Բագրատունիների տոհմածառ
Արշակունիների թագավորությունԽմբագրել
Բագրատունիները ժառանգական նախարարություն են ստացել հայ Արշակունի թագավորներից 4-րդ դարում։ Նրանց էր վստահված արքունի գործակալություններից թագադիր ասպետությունը։ Բագրատունիների տիրույթներն են եղել Բարձր Հայք նահանգի Սպեր գավառը, որը հայտնի էր ոսկու մեծ պաշարներով, և Տայք նահանգը։
Որպես առաջին ներկայացուցիչ՝ հայտնի է Սմբատ Ա-ն, ով թագադիր ասպետ էր Տրդատ Գ Մեծի իշխանության տարիներին (287-330)։ Հայոց Վռամշապուհ արքայի կառավարման տարիներին հայտնի էր ասպետ Սմբատ Գ-ն, ով թագադրել է վերջին Արշակունի թագավոր Արտաշես (Արտաշիր) Արշակունուն (423-428)։
| SMBI | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BGRI | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BGRII | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PAP | SAHI | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ARSHIII | VAGHI | UNKN | SMBIII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Օտար տիրապետությունԽմբագրել
Պարսկա-Բյուզանդական տիրապետությունԽմբագրել
Սմբատ Գ-ի սերունդները շարունակում են բարձր դիրք ունենալ նաև Հռոմեական կայսրության և Սասանյան Պարսկաստանի միջև բաժանված Հայաստանում։ Նրա ժառանգներից Տիրոցը մասնակցել է պատմության մեջ հայտնի է որպես մարզպան Վասակ Սյունու գաղափարակից, իսկ Սահակ Բ-ն, ավելի ուշ՝ Սմբատ Դ-ն, եղել են Հայաստանի մարզպաններ: Բագրատունիների տոհմի նահապետները ավանդապար կրել են ասպետ պաշտոնը։
Հայաստանի երկրորդ բաժանումից հետո Բագրատունիների տիրույթները հայտնվել են բյուզանդացիների գերիշխանության տակ։ Նրանց դեմ ապստամբած իշխաններից հայտնի էր Սմբատ Բագրատունին։
| SMBIII | |||||||||||||||||||||||||||||||
| TRCI | |||||||||||||||||||||||||||||||
| TRCI | |||||||||||||||||||||||||||||||
| SNP | |||||||||||||||||||||||||||||||
| VRZTI | |||||||||||||||||||||||||||||||
| MNV | ASHI | ||||||||||||||||||||||||||||||
| SMBIV | PAPI | ||||||||||||||||||||||||||||||
| VRZS | VRZTII | ||||||||||||||||||||||||||||||
| SMB | SMBV | ||||||||||||||||||||||||||||||
Արաբական տիրապետությունԽմբագրել
Արաբական տիրապետության ժամանակ՝ պետականության բացակայության պայմաններում, Բագրատունիները եղել են Հայաստանի ամենաազդեցիկ տոհմերից մեկը։ Նրանց գլխավոր մրցակիցներն էին Մամիկոնյան սպարապետական նախարարները։ Վերջիններս ունեին բյուզանդական կողմնորոշում։ Այս երկու տոհմերից և նրանց ազդեցության ոլորտում գտնվող մարդկանցից էին ընտրվում Հայոց իշխանները, ովքեր երկրորդն էին Արմինիա կուսակալության տարածքում՝ արաբ ոստիկանից հետո։
Մրցակցությունը ավարտվում է Բագրատունիների հաղթանակով, ովքեր վերականգնում են անկախ պետականությունը։ Հայոց իշխանի պաշտոնը վերաճում է իշխանաց իշխանի, ապա՝ հայոց թագավորի, որի առաքելությունը ստանձնում է Սմբատ Ը-ի ճյուղը՝ Աշոտ Բագրատունու գլխավորությամբ։ Սմբատի եղբոր՝ Բագրատի որդիները հաստատվում են Տարոնում և հիմնում անկախ իշխանություն: Իսկ նրանց քույրը՝ Հռիփսիմեն, դառնում է Վասպուրականի առաջին գահերեց իշխանի` Համազասպ Բ-ի կինը։
Նախքան անկախացումը Բագրատունիների` Տայքի հիմնական ճյուղը առանձնացել էր որպես ինքնուրույն կյուրոպաղատություն: Նրա ղեկավար Աշոտը հիմնադրում է վրաց Բագրատիոնիների արքայատոհմը, որը Վրաստանում իշխում է մեկ հազարամյակ՝ 9-19-րդ դարեր։
| SMBV | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| VRZTIII | ASHII | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | PR5 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR2 | PR3 | GU | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR4 | PR2 | PR3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | P3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | PR5 | PR6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| TRN | BGR | VAS | GEO | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Բագրատունիների թագավորությունԽմբագրել
Տարոնի Բագրատունիների ճյուղԽմբագրել
Տարոնը իր տիրույթներին էր միացրել Աշոտ Մսակեր Բագրատունին։ Որպես Տարոնի իշխան՝ նա համարվում է Աշոտ Ա (804-826)։ Իր մահից հետո իշխանաց իշխան Բագրատ Բ-ն ժառանգում է Տարոնը, իսկ Սմբատ Ը-ն՝ Այրարատը։ Բագրատը իր տոհմում երկրորդն էր. Բագրատ Ա ասպետը տոհմի նահապետներից էր դեռ 4-րդ դարում։ Սակայն Տարոնի իշխանության սահմաններում միևնույն ժամանակ նա գահակալել է որպես Բագրատ Ա (826-851), քանի որ Տարոնում Բագրատ անունով իշխան չի եղել։ Նրա սերունդները որպես ինքնիշխան տիրակալներ իշխում են մինչև 966 թվականը։ Հետագայում տիրույթները անցնում են Բյուզանդական կայսրությանը:
Դեռ վերջին իշխանի՝ Աշոտ Գ-ի օրոք, Տարոնի նախկին տերերը՝ Մամիկոնյանները, շարունակում էին պահել իրենց ազդեցիկ դիրքը։ Նրանք բարեկամական կապեր են հաստատում Բագրատունիների հետ, որի արդյունքում Աշոտ Գ-ին զուգահեռ Տարոնում իշխում են Բագրատ Բ-ն և Գրիգոր Բ-ն՝ կիսով չափ Մամիկոնյան։ Ավելի ուշ Տարոնի Բագրատունիների ճյուղը ձուլվում է Մամիկոնյաններին, և առաջանում են Թոռնիկյանների (Սասուն) ու Տարոնցիների (Մուշ) իշխանական տոհմերը։
| BG | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ASH | DV | PR4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| GG | ASH | GRG | ABG | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| BG | ASH | TR | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| GR | BAG | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| TRN | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Հայոց թագավորներԽմբագրել
| PR1 | PR2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR0 | PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | PR5 | PR6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | PR5 | PR6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR0 | PR1 | PR2 | PR4 | PR5 | PR6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | PR5 | PR6 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR0 | PR1 | PR2 | PR3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | KTR | PR3 | PR4 | PR5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR0 | PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | PR5 | PR6 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR0 | PR1 | PR2 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ԿյուրիկյաններԽմբագրել
| PR3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR3 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR2 | PR3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR3 | ABA | PR4 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR2 | PR3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| PR1 | PR2 | PR3 | PR4 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ԱղբյուրներԽմբագրել
- Cyril Tumanoff, Manuel de Généalogie et de Chronologie pour l'Histoire de la Caucasie Chrétienne (Arménie-Géorgie-Albanie)
- Հայկական սովետական հանրագիտարան
- René Grousset, Histoire de l'Arménie
- Continuité des élites à Byzance durant les siècles obscurs
- Suny, Ronald Grigor (1994), The Making of the Georgian Nation: 2nd edition, p. 27. Indiana University Press, ISBN 0-253-20915-3
- Rapp, Stephen H. (2003), Studies In Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, p. 383. Peeters Bvba ISBN 90-429-1318-5.