Ներկայիս ինքնիշխան միապետների ցանկ

Ներկայիս ինքնիշխան միապետների ցանկ, միապետությունը իշխանության ձև է, որը ղեկավարվում է մեկ անձի կողմից, ով ղեկավարում է մինչև մահ։ Միապետի պաշտոնը ժառանգական է։ ժողովուրդն այստեղ իշխանության ձևավորման գործընթացում էական ազդեցություն չի ունենում։ Բացառության են կազմում մի քանի երկրներ, որտեղ միապետի պաշտոնը ընտրովի է, օրինակ՝ Մալազիայում։ Այս համակարգերը հակասում են միապետության մոդելի հայեցակարգին, սակայն սովորաբար համարվում են այդպիսին, քանի որ նրանք պահպանում են որոշակի համակցված բնութագրեր։ Միապետությունները բաժանվում են 2 խմբի՝

Բացարձակ միապետական կառավարման համակարգերում իշխանությունն ամբողջովին կենտրոնացած է միապետների ձեռքին, որը իրականացնում է ինչպես օրենսդիր, այնպես էլ գործադիր գործառույթներ։ Բացարձակ միապետություններ գոյություն ունեն աշխարհի մոտ 10 պետություններում։ Դրանցից ամենախոշորը Սաուդյան Արաբիան է, Օմանը, Կատարը։ Սահմանափակ միապետությունները իրենց հերթին բաժանվում են՝

սահմանադրական կամ պառլամենտական
դուալիստական կամ երկակի միապետություններ

Սահմանափակ միապետություններում, չնայած նրան, որ իշխանությունը փոխանցվում է ժառանգաբար, միապետի իշխանությունը սահմանափակված է սահմանադրությամբ և օրենքներով։ Սահմանադրական միապետություններում միապետը հանդիսանում է պետության գլուխը, սակայն գործադիր իշխանության ձևավորման գործընթացի վրա նա էական ազդեցություն չունի, կառավարության ձևավորման իրավունքը պատկանում է պառլամենտին։ Դուալիստական միապետություններում միապետը իրականացնում է մասնակի օրենսդիր, մասնակի գործադիր լիազորություններ, բացի դրանից միապետի գահակալության հարցը դրվում է քվեարկության պառլամենտում։ Դուալիստական միապետությունների օրինակներ են՝ ԱՄԷ-ը, Քուվեյթը, Բահրեյնը։ Սահմանադրական միապետությունները ավելի տարածված են։ Դրանցից են Մեծ Բրիտանիան, Ճապոնիան, Բելգիան, Նիդեռլանդները։ Շատ երկրներում հիմնականում իշխում է մեկ միապետ, թեև խնամակալը կարող է իշխել, երբ միապետը փոքր է, ներկա չէ, կամ էլ իվիճակի չէ իշխելու։ Այն դեպքերը, երբ երկու միապետերը միաժամանակ ղեկավարում են մեկ պետություն, ինչպես Անդորրայի ներկայիս իրավիճակը, հայտնի են որպես ստատուս քվո։ Միապետներն տարբերվում են իրենց կոչումներով և կառավարման եղանակով։

Միապետներին կոչում են տարբեր անվանումներով՝ «թագավոր» և «թագուհի», «իշխան» և «արքայադուստր», «կայսր» և «կայսրուհի»։ Տեղական լեզուներով դրանք դիմվում են այլ կերպ։

Միապետները ըստ երկրների խմբագրել

Հուշում	Նկարագիրը
Միապետ	Միապետի անունը, նախնիները
կառավարման տևողությունը	Թագադրման օրը, ամիսը, ամսաթիվը
Արքայատոհմը	Արքայական ազգանունը, ըստ արյունակցական կապի
Տեսակը	Միապետության ձևի, միապետի կառավարման դերը
Հաջորդականությունը	Մեթոդն ու օրինակներն ըստ հաջորդական ցուցակի
Ժառանգականությունը	Միապետի կամ միպետության կատարման արարողակարգը
Նշումներ	Որտեղ հատուկ ոլորտը հասանելի չէ
—	Ամսաթիվը հասանելի չէ

Եվրոպա խմբագրել

Երկիրը	Միապետը	Ծննդյան տարեթիվը	Կառավարման սկիզբը	Տիտղոսը
Անդորրա	Ժուան Էնրիկ Վիվես ի Սիսիլիյա	1949-07-24 24 հուլիս 1949	2003-05-12 12 մայիս 2003	Անդորրայի Իշխան-համանախագահներ
Անդորրա	Էմանուել Մակրոն	1954-08-12 21 դեկտեմբեր 1977	2012-05-15 14 մայիս 2017	Անդորրայի Իշխան-համանախագահներ
Բելգիա	Ֆիլիպ (Բելգիայի արքա)	1960-04-15 15 ապրիլ 1960	2013-07-21 21 հուլիս 2013	Բելգիայի միապետ
Վատիկան	Ֆրանցիսկոս (Հռոմի պապ)	1936-10-17 17 դեկտեմբեր 1936	2013-03-13 13 մարտ 2013	Հռոմի Պապ, Տիտղոսը Հռոմի պապ, Հռոմի եպիսկոպոս, Քրիստոնեական առաջնորդ, Իշխան հոգևոր ժառանգորդ, Համընդհանուր Եկեղեցու Գերագույն Քահանայապետ, Մեծ Հայրապետ, Իտալիայի Արքեպիսկոպոս, Հռոմի նահանգի արքեպիսկոպոս և մետրոպո, Վատիկան քաղաքի գերիշխան, Աստծո ծառա
Մեծ Բրիտանիա	Եղիսաբեթ II^[1]	1926-04-21 21 ապրիլ 1926	1952-02-06 6 փետրվար 1952	Միացյալ Բրիտանական թագավորության և Հյուսիսային Իռանդիայի և նրա մյուս տարածաշրջանների ու տարածքների թագուհի, Համագործակցության ղեկավար, հավատքի պաշտպան
Դանիա	Մարգարետ II	1940-04-16 16 ապրիլ 1940	1972-01-14 14 հունվար 1972	Դանիայի թագուհի
Իսպանիա	Ֆիլիպ VI	1968-01-30 30 հունվար 1968	2014-06-19 19 հունիս 2014	Իսպանիա, Կաստիլիա, Լեոն, Արագոն, Երկու Սիցիլիաներ, Երուսաղեմ, Նավառա, Գրանադա, Տոլեդո, Վալենսիա, Գալիսիա, Մալյորկա, Սևիլյա, Սարդինիա, Կորդովա, Կորսիկա, Մուրսիա, Մենյորկա, Խաեն, Ալգարվե, Ալխեսիրիսա, Ջիբրալթար, Արևելյան Իսպանիա, Վեստ-Ինդիա, Օվկիանիայի կղզիների ցամաքների և Ծովերի, Ավստրիայի Դուքս, Բուրգունդիայի դուքս թագավորը
Լիխտենշտայն	Հանս-Ադամ II	1945-02-14 14 փետրվար 1945	1989-11-13 13 նոյեմբեր 1989	Լիխտեյնշտայնի Իշխանաց Իշխան, Տրոպաուի և Յագերնդորֆի Դուքս, Գիբերգի Ռիտբերգի Կոմս
Լյուքսեմբուրգ	Հենրի Ալբերտ (Լյուքեմբուրգի Մեծ դուքս)	1955-04-16 16 ապրիլ 1955	2000-10-07 7 հոկտեմբեր 2000	Լուքսենբուրգի Մեծ Իշխան, Նասսաուի Դուքս, Բուրբոն-պարմսկի Արքայազն, Աայնայի Կոմս
Մոնակո	Ալբեր II(Մոնակոյի իշխան)	1958-03-14 14 մարտ 1958	2005-04-06 6 ապրիլ 2005	Ինքնավար Մոնակոյի Իշխան, Ենտիունայի Դուքս, Բոի Մարկիզ, Կարլադի Կոմս, Պոլինյակի Կոմս, Կալվինի Բարոն, Բյուիի Բարոն,Սեն-Ռեմի Պարով, Մատինյոնի պարոն, Տարինիի Կոմս, Սեն-Լոի Բարոն, Լա Լյուտյումերի Բարոն, Ամբիի Բարոն, Էտուտվիլի Դուքս, Մազարինի Դուքս, Խիսարի Մարկիզ
Նիդերլանդներ	Վիլեմ Ալեքսանդր	1967-04-27 27 ապրիլ 1967	2013-04-30 30 ապրիլ 2013	Նիդեռլանդների արքա, Օրանսկի րքայազն, Օրանսկի-Նասսաու արքայազն , Պարոն վան Ամսբերգ
Նորվեգիա	Հարալդ V	1937-01-21 21 հունվար 1937	1991-01-17 17 հունվար 1991	Նորվեգիայի արքա
Շվեդիա	Կառլ XVI Գուստաֆ	1946-04-30 30 ապրիլ 1946	1973-09-15 15 սեպտեմբեր 1973	Շվեդական արքա

Ասիա խմբագրել

Երկիրը	Միապետը	Ծննդյան տարեթիվը	Կառավարման սկիզբը	Տիտղոսը
Աբու Դաբի	Խալիֆա իբն Զայիդ ալ-Նահյան	1948-01-25 25 հունվար 1948	2004-11-03 3 նոյեմբեր 2004	Աբու Դաբիի Էմիր
Բահրեյն	Համադ Իբն Իսա Ալ-Խալիֆա	1950-01-28 28 հունվար 1950	1999-03-06 6 մարտ 1999	Բահրեյնի թագավոր
Բրունեյ	Հասսանալ Բոլկիախ	1946-07-15 15 հուլիս 1946	1967-10-05 5 հոկտեմբեր 1967	Բրունեի սուլթան և Յանգի Դի-Պերտուն Բրունեյ-Դարուսսալամ
Բութան	Ջիգմե Կխեսար Նամգյալ Վանգչուկ	1980-02-21 21 փետրվար 1980	2006-12-15 15 դեկտեմբեր 2006	Բութանի արքա
Դուբայ	Մուհամմադ իբն Ռաշիդ ալ-Մաքթում	1949-07-22 22 հուլիս 1949	2006-01-04 4 հունվար 2006	Դուբայի Էմիր
Հորդանան	Աբդուլլահ II	1962-01-30 30 հունվար 1962	1999-02-07 7 փետրվար 1999	Հորդանանի արքա Խաշիմիթյան արքայատոհմից
Կամբոջա	Նորոդոմ Սիամոնի	1953-05-14 14 մայիս 1953	2004-10-14 14 հոկտեմբեր 2004	Կամբոջայի արքա
Կատար	Թամիմ բեն Համիդ ալ-Սանի	1980-06-03 3 հունիս 1980	2013-06-25 25 հունիս 2013	Կատարի Էմիր
Քուվեյթ	Սաբահ ալ-Սաբահ	1929-06-06 6 հունիս 1929	2006-01-24 24 հունվար 2006	Քուվեյթի Էմիր
Մալայզիա	Մահմադ Մարիս Պետրա	1969-10-06 6 հոկտեմբեր 1969	2016-12-13 13 դեկտեմբեր 2016	Յանգ դի-Պերտուան Ագոնգշ Շերի Պադուկա Յանգ դի-Պերտաուան Ագոնգ
Օման	Քաբոս բին Սաիդ Ալ Սաիդ	1940-11-18 18 նոյեմբեր 1940	1970-08-09 9 օգոստոս 1970	Օմանի սուլթան
Ռաս ալ-Խայմայի Էմիրություն	Սաուդ բին Սակր ալ-Քասիմի	1956-02-10 10 փետրվար 1956	2010-10-27 27 հոկտեմբեր 2010	Ռաս ալ-Խայմայի Էմիրություն էմիր
Սաուդյան Արաբիա	Սալման Բին Աբդուլ Ազիզ Ալ-Սաուդ	1935-12-31 31 դեկտեմբեր 1935	2015-01-23 23 հունվար 2015	Սաուդյան Արաբիայի թագավոր
Թաիլանդ	Մահա Վաջիրալոնգկորն	1958-07-28 28 հուլիս 1958	2016-10-13 13 հոկտեմբեր 2016^[2]^[3]	Թաիլանդի արքա
Ումմ ալ-Քուվեյնի Էմիրություն	Սաուդ բին Ռաշիդ ալ-Մուալլա	1952-10-01 01 հոկտեմբեր 1952	2009-01-02 02 հունվար 2009	Ումմ ալ-Քուվեյնի Էմիրության էմիր
Ֆուջեյրայի Էմիրություn	Համադ II բին Մահամմադ աշ-Շարկի	1948-05-25 25 մայիս 1948	1974 1974	Էլ-Ֆուջեյրայի Էմիր
Շարջայի Էմիրություն	Սուլթան III բին Մուհամմադ ալ-Քասիմ	1939-07-06 06 հուլիս 1939	1972-01-25 25 հունվար 1972	Շարջայի Էմիր
Ճապոնիա	Ակիհիտո	1933-12-23 23 դեկտեմբեր 1933	1989-01-07 7 հունվար 1989	Ճապոնիայի կայսր

Աֆրիկա խմբագրել

Երկիրը	Միապետը	Ծննդյան տարեթիվը	Կառավարման սկիզբը	Տիտղոսը
Լեսոթո	Լետսիե III	1963-07-17 17 հուլիս 1963	1990-11-12 12 նոյեմբեր 1990 — 25 հունվար 1995 7 փետրվար 1996	Լեսոթոյի արքա
Մարոկկո	Մոհամմեդ VI	1963-08-21 21 օգոստոս 1963	1999-07-23 23 հուլիս 1999	Մարոկկոյի արքա
Էսվատինի	ՄսվատիIII	1968-04-19 19 ապրիլ 1968	1986-04-25 25 ապրիլ 1986	Սվազիլենդի արքա

Օվկիանիա խմբագրել

Երկիրը	Նկարը	Միապետը	Ծննդյան տարեթիվը	Կառավարման սկիզբը	Տիտղոսը
Տոնգա		Տուպոու VI	1959-07-12 12 հուլիս 1959	2012-03-18 18 մարտ 2012	Տոնգայի արքա

Ծանոթագրություններ խմբագրել

↑
Ելիզավետա II հանդիսամում է Բրիտանական միության գլխավոր առաջնորդը
- В Америке: Антигуа и Барбуда, Багамские острова, Барбадос, Белиз, Гренада, Канада, Сент-Винсент и Гренадины, Сент-Китс и Невис, Сент-Люсия, Ямайка;
- В Океании: Австралия, Новая Зеландия, Папуа-Новая Гвинея, Соломоновы Острова, Тувалу.
↑ New King for Thailand as Crown Prince, Vajiralongkorn, Ascends to Throne / NYTimes, 2016-12-01 Կաղապար:Платно "Prime Minister Prayuth Chan-ocha said in a televised speech that the new monarch would be declared king retroactively to the day his father passed away .. “The heir to the throne graciously accepted the invitation,” the prime minister said. “A kingdom should not be without a monarch on the throne. The commencement of the new reign is therefore effective as of 13 October 2016.”"
↑ Провозглашен 1 декабря 2016 года - Принц Вачиралонгкорн стал королем Таиланда Рамой X / DW.com, 01.12.2016; официальной датой восхождения на престол ретроспективно считается 13 октября (до 1 декабря регентом был Прем Тинсуланон) - VAJIRALONGKORN ASCENDS THE THRONE AS KING RAMA X / Khaosod English, December 1, 2016 "He became the 10th king of the 234-year-old Chakri dynasty. The ascension is retroactive to Oct. 13."

[1] Ելիզավետա II հանդիսամում է Բրիտանական միության գլխավոր առաջնորդը
В Америке: Антигуа и Барбуда, Багамские острова, Барбадос, Белиз, Гренада, Канада, Сент-Винсент и Гренадины, Сент-Китс и Невис, Сент-Люсия, Ямайка;

В Океании: Австралия, Новая Зеландия, Папуа-Новая Гвинея, Соломоновы Острова, Тувалу.

[2] В Америке: Антигуа и Барбуда, Багамские острова, Барбадос, Белиз, Гренада, Канада, Сент-Винсент и Гренадины, Сент-Китс и Невис, Сент-Люсия, Ямайка;

[3] В Океании: Австралия, Новая Зеландия, Папуа-Новая Гвинея, Соломоновы Острова, Тувалу.

[2] New King for Thailand as Crown Prince, Vajiralongkorn, Ascends to Throne / NYTimes, 2016-12-01 Կաղապար:Платно "Prime Minister Prayuth Chan-ocha said in a televised speech that the new monarch would be declared king retroactively to the day his father passed away .. “The heir to the throne graciously accepted the invitation,” the prime minister said. “A kingdom should not be without a monarch on the throne. The commencement of the new reign is therefore effective as of 13 October 2016.”"

[3] Провозглашен 1 декабря 2016 года - Принц Вачиралонгкорн стал королем Таиланда Рамой X / DW.com, 01.12.2016; официальной датой восхождения на престол ретроспективно считается 13 октября (до 1 декабря регентом был Прем Тинсуланон) - VAJIRALONGKORN ASCENDS THE THRONE AS KING RAMA X / Khaosod English, December 1, 2016 "He became the 10th king of the 234-year-old Chakri dynasty. The ascension is retroactive to Oct. 13."

[1]

[2]

[3]