / Пер. с фр. Е. Морозовой, Е. Мурашкинцевой. — СПб.: Алетейя, 1998. Серия Миф, религия, культура.
    Др. издание: Ладомир, 2000, ISBN 5-86218-315-9.
  • Мифы, сновидения, мистерии — Киев: Рефл-бук, Валкер, 1996, ISBN 5-87983-027-6, ISBN 5-87983-038-1, ISBN 966-543-015-7.
  • Очерки сравнительного религиоведения — М.: Ладомир, 2000, ISBN 5-86218-347-7.
  • Оккультизм, колдовство и моды в культуре — София, Гелиос, 2002, ISBN 966-7319-60-1, ISBN 5-344-00159-2.
  • Почему я верю в победу легионерского движения? // Царскій опричникъ. — 2001. — № 1 (19).
  • Религии Австралии / Пер. с англ. Л. А. Степанянц. — СПб.: Университетская книга, 1998, ISBN 5-7914-0031-4.
  • Священное и мирское / Пер. с фр., предисл. и коммент. Н. К. Гарбовского. — М.: Изд-во МГУ, 1994, ISBN 5-211-03160-1.
  • Священные тексты народов мира. — М.: Крон-Пресс, 1998 г., ISBN 5-232-01036-0.
  • Словарь религий — СПб, Алетейя, 1997 г., ISBN 5-7380-0050-1, ISBN 5-7914-0014-4 (Однотомный словарь составлен не М. Элиаде, а его учеником, Ионом Петре Кулиано, после смерти учителя по материалам 16-томной «Энциклопедии религий» под ред. М. Элиаде; издан на русском языке как труд коллектива авторов: Элиаде М., Кулиано И. (при участии Г. С. Винер) Словарь религий, обрядов и верований).
    Др. издание: М.: Университетская книга, Рудомино, 1997, ISBN 5-7380-0050-1, ISBN 5-7914-0014-4. Науч. ред. Е. Д. Мурашкинцева. Пер. с фр. Н. Зубкова, Е. Морозовой, Е. Мурашкинцевой.
    Др. издание: М.: Академический проект, 2011.
  • Тайные общества. Обряды инициации и посвящения — М.-СПб.: Университетская книга, 1998.
    Др. издание: Гелиос, 2002, ISBN 9667219512, ISBN 5-344-00170-3.
  • Трактат по истории религий (в 2-х тт.) / Пер. с фр. А. А. Васильева. — СПб.: Алетейя, 2000, ISBN 5-89329-159-X, ISBN 5-89329-063-1, ISBN 5-89329-160-3, 5-89329-063-1.
  • Шаманизм — Киев: София, 1998, ISBN 966-7319-16-4.
    Др. издание: М., 1999.

Գրական գործերԽմբագրել

  • Гадальщик на камешках. — Азбука, 2000. — ISBN 5-267-00163-5.
  • Генеральские мундиры. — К.: Ника-Центр, 2000. — ISBN 966-521-086-6.
  • Девица Кристина // Иностранная литература. — 1992. — № 3.
  • Девица Кристина. — Критерион, 2000. — ISBN 5-901337-01-8.
  • Загадка доктора Хонигбергера // Согласия. — 1994. — № 3 (28).
  • Змей. — Критерион, 2003. — ISBN 5-901337-12-3.
  • Майтрейи. — СПб: Азбука, 2000. (другое название Ночи Бенгалии). — ISBN 5-267-00229-1.
  • Под тенью лилий. / Сост. и пер. с рум. А. А. Старостиной. Послесл. Ю. Н. Стефанова. — М.: Энигма, 1996. — ISBN 5-7808-0011-1
  • Посулы равноденствия. Мемуары. Т. I (1907—1937). Жатва солнцеворота. Мемуары. Т. II (1937—1960). — М.: Критерион, 2008. — ISBN 978-5-901337-29-5.
  • У цыганок // Иностранная литература. — 1989. — № 8.
  • У цыганок. — Критерион, 2003. — ISBN 5-901337-11-5.
  • На улице Мынтуляса (Pe strada Mântuleasa). — Издательство: Азбука ISBN 5-267-00163-5; 2000 г. переводчик: Ю. Кожевников
  • «Великан». — Издательство: Азбука ISBN 5-267-00163-5; 2000 г. переводчик: Марианна Кожевникова
  • «Дочь капитана». — Издательство: Азбука ISBN 5-267-00163-5; 2000 г. переводчик: Свешникова Татьяна
  • «Двенадцать тысяч голов скота». — Издательство: Азбука ISBN 5-267-00163-5; 2000 г. переводчик: Т. Иванова переводчик: Свешникова Татьяна

ՔննադատությունԽմբագրել

ՌուսերենովԽմբագրել

ԱնգլերենԽմբագրել

  • Davíd Carrasco and Jane Marie Law Waiting for the dawn (Սպասելով արշալույսին)
  • Eugen Simion Mircea Eliade: a spirit of amplitude (Միրչա Էլիադե: արձակի ոգին)
  • Bryan S. Rennie Reconstructing Eliade: making sense of religion (Էլիադեի վերականգնում: կրոնի հասկացողություն)
  • Steven M. Wasserstrom Religion after religion (Կրոնը կրոնից հետո')
  • Guilford Dudley Religion on trial: Mircea Eliade & his critics (Կրոնի փորձություն: Միրչա Էլիադեն և նրա քննադատությունը)
  • John D. Dadosky The structure of religious knowing (Կրոնական իմացության կառուցվածք)
  • Carl Olson The theology and philosophy of Eliade: a search for the centre (Էլիադեի աստվածաբանությունն ու փիլիսոփայությունը. կենտրոնի որոնում)

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 SNAC — 2010.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  3. ↑ 3,0 3,1 Person Profile // Internet Movie Database — 1990.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library et al. Record #118529803 // Gemeinsame Normdatei — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 filmportal.de — 2005.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Indiana Philosophy Ontology Project
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 BD Gest'
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Vegetti Catalog of Fantastic Literature
  10. ↑ http://www.arllfb.be/composition/successions.html
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 11,12 11,13 11,14 11,15 11,16 11,17 11,18 11,19 11,20 11,21 11,22 11,23 11,24 11,25 11,26 11,27 11,28 11,29 11,30 11,31 11,32 11,33 11,34 11,35 11,36 11,37 11,38 11,39 11,40 11,41 11,42 11,43 11,44 11,45 11,46 Мирча Элиаде: краткая летопись жизни и творчества // Иностранная литература. — 1999. — № 4.
  12. ↑ Rennie, Bryan։ «Mircea Eliade (1907-1986)» (անգլերեն)։ Westminster College։ Վերցված է 2019-02-18 
  13. ↑ Элиаде, Мирча Посулы равноденствия. Мемуары. Том I (1907-1937) // Мемуары = Memorii / пер. с рум. Анастасии Старостиной. — М.: Критерион, 2008. — 460 с. — ISBN 978-5-901337-29-5
  14. ↑ Юрий Стефанов, Алексей Туманский Священное в обыденном или Мистическое диссидентство Мирчи Элиаде // Комментарии. — 1995. — № 7.
  15. ↑ Rennie, Bryan S. Reconstructing Eliade: making sense of religion. — New York: State University of New York Press, 1996. — P. 143—146. — ISBN 0-7914-2763-3
  16. ↑ М. Элиаде Глава "Опыт определения понятия "миф" // Аспекты мифа.
  17. ↑ М. Элиаде Глава "Что такое "знать мифы" // Аспекты мифа.
  18. ↑ М. Элиаде Глава "Структура и функция мифов" // Аспекты мифа.
  19. ↑ М. Элиаде Глава "Повторение космогонии" // Аспекты мифа.
  20. ↑ М. Элиаде Глава "Новый год и космогония" // Аспекты мифа.
  21. ↑ М. Элиаде Глава «Конец света в восточных религиях» // Аспекты мифа.
  22. ↑ М. Элиаде Глава «Традиционная техника «возвращения к истокам» // Аспекты мифа.
  23. ↑ М. Элиаде Глава "Убиенное божество" // Аспекты мифа.
  24. ↑ М. Элиаде Глава «Не «онтология», а «история» // Аспекты мифа.
  25. ↑ М. Элиаде Глава «Забвение» и «память» в античной Греции» // Аспекты мифа.
  26. ↑ М. Элиаде Глава "Память «первичная» и память «историческая» // Аспекты мифа.
  27. ↑ М. Элиаде Глава "Аллегоризм и эвгемеризм" // Аспекты мифа.
  28. ↑ М. Элиаде Глава "Христианство и мифология" // Аспекты мифа.
  29. ↑ М. Элиаде Глава "Космическое христианство" // Аспекты мифа.
  30. ↑ М. Элиаде Глава "Мифы и средства массовой коммуникации" // Аспекты мифа.
  31. ↑ Горшунова О. В. Терра инкогнита Йоана Кулиану // Этнографическое обозрение. — 2008. — № 6. — С. 98-102.
  32. ↑ Ленель-Лавастин, Александра Забытый фашизм: Ионеско, Элиаде, Чоран = Cioran, Eliade, Ionesco: L'oubli du fascisme / Перевод Елены Островской. — Университетская книга, 2012. — 528 с. — ISBN 978-5-91304-253-8
  33. ↑ La Nuit Bengali(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում
  34. ↑ Domnișoara Christina(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում

Արտաքին հղումներԽմբագրել

 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Միրչա_Էլիադե&oldid=6612631» էջից