Վրացերեն

Վրացերեն (ինքնանվանում՝ ქართული ენა ― քարթուլի էնա), քարթվելական լեզվախմբին պատկանող լեզու։ Վրաստանի պաշտոնականն լեզուն և Կովկասի որոշ ազգությունների գրական լեզուն։

Վրացերեն ქართული ენა
Վրացերեն
Տեսակ	լեզու, գրական լեզու և կենդանի լեզու
Ենթադաս	Karto-Zan?
Երկրներ	Վրաստան Ադրբեջան Աբխազիայի Հանրապետություն Հարավային Օսիայի Հանրապետություն Թուրքիա Ռուսաստան Իրան Հունաստան
Պաշտոնական կարգավիճակ	Վրաստան
Խոսողների քանակ	3 700 000 մարդ (2014)
Լեզվակիրների թիվը	5 միլիոնից ավել
Գրերի համակարգ	վրացական գիր
IETF	ka
ԳՕՍՏ 7.75–97	гру 158
ISO 639-1	ka
ISO 639-2	geo (B) kat (T)
ISO 639-3	kat
Վրացերեն խոսողների տարածվածությունը   Վրացերեն
Georgian language Վիքիպահեստում

Վրացերեն խոսում է մոտավորապես 5 միլիոն մարդ Վրաստանում և մի քանի հազարը՝ այլ երկրներում, հիմնականում Ռուսաստանում, ԱՄՆ-ում, Հունաստան, Իրանում և Թուրքիայում։

Դասակարգում

Վրացերենը Քարթվելական լեզվաընտանիքի առաջատար լեզուն է, որի մեջ են մտնում նաև սվաներենը, մեգրելերենը և լազերենը։

Պատմություն

Հետազոտությունները հանգեցրել են այն ենթադրության, որ մ․ թ․ ա․ II հազարամյակի սկզբներին գոյություն է ունեցել մեկ ընդհանուր լեզու։ Վերջինս պայմանականորեն անվանում են նախաքարթվելական։

Վրացերենի զարգացումը բաժանվում է հետևյալ ժամանակաշրջանների.

• հին 5 - 11 դարերից,
• միջին 12 - 18 դարերից
• նոր 19 դարից։

Բարբառներ

Վրացերենը ունի մի քանի բարբառներ, որոնց տարբերությունը շատ չնչին է.

• քարթլիի
• կախեթիի
• իմերեթիի
• գուրիայի
• փշավի
• ռաչինի
• աջարիայի
• խևսուրի
• թուշիի և այլ։

Վրացերեն բարբառների թվին է պատկանում նաև հրեա-վրացական բարբառը, որով խոսում են վրաստանաբնակ հրեաները, նրանց այն մասը, որն այժմ բնակվում է Իսրայելում։ Ընդհանուր առմամբ՝ մոտավորապես 85.000 մարդ։

Քերականություն

Թվական Անուններ

Վրացերենի մեջ թվերի անունները կառուցվում են պարզ անուններից, որոնք տասներկուսն են՝ 1-ერთი (էրթի), 2-ორი (օրի), 3-სამი (սամի), 4-ოთხი (օթխի), 5-ხუთი (խութի), 6-ექვსი (էքվսի), 7-შვიდი (շվիդի), 8-რვა (րվա), 9-ცხრა (ցխրա), 10-ათი (աթի), 20-ოცი (օցի) և 100-ასი (ասի)։

11-ից մինչև 19 թվերի անունները կազմվում են 1-ից մինչև 9 թվերի անուններին կցելով. առջևից՝ թ («աթիի» կրճատ ձևը) և ետևից՝ մետի (=ավելի)։ Որոշ պարագաներին նախածանցված թ-ն արմատական թվականի առաջին բաղաձայնի հետ միաձուլելով ձևավորում է մի նոր բաղաձայն՝ թ+ս→ց, թ+շ→չ, թ+ց→ց, կամ առաջ է բերում արմատի առաջին բաղաձայնների փոխատեղություն՝ թ+րվ→թվր։ 11-თერთმეტი (թերթմետի), 12-თორმეტი (թորմետի), 13-ცამეტი (ցամետի), 14-თოთხმეტი (թոթխմետի), 15-თხუთმეტი (թխութմետի), 16-თექვსმეტი (թեքվսմետի), 17-ჩვიდმეტი (չվիդմետի), 18-თვრამეტი (թվրամետի) և 19-ცხრამეტი (ցխրամետի)։

Շաբաթվա անունները

Շաբաթվա առաջին չորս օրերի անունների կառուցվածքը նմանվում է նույն հայերենին՝

• երկուշաբթի-ორშაბათი (օրշաբաթի)
• երեքշաբթի-სამშაბათი (սամշաբաթի)
• չորեքշաբթի-ოთხშაბათი (օթխշաբաթի)
• հինգշաբթի-ხუთშაბათი (խութշաբաթի)

Գոյական Անուններ

Գոյականների ժամանակային կամ տարածական կապերը արտահայտելու համար կիրառվում են ածանցներ ու կապային բառեր, որոնք ունեն իրենց նշանակությունները՝

• -վիթ՝ պես, նման (բավշվիվիթ՝ երեխայի նման)
• -զե՝ վրա
• -թան՝ քովը
• -թան էրթադ՝ հետ, միասին (դեդասթան էրթադ՝ մայրիկի հետ միասին)
• -շի՝ մեջ, ներս (քալաքշի՝ քաղաքի մեջ)
• -դան՝ (որևէ մի տեղ)-էն
• -գան՝ (որևէ մի անձ, առարկայ)-էն
• գամո՝ պատճառով (շենս գամո՝ քո պատճառով)
• գարդա՝ բացի
• գարեշե՝ առանց (մշոբլեբիս գարեշե՝ առանց ծնողների)
• -թվիս՝ համար (մեգոբրեբիսթվիս՝ ընկերների համար)
• միեր՝ (միջոց)-ով
• մագիվրադ՝ փոխարեն
• միուխեդավադ՝ չնայած
• շեսախեբ՝ մասին
• շեմդեգ՝ հետո
• -ծին՝ առաջ, միջև, դիմաց
• -մդե՝ մինչև (խվալամդե՝ մինչև վաղը)

Դերանուններ

Աղյուսակի մեջ բերված են բոլոր վեց անձնական դերանունների խոնարհումները՝

	Ուղղական	Գործառնական	Տրական	Սեռական	Գործիական	Մակբայական	Կոչական
1ին դեմք (եզակի)	մե	մե	մե	չեմ(ս)	չեմիթ	չեմադ	-
2րդ դեմք (եզակի)	շեն	շեն	շեն	շեն(ս)	շենիթ	շենադ	շե՛
3րդ դեմք, խոսողի մոտ (եզակի)	էս	(ա)ման	(ա)մաս	(ա)միս	(ա)միթ	(ա)մադ	-
3րդ դեմք, հասցեատիրոջ մոտ (եզակի)	էկ	մա(գա)ն	մա(գա)ս	մ(ագ)իս	մ(ագ)իթ	մա(գա)դ	-
3րդ դեմք, հեռվից (եզակի)	իս / իգի	(ի)ման	(ի)մաս	(ի)միս	(ի)միթ	(ի)մադ	-
1ին դեմք (հոգնակի)	չվեն	չվեն	չվեն	չվեն(ս)	չվենիթ	չվենադ	-
2րդ դեմք (հոգնակի)	թքվեն	թքվեն	թքվեն	թքվեն(ս)	թքվենիթ	թքվենադ	թքվե'
3րդ դեմք, խոսողին մոտ (հոգնակի)	էսէնի	(ա)մաթ	(ա)մաթ	(ա)մաթ	(ա)մաթ	(ա)մաթ	-
3րդ դէմք, հասցէատէրին մօտ (հոգնակի)	էգէնի	մա(գա)թ	մա(գա)թ	մա(գա)թ	մա(գա)թ	մա(գա)թ	-
3րդ դեմք, հեռվից (հոգնակի)	իսինի	(ի)մաթ	(ի)մաթ	(ի)մաթ	(ի)մաթ	(ի)մաթ	-

Հոլովներ

Հոլով	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ	Հին ձևը հոգնակի թվի
Ուղղական	წყალ – ი ծկղալ - ի	წყლ – ებ – ი ծկղլ -եբ - ի	წყალ – ნი ծկղալ - նի
Գործառնական	წყალ – მა ծկղալ - մա	წყლ – ებ – მა ծկղլ - եբ - մա	წყალ – თ (ა) ծկղալ - թ (ա)
Սեռական	წყალ – ის (ა) ծկղլ - իս (ա)	წყლ – ებ – ის (ა) ծկղլ - եբ - իս (ա)	წყალ – თ (ა) ծկղալ - թ (ա)
Տրական	წყალ – ს (ა) ծկղալ - ս (ա)	წყლ – ებ – ს (ა) ծկղլ - եբ - ս (ա)	წყალ – თ (ა) ծկղալ - թ (ա)
Գործիական	წყლ – ით (ა) ծկղլ - իթ (ա)	წყლ – ებ – ით (ა) ծկղլ - եբ - իթ (ա)	_
Մակբայական	წყლ – ად (ა) ծկղլ - ադ (ա)	წყლ – ებ – ად (ა) ծկղլ - եբ - ադ (ա)	_
Կոչական	წყალ – ო ծկղալ - ո	წყლ – ებ – ო ծկղլ - եբ - ո	წყალ – ნო ծկղալ - նո

Տես նաև

• Վրացական այբուբեն
• Ամիրանդարեջանիանի
• Քարթվելական լեզուներ

Արտաքին հղումներ

• Վրացերենի դասընթաց (հնչյունաբանություն, բառագիտություն, ձևաբանություն)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վրացերեն» հոդվածին։

Վիքիբառարան

Ընթերցե՛ք «վրացերեն» բառի բացատրությունը Հայերեն Վիքիբառարանում։