Խոսե Օրտեգա ի Գասետ
Խոսե Օրտեգա ի Գասսետ (մայիսի 9, 1883[1][2][3][…], Մադրիդ, Իսպանիա[3][4] - հոկտեմբերի 18, 1955[1][2][3][…], Մադրիդ, Իսպանիա[3]), իննհարյուրականների շարժման իսպանացի փիլիսոփա և էսսեիստ, պերսպեկտիվիզմի և կենսական բանականության՝ ռացիոնալիզմի տեսությունների գլխավոր ներկայացուցիչ։
.svg){kind=small}
Կենսագրություն խմբագրել
Ծնվել է մայրաքաղաքի բարձր բուրժուազիայի շրջանակին պատկանող մադրիդյան մի ընտանիքում։ Ծնողներն էին Խոսե Օրտեգա Մունիյան և Դոլորես Գասսետ Չինչիյան։ 1891-1897 թթ. սովորել է նախ Գաոնայի ինստիտուտում, իսկ ավելի ուշ՝ Սուրբ Ստանսիլավ դե Կոստկայի քրիստոնեական քոլեջում, երկուսն էլ՝ Մալագայում։ Մայրական կողմի պապը՝ Էդուարդո Գասսետ ի Արտիմեն, հիմնել էր El Imparcial (Անաչառ) պարբերականը, որը հետո ղեկավարում էր իր հայրը։ Այսպիսով՝ Օրտեգա ի Գասսետը մեծանում է կիրթ միջավայրում, շատ կապվում թերթի ու քաղաքականության աշխարհին։
Համալսարանական շրջանը սկսվում է Բիլբաոյի Դեուստոյի համալսարան ընդունվելով (1897-1898 թթ.) և շարորնակվում է Մադրիդի համալսարանի Փիլիսոփայության ու գրչության ֆակուլտետում (1898-1904 թթ.):
Հազարական թվականների ահաբելչությունները. մի լեգենդի քննադատություն (Los terrores del año mil. Crítica de una leyenda.) աշխատության շնորհիվ ստանում է Մադրիսի համալսարանի դոկտորի կոչում (1904 թ.): 1905-1907 թթ. սովորում է Գերմանիայում՝ Լայպցիգ, Նյուրնբերգ, Քյոլն, Բեռլին և հատկապես՝ Մարբուրգ։ Այս վերջին քաղաքում ազդվում է Հերման Կոհենի և Պոլ Նատորպի նեոկանտիզմով։
Իսպանիա վերադառնալով նշանակվում է Մադրիդի բարձրագույն դպրոցի հոգեբանության, տրամաբանության և էթիկայի դասախոս (1909 թ.), իսկ 1910 թ. հոկտեմբերին ստանում է Կենտրոնական համալսարանի մետաֆիզիկայի ամբիոնի վարիչի պաշտոնը, որը թափուր էր մնացել Նիկոլաս Սալմերոնի մահվանից հետո։
1910 թ. ամուսնանում է Ռոզա Սպոտտորնոյի հետ (1884-1980 թթ.): 1911 թ. ծնվում է առաջին որդին՝ Միգել Օրտեգա Սպոտտորնոն, որը բժիշկ է դառնում։ 1914 թ. Մադրիդում ծնվում է նրա դուստրը՝ Սոլեդադ Օրտեգա Սպոտտորնոն, որը 1978 թ. հիմնում է Խոսե Օրտեգա ի Գասսետ հիմնադրամը։ 1916 թ. ծվում է նրա Խոսե Օրտեգա Սոպտտորնո որդին, որը գյուղատնտես-ինժեներ էր ու El País թերթի հիմնադիրը։
1915 թ. դառնում է España շաբաթաթերթի առաջին տնօրենը, իսկ 1917 թ.՝ El Sol օրաթերթի ներդրողներից մեկը, որտեղ ֆոլետոնների տեսքով երկու կարևոր ստեղծագործություն է տպագրում՝ Անողնաշար Իսպանիա և Զանգվածների ապստամբությունը։ 1923 թ. հիմնում է Revista de Occidente -ն (Արևմուտքի ամսագիր), որի տնօրենն է լինում մինչև 1936 թ.: Այս հրատարակչություն խթան է հանդիսանում այնպիսի մարդկանց փիլիսոփայական ու գիտական կարևոր աշխատությունների թարգմանությունների ու մեկնաբանությունների համար, ինչպիսիք են Օսվալդ Շպենգլերը, Էդմոն Հասսեռլը, Գեորգ Զիմմելը, Յակոբ ֆոն Իքսկյուլը, Հայնց Հայմսոթը, Ֆրանց Բրենտանոն, Էռնստ Մյուլլերը, Ալեքսանդր Պֆանդերը, Բերթրանդ Ռասսելը և ուրիշներ։
1910 թ. նոյեմբերի 15-ից Օրտեգա ի Գասսետը հիմնում է Մադրիդի դպրոցը, երբ փիլիսոփայության ամբիոնի վարիչ է դառնում, և ինչպես մեկնաբանում է Խոսե Գաոսը՝ Օրտեգայի հետ հոգևոր կապ ունեցող մի շարք մարդկանց աջակցության շնորհիվ, որոնց հետ կապ ուներ խմբագրական կենտրոններում, որոնք ինքն էր հիմնել։ Նամակագրական կապ է հաստատում Մարի դե Մաեստուի, Ֆերնանդո Վելայի (Revista de Occidente-ի քարտուղարը), Խոսե Մարտինես Ռուիս Ասորինի, Ֆրանսիսկո Խիների, Միգել դե Ունամունոյի, Պիո Բարոխայի և շատ ուրիշների հետ։ Այս շրջանում նաև ստեղծում է տերտուլիաներ՝ հավաքույթներ Գրանխա Էլ Էնար սրճարանում։
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 http://www.congreso.es/portal/page/portal/Congreso/Congreso/Iniciativas?_piref73_2148295_73_1335437_1335437.next_page=/wc/servidorCGI&CMD=VERLST&BASE=DIPH&FMT=DIPHXD1S.fmt&DOCS=1-1&DOCORDER=FIFO&OPDEF=Y&NUM1=&DES1=&QUERY=%2883040%29.NDIP.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 https://zkm.de/en/person/jose-ortega-y-gasset
- ↑ http://hemeroteca.abc.es/nav/Navigate.exe/hemeroteca/madrid/abc/1955/10/19/031.html
- ↑ LIBRIS — 2012.
- ↑ https://web.archive.org/web/20160620120250/http://www.racmyp.es/academicos/lista_historica.cfm
- ↑ CONOR.Sl
Արտաքին հղումներ խմբագրել
- Մշակույթի փիլիսոփայություն
- Antonio Rodríguez Huéscar. Jose Ortega y Gasset's Metaphysical Innovation: A Critique and Overcoming of Idealism, SUNY Press, 1995.
- John T. Graham. A Pragmatist Philosophy of Life in Ortega y Gasset, University of Missouri Press, 1994.
- John T. Graham. Theory of History in Ortega y Gasset: "The Dawn of Historical Reason", University of Missouri Press, 1997.
- John T. Graham. The Social Thought of Ortega y Gasset: A Systematic Synthesis in Postmodernism and Interdisciplinarity, University of Missouri Press. 2001.
- Howard N. Tuttle. Human Life Is Radical Reality: An Idea Developed from the Conceptions of Dilthey, Heidegger, and Ortega y Gasset, Peter Lang, 2004.
- Pedro Blas Gonzalez. Human Existence as Radical Reality: Ortega y Gasset's Philosophy of Subjectivity, Paragon House, 2005.
- Pedro Blas Gonzalez. Ortega's 'The Revolt of the Masses' and the Triumph of the New Man, Algora Publishing, 2007.
- Joxe Azurmendi: "Ortega y Gasset" in Espainiaren arimaz, Donostia: Elkar, 2006. ISBN 84-9783-402-X
- Andrew Dobson. An Introduction to the Politics and Philosophy of José Ortega y Gasset, Oxford University Press, 2009.
- Fitzsimons, David; Harper, Jim (2008). «Ortega y Gasset, José (1883–1955)». In Hamowy, Ronald (ed.). The Encyclopedia of Libertarianism. Thousand Oaks, CA: SAGE; Cato Institute. էջեր 365–6. ISBN 978-1-4129-6580-4. LCCN 2008009151. OCLC 750831024.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Խոսե Օրտեգա ի Գասետ» հոդվածին։ |