Գալիսիա (գալ.՝ Galiza, իսպ.՝ Galicia), ինքնավար համայնք Իսպանիայի հյուսիս-արևմուտքում։ Մայրաքաղաքը՝ Սանտյագո դե Կոմպոստելա, խոշորագույն քաղաքները՝ Վիգո, Լա Կորունյա, Լուգո։

Picto infobox map.png
Գալիսիա (ինքնավար համայնք)
Galicia (Spain) (Իսպաներեն)
flag of Galicia? Զինանշան
Flag of Galicia.svg
Escudo de Galicia.svg
Cabo Ortegal (Spain).jpg
ԵրկիրԻսպանիա Իսպանիա
ՀիմնԳալիսիայի օրհներգ[1]
ԿարգավիճակԻնքնավար համայնք
Մտնում էԻսպանիա և Գալիսիայի թագավորություն
ՎարչկենտրոնՍանտյագո դե Կոմպոստելա
Խոշորագույն քաղաքՎիգո
Ամենաբարձր կետTrevinca?
Օրենսդրական մարմինParliament of Galicia?[2]
Դատական մարմինHigh Court of Justice of Galicia?
ՆախագահԱլբերտո Նունյես Ֆեյու (ԳԺԿ)
ՀՆԱ€ 213.031,4 միլիոն
Պաշտոնական լեզուներգալիսերեն[3] և իսպաներեն[3]
Բնակչություն (2009)2 796 089
Տարածք29 574.4
Localización de Galicia.svg
Հիմնադրված էապրիլի 28, 1981 թ.
Սահմանակցում էԱստուրիա և Կաստիլիա և Լեոն
Ժամային գոտիUTC+1 և UTC+2
ՓոխարինեցQ20021558?
ISO 3166-2 կոդES-GA
Ինտերնետ-դոմեն.gal?
Xunta de Galicia

ԱշխարհագրությունԽմբագրել

Ընդգրկում է Ա Կորունյա, Լուգո, Ուրենսե և Պոնտեվեդրա պրովինցիաները։ Հարավում սահմանակից է իսպանական Կաստիլիա և Լեոն, արևելքում՝ Աստուրիա պրովինցիային, արևմուտքում ափերը ողողվում են Ատլանտյան օվկիանոսի, հյուսիսում՝ Բիսկայան ծոցի ջրերով։ 2018 թվականի տվյալներով բնակչության թվաքանակը կազմել է 2,701,743[4]։ Զբաղեցնում է 29574 կմ2 տարածք։ Ծովափերի ընդհանուր երկարությունն անցնում է 1660 կիլոմետրից[5]։ Անտլանտյան օվկիանոսի բարերար ազդեցության շնորհիվ այս երկրամասը մաս է հանդիսանում այսպես կոչված՝ Կանաչ Իսպանիայի, մի բան, որ տեղացիների հպարտությունն է։ Գալիսիան հռչակվել է նաև նավակայանման համար անչափ հարմարավետ ծովածոցերի ու ծովախորշերի առատությամբ, հանքային բուժիչ ջերմուկների հարուստ պաշարներով։

Գալիսիացիների ավանդական կացարանը, հատկապես Տիերա դե լոս Անկարես շրջանում, մինչև 1970-ական թվականները, կլոր տան մի յուրահատուկ տեսակ էր՝ պալյասոն։ Իր պալյասոներով հայտնի գալիսիական Պիորնեդո գյուղը վերածվել է պատմաազգագրական թանգարանային համալիրի[6]։

Մինչև 20-րդ դարի կեսերը Գալիսիայի տնտեսությունում վճռորոշ դեր էին խաղում ձկնորսությունն ու անասնապահությունը, մասամբ՝ նաև նավաշինությունն ու սննդի արդյունաբերությունը։ 1950-ական թվականներից բեկում սկսվեց, զարկ տրվեց արդյունաբերության զարգացմանը։ 2018 թվականին անվանական ներքին արտադրանքի ծավալը գումարային արտահայտությամբ հասավ 62,900 միլիոն եվրոյի[4], յուրաքանչյուր անձի հաշվով ստեղծված համախառն ներքին արդյունքը՝ 23,300 եվրոյի[4]։

Ի պատիվ այս երկրամասի՝ Գալիսիա է կոչվել Անտարկտիդայի Վինսոն լեռնազանգվածի գագաթներից մեկը[7]։

ՊատմությունԽմբագրել

Ներկայիս Գալիսիայի տարածքում մարդիկ բնակություն են հաստատել դեռևս միջին քարե դարի ժամանակներից։ Երկրամասի անվանումն առնչվում է կելտական գալեասի (Gallaeci) ցեղի հետ, որը մեր թվարկությունից առաջ առաջին հազարամյակում ապրել է Դուերո գետից հյուսիս ընկած տարածաշրջանում։ Կանտաբրյան պատերազմի ավարտին՝ մ. թ. ա. 19 թվականին այն ներառվել է Հռոմեական կայսրության կազմում, իսկ մեր թվարկության երրորդ դարում դարձել այդ կայսրության պրովինցիաներից մեկը։ Մ. թ. 410 թվականից այստեղ իշխել է գերմանական սուեբի ցեղը, 585 թվականից՝ վեստգոթերը, 711 թվականից՝ արաբական ումայադյան արքայատոհմի նշանակած կառավարիչները[8]։ 740 թվականին Գալիսիան ընդգրկվել է Աստուրիայի քրիստոնեական թագավորության կազմի մեջ։ Միջին դարերում այստեղ ժամանակ առ ժամանակ իշխել են գալիսիացի արքաներ[9], սակայն երկրամասը հիմնականում ղեկավարվել է Լեոնի, իսկ ավելի ուշ՝ Կաստիլիայի թագավորների կողմից՝ բոլոր դեպքերում պահպանելով իր սովորույթներն ու մշակույթը։ 16-րդ դարից Գալիսիայի թագավորության ձայնը լսելի է դարձրել պատգամավորների ու քաղաքների ներկայացուցիչների վեհաժողովը՝ կորտեսը կամ խունտան[10]։ 1833 թվականին դրանք հարկադրված են եղել դադարեցնել իրենց գործունեությունը, և տարածաշրջանը վարչականորեն բաժանվել է չորս պրովինցիայի։ 19-20-րդ դարերում աստիճանաբար աճել է ինքնավարության, գալիսիական մշակույթի ճանաչման հասնելու պահանջը, և այդ ուղղությամբ տարված պայքարն ի վերջո հանգեցրել է Գալիսիայի ինքնավարության կարգավիճակի հաստատնանը, բայց վրա հասած ֆրանկոյական հեղաշրջումն ու բռնապետությունը վերջ են դրել դրան։ Տասնամյակներ անց տեղի ունեցած ժողովրդավարական բարեփոումների, 1981 թվականին անցկացված համաժողովրդական հանրաքվեի արդյունքում Գալիսիան կրկին բռնել է ինքնավարության վերականգնման ուղին։

ԳրականությունԽմբագրել

ԾանոթագրություններԽմբագրել

  1. https://www.boe.es/eli/es-ga/l/1984/05/29/5
  2. Galician Statute of Autonomy of 1981
  3. 3,0 3,1 Galician Statute of Autonomy of 1981
  4. 4,0 4,1 4,2 «Instituto Nacional de Estadística»։ Instituto Nacional de Estadística։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 11-ին։ Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 25 
  5. «Límites e posición xeográfica»։ Instituto Galego de Estatística։ Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 4-ին։ Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 19 
  6. Фотографии и информация о «Доме Сесто» — частном семейном музее в Пьорнедо(անգլ.)
  7. «Galicia Peak»։ SCAR Composite Antarctic Gazetteer 
  8. Encyclopaedia Britannica; Or A Dictionary of Arts, Sciences, and Miscellaneous Literature (անգլերեն)։ Archibald Constable։ 1823։ էջ 496 
  9. Rodríguez Fernández Justiniano (1997)։ García I, Ordoño II, Fruela II, Alfonso IV։ Burgos: Editorial La Olmeda։ ISBN 84-920046-8-1 
  10. de Artaza Manuel Ma. (1998)։ Rey, reino y representación : la Junta General del Reino de Galicia (1599–1834)։ Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas։ ISBN 84-453-2249-4 

ՊատկերասրահԽմբագրել

Արտաքին հղումներԽմբագրել

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 656