Այս հոդվածը իսպանական Վալենսիա քաղաքի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Վալենսիա (այլ կիրառումներ)։

Վալենսիա (իսպաներեն՝ Valencia / València), Վալենսիա ինքնավար համայնքի մայրաքաղաքն է և Իսպանիայում երրորդ ամենամեծ քաղաքը Մադրիդից և Բարսելոնայից հետո, որը ունի մոտ 800.000 բնակիչ։ Վալենսիան իր արվարձաններով ունի մոտ 1,5 միլիոն բնակիչ[5]։ Վալենսիայի մետորապոլյան տարածքը նույնպես երրորդն է Իսպանիում, որտեղ ապրում են 1,7-ից 2,5 միլիոն մարդ։ Վալենսիայի նավահանգիստը 5-րդն է իր զբաղվածությամբ Եվրոպայում և ամենազբաղվածը Միջերկրական ծովի ափին։

Քաղաք
Վալենսիա
Valencia / València
Դրոշ Զինանշան

ԵրկիրԻսպանիա Իսպանիա
Հիմնադրված էմ. թ. ա. 138[1] թ.
Առաջին հիշատակումմ. թ. ա. 138
Մակերես134,65 կմ²
ԲԾՄ15 մ
Պաշտոնական լեզուկատալաներեն[2][3] և իսպաներեն
Բնակչություն807 693 մարդ (2023)[4]
Խտություն6016,1 մարդ/կմ²
Ժամային գոտիUTC+1, ամառը UTC+2
Հեռախոսային կոդ+34 96
Փոստային ինդեքս46000-46026
Փոստային դասիչ46000
Ավտոմոբիլային կոդV
Պաշտոնական կայքvalencia.es
Վալենսիա (Իսպանիա)##
Վալենսիա (Իսպանիա)

Վալենսիան հիմնադրվել է որպես հռոմեական գաղութ մ.թ.ա. 138 թվականին։ Քաղաքը գտնվում է Տուրիա գետի ավազանին, Պիրենեյան թերակղզու արևելյան ափին։ Այն Իսպանիայի մեծագուն պատմական կենտրոններից մեկն է, մոտ 169 հեկտար տարածքով[6], որը ներառում է հնադարյան հուշարձաններ, տեսարաններ, մշակութային վայրեր, որոնք Վալենսիան դարձնում են երկրի զբոսաշրջության կենտրոններից մեկը։

Աշխարհագրություն խմբագրել

Վալենսիա քաղաքը գտնվում է Պիրենեյան թերակղզու Միջերկրական ծովի ափին, Ցուկար և Տուրիա գետերի խոշոր ալյուվիալ դաշտում ՝ Վալենսիական ծոցի սրտում։ Նախնադարյան քաղաքը գտնվում էր ծովից մոտ չորս կիլոմետր հեռավորության վրա ՝ գետի Տուրիա կղզում։ Քաղաքին ամենամոտ լեռները Վալենսիական համայնքում գտնվող Պիրենեյան համակարգի վերջին նախալեռներն են, ինչպիսիք են Էլ Պուիգը և Սիեռա Կալդերոնան։

Բնակչություն խմբագրել

Քաղաքը հիմնականում իսպանախոս է, բայց կառավարությունը խթանում է վալենսիերեն լեզուն։ Բնակչությունն աճում է հիմնականում ներգաղթի շնորհիվ։ 1 550 887 մարդ - այդքան շատ մարդիկ ապրում են Վալենսիայի մայրաքաղաքային տարածքում։

Կրթություն խմբագրել

Վալենսիայում կա չորս համալսարան։ Նրանցից երկուսը պետական են։ Դրանցից ամենամեծը Վալենսիայի Պոլիտեխնիկական համալսարանն է (UPV) և Վալենսիայի համալսարանը, որը հիմնադրվել է 1499 թվականին։ Գոյություն ունի նաև Արվեստների թագավորական ակադեմիա ՝ Սան Կառլոս։

Տեսարժան վայրեր խմբագրել

Քաղաքը հարուստ է տեսարժան վայրերով. Հսկայական գոթական տաճար (որտեղ պահվում է աման, որը Կաթոլիկ եկեղեցին ճանաչում է ի դեմս Հռոմի պապի կողմից որպես Սուրբ Գրաալ) զանգակատունով, որը հայտնի է որպես «Միգելետե», հին եկեղեցիներ, առատորեն զարդարված դրսից և ներսից, քաղաքի ամրությունների բեկորներ, ներառյալ մի քանի տպավորիչ դարպասներ։ , La Longja Silk Exchange- ի միջնադարյան գոթական շենքը, հին քաղաքի շենքերը, 19-ից 20-րդ դարի սկզբի նրբագեղ շենքերը Art Nouveau ոճով (Կենտրոնական շուկա, երկաթուղային կայարան, փոստային բաժանմունք), թանգարաններ, ժամանակակից կենդանաբանական այգի և օվկիանարիում։ 1996 թվականից Վալենսիան ընդգրկված է մարդկության համաշխարհային ժառանգության մեջ։

Մայր տաճար խմբագրել

Այն կառուցվել է մզկիթի տեղում XIII-XV դարերում ՝ Ռեկոնկիստայի ժամանակ մավրերից իսպանացիներին քաղաքի վերահսկողությունը փոխանցելուց հետո։ Մայր տաճարը զարդարված է նկարներով, վիտրաժներով, սրբերի արձաններով։

Տաճարի միջանցքում (գլուխների սրահում) ցուցադրվում է Հռոմի պապի կողմից բնօրինակը ճանաչված Սուրբ Գրաալի կրկնօրինակը ։

Արվեստների և գիտությունների քաղաք խմբագրել

Վալենսիան բազմիցս տառապել է դրա միջով Թուրիա գետի վարարումից։ Ի վերջո որոշվեց գետը սկսել քաղաքից հարավ գտնվող նոր ջրանցքով։ Նախկին գետի հունի հողերը տրվել են արվեստի և գիտությունների քաղաք կառուցելու համար։ Շենքերը տեղակայված են 10 կիլոմետր երկարությամբ նոր պարկում։ Տարածքի մի մասը զարդարված է լճակներով և լողավազաններով։ Համալիրի հիմնական դիզայներներն են Սանտյագո Կալատրավան և Ֆելիքս Կանդելան։

Համալիրի տարածքում 2019 թվականին տեղի ունեցան «Westworld» սերիալի 3-րդ սեզոնի նկարահանումները։

Արձակուրդներ և ավանդույթներ խմբագրել

Հիմնական տոնը ՝ Ֆալլասը, նշվում է Սուրբ Ջոզեֆի օրվան նախորդող շաբաթվա ընթացքում (մարտի 19)։ Սա պապիե-մաչեից պատրաստված հսկայական քանդակների մրցույթ է, որը խորհրդանշում է մարդկային տարբեր արատներ, որոնք այրվում են տոնի վերջին գիշերը։ Շաբաթվա ընթացքում անցկացվում են նաև հրավառություններ, տարբեր մրցույթներ, շքերթներ, ինչպես նաև ամենօրյա ցլամարտ լավագույն մատրադորների մասնակցությամբ։

1980-ականների վերջին։ Վալենսիան դարձել է տեխնիկական երաժշտության իսպանական կենտրոն և ռեյվերի թեժ կետ։ Թմրանյութերի օգտագործումը և ճանապարհատրանսպորտային պատահարները բարձրացել են։ 1995 թ.-ին Վալենսիայի խորհրդանշական դիսկոտեկների մեծ մասը փակվել էին։

Վալենսիական տիպիկ ուտեստը պաելան է։ Այն ունի մի քանի տեսակներ. Վալենսիական ավանդական պաելան պատրաստվում է հավի, նապաստակի և երբեմն խխունջի հետ. Պատրաստվում են նաև ծովամթերքի պաելա, խառը պաելա (մսով և ծովամթերքով) և նույնիսկ բուսական պաելա։ Օգտագործված բանջարեղենի բաղադրությունը նույնպես տարբեր է. Կանաչ լոբի, սպիտակ լոբի, կարմիր պղպեղ, արտիճուկ և այլն։ Կա մի շարք, որտեղ բրինձը փոխարինվում է վերմիշելով. Այն կոչվում է ֆիդեու։

Հիշողություն խմբագրել

1982-ի հոկտեմբերի 20-ին Քրիմի աստղաֆիզիկական աստղադիտարանում աստղագետ Լյուդմիլա Կարաչկինայի կողմից հայտնաբերված Վալենսիա (5941) աստերոիդը անվանակոչվել է ի պատիվ Վալենսիայի։

Հայտնի մարդիկ խմբագրել

Իսպանացի երգչուհի և կինոդերասանուհի Կոնչա Պիկերը (1908-1990) ծնվել է Վալենսիայում և հաճախ հյուրախաղերով հանդես եկել։ Նրան նույնիսկ անվանում էին ոչ թե իսպանացի, այլ վալենսիացի երգչուհի։

Սպորտ խմբագրել

•Համանուն բասկետբոլի և ֆուտբոլի ակումբները հիմնված են Վալենսիայում։ «Վալենսիան» Ֆրանսիայում ամենաուժեղ ակումբներից մեկն է. Վեց անգամ ակումբը նվաճեց չեմպիոնությունը Իսպանիայում և յոթ անգամ ՝ գավաթում։ Երկու անգամ անընդմեջ (2000 և 2001 թվականներին) Վալենսիան խաղացել է ՈՒԵՖԱ-ի Չեմպիոնների լիգայի եզրափակչում, բայց երկու անգամ էլ պարտվել է։ Քաղաքի ամենահին ֆուտբոլային ակումբը «Լևանտեն» է։

•2008-2012 թվականներին Վալենսիայի քաղաքային ուղու վրա անցկացվեց Ֆորմուլա 1-ի Եվրոպայի Գրան Պրիի փուլը։

Պատմություն խմբագրել

Քաղաքը հիմնել են հռոմեացիները մ․թ․ա 138 թվականին։ Նախկինում այդտեղ կարթագենցիների և հույների բնակատեղիներ էին։

714 թվականին քաղաքը գրավում են մավրերը, և այն անցնում է Կորդովայի խալիֆայության տիրապետության տակ։

1094 թվականին Ռոդրիգո Դիազ դե Վիվարը՝ նույն ինքը Էլ Սիդը, կարողանում է ազատել Վալենսիան մավրերի տիրապետությունից և ղեկավարում է այն մինչև իր մահը (1099 թ․)։ Իր կառավարման տարիներին նա կարողանում է իսլամացված քաղաքը դարձնել Իսպանիայի ամենամեծ քրիստոնեական կենտրոններից մեկը։ Էլ Սիդի մահից հետո՝ 1099 թվականից մինչ 1102 թվականը քաղաքը ղեկավարում է նրա կինը, սակայն ի վերջո նա ստիպված է լինում թողնել քաղաքը մավրերին։ Վերջնականապես քաղաքն ազատագրվում է մավրերից 1238 թվականին։ Քաղաքից նահաջելու ընթացքում քրիստոնյաներն այրում են այն։

Միջնադարում այն Միջերկրական ծովի առևտրային ծաղկուն քաղաք էր։ 1936-1939 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ քաղաքը եղել է հանրապետական կառավարության նստավայր, փաստորեն՝ Իսպանիայի ժամանակավոր մայրաքաղաք։

Տնտեսություն խմբագրել

Պատմական քաղաքը եղել է տեքստիլ արդյունաբերության և առևտրի կենտրոն։ Ժամանակակից փուլում Վալենսիայի արվարձաններում տեղակայված են բազմաթիվ ձեռնարկություններ, ինչպիսին է Ֆորդի գործարանը։ Քաղաքը համարվում է նաև զբոսաշրջության կենտրոն։

Քույր քաղաքներ խմբագրել

Այլ խմբագրել

1988 թվականին բացվեց մետրոպոլիտեն, որի կազմի մեջ են մտնում նաև տրամվայների գծերը։ 2006 թվականի հուլիսի 3–ին մետրոյում տեղի ունեցավ վթար, որի արդյունքում զոհվեց 41 մարդ։

Ժողովրդագրություն խմբագրել

Ըստ Եվրոստատի տվյալների՝ Վալենսիայի վարչական կենտրոնում 134,65 կմ² տարածքի վրա ապրում է 809 267 մարդ, այսպես կոչված՝ Urban Zone-ում՝ 1 564 145 մարդ[7]։ Քաղաքային ողջ համալիրն ունի 1 561 000 բնակիչ։ Իսպանիայի զարգացման նախարարության տվյալների համաձայն՝ Gran Área Urbana-ում 628,81 կմ² տարածքի վրա բնակվում է 1 551 585 մարդ, ընդ որում՝ 2001-2011 թթ. բնակչության թվաքանակն ավելացել է 191 842-ով կամ 14,1%-ով[8]։ Քաղաքային ամբողջ մեգապոլիսի բնակչության թիվը մոտավորապես 2 միլիոն է։

Վալենսիայի բնակչության թվաքանակի փոփոխությունները (1787-2012)

Կլիմա խմբագրել

Ըստ Köppen climate classification|Köppen Csa-ի դասակարգման՝ Վալենսիան ունի միջերկրածովյան կլիմա[9]՝ կարճատև ու մեղմ ձմեռներով և շոգ ու չոր ամառներով[10][11]։ Ձյան տեղումները խիստ հազվադեպ են. վերջինը եղել է 1960 թվականի հունվարի 11-ին, չնչին քանակությամբ[12]։ Արևոտ ժամերի քանակը միջին տարեկան հաշվարկով 2.696 Է; Ծովի ջրի միջին ջերմությունը ձմռանը մոտավորապես 13.0 °C է[13][14], ամռանը՝ շուրջ 24 °C[14][15]: Համեմատական խոնավությունը միջին տարեկան կտրվածքով՝ 65%[16]:

Վալենսիա կենտրոն (4 km [2 mi] from sea, altitude: 11 m.a.s.l., 1981–2010, location)ի կլիմայական տվյալները
Ամիս հունվ փետ մարտ ապր մայ հուն հուլ օգոս սեպ հոկ նոյ դեկ Տարի
Միջին բարձր °C (°F) 16.4
(61.5)
17.1
(62.8)
19.3
(66.7)
20.8
(69.4)
23.4
(74.1)
27.1
(80.8)
29.7
(85.5)
30.2
(86.4)
27.9
(82.2)
24.3
(75.7)
19.8
(67.6)
17.0
(62.6)
22.75
(72.94)
Միջին օրական °C (°F) 11.9
(53.4)
12.7
(54.9)
14.6
(58.3)
16.2
(61.2)
19.0
(66.2)
22.9
(73.2)
25.6
(78.1)
26.1
(79)
23.5
(74.3)
19.7
(67.5)
15.3
(59.5)
12.6
(54.7)
18.34
(65.02)
Միջին ցածր °C (°F) 7.1
(44.8)
7.8
(46)
9.7
(49.5)
11.5
(52.7)
14.6
(58.3)
18.6
(65.5)
21.5
(70.7)
21.9
(71.4)
19.1
(66.4)
15.2
(59.4)
10.8
(51.4)
8.1
(46.6)
13.82
(56.89)
Տեղումներ մմ (դյույմ) 37
(1.46)
36
(1.42)
33
(1.3)
38
(1.5)
39
(1.54)
22
(0.87)
8
(0.31)
20
(0.79)
70
(2.76)
77
(3.03)
47
(1.85)
48
(1.89)
475
(18.7)
Միջ. տեղումների օրեր (≥ 1 mm) 4.4 3.9 3.6 4.8 4.3 2.6 1.1 2.4 5.0 5.0 4.3 4.8 46.3
Միջին ամսական արևային ժամ 171 171 215 234 259 276 315 288 235 202 167 155 2696
աղբյուր: Agencia Estatal de Meteorología[17]

Պատկերասրահ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.)Grup Enciclopèdia, 1968.
  2. Llei 4/1983, de 23 de novembre, d'Ús i Ensenyament del Valencià
  3. Ley 4/1983, de 23 de noviembre, de Uso y Enseñanza del Valenciano
  4. National Statistics Institute Իսպանիայի մունիցիպալ ռեգիստր 2023 — 2023.
  5. World Urban Areas – Demographia, May 2014
  6. «Districte 1. Ciutat Vella» (PDF). Oficina d'Estadística. Ajuntament de València (Catalan and Spanish). 2008. Վերցված է 2010 թ․ փետրվարի 16-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  7. Eurostat. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 3-ին.
  8. Áreas urbanas +50, Ministerio de Fomento de España (pol. Ministerstwo Rozwoju) Արխիվացված 2014-08-26 Wayback Machine.
  9. %5b%5bAgencia Estatal de Meteorología%5d%5d «Guía resumida del clima en España (1981-2010)» (իսպաներեն). Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 7-ին. {{cite web}}: Check |url= value (օգնություն)
  10. Pérez Cueva, Alejandro J. (1994). Conselleria de Vivienda, Obras Públicas y Vertebración del Territorio (ed.). Atlas climático de la Comunidad Valenciana: 1961-1990 (1ª ed.). Valencia: Generalitat Valenciana. էջ 205. ISBN 84-482-0310-0. OCLC 807093628.
  11. Kottek, M.; Grieser, J.; Beck, C.; Rudolf, B.; Rubel, F. (2006 թ․ հուլիսի 10). «World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated». Meteorol. Z. 15 (3): 259–263. doi:10.1127/0941-2948/2006/0130. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 22-ին.
  12. «Snow in Valencia». La Vanguardia.
  13. Dani (2011 թ․ դեկտեմբերի 31). «Temperatura Agua del Mar, Año 2012». Registro de Datos (իսպաներեն). Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  14. 14,0 14,1 «Valencia Climate Guide». Weather2Travel.com. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 16-ին.
  15. Rivera, Antonio (2010 թ․ հուլիսի 18). «Temperatura del agua del mar». Las Provincias (իսպաներեն). Vocento. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  16. «Valores climatológicos normales. València». Agencia Estatal de Meteorología (իսպաներեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
  17. «Valores climatológicos extremos». Agencia Estatal de Meteorología (իսպաներեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
  18. EFE (հոկտեմբերի 22, 2014). «La segunda pinacoteca de España cumple 175 años y mira al siglo XXI». El Mundo. Unidad Editorial Información General S.L.U. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.
  19. Vázquez, Cristina (հունվարի 12, 2017). «El San Pío V, segunda pinacoteca de España, culmina su ampliación». El País. Prisa. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 4-ին.