Մասնակից:ՄիլենաՄքոյ/Ավազարկղ

Մայրը իգական սեռի ներկայացուցիչ է, ով իր կենսաբանական կամ ոչ կենսաբանական երեխայի վարքագծի կրողն է: Բազմիմաստ տերմին է և կարող է ընկալվել տարբեր կերպ` սոցիալական, մշակութային և կրոնական ենթատեքստերում: Այսպիսով, կանայք բաժանվում են երեք խմբի՝ նրանք, ովքեր ծնունդ են տալիս երեխային, մեծացնում են երեխաներին և սուրոգաթ մայրեր: Առաջին և երրորդ կատեգորիաներին պատկանող կանայք կոչվում են «ծնող» կամ «կենսաբանական մայր», անկախ նրանից, անհատը պատրաստվում է ստանձնել ծնող լինելու պարտականությունը: Իսկ երկրորդ կատեգորիային պատկանողները կոչվում են ընկալունակ մայրեր կամ որդեգրողներ:

Կենսաբանական մայր խմբագրել

Կնոջ ձվաբջջի բեղմնավորումից սկսում է հղիության շրջանը: Պտուղը զարգանում է կենսունակ զիգոտի սաղմից: Հղիությունը տևում է մոտ 9 ամիս, որից հետո կինը ծնունդ է տալիս երեխային: Սակայն հաճախ երեխան լույս աշխարհ է գալիս ժամանակից շուտ, ուշ կամ մահացած: Սովորաբար երեխայի ծնվելուց հետո մայրը նրան կերակրում է կրծքով: Մոր կրծքի կաթը նորածնի իմունային համակարգի համար անվնաս է և երեխայի կյանքի առաջին և ավելի տարիներում հանդիսանում է հիմնական սնունդ:

Վերարտադրողական բժշկության զարգացմանը զուգընթաց, այսօր հնարավոր է նաև փոխնակ և գենետիկական մայրությունը:

Փոխնակ մայրություն խմբագրել

Փոխնակ (սուրոգաթ) մայրությունը մարդու վերարտադրության արհեստական ձև է: Կինը համաձայնում է հղիանալ, կրել իր ներսում և լույս աշխարհ բերել կենսաբանորեն իր հետ կապ չունեցող երեխային, ով հետո պետք է դաստիարակվի այլ մարդկանց` գենետիկական ծնողների կողմից: Նրանք էլ հետագայում պետք է համարվեն երեխայի օրինական ծնողները, այն դեպքում, որբ երեխային կրել և ծնունդ է տվել փոխնակ մայրը:

Գենետիկական մայրություն խմբագրել

Գենետիկական մոր ձվաբջջից զարգանում է երեխան:

Սոցիալական դերը խմբագրել

Պատմականորեն, կանանց դերը սահմանափակվում էր մայր և կին լինելով: Կին լինելը ենթադրում էր մեծ նվիրում, էներգիայի և ժամանկի մեծ ծախս ընտանիքի խնամքը իր վրա վերցնելով: Շատ մշակույթներում կանանց այս հարցում օգնում էին ընտանիքի տարիքով մեծ կանայք` հիմնականում սկեսուրը կամ նրանց հարազատ մայրը:

Մայրությունը հաճախ խանգարում է կնոջ կարիերային: Մայրերն են հանդիսանում երեխայի հիմնական դաստիարակողը, բայց 20-րդ դարավերջում որոշ արևմտյան երկրներում հոր դերն այս հարցում ևս մեծացավ: Բացի այդ, 20-րդ դարում աշխատող կանանց վիճակագրությունն աճեց:

Մայրության փորձն ու սոցիալական դերը հիմնականում տատանվում է` կախված գտնվելու վայրից: Մայրն ավելի հոգատար է երեխայի հանդեպ, քան հայրը: Երեխաները, որպես կանոն, ավելի հեշտ են շփվում մայրերի հետ,[16][17][18] քան հայրերը:[15]

Առողջության և ապահովության հիմնախնդիր խմբագրել

Մայրական մահը կանխվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից^[1]:

Մայրական մահվան 56 տոկոսը հիմնականում տեղի է ունենում Աֆրիկայում, իսկ 29 տոկոսը Հարավային Ասիայում^[2]: 2006 թվականին Փրկենք Երեխաներին կազմակերպությունը հետազոտություններ անց կացրեց բոլոր երկրներում և բացահայտեց, որ Սկանդինավիան երկները երեխաներ ծնունդ տալու լավագույն վայրն են, իսկ Աֆրիկան՝ ամենավատ^[3]: Այս հետազոտությունը ցույց տվեց, որ ստորին տաս երկրներում 750 անգամ ավելի հավանական է կնոջ մահը ծննդաբերության ժամանակ, քան վերևի տաս երկրներում: Եվ վերջին երկրներում 28 անգամ մեծ է երեխայի 1 տարեկանում մահանալաու հավանականությունը: Վերջին տվյալները փաստում են, որ Իտալիան, Շվեդիան ու Լյուքսեմբուրգը ամենաապահով երկրներն են մայրական մահերից խուսափելու համար, իսկ Աֆղանստանը, Կենտրոնական Աֆրիկան և Մալավին ամենավտանգավոր^[4]^[5]: Ծննդաբերությունը բավականին ռիսկային գործընթաց է, որը կարող է շատ բարդությունների հանգեցնել^[6]:

Մոր դերը կրոնում խմբագրել

Համաշխարհային գրեթե բոլոր կրոնական կազմակերպությունները մոր դերը գնահատում են ըստ կրոնական պատկանելիության և այդ կրոնին նվիրվածության: Կան բազմաթիվ օրինակներ` կապված մոր և կնոջ` կրոնի հետ կապի:

Մոր կերպարը ներկայացնող կրոնները հիմնականում քրիստոնեությունը, իսլամը և հինդուիզմն է: Կնոջ դերի մասին մասնավորապես խոսվում է կաթոլիկության մեջ, որտեղ մոր կերպարը ներկայացվում է կույս Մարիամի միջոցով, որի մասին բազմաթիվ անգամներ հիշատակվում է Աստվածաշնչում:

Նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում Հին Հունաստանի աստվածուհի Դեմետրան համարվում էր մոր օրինակ:

Մայր-ժառանգ բռնություններ խմբագրել

Պատմությունն արձանագրում է մոր և երեխայի միջև բազմաթիվ խնդիրներ` ընդհուպ մինչև սպանություն: Այդպիսի օրինակ է Եգիպտոսի թագուհի Կլեոպատրայի և իր որդի Պտելոմեյի միջև տեղի ունեցածը:

Ժամանակակից մշակությում ուսումնասիրվել է մայրասպանությունն (ինչ-որ մեկի մորը սպանելը) ու որդիասպանությունը (ինչ-որ մեկի որդուն սպանելը), սակայն դրանք մնում են որոշ չափով անհասկանալի: Հիմնականում պատճառները Հոգեկան հիվանդություններն են: Որդիասպանությունը տեղի է ունենում այն դեպքում, երբ երիտասարդ և կարիքավոր մայրերը ենթարկվում են բռնության: Հավանականությունն ավելի շատ է, որ մայրը երեխային այս դեպքերում կսպանի մինչև 8 տարեկան հասակը: Ըստ վիճակագրության մայրերն ավելի հաճախ են սպանում երեխաներին, քան հայրերը: Մայրասպանությունը տեղի է ունենում ավելի մեծահասակ որդիների կողմից:

2012 թվականին ԱՄՆ- ում արձանագրվել է 130 մայրասպանություն և 383 որդիասպանություն:

Մայրերն արվեստում խմբագրել

Կոնգոյի պաշտամունքային այս քանդակը օգտագործվում էր այն կանանց պահպանելու համար, ովքեր կորցրել էին իրենց երեխաներին` վիժելու պատճառով: Այն համարվում է աֆրիկյան արվեստի գլուգործոցներից մեկը: Բրուկլինյան թանգարան

Մայրերն իրենց երեխաների հետ դարձել են արվեստագետների ներշնչման աղբյուր, և ստեղծվել են բազմաթիվ նկարներ, արձաններ ու գրություններ:

Չորրորդ դարում կառուցված Հրոդոս կղզու գերեզմանաքարերին պատկերված են մայրեր և երեխաներ: Մայրերի և երեխանորի նկարները մեծ տարածում ունեն Ֆրանսիայում: 18- րդ դարում այս աշխատանքները մարմնավորել են կրթվածությունը, ընտանեկան ամուր կապի մտահոգությունը`մոր ու մանկան միջոցով:

19- րդ դարի վերջում Մարի Կասսատեն հայտնի դարձավ տարբեր մայրերի դիմանկարների միջոցով:

Մոր մասին կան բազմաթիվ ֆիլմեր:

«Մայր» բառը խմբագրել

Երեխաների մեծամասնության առաջին բառանման թոթովանքը մա կամ մամա հնչյունախումբն է: Վերջիններս բազմաթիվ լեզուներում ներամփոփում են մայր իմաստը:

Հաճախ միմյանց հետ կապ չունեցող լեզուներով /ma/, /mama/ ձայների հերթականությունը նմանեցնում են «մայր» բառին:

Օրինակ.

mom, mommy, mum, mummy, ma, mam, mammy, maa, amaa, mata — անգլերեն և ցեղակից լեզուներ,
māma (妈妈/媽媽) — ճապոներեն,
máma — չեխերեն,
maman — ֆրանսերեն և պարսկերեն,
maadar — փաշթոերեն,
մայր [mɑjɹ] — հայերեն,
mamma — իտալերեն և իսլանդերեն,
mãe — պորտուգալերեն,
ema — էստոներեն,
má или mẹ — վիետնամերեն,
mam — վալլիերեն,
eomma (엄마, IPA: ʌmma) — կորեերեն,
matka — լեհերեն, սլովակերեն,
madre — իսպաներեն,
matrice — ալբաներեն,
modor — հին անգլերեն,
mathrin — հին- իռլանդերեն,
matr — սանսկրիտ,
mama — որպես փոխառություն անգլերենից` ճապոներեն,
(metér, μητήρ) mitéra, μητέρα или mána, μάνα — հունարեն,

Սակայն ձայների նման հերթականությունը որոշ դեպքերում կարող է նշանակել.

վրացերենով «մայր» — հայր,
լատիներենով «մամմա» —կրծքով կերակրող մայր,

Լեզվաբանության մեջ այս հասկացությունը անվանում են «մայր և հայր»:

Մայրական սեր խմբագրել

Ամենից հաճախ մայրն իր երեխաների հանդեպ սեր է տածում: Շատերը հակված են այն մտքին, որ մայրական կամ ծնողական սերը աշխարհի ամենաուժգին սերն է^[7]: Մայրական սիրո առաջացումը կապվում է արյան մեջ օքսիտոցին հորմոնի առաջացմամբ, որը խթանում է մոլեկուլների ազատ արձակումը` կրելով քիմիական տեղեկատվություն սրտում: Օքսիտոցինի հանկարծակի բաշխումը հետևանք է սիրելու ցանկության: Այդ ցանկությունը արտահայտվում է տարբեր ձևերով, որը կախված է տարբեր հորմոնների առկայությունից: Ըստ դրա լինում են սիրո տարբեր տեսակներ: Օրինակ Պրոլակտինի առկայությունից առաջանում է մայրական սեր:

Օքսիոցինը կապված է ալտրուիզմի հետ, իսկ պրոլակտինը` մայրության: Էնդորֆինները իրենցից ներկայացնում են «մրցանակների հավաքածու»: Ամեն անգամ, երբ կաթնասունները իրենց տեսակին օգուտ են տալիս, նրանց մոտ առաջանում է էնդորֆիններ (որպես մրցանակ), որոնք հաճույք են պատճառում: Ծննդաբերության ժամանակ էնդորֆինների քանակը ավելանում է ոչ միայն մոր օրգանիզմում, այլ նաև պտղի, այնպես որ, ծննդաբերությունից հետո և′ մոր, և′ երեխայի օրգանիզմները գտնվում են օպիատների ազդեցության տակ: Այդ հորմոնները առաջացնում են կախվածություն, որը ապահովում է փոխադարձ կապը մոր և երեխայի միջև^[8]:

Մայր և երեխա
Մայր և երեխա
Երիտասարդ մայր (Սոմալի)
Ադոլֆ Բուգրո. Մայրական հիացմունք (1869 թվական)

Մայրն առասպելաբանութան մեջ խմբագրել

Մայրը որպես կերպար խմբագրել

Մայրը տարբեր համաշխարհային մշակույթներում համարվում է կյանքի, սրբության, հավերժության, ջերմության և սիրո խորհրդանիշ: Մոր կերպարն ունի առնվազն 4 սիմվոլիկ նշանակություն^[9]:

Գեա աստվածուհու նկարը

Մայր- երկիր խմբագրել

Տիեզերական Մայր- երկիրը, Երկնքի կինը, ամբողջ Երկրի մայրը, չի դնում տարբերություն բարու և չարի մեջ: Այդպիսի մայրության օրինակներից մեկը հին հունական աստվածուհի Գեան է: Նա ծնունդ է տվել Տիտաններին և ցիկլոպներին, հիսունգլխանի հսկաների և Օլիմպիայի բոլոր աստվածներին^[10]:

Մայրը սլավոնական առասպելաբանության մեջ խմբագրել

Սլավոնական առասպելաբանության մեջ Մայր- Երկիրը Մոկոշն է: Ամենակարող աստվածները հաշվետու են նրան, քանի որ նրա ձեռքերում է նրանց ճակատագրերի սուրբ թելերը: Եթե պոկվի այդ թելերից մեկը մարդը կամ աստվածը կմահանա: Նրա խստաշունչ էությունը արտահայտված է «Աստվածը Մոկոշ չէ՝ ինչ-որ բանվ կխրախուսի»^[11]: Մոկոշը շատ երկրպագված աստվածուհի էր սլավոնական առասպելաբանության մեջ և մտնում էր Վլադիմիր իշխանի պանթեոնի կազմի մեջ:

Մայր- բնություն խմբագրել

Գթառատ, ամենակարող և միևնույն ժամանակ դաժան Մայր- բնությունը կառավարում էր բոլորին, և նրանից էին կախված մարդիկ: Մարդկության զարգացմանը զուգահեռ Մայր- բնությունը որոշ հավատքներում դարձել է որսի աստվածուհի (հունական առասպելաբանության մեջ՝ Արտեմիդա և Դեմետրա): Կան նաև հավատքներ, որոնցում Մայր- բնության դերը չի առանձնացվում: Օրինակ սլավոնական աստվածության մեջ այդ դերը, Մայր-բնության հետ միասին կատարում էր Մոկոշը:

Մայրը որպես սկզբնաղբյուր խմբագրել

Մոր այսպիսի խորհրդանշական դերն արտահայտվում է մի քանի անվանումներում.

Մայրական բջիջները կենսաբանության մեջ
Չհամարակալած ցանկի տարր
Մայրական բջիջները կենսաբանության մեջ,
Մայրական լուծիչը արդյունաբերական քիմիայում,
Մայրական ընկերությունները տնտեսությունում

Մարիամ Աստվածածինը մանուկ Հիսուսի հետ

Աստվածամայր խմբագրել

Աստվածամայր(ինչպես նաև՝ Մադոննա, Աստվածածին, Կույս Մարիամ), քրիստոնեության մեջ և իսլամում Հիսուս Քրիստոսի մայրն է, կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների գլխավոր կերպարներից մեկը: Ներկայացնում է մոր կերպարի ևս մի տեսակ: Իրենից ներկայացնում է մոր ևս մեկ կերպար: Հիսուս Քրիստոսի գոյության մասին նրան հայտնումը կոչվում է Ավետում: Այս մասին հիշատակում է Ղուկաս ավետարանիչը: Նա ասում է, որ վեցերորդ ամսում Գաբրիել հրեշտակը Աստծո կողմից ուղարկվեց Նազարեթ, մի կույսի մոտ, ով նշանված էր Դավիթի տոհմից Հովսեփ անունոց մի մարդու հետ, այդ կույսի անունը Մարիամ էր: Եվ հրեշտակը նրա մոտ գնալով հայտնեց, որ վեց ամիս անց նա լույս աշխարհ է բերելու աշխարհի Փրկչին (Ղուկաս-1:28-33): Ինչպես ասվել էր, վեց ամիս անց Բեթղեհեմում Մարիամը ծնեց Որդուն:

Դիցաբանական և աստվածաշնչյան մայրեր խմբագրել

Դեմետրա — հունական դիցաբանության մայր աստվածուհին
Գեա — հունական դիցաբանության երկրի աստվածուհին
Շակտի — հնդկական դիցաբանության մայր աստվածուհին
Յունոնա — հռոմեական դիցաբանության ամուսնության, մայրության և օջախի աստվածուհին
Մահամայա թագուհի — բուդդայական դիցաբանության աստվածուհի, Բուդդայի մայրը
Իսիդա — եգիպտական դիցաբանության աստվածուհի
Հագար — Աստվածաշնչյան մայր
Լադա, Մոկոշ — սլավոնական դիցաբանության աստվածուհի

Դեմետրա
Գեա
Պարվատի
Վիլիամ Ադոլֆ Բուժերո. Վեներայի ծնունդը
Յունոնայի արջանը (Վատիկան)
Իսիդա
Աբրահամ և Հագար

Մոր պատկերն արվեստում խմբագրել

Մայրերին, ովքեր յուրաքանչյուր մարդու կյանքում կարևոր դեր են կատարում, նվիրված են բազմաթիվ արվեստի գործեր:

Կերպարվեստ խմբագրել

Բրունի «Մադոննա Ալբա»
«Մադոննան և Հիսուսը» (վերցված վատիկանյան պատկերասրահից)
Ռաֆայել Սանտի «Մադոննան մեխակի հետ»
Անդրեա դել Վերոկկիո «Մադոննան մանկան հետ»
Ուիլյամ Բուգրո «Հանգիստ»
Մերի Կեսսետ անվանումն անհայտ է
Ֆ. Ռիզներ «Մայրն ու աղջնակը»
Դմիտրի Մենդելեևի մայրը (նկարիչն անհայտ է)
Ռաֆայել Սանտի «Սիքստինյան Տիրամայր»
«Մադոննան մանկան հետ», Վաշինգտոն

Քանդակագործություն խմբագրել

«Մայր և մանուկ» քանդակը Զելենոգրադում
«Մայր հայրենիք» արձանը Մամաև Կուրգանում

Ֆիլմագրություն խմբագրել

«Մայրն ու խնամակալը» (1964)
«Մայր» (1919), ռեժիսոր Ալեքսանդր Եֆիմովիչ
«Մայր» (1926), ռեժիսոր Վսևոլոդ Պուդովկին
«Մայր» (1941), ռեժիսոր Լեոնիդ Լուկով
«Մայր» (1955)
«Մայր»(1990), ՌԴ
«Մայր» (1995) ռեժիսոր Ալբերտ Բրուկս
«Մայրերը պարում են» (1926) ռեժիսոր Հերբերտ Բրենոն
Ma Mère, ռեժիսոր Օնորե Քրիստոֆ
«Մայրերը» (2012), ՌԴ ռեժիսոր Տիխոն Կորնև
«Մայր» (2013), Իսպանիա, Կանադա
«Իմ մայրը հարսնացու է» (2005), ՌԴ ռեժիսոր Նատալիա Ռադիոնովա

Գրականություն խմբագրել

«Մայր» Մաքսիմ Գորկի
«Նարգիզ և Ոսկեբերան» Հերման Հեսսե
«Մայր Կուրաժը և իր երեխաները» Բերտոլդ Բրեխտ
«Հրեշների մայրը» Գի դը Մոպասան

Երգեր խմբագրել

1989-1992 թվականներին Ռուսաստանում գոյություն ուներ «Մայր» երաժշտական խումբ, որը հիմնել էր Սրգեյ Կուզնեցովը
«Մամա» - «Լեյսյա» խմբի երգը` Վալերի Կիպելովի կատարմամբ
«Մամո» - երգ, որը Անաստասիա Պրիխոդկոյի կատարմամբ գրավել է 11-րդ հորիզոնականը` Եվրատեսիլ 2009 երգի մրցույթում
«Մամա» -(1976 թվական)

↑ «WHO - Maternal mortality ratio (per 100 000 live births)». who.int.
↑ «Over 99 percent of maternal deaths occur in developing countries». worldbank.org.
↑ [1] Արխիվացված է Մայիս 1, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:
↑ Kevin Spak. «Safest Place to Give Birth? Italy». Newser.
↑ Rogers, Simon (2010-04-13). «Maternal mortality: how many women die in childbirth in your country?». The Guardian.
↑ name="vanlerberghe"
↑ ТЕОРИЯ ЛЮБВИ
↑ Оден М. Научный подход к любви
↑ Шейнина Е. Я. Энциклопедия символов. М., 2001;
↑ Н. А. Кун «Легенды и мифы Древней Греции» ГИПП «Янтарный сказ» 2000
↑ В. Калашников «Боги древних славян»

[1] «WHO - Maternal mortality ratio (per 100 000 live births)». who.int.

[2] «Over 99 percent of maternal deaths occur in developing countries». worldbank.org.

[3] [1] Արխիվացված է Մայիս 1, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:

[4] Kevin Spak. «Safest Place to Give Birth? Italy». Newser.

[5] Rogers, Simon (2010-04-13). «Maternal mortality: how many women die in childbirth in your country?». The Guardian.

[6] ="vanlerberghe"

[7] ТЕОРИЯ ЛЮБВИ

[8] Оден М. Научный подход к любви

[9] Шейнина Е. Я. Энциклопедия символов. М., 2001;

[10] Н. А. Кун «Легенды и мифы Древней Греции» ГИПП «Янтарный сказ» 2000

[11] В. Калашников «Боги древних славян»

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]