Գալիսիա
Գալիսիա (գալ.՝ Galiza, իսպ.՝ Galicia), ինքնավար համայնք Իսպանիայի հյուսիս-արևմուտքում։ Մայրաքաղաքը՝ Սանտյագո դե Կոմպոստելա, խոշորագույն քաղաքները՝ Վիգո, Լա Կորունյա, Լուգո։
 Galicia (Spain) (Իսպաներեն) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
.jpg) | |||||
| Երկիր |  Իսպանիա | ||||
| Հիմն | Գալիսիայի օրհներգ[1] | ||||
| Կարգավիճակ | Ինքնավար համայնք | ||||
| Մտնում է | Իսպանիա | ||||
| Վարչկենտրոն | Սանտյագո դե Կոմպոստելա | ||||
| Խոշորագույն քաղաք | Վիգո | ||||
| Ամենաբարձր կետ | Տրեվինկա | ||||
| Օրենսդրական մարմին | Գալիցիայի խորհրդարան[2] | ||||
| Դատական մարմին | Գալիցիայի արդարադատության բարձրագույն դատարան | ||||
| Նախագահ | Ալբերտո Նունյես Ֆեյու (ԳԺԿ) | ||||
| ՀՆԱ | € 213.031,4 միլիոն | ||||
| Պաշտոնական լեզուներ | գալիսերեն[3] և իսպաներեն[3] | ||||
| Բնակչություն (2009) | 2 796 089 | ||||
| Տարածք | 29 574.4 | ||||
 | |||||
| Հիմնադրված է | ապրիլի 28, 1981 թ. | ||||
| Սահմանակցում է | Աստուրիա, Կաստիլիա և Լեոն և Norte Region? | ||||
| Ժամային գոտի | UTC+1 և UTC+2 | ||||
| Փոխարինեց | Q20021558? | ||||
| ISO 3166-2 կոդ | ES-GA | ||||
| Ինտերնետ-դոմեն | .gal? | ||||
| Xunta de Galicia | |||||
Աշխարհագրություն խմբագրել
Ընդգրկում է Ա Կորունյա, Լուգո, Ուրենսե և Պոնտեվեդրա պրովինցիաները։ Հարավում սահմանակից է իսպանական Կաստիլիա և Լեոն, արևելքում՝ Աստուրիա պրովինցիային, արևմուտքում ափերը ողողվում են Ատլանտյան օվկիանոսի, հյուսիսում՝ Բիսկայան ծոցի ջրերով։ 2018 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը կազմել է 2,701,743[4]։ Զբաղեցնում է 29574 կմ2 տարածք։ Ծովափերի ընդհանուր երկարությունն անցնում է 1660 կիլոմետրից[5]։ Անտլանտյան օվկիանոսի բարերար ազդեցության շնորհիվ այս երկրամասը մաս է հանդիսանում այսպես կոչված՝ Կանաչ Իսպանիայի, մի բան, որ տեղացիների հպարտությունն է։ Գալիսիան հռչակվել է նաև նավակայանման համար անչափ հարմարավետ ծովածոցերի ու ծովախորշերի առատությամբ, հանքային բուժիչ ջերմուկների հարուստ պաշարներով։
Գալիսիացիների ավանդական կացարանը, հատկապես Տիերա դե լոս Անկարես շրջանում, մինչև 1970-ական թվականները, կլոր տան մի յուրահատուկ տեսակ էր՝ պալյասոն։ Իր պալյասոներով հայտնի գալիսիական Պիորնեդո գյուղը վերածվել է պատմաազգագրական թանգարանային համալիրի[6]։
Մինչև 20-րդ դարի կեսերը Գալիսիայի տնտեսությունում վճռորոշ դեր էին խաղում ձկնորսությունն ու անասնապահությունը, մասամբ՝ նաև նավաշինությունն ու սննդի արդյունաբերությունը։ 1950-ական թվականներից բեկում սկսվեց, զարկ տրվեց արդյունաբերության զարգացմանը։ 2018 թվականին անվանական ներքին արտադրանքի ծավալը գումարային արտահայտությամբ հասավ 62,900 միլիոն եվրոյի[4], յուրաքանչյուր անձի հաշվով ստեղծված համախառն ներքին արդյունքը՝ 23,300 եվրոյի[4]։
Ի պատիվ այս երկրամասի՝ Գալիսիա է կոչվել Անտարկտիդայի Վինսոն լեռնազանգվածի գագաթներից մեկը[7]։
Պատմություն խմբագրել
Ներկայիս Գալիսիայի տարածքում մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս միջին քարե դարի ժամանակներից։ Երկրամասի անվանումն առնչվում է կելտական գալեասի (Gallaeci) ցեղի հետ, որը մեր թվարկությունից առաջ առաջին հազարամյակում ապրել է Դուերո գետից հյուսիս ընկած տարածաշրջանում։ Կանտաբրյան պատերազմի ավարտին՝ մ. թ. ա. 19 թվականին այն ներառվել է Հռոմեական կայսրության կազմում, իսկ մեր թվարկության երրորդ դարում դարձել այդ կայսրության պրովինցիաներից մեկը։ Մ. թ. 410 թվականից այստեղ իշխել է գերմանական սուեբի ցեղը, 585 թվականից՝ վեստգոթերը, 711 թվականից՝ արաբական ումայադյան արքայատոհմի նշանակած կառավարիչները[8]։ 740 թվականին Գալիսիան ընդգրկվել է Աստուրիայի քրիստոնեական թագավորության կազմի մեջ։ Միջին դարերում այստեղ ժամանակ առ ժամանակ իշխել են գալիսիացի արքաներ[9], սակայն երկրամասը հիմնականում ղեկավարվել է Լեոնի, իսկ ավելի ուշ՝ Կաստիլիայի թագավորների կողմից՝ բոլոր դեպքերում պահպանելով իր սովորույթներն ու մշակույթը։ 16-րդ դարից Գալիսիայի թագավորության ձայնը լսելի է դարձրել պատգամավորների ու քաղաքների ներկայացուցիչների վեհաժողովը՝ կորտեսը կամ խունտան[10]։ 1833 թվականին դրանք հարկադրված են եղել դադարեցնել իրենց գործունեությունը, և տարածաշրջանը վարչականորեն բաժանվել է չորս պրովինցիայի։ 19-20-րդ դարերում աստիճանաբար աճել է ինքնավարության, գալիսիական մշակույթի ճանաչման հասնելու պահանջը, և այդ ուղղությամբ տարված պայքարն ի վերջո հանգեցրել է Գալիսիայի ինքնավարության կարգավիճակի հաստատնանը, բայց վրա հասած ֆրանկոյական հեղաշրջումն ու բռնապետությունը վերջ են դրել դրան։ Տասնամյակներ անց տեղի ունեցած ժողովրդավարական բարեփոումների, 1981 թվականին անցկացված համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Գալիսիան կրկին բռնել է ինքնավարության վերականգնման ուղին։
Գրականություն խմբագրել
- Bell, Aubrey F. B. (1922). Spanish Galicia. London: John Lane The Bodley Head Ltd.
- Meakin, Annette M. B. (1909). Galicia. The Switzerland of Spain. London: Methuen & Co.
Ծանոթագրություններ խմբագրել
- ↑ https://www.boe.es/eli/es-ga/l/1984/05/29/5
- ↑ Galician Statute of Autonomy of 1981
- ↑ 3,0 3,1 Galician Statute of Autonomy of 1981
- ↑ 4,0 4,1 4,2 «Instituto Nacional de Estadística»։ Instituto Nacional de Estadística։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 11-ին։ Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 25
- ↑ «Límites e posición xeográfica»։ Instituto Galego de Estatística։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 4-ին։ Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19
- ↑ Фотографии и информация о «Доме Сесто» — частном семейном музее в Пьорнедо(անգլ.)
- ↑ «Galicia Peak»։ SCAR Composite Antarctic Gazetteer
- ↑ Encyclopaedia Britannica; Or A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature (անգլերեն)։ Archibald Constable։ 1823։ էջ 496
- ↑ Rodríguez Fernández Justiniano (1997)։ García I, Ordoño II, Fruela II, Alfonso IV։ Burgos: Editorial La Olmeda։ ISBN 84-920046-8-1
- ↑ de Artaza Manuel Ma. (1998)։ Rey, reino y representación : la Junta General del Reino de Galicia (1599–1834)։ Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas։ ISBN 84-453-2249-4
Պատկերասրահ խմբագրել
-
Անտա դոլմենը Աքսեիտոսում: Գալիսիայում հարյուրավոր մեգալիթներ են պահպանվել:
-
Ֆիստերա կամ Ֆինիստերե հրվանդան, որ նշանակում է Երկրի ծայր. մայրցամաքային Եվրոպայի ծայր արևմտյան կետերից մեկը
-
Հերկուլեսի աշտարակ. հին հռոմեական փարոս, որ գտնվում է Լա Կորունյայում և համարվում է Համաշխարհային ժառանգության հուշարձան
-
Երկաթե դարի դարպասներ՝ Գալիսիայում կաստրո կոչված մշակույթի ամենախոշոր նմուշներից մեկը
-
Գաիտերիոներ կամ՝ պարկապզուկ փչողներ. գաիտան՝ պարկապզուկը, Գալիսիային ամենից ավելի բնորոշ երաժշտական գործիքն է:
-
Քեյմադա. ավանդական խմիչք, որ ստացվում է տեղական ագարդենտեն (grappa-ն) մասամբ այրելու միջոցով
-
Օրերո կամ կաբասիերո և կամ կանաստրո՝ հացահատիկի ավանդական շտեմարան
-
Կրուսեյրո՝ ճանապարհին տեղադրված խաչ և եկեղեցի Լա Կորունյայում
-
Միլենարյան ժայռապատկեր. Laxe dos carballos-ը՝ Campo Lameiro-ում. ժայռապատկերի այս դրվագում պատկերված է մի քանի տեղից նետերով խոցված եղնիկ
-
Հրապարակ՝ Ռիբադավիա քաղաքում
-
Սան Վիսենտե դո Պինու վանքն ու ամրոցը Մոնֆորտե դե Լեմոսում
-
Լուգո քաղաքի հին հռոմեական պարիսպները, որ համարվում են Համաշխարհային ժառանգության հուշարձան
-
Ավանդական դորնա՝ ձկնորսական սովորական նավակ Ռիա դե Արոուսայում
-
Կաբո Սիլեյրոյի ժայռոտ ափերը Բայոնայում (Պոնտեվեդրա)
-
Պալյասո՝ Բալբոայում
.jpg)
Արտաքին հղումներ խմբագրել
Galicia travel guide from Wikivoyage- Գալիսիայի Խորհուրդ
- Վիճակագրության ինստիտուտ Archived 2016-01-09 at the Wayback Machine.
- Profiles of relevant English-language websites
- Անգլերեն զբոսաշրջային ուղեցույց
- Յակոբեոյի կայքէջ
- զբոսաշրջային ուղեցույց(չաշխատող հղում)
- Գալիսիայի զբոսաշրջային ուղեցույց Archived 2006-04-16 at the Wayback Machine.
- Գալիսիա՝ Կանաչ Իսպանիա
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 656)։ 
|