Վիքիպեդիա

Անն Ռոբեր Ժակ Տյուրգո

ֆրանսիացի գրող

Անն Ռոբեր Ժակ Տյուրգո, Բարոն դը լ՛Օլն (ֆրանսերեն՝ Anne Robert Jacques Turgot, Baron de l'Aulne, /tʊərˈɡoʊ/ toor-GOH; ֆրանսերեն: , մայիսի 10, 1727(1727-05-10)[1][2][3][…], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն - մարտի 18, 1781(1781-03-18)[1][4][5], Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն), 18-րդ դարի երկրորդ կեսի ֆրանսիացի ականավոր տնտեսագետ և քաղաքական գործիչ, դասական քաղաքատնտեսության ներկայացուցիչ։ Սկզբնապես համարվել է, որ հարել է ֆիզիոկրատական ուղղությանը, սակայն մեր օրերում նա հիմնականում հիշատակվում է որպես վաղ շրջանի տնտեսական ազատականության (լիբերալիզմի) ջատագով[7]։ Համարվում է նաև առաջին տնտեսագետը, ում ծանոթ է եղել սպանիչ եկամտաբերության օրենքը գյուղատնտեսության բնագավառում[8]։ Տյուրգոն հեղինակել է տնտեսագիտական բազմաթիվ աշխատություններ։ Նրա գլուխգործոցը համարվում է «Խոհեր հարստության ստեղծման ու բաշխման մասին» երկը (1766)։

Անն Ռոբեր Ժակ Տյուրգո
ֆր.՝ Anne Robert Jacques Turgot
Ծնվել էմայիսի 10, 1727(1727-05-10)[1][2][3][…]
Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն
Մահացել էմարտի 18, 1781(1781-03-18)[1][4][5] (53 տարեկան)
Փարիզ, Ֆրանսիայի թագավորություն
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա
Մասնագիտությունտնտեսագետ, քաղաքական գործիչ, թարգմանիչ, հանրագիտական, գրող և փիլիսոփա
Գործունեության ոլորտտնտեսագիտություն
Պաշտոն(ներ)Q3477291?, Controller-General of Finances? և Q81641334?
ԱնդամակցությունԱրձանագրությունների և բելետրիստիկայի ակադեմիա[6]
Ալմա մատերՓարիզի միջնադարյան համալսարան և Լյուդովիկոս Մեծի լիցեյ
Տիրապետում է լեզուներինֆրանսերեն[1]
Պարգևներ
ՀայրMichel-Étienne Turgot?
 Anne Robert Jacques Turgot Վիքիպահեստում

Կենսագրություն խմբագրել

Տյուրգոն ծագումով ազնվական էր։ Նրա նախնիները ավանդաբար եղել են պետական ծառայողներ։ Ընտանեկան ավանդույթի համաձայն՝ Անն Ռոբերը, որպես ընտանիքի երրորդ արու զավակ, պետք է հոգևոր կրթություն ստանար և դառնար կրոնավոր, սակայն ճեմարանն ու Սորբոնի համալսարանի աստվածաբանական ֆակուլտետն ավարտելուց հետո 23-ամյա երիտասարդը, ով արդեն վեց լեզվի էր տիրապետում և ուներ հետաքրքրությունների շատ լայն շրջանակ (փիլիսոփայություն, բանասիրություն, իրավագիտություն, բնական գիտություններ, մաթեմատիկա, գեղարվեստական գրականություն...), անսպասելիորեն որոշել է եկեղեցականի փոխարեն անցնել պետական ծառայության։ Իր գործունեությունն սկսել է Փարիզի մագիտրատուրայում, 25 տարեկանում դատական պաշտոն զբաղեցրել մայրաքաղաքի խորհրդարանում, մեկ տարի անց նշանակվել դատական պալատի զեկուցող (խոսնակ), միաժամանակ դարձել աչքի ընկնող դեմք բարձրաշխարհիկ հասարակության մեջ և փիլիսոփաների շրջանում։ 1761 թվականին նշանակվել է Լիմուզեն նահանգի ինտենդատ՝ նահանգապետ, այդ պաշտոնը վարել շուրջ 13 տարի։ Հենց այդ ընթացքում էլ գրել է իր գլխավոր տնտեսագիտական երկը՝ «Խոհեր հարստության ստեղծման ու բաշխման մասին» աշխատությունը և մի շարք այլ գործեր։ Դրանցում վառ կերպով դրսևորվել են հեղինակի ֆիզիոկրատական հայացքները, ինչպես նաև շուկայական տնտեսական հարաբերությունների, առաջին հերթին՝ ազատ մրցակցության և ազատ առևտրի սկզբունքները։

1774 թվականին Լյուդովիկոս XVI արքան Տյուրգոյին նշանակել է ծովային գործերի նախարար, մի քանի շաբաթ անց՝ ֆինանսների գլխավոր վերահսկիչ, որ հավասարազոր էր ֆինանսների նախարարի՝ չափազանց կարևոր պաշտոնին։ Պաշտոնավարման մեկուկես տարվա ընթացքում նա փորձել է ձեռնարկել երկրի տնտեսության ազատականացմանն ուղղված մի շարք բարեփոխումներ, բայց դրանք դեմ են առել պալատականների, ազնվական ու հոգևոր դասերի համառ դիմադրությանը և չեն կենսագործվել կամ իրագործվել են կիսատ-պռատ։ 1776 թվականի մայիսին թագավորը նրան ազատել է պաշտոնից, դրանից երեք ամիս անց էլ՝ չեղարկել բարեփոխիչ նախարարի էդիկտները։

Այդուհանդերձ, Տյուրգոյին հաջողվել է որոշ բարեփոխումներ իրականացնել։ Դրանցից հիշարժան են հատկապես հետևյալները.

հացահատիկի և ալյուրի առևտրի ազատականացում երկրի ներսում.

հացահատիկի ազատ ներկրում թագավորություն և առանց հարկման դրա արտահանում.

հարկման ձևատեսակների որոշ փոփոխություն.

արտադրության ոլորտում ձեռներեցությանը խոչընդոտող արհեստագործական արտադրամասերի և համքարությունների (գիլդիաների) արձակում։

Գրական գործունեություն խմբագրել


1750 թվականին Սորբոնում Թյուրգոն իր լատիներեն երկու ելույթներում արտահայտեց մի քանի կարևոր պատմա-փիլիսոփայական գաղափարներ՝ բացահայտելով պատմության ընդարձակ գիտելիքներ և մարդկային մտքի զարգացման ընթացքի լայն ընկալում։ Ըստ Վ. Պ. Վոլգինի[9], դրանցում ներկայացված էր «մտածված բուրժուական տեսության առաջընթացի նախնական էսքիզներից մեկը»։ Ի տարբերություն Վոլտերի, Թյուրգոն փորձեց ցույց տալ, որ մտավոր առաջընթաց է դրսևորվել անգամ միջնադարի «ամենամութ ու բարբարոսական» դարաշրջանում։ Սորբոնը լքելով, Թյուրգոն մտավ Փարիզի խորհրդարան, և երկու տարի անց զեկուցողի տիտղոս ստացավ։ Սակայն, դատական գործերով զբաղմունքն իրենը չէր. նա երազում էր գրել պատմության փիլիսոփայություն, ուսումնասիրել էր աշխարհագրություն, գրականություն, բնագիտություն և արագորեն հարմարվել Փարիզի գրեթե ողջ գիտական և գրական աշխարհի հետ։ Նա դարձավ Մադամ Ժոֆրենի[10] սրահի անդամ, որտեղ հանդիպեց Մոնտեսքյոյի, դ'Ալամբերի[11], Հելվեցիուսի, Հոլբախի, իսկ ավելի ուշ (1762)՝ Ադամ Սմիթի հետ։ Նրա համար կարևոր էր հատկապես ծանոթությունը ֆիզիոկրատների դպրոցի ղեկավարներ Քենեյի և Գուրնեի[12] հետ 1755 թվականին։ Վերջինիս հետ Թյուրգոն ավելի մտերիմ էր. նրա հետ ճանապարհորդեց Ֆրանսիա, ուսումնասիրեց արդյունաբերության և առևտրի վիճակը, ծանոթացավ կառավարության տնտեսական քաղաքականությանը և դրա արդյունքներին։ Թյուրգոյի ստեղծագործությունները հայտնվում էին մեկը մյուսի հետևից, դրանցից յուրաքանչյուրը շոշափում էր կենսակարևոր հարցեր։ Թյուրգոյի աշխատությունների շարքում են`

  • Ընդդեմ Բերկլիի փիլիսոփայության («Lettres contre le système de Berkeley»);
  • Ընդդեմ Մոպյերտյուիի՝ լեզվի ծագման հարցում (Remarques kritiques, 1750);
  • Ֆրանսուազ դը Գրաֆինյիի հայտնի «Պերուական նամակներ»ի վերլուծությունը (1751, «Observations à M-me de Graffigny»);
  • Քաղաքական աշխարհագրության, և ընդհանուր պատմության համար կազմած ծրագիրը («Géographie politique» և «Discours sur l'histoire universelle», անավարտ է, 1750 և 1751);
  • Կրոնական հանդուրժողականության հարցի քննարկումը (Lettres sur la tolérance, 1753-1754; Le conciliateur ou lettres d'un ecclésiastique à un magistrat sur la tolérance civile, 1754);
  • Հանրագիտարանի համար փիլիսոփայական և տնտեսական մի շարք հոդվածների կազմումը (Étymologie, Expansibilité, Foires et Marchés, Fondation, Langues);
  • Գովաբանությունը՝ Վենսան դե Գուրնեյին (éloge de Gournay, 1759):


Ամենուր և ամեն ինչում Թյուրգոն մնում է յուրօրինակ մտածող, չափավոր մտածելակերպի տեր մարդ, որը չէր կիսում առկա համակարգի նկատմամբ թշնամական տրամադրությունը։ Այսպես, մադամ դե Գրաֆֆինին ուղղված նամակներում Թյուրգոն անհավասարության ջատագով է՝ դրանում բարին տեսնելով, առանց որի նույնիսկ օգտակար արվեստի զարգացումն է անհնար պատկերացնել։ Կրոնական հանդուրժողականության մասին իր տրակտատներում, չնայած ունեցած ընդարձակ հայացքներին, Թյուրգոն պաշտպանում է պետության կողմից որոշակի կրոն ընտրելու և դրան հովանավորություն տրամադրելու իրավունքը՝ այդպիսով վերացնելով սնահավատության, ֆանատիզմի և այլնի ուժեղացման հնարավորությունը։
Համաձայնելով Քենեի հետ, նա սատարում է կենտրոնական անսահմանափակ իշխանությունը «թագավորի կողմից Ֆրանսիային և Եվրոպային ցուցաբերվող մեծ բարեգործությունների մասին հուշերի ազդեցության տակ լինելով, ով ստեղծեց համայնքներ և քաղաքացիական իրավունքներ տվեց ժողովրդական հսկայական զանգվածի» (Տիկին Հաուսեթի հուշագրությունից)։ Միապետությանը նրա հարումն արտացոլվել է բարենորոգված խորհրդարան մուտք գործելու մեջ (chambre royale, 1754) և մի գրությամբ, որը մինիստրի կարգավիճակում ներկայացրեց Լյուդովիկոս XVI ին քաղաքային բարեփոխումների հարցի վերաբերյալ, նաև՝ դոկտոր Փրայսին ուղղված նամակում՝ ամերիկյան սահմանադրությունների հարցի վերաբերյալ։

Լիմոժի ինտենդանտը խմբագրել

1761 թվականին Թյուրգոն ինտենդանտ է նշանակվում Լիմոժ քաղաքում, որտեղ մնում է մինչև 1774 թվականը և լայն գործունեություն է ծավալում։ Նա չի դադարում զբաղվել գիտական հարցերով, ակտիվ նամակագրություն է վարում ընկերների հետ տարբեր գիտական հարցերի շուրջ, թարգմանում է Հորացիոսին և Փոփին, մտքեր է փոխանակում լատինական տառերի արտասանության մասին Դեյվիդ Յումի[13] հետ, փիլիսոփայության և էթիկայի վերաբերյալ` Կոնդորսեի[14] հետ, գրում է մի շարք տրակտատներ քաղաքական տնտեսության վերաբերյալ («Réflexions sur la formation et la distrib des richesses»), հոդվածներ արժեքի և փողի վերաբերյալ` Մորելլի առևտրային բառարանում, մեմուարներ՝ հացի ազատ առևտրի, ապառիկի, հանքարդյունաբերության մասին, շրջաբերականների շարք է ուղարկում տեղական պաշտոնյաներին, գյուղի քահանաներին և այլն՝ բաշխման հարկերի վերաբերյալ, որ պարունակում էին ֆինանսական իրավունքի ամբողջ տեսությունը։
Միևնույն ժամանակ նա անխոնջ աշխատում էր որպես ինտենդանտ, մանրակրկիտ կատարելով տարաբնույթ այն բոլոր գործառույթները, որոնք կապված են այդ կոչման հետ։ Մի ամբողջ շրջան իր տիրապետության տակ էր։ Դա զուտ հողագործական բնույթի մի տարածք էր։ Բացառությամբ Լիմոժում և մի քանի այլ քաղաքներում կենտրոնացած մի քանի գործարանների, արդյունաբերություն գրեթե գոյություն չուներ։ Առևտուրը ծայրաստիճան վատ էր զարգացա.՝ խոչընդոտ էին թե՛ կապուղիները, թե՛ պարզունակ ձևով սակավաբերրի հողը հիմնականում կովերի օգնությամբ մշակող բնակչության աղքատությունը, ովքեր ստիպված էին տարվա կտրվածքով զանգվածաբար մեկնել աշխատելու այլ երկրներ, նույնիսկ՝ Իսպանիա։ Այս տարածքը կքած էր հարկերից։ Նրա ստացած եկամտի ընդհանուր գումարից մոտ 48-49% -ը բաժին էր ընկնում գանձապետարանին։ Թյուրգոյի հաշվարկների համաձայն այստեղ գանձապետարանին 700 հազար լիվր ավելին էին վճարում, քան թագավորության մյուս նահանգներում։ Սրան էին գումարվում առանձին թաղամասերի և ծխական համայնքների հարկման ծայրահեղ անհամաչափությունը, մի շարք չարաշահումներ, հարկային ցուցակների կազմում առկա քաոսը, գյուղացիներին պատկանող հողերի սխալ և հաճախ՝ կամայական գնահատումը։
Լիմուզին հասնելուն պես, Թյուրգոն առաջին հերթին փորձեց շտկել հարկման համակարգի ստեղծած չարիքը։ Ելնելով ֆիզիոկրատների տեսությունից ՝ Թուրգոն իր «Sur les impositions» հուշագրում մատնանշեց հարկի սահմանման հիմնական պայմանները. այն պետք է լինի բացարձակ ճշգրիտ և հստակ և համապատասխանի հողատերերի եկամուտներին։ Գործնականում, սակայն, նա ստիպված էր մնալ հին համակարգի սահմաններում, այսինքն՝ յուրաքանչյուր ծխական համայնքից որոշակի գումար հավաքելով, որը բնակիչները բաշխում էին միմյանց միջև։ Այնուամենայնիվ, նա մտահղացավ սկսել իրական կադաստրացիա, իրականացնելով տարածքի ամբողջական նկարագրություն, հատված առ հատված վերաչափելով դրանք, և ճիշտ ու մանրամասն գնահատելով յուրաքանչյուրի շահութաբերությունը։ Նա վերահսկում էր իր գործակալների գործունեությունը և բազմաթիվ ծխական համայնքների ճշգրիտ տվյալներ հավաքագրեց։ Իր մեղքը չէր, որ իսկսած գործը չավարտվեց։ Նա լուրջ գույքագրման համար բավարար միջոցներ չուներ. կառավարությունը մերժեց հատկացումներ տրամադրել։ Մյուս կողմից, գնահատման աշխատանքը զուտ Լիմուզում առանց նույնն ամբողջ Ֆրանսիայի համար անելու՝ ամուր հիմք չէր տրամադրում հարկերի բաժինը որոշելու համար։ Լիմուզենից ավելորդ հարկային բեռը գցելու Թյուրգոյի բոլոր ջանքերը նույնքան ապարդյուն էին, որքան նրա՝ ամբողջ Ֆրանսիայի կադաստրացման պնդումը։ Սակայն նրա ջանքերը զգալի ազդեցություն ունեցան մտահորիզոնի վրա, և համակարգը, որը կիրառեց Լիմուզինում, ելակետ դարձավ հետագայում։ Առավել մեծ հաջողության Թյուրգոն հասավ այն բարեփոխման արդյունքում, որն անցկացրեց ճանապարհային բնատուրքի հետ կապված (corvée): Ավելի վաղ Կանեի ինտենդանտ Ֆորզետտը փորձել էր փոխհատուցել բնատուրքը՝ դրամականի։ Թյուրգոն ընդլայնեց Ֆորզետտի արարքը և, չնայած համառ դիմադրությանը, հասավ նրան, որ 1764 թվականին ծխական համայնքների մեծ մասը համաձայնվեց բարեփոխմանը։ Շուտով ստեղծվեց հիմնադրամ, որի օգնությամբ Թյուրգոն կարողացավ ստեղծել ճանապարհային կառույցների մի շարք, որոնք իրար հետ կապում էին նահանգի գլխավոր կենտրոնները։
Ինչ վերաբերում է գյուղական բնակչության գլխին կախված մյուս պատուհասին` ոստիկանությանը, ապա Թյուրգոն փորձեց փոխել վիճակահանության առավել շատ դժգոհություններ առաջացնող համակարգը` կամավորագրմամբ, և ծխական համայնքներին ազատեց զինապարտությունից խուսափողներին որոնելու ծանր պարտավորությունից։ Գյուղական բնակչությաննապահովելու համար նա Լիմուզենի համար գործադրեց արդեն իսկ Լանգեդոկում և Ֆրանշ-Կոնտեում գործարկված ռազմական կարիքներին ուղղված առաքման վերադարձը` ձեռնարկատիրոջը:Իր նպատակի իրագործման համար Թյուրգոն սկսեց կառուցել զորանոցներ։
Անցյալի ուսումնասիրությունը Թյուրգոյին հանգեցրեց այն եզրակացության, որ սեփականության իրավունքը հետզհետե անջատվել է հողի մշակման իրավունքից, ինչի արդյունքում դրանից ստացված համախառն եկամուտն սկսեց բաշխվել ֆերմերների միջև՝ որպես աշխատանքի վարձատրություն։ Վերջիններս, բանվորին տրվածը և արտադրության մնացած ծախսերը հանելուց հետո, ստանում էին մնացորդը, կամ զուտ եկամուտ։ Նման պայմաններում հարկի ամբողջ բեռը, ըստ Թյուրգոյի, պետք է ընկներ սեփականատիրոջ վրա, այլ ոչ թե հողագործի։ Սա հնարավորինս ազատելու էր հին ռեժիմի ստեղծած հարկումից, կադաստրացիայի միջոցով թուլացնելով դրա վատ հետևանքները, բոլոր միջոցներով նպաստելով կուլտուրայի բարձրացմանը, վերացնելով գերակշռող վնասակար ազդեցությունները։ Տնտեսական քաղաքականության ասպարեզում սրանք էին Թրյուգոյի առաջ քաշած հիմնական խնդիրները, հաշվի առնելով ֆիզիոկրատների ձգտած ընդհանուր վերջնական նպատակը՝ երկրի հարստության ավելացումը։ Նա հովանավորում էր գյուղատնտեսական հասարակությանը ՝ փորձելով նրա գործունեությունն ուղղել դեպի բարելավված գյուղատնտեսական մեթոդներ։ Նա ճիշտ հիմքի վրա դրեց գյուղացիների և այլ անձանց բերքի կորուստներից, կարկուտից, հրդեհներից և այլն կրած կորուստների հատուցումը, վերացրեց պրիստավների իրավունքը, ովքեր ուղարկվում էին պարենահարկ հավաքելու, գյուղացիներից ճանապարհորդության և սպասարկման համար գումար վերցնելու, ինչպես նաև հարկը ծածկելու համար մահճակալներ, անասուններ, գյուղատնտեսական իրեր վաճառելու իրավունքը, կիրառման մեջ մտցրեց կարտոֆիլը։
Ըստ Թրյուգոյի, ազատությունը հարստության զարգացման հիմնական պայմանն է. այն պետք է տրամադրվի բոլորին և յուրաքանչյուրին՝ թե՛ աշխատանքի, թե՛ առևտրային հարաբերությունների ոլորտում։ Ազգային հարստություն ստեղծելու համար առևտրին հարկ է վերադարձնել այն թանկարժեք ազատությունը, որը կորցրել է անգրագիտության դարերում եղած նախապաշարմունքների արդյունքում դարերում և կառավարությունների՝ մասնավոր շահերիը գերադասելու պատճառով։ Անհրաժեշտ է բոլորի համար դյուրին դարձնել աշխատանքը, այդպիսով ստեղծելով մրցակցային մեծ դաշտ, ինչը կհանգեցնի գնորդին առավել հարմար արտադրության բարելավման և գների հաստատման։ Ազատության և անսահմանափակ մրցակցության տեսությունը զուգակցելով սեփականատիրոջը բանվորից բաժանելու տեսության հետ` Թյուրգոն հայտարարեց, որ «աշխատողի աշխատավարձը սահմանափակվում է վերջինիս գոյության համար անհրաժեշտ քանակով»։
1769 թվականին Անգուլեմում առևտրային ճգնաժամ առաջացավ ուռճացված (ընկերական) մուրհակներով շուկայի հեղեղման արդյունքում։ Առևտուրը դադարեցվեց, վաճառականները կորցրեցին վարկը, և շատերը սնանկացան։ Սին հաշիվները շրջանառության մեջ դնող սպեկուլյանտները որոշեցին օգտվել ճգնաժամից. նրանք սկսեցին վաշխառության մեջ մեղադրել այն անձանց, ումից վերցրել էին մուրհակները և հայց ներկայացրին դատարան, հենվելով Ֆրանիայում առկա աճի միջնադարյան օրենքների վրա։ Թյուրգոն թե' տեսականորեն, թե' գործնականում օգտվեց ճգնաժամից։ Նրան հաջողվեց հասնել Թագավորական խորհուրդ գործի տեղափոխմանը, դատական հետապնդումից ազատման և հետագայում նման գործ հարուցելու արգելքի։ Նա հուշագրության տեսքով խորհրդին ներկայացրեց աճի մասին իր հայտնի տրակտատը (sur les prêts d'argent), որում խիստ քննադատում էր աճի միջնադարյան տեսակետը։ Նրա փաստարկներն այս կամ այն կերպ կրկնում էին XIX-րդ դարի լիբերալ դպրոցի տնտեսագետները։ Թրյուգոն չհասավ միայն մեկ բանի` թագավորական հռչակագրի հրապարակման, որը կսահմանափաեր իր սկզբունքները։
Առևտրային և դրամավարկային ճգնաժամին հաջորդեց սարսափելի երևույթը` սովը Լիմուզենում 1770-1771 թվականներին՝ բերքի խափանման և գործող վարչակարգի կողմից բնակչության ուժասպառ լինելու արդյունքում։ Թյուրգոյի դրսևորումն այս դժվարին տարիներին զարմացնող էր։ Նա 1240 հազար լիվրի վարկ էր ստացել կառավարությունից, 90 հազարի պահում էր արել, ծախսել անձնական միջոցները (20 հազար լիվրի), օգնության էր կանչել հասարակությանը, Լիմուզենում կազմակերպել էր սեմինարներ և բյուրոներ` ամենուր նպաստներ տրամադրելու համար և որոշակի չափով փրկել բնակչությանը սովի ճիրաններից։ Բայց գլխավորը, ինչին մտադիր էր հասնել, առևտրի ազատությունն էր, տվյալ դեպքում՝ հացահատկի առևտուրը:1764 թվականին թագավորական հրամանագիրը թույլ տվեց հացահատկի ազատ առևտուր իրականացնել, բայց երբ սով սկսվեց, Բորդոյի խորհրդարանը հրաման արձակեց օրենքը սահմանափակելու մասին, քաղաքապետարանները սկսեցին խախտել այն, և գլխավոր-հսկիչը՝ վանահայր Տերրը, մշակեց նոր հրամանագիր՝ նշված օրենքը վերացնելու համար։ Թյուրգոն դիմեց Թագավորական խորհրդին՝ խնդրելով չեղյալ համարել Բորդոյի խորհրդարանի որոշումը, քաղաքային խորհուրդների բոլոր պատվերները հացի ազատ առևտրի դեմ, գյուղեր ուղարկեց ինչպես 1764 թ. Հրամանագրի, այնպես էլ Լեթրոնի տրակտատի բազմաթիվ անվճար օրինակներ, սկսեց անձամբ ճանապարհորդել սովյալ տարածքներում՝ պրոպագանդելով իր գաղափարները։ 1770 թվականի հոկտեմբերից դեկտեմբեր ընկած ժամանակահատվածում, ճանապարհին, տեղում անխոնջ աշխատանքի մեջ, ի նպաստ սովյալների, Թյուրգոն մեկը մյուսի ետևից նամակներ էր ուղարկում վանահայր Տերրին՝ փորձելով համոզել պահպանել հացի առևտրի ազատությունը։ Իր 7 նամակներում Թյուրգոն նշել էր խնդրին վերաբերող բոլոր փաստարկները։ Ըստ նրա, այն ի զորու էր հավասարեցնելու Ֆրանսիայի բոլոր նահանգների կուլտուրաները, Լիմուզենը հասցնելով Նորմանդիայի և Պիկարդիայի մակարդակին, նման պայմաններում վնասաբեր կիսրարությունը փոխարինելով հողագործությամբ, խոշոր կուլտուրայով, այսինքն, իրականացնելով ֆիզիոկրատիայի հիմնական սկզբունքը` ազգային հարստության աճը։ Թյուրգոյի ջանքերն ապարդյուն էին։ 1770 թվականի դեկտեմբերի 23-ին Տէրրը հասավ 1764 օրենքի հիմնական սկզբունքները ժխտող հրամանագրի հաստատմանը թագավորի կողմից։

Նախարար խմբագրել

1774 թվականին գահ բարձրացավ Լյուդովիկոս XVI-ը։ Փիլիսոփաների և տնտեսագետների կողմից սիրված Թրյուգոն նախ նշանակվեց ռազմածովային ուժերի նախարար (1774-ի հուլիսին), ապա նույն տարվա օգոստոսին՝ ֆինանսների գլխավոր վերահսկիչ։ Թյուրգոն նշանակվեց ծեր կոմս դը Մորեպին` «երիտասարդ արքայի դաստիարակ»ին ներկայացնող նախարարը, ում վերջինիս խորհուրդ էր տվել իրենց ընդհանուր ընկերը` դե Վերի վանահայրը։ Այս նշանակման վրա ազդել էր նաև Թյուրգոյի և նրա տեսությունների երկրպագուն՝ դքսուհի Դ'Անվիլը։ Թյուրգոն վերահսկիչի պաշտոնը ստանձնեց հասուն տարիքում, հստակ սահմանված համոզմունքներով, պատրաստի ծրագրով։ Որպես ինտենդանտ, նա արդեն փորձել էր գործնականում կիրառել իր տեսությունները, բայց այստեղ իր գործունեությունը տարածվում էր մի փոքր տարածքում, նա կապված էր գործող օրենքներով, կախված` թագավորական խորհրդից և կարող էր գործել միայն ինքնուրույն՝ փոքր հարցերում։ Նա նոր պաշտոնը ստանձնեց՝ համոզված լինելով, որ կկարողանա վերափոխել Ֆրանսիան իր սկզբունքներին համաձայն։ Չի կարելի ասել, որ իր ճանապարհին նա խոչընդոտներ չէր կանխատեսել։ Նա անկասկած վախենում էր թագուհու ազդեցությունից. թագավորի համար ծրագիր կազմելիս, գրելով. «և Ձերդ Մեծության մեծահոգության դեմ», նա գրել էր. «և թագուհու» ընդգծելով այդ բառերը։ Բացարձակ իշխանության կողմնակիցը լինելով, նա, սակայն, համոզված էր, որ թագուհու օգնությամբ կկարողանա իրականացնել կանխատեսվող բարեփոխումները։ Թրյուգոյին են վերագրվել «տուր ինձ 5 տարվա բռնատիրություն, և Ֆրանսիան ազատ կդառնա» խոսքերը։ Նա թագավորին ներկայացրեց իր մասնագիտական հետագա գործողությունների և բարեփոխումների ամբողջ ծրագիրը, որ հիմնված էր սեփական մշակմամբ տնտեսական և քաղաքական տեսության վրա։ «Ես ձեզ չեմ խաբի», - պատասխանեց թագավորի Թյուրգոյին 1774 թվականի օգոստոսի 27-ին ընդունելության ժամանակ։ Թյուրգոյի պահանջներից մեկին, սակայն, որը վերաբերում էր թագադրման երդման հին բանաձևից հերետիկոսների ոչնչացման մասին արտահայտությունը ջնջելուն, հետևեց բացասական պատասխան։ Արտասովոր եռանդով նա գործի անցավ, մշակեց օրենքների նախագծեր, կազմեց հուշագրություններ և գրառումներ, նամակներ գրեց թագավորին, որով փորձում էր համոզել նրան այս կամ այն սահմանման անհրաժեշտության մեջ։ 1774 թվականի սեպտեմբերի 13-ին, չնայած դիմադրությանը, նա իրականացրեց 1764 թվականի հացահատկային առևտրի մասին հրամանագրի վերականգնում, ավելի առավել ընդարձակելով այն։ Հրահանգից բացի, հրապարակվեցին մի շարք հրամաններ, որոնք վերացնում էին Ռուանի, Լիոնի հացթուխների, հացավաճառների մենիշխանությունը, Փարիզում ստեղծված բոլոր մենաշնորհներն ու կանոնակարգերը, որոնց միայն վերահսկման վրա ծախսվում էր տարեկան 4 միլիոն լիվր։ Մինչև 1776 թվականը, Թյուրգոն պատրաստում էր ինչպես մի շարք հրամանագրեր, որոնք ուղղված էին տնտեսական ուժերի ազատ զարգացմանը, այնպես էլ մի շարք նախագծերի, որոնք ենթադրում էին կառավարման վերակազմակերպում և գյուղական բնակչության կյանքի բարելավում։ Ճանապարհային բնահարկի փոփոխման հրամանագիրը ընդգրկելու էր ոչ միայն ողջ Ֆրանսիան, այլև այն կալվածքները, որոնք օգտվում էին արտոնությունից և ազատված էին դրանից։ Այս միջոցառման կապակցությամբ, որպես դրա լրացում, Թյուրգոն դեռ 1775 թվականին իրականացրեց փոստային փոխադրումների բարեփոխում, որն առանձնացրեց նամակների փոխանցումից և կազմակերպեց նորովի։ Հաստատվեց 8 տեղանոց տյուրգոտիզ կոչվող կառքերով ապրանքների և ուղևորների ճշգրիտ և անխափան փոխադրումը։ Ինչպես առաքման ծախսերը, այնպես էլ տարանցման ժամկետները զգալիորեն կրճատվեցին։ Ինչ վերաբերում է գաղտնազերծված նամակների հետ կապված գործին, Թյուրգոն համոզեց թագավորին հրապարակավ դատապարտել այսպես կոչված «սև կաբինետը»[15]` հայտարարելով, որ «իրենց սկզբունքները քաղաքացիների նամակագրության գաղտնիությունը ամենասուրբ առարկաների շարքն են դասում, և դատարաններն ու անհատները պարտավոր են իրենց աչքը կտրել դրանցից»։
Ֆրանսիայում մի շարք արտոնությունների պատճառով խոչընդոտվել էր գինու արտահանման առևտուրը։ Որոշ քաղաքներ՝ Բորդոն, Մարսելը և այլ քաղաքներ, որոնք արտահանման հիմնական կետերն էին, ունեն հատուկ առավելություններ՝ ի վնաս Ֆրանսիայի մյուս բոլոր գինեգործների։ Թյուրգոն վերացրեց արտոնությունները և հաստատեց գինու առևտրի լիակատար ազատություն, բայց կարողացավ հասնել այդ հրամանագրի գրանցմանը միայն Թուլուզի և Դոֆինեի խորհրդարաններում և Ռուսիլյոնի գերագույն խորհրդում։ Ամենակարևոր սահմանումը, որն իրականացրեց Գուրնեի և Թյուրգոյի նվիրական գաղափարը արհեստանոցների վերացումն էր 1776 թվականին։ Աշխատանքը հայտարարվեց անձնական սեփականություն և թողվեց ինքնուրույն, վերացավ արքայական ռեգալիայի տեսքով աշխատելու իրավունքը և, որպես արդյունք, վերացվեցին արդյունաբերական զարգացումը խոչընդոտող, երկրի հարստությունը խաթարող «արդյունաբերողների մրցակցությունը խեղդող, օտարերկրացիների բերած արդյունաբերական գիտելիքներից պետությանը զրկող ինստիտուտներ»ը։ Օտարերկրացիներին թույլատրվում էր ազատ աշխատել Ֆրանսիայում։ նա հույս ուներ, հաշվի առնելով Ամերիկայի հետ պայքարի արդյունքում բրիտանական արդյունաբերության համար ստեղծված դժվարությունները, բրիտանացի աշխատավորներին ներգրավել Ֆրանսիա և այդպիսով այստեղ տեղափոխել արտադրության նոր եղանակներ, նոր մեքենաներ, որոնք խոչընդոտների էին հանդիպում գործարանային տնտեսական քաղաքականության մեջ։ Հրամանագրի 14-րդ կետը սահմանում էր արգելքներ, որոնց բրիտանացի արտադրողները վերջապես հասան միայն 1814 թվականին՝ արգելելով բոլոր արհեստավորներին, բանվորներին, ուսանողներին ցանկացած պատրվակով միավորումներ կամ հավաքույթներ ստեղծել, այսինքն՝ զրկելով աշխատողներին աշխատանքի ազատության իրենց նախկինում ունեցած իրավունքից։
Թյուրգոն առանձին բարեփոխումներով բավարարվելու միտք անգամ չուներ։ Նա ուներ ընդարձակ ծրագիր, որը հուսով էր աստիճանաբար իրականացնել Ֆրանսիայում և դրանով վերակենդանացնել քայքայված պետական համակարգը։ Փաստաթուղթը ներառում էր հանրային կրթության բարեփոխումների նախագիծ դրանց ճիշտ իրականացման համար քաղաքացիներին նախապատրաստելու շուրջ։ Թյուրգոն երազում էր ժողովրդական զանգվածների բարոյա-սոցիալական զարգացմանն ուղղված դասագրքեր կազմելու մասին։
Մյուս կողմից, նա նպատակ ուներ հետ վերցնել տարածքային իրավունքները (այդ նպատակով լույս տեսավ «Sur les emouvements des droits féodaux» բրոշյուրը, որը դատապարտվեց խորհրդարանի կողմից, բայց Թյուրգոն իր վրա վերցրեց դրա պաշտպանությունը) և բարեփոխել վարչական համակարգը, ստեղծելով տեղական ինքնակառավարում, որի մարմինները ղեկավարելու էին տեղական գործերը՝ չսահմանափակելով բացարձակ իշխանության արտոնությունները։ Այս իմաստն ունեցող իր զեկույցը Թյուրգոն ներկայացրեց թագավորին։ Բայց այս ամենն իրականացնել չհաջողվեց։
Թյուրգոյի ակնառու ձեռքբերումներից էր նաև Caisse d'Escompt սահմանափակ պատասխանատվությամբ ընկերության ստեղծումը 1776 թվականի Մարտի 24-ին, որը թղթադրամ թողարկելու իրավունք ուներ։ Նորաստեղծ բանկը սեղմ հարաբերությունների մեջ էր կառավարության հետ և ապահովում էր 6 միլիոն Ֆրանկ (դրամական միավոր) վարկով։ 1788 թվականին կառավարությունը հաստատեց պարտադիր դրույքաչափ, ապա 1790 թվականին թղթադրամները ճանաչեց որպես պաշտոնական օրինական միջոց։ Դրանից հետո Ֆրանսիայի վրա թղթադրամների հեղեղ թափվեց, Caisse-ին հասցնելով սնանկության և ինչը երկար ժամանակ անհավատություն ստեղծեց թղթադրամների հանդեպ։

Շնորհազրկում խմբագրել

1776 թ. մայիսի 12-ին արքայի անձնական հրամանով Թյուրգոն հեռացվեց պաշտոնից. թագավորը քսան ամիս առաջ խոստացել էր վերջինիս աջակցել ի պատիվ այն ժողովրդի, որի նկատմամբ սիրով էին համակված միայն ինքը և Թյուրգոն։ Թյուրգոյի կողքին միայն մտքի մարդիկ էին. Ֆրանսիայի մնացած մասը կա՛մ չէր ճանաչում, կա՛մ ուղղակի թշնամաբար էր վերաբերվում նրան։ Խորհրդարանականների ազդեցիկ շրջանակը, հատկապես՝ փարիզյան, թշնամաբար էր տրամադրված Թուրգոյի նկատմամբ։ Նա համարվում էր խորհրդարանի ազատությունների և իրավունքների թշնամին. նրան չէին կարողանում ներել chambre royale- ին միանալու և ոչ էլ Մոպուի օրոք փակված խորհրդարանի վերակառուցման նախագծին դեմ լինելու համար։ Խորհրդարանը հրաժարվում էր գրանցել հրամանագրերը, և Թյուրգոն ստիպված էր դիմել այսպես կոչված lits de Justice-ին[16]։ Նրան նաև դեմ էին հոգևորականները՝ նյարդայնացած և՛ երդումից հերետիկոսների ոչնչացման բանաձևը բացառելու պահանջով, և՛ հանդուրժողականության տեսությամբ, և՛ հոգևորականությանը մեծամասշտաբ պետական պարտականությունների մեջ ներգրավելու փորձերով, և՛ պասի օրերին մսի ազատ վաճառքի մասին նրա հրամանով, և նույնիսկ իր թյուրգոիստներով, ոոնց արագ անդադար ընթացքը, խանգարում էր հոգևոր սպասավորների գործընթացին։ Նրա թշնամին էին բոլոր մոնոպոլիստները, հացավաճառները, հարկատուներ, որոնք զրկված էին նախկինում գոյություն ունեցող չափերով շահույթ ստանալու հնարավորությունից. իր դեմ էր ազնվականությունը, որը «վիրավորանք» էր համարում իրենց՝ ժողովրդի հետ հավասարեցումը և «սրբազանց» ձեռքը «սրբազան» արտոնություններին դնելու փորձ։ Թյուրգոյի ոխերիմ թշնամիներից էին պալատականները, ովքեր նյարդայնանում էին նրա ժլատությունից, տնտեսման ձգտումներից, պալատական որոշ տիկնանց գումարի պահանջի մերժումից, թագուհու սիրեցյալներից մեկի՝ հերցոգ դը Գինին հետապնդելուց, որը դատապարտվեց դիվանագիտական գաղտնիքներն օգտագործելու մեջ, որոնք վերջինիս հայտնի էին դարձել որպես լոնդոնյան դեսպան՝ ֆոնդային բորսայում խաղալու համար։ Թյուրգոյի հակառակորդները նույնիսկ Նեկկերի[17] նման մարդիկ էին, ովքեր վիրավորված էին վերջինիս սառն ընդունելությունից և ընդդիմանում էին նրա ինչպես հացահատիկի վաճառքի, այնպես էլ բյուջեի հարցի շուրջ։ Թյուրգոյի միակ աջակիցը թագավորն էր, ով 20 ամսվա ընթացքում տուրք էր տալիս նրա գրեթե բոլոր պահանջներին, բայց լինելով թույլ, անվճռական, ծույլ, անընդհատ ինչ-որ մեկի ազդեցության տակ, Լյուդովիկոս XVI-ը շուտով սկսեց նեղսրտել իր նախարարի էներգիայից և համառությունից։ Թագավորը նկատում էր, որ Թյուրգոն չի վայելում մյուս նախարարների աջակցությունը։ Անգամ նրա ընկերը` նախարար Մալզերբը[18] նշում է, որ չափազանց բռնի է դարձել։ Հանրաճանաչության նվազման այս մթնոլորտում, պետնախարար կոմս Մորեպան[19] կա՛մ նախանձելով թագավորի վրա Թյուրգոյի ազդեցության ուժին, կա՛մ նկատի ունենալով նրանց կերպարների բնական անհամապատասխանությունը, որոշեց անցնել Թյուրգոյի հակառակորդների կողմը և հաշտություն կնքել թագուհու հետ։ Թրյուգոն դարձել էր պամֆլետների և մատնությունների նյութ. այս շրջանում էր, որ Ֆրանսիայում հայտնվեց «Songe de M. Maurepas» գրքույկը, որի հեղինակությունը վերագրվում էր ապագա Լյուդովիկոս XVIII- ին, և որում տեղ էր գտել կծու ծաղրերգություն Թրյուգոյի մասին։ Հոգևորականները հավաստիացրին թագավորին, որ Թյուրգոն աթեիստ է, արյան իշխանները՝ որ նա կործանելու է թագավորությունն ու թագը. թագուհին բացահայտ արտահայտեց իր հակակրանքը և նույնիսկ պահանջեց նրան բանտարկել Բաստիլիայում։ Թագավորն սկսեց խուսափել Թյուրգոյի հետ զրույցներից և հաճախ, օրինակ՝ նույն Գինյի մրցանակի ժամանակ, Մալզերբի իրավահաջորդ նշանակելու և նախարարությունը բարեփոխելու հարցում, նա գործում էր հակառակ վերջինիս ցանկությունների, որն էլ ստիպված էր ազդել թագավորի վրա ոչ թե անձամբ, այլ նամակագրության միջոցով, ինչը սովորություն դարձավ նախարարությունում պաշտոնի անցնելու հետ մեկտեղ։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Թյուրգոյի հրաժարականը վերագրվում է նախարար Մորեպի խարդավանքներին։ Փաստորեն, 1776 թվականի ապրիլին Մալզերբի թոշակի անցնելուց հետո, նա փորձեց առաջադրել իր թեկնածուին այդ պաշտոնում։ Սրանից դժգոհ Մորեպն առաջարկեց թագավորին Ամելոյին նշանակել իր հետնորդ։ Իմանալով այդ մասին, վրդովված Թրյուգոն նամակ է գրում թագավորին, որում սուր խոսքերով նկարագրում է թուլացած նախարարությանն սպառնացող վտանգը, դառնորեն բողոքում է Մորեպի անվճռականությունից և պալատական խարդավանքներով հրապուրվելուց։ 1776 թվականի ապրիլի 30-ին թվագրված մի նամակում Թյուրգոն ոչ միայն դժգոհում էր թագավորի աճող անտարբերությունից և լռությունից, այլև բացահայտորեն քննադատում էր նախարարության կազմը և իրեն՝ թագավորին։ Նա ուղիղ ասաց, որ իր ծառայության մեջ մնում է միայնակ և մեկուսի, մատնանշեց, թե դա որքանով է վնասակար գործերի հետագա ընթացքի համար, խստորեն ընդգծելով «թագավորի անթույլատրելի անփորձությունը, ում, իր երիտասարդության պատճառով, եռանդուն ու լուսավոր առաջնորդ է անհրաժեշտ»։ Նկարագրելով մտավոր խառնիճաղանջությունը, նախարարությունում միասնության բացակայությունը, խորհրդարանականների լկտիությունն ու պալատական միջավայրերի հետ կապը, ովքեր միշտ խարդավանական էին և ձգտում էին շահույթ ստանալ արդեն խորտակված գանձապետարանից, Թյուրգոն բացահայտ մատնանշեց նման իրավիճակի վտանգավոր հետևանքները թույլ և անփորձ թագավորի համար։ «Ամբողջ փոթորիկը, որի պատճառը կլինի իմ հրաժարականը, կընկնի ձեր վրա, և դուք իր հերթին կընկնեք՝ անկման տանելով նաև թագավորական իշխանությունը»։ Արտասովոր համարձակությամբ Թրյուրգոն անդրադարձավ անցյալի օրինակներին, թույլ արքաների ճակատագրին, Ֆրանսիայում Չարլզ IX- ի և Անգլիայում Կառլոս I- ի ճակատագրին։ Նրա մարգարեական խոսքերը մնացին աննկատ և անպատասխան։ Չնայած այն հանգամանքին, որ Թրյուգոն խնդրեց Լյուդովիկոս XVI- ին գաղտնի պահել նամակը, այնուամենայնիվ, թագավորն այն ցույց տվեց Մորեպին և շուտով հրամայեց, որ Թրյուգոն հրաժարական տա։
Թրյուգոյի անկումը հանգեցրեց նրա բոլոր նախագծերի անկմանը։ Ավելի ու ավելի սրվող արձագանք սկսվեց։ Յուրաքանչյուր նոր միջոց մի նոր հարված էր Թրյուգոյի համար, որը երկար ժամանակ տառապում էր պոդագրայից։ Նրա միակ մխիթարությունը մտավոր աշխատանքն էր, զրույցներն ու ընկերների հետ շփումը, ովքեր պակաս ճնշված չէին, քան ինքը և մռայլ հայացքներ ունեին ապագայի հանդեպ։
Իր շնորհազրկման տարիների ընթացքում Թյուրգոն թարգմանեց լատինական բանաստեղծներ Վերգիլիոսին («Դիդոնա»; «Բուկոլիկներ» գրքի մեծ մասը; «Էնեիդա»՝ մեկ գիրք) և Հորացիոս (առանձին օդաներ)։ Թյուրգոն ջանասիրաբար մասնակցում էր Արձանագրությունների և գրականության ակադեմիայի ժողովներին, ուր ընտրվել էր 1776 թվականին, իսկ 1778 թվականին դարձավ դրա նախագահը։
1781-ի փետրվարի 25-ին Թյուրգոյին նոր հիվանդություն էր սպասվում (լեղապարկի բորբոքում), որն, ինչպես պարզվեց, մահացու էր։ 1781 թվականի մարտի 18-ին նա մահացավ առանց եկեղեցական հաղորդության։ Դիահերձմամբ լյարդում հայտնաբերվել են բազմաթիվ քարեր։

Աշխատություններ խմբագրել

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 GeneaStar
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Babelio (ֆր.) — 2007.
  6. ↑ https://aibl.fr/academiciens-depuis-1663/
  7. ↑ Vardi, Lianne (2012). The Physiocrats and the World of the Enlightenment. Cambridge: Cambridge University Press. էջեր 9–10. ISBN 9781107021198.
  8. ↑ «Anne-Robert-Jacques Turgot (1727–1781)», The Concise Encyclopedia of Economics, Library of Economics and Liberty (2nd ed.), Liberty Fund, 2008
  9. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Волгин,_Вячеслав_Петрович
  10. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Жофрен,_Мария_Тереза
  11. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Д’Аламбер,_Жан_Лерон
  12. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Венсан_де_Гурнэ,_Жак_Клод_Мари
  13. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Юм,_Дэвид
  14. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Кондорсе,_Мари_Жан_Антуан_Никола
  15. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Чёрный_кабинет
  16. ↑ https://en.wikipedia.org/wiki/Lit_de_justice
  17. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Неккер,_Жак
  18. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Мальзерб,_Кретьен_Гийом_де_Ламуаньон_де
  19. ↑ https://ru.wikipedia.org/wiki/Морепа,_Жан-Фредерик_Фелиппо_де
  20. ↑ «Тюрго». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 4-ին.
  21. ↑ «Избранные экономические произведения». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 4-ին.
  22. ↑ «Тюрго. О торговле зерновыми». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 4-ին.

Գրականություն խմբագրել

Արտաքին հղումներ խմբագրել

 
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
 
Վիքիդարանը
Վիքիդարանը ունի բնօրինակ գործեր, որոնց հեղինակն է՝
 
 Anne Robert Jacques Turgot, Baron de Laune
էջը Վիքիպահեստում
Քաղաքական պաշտոններ
Նախորդող՝
Pierre Étienne Bourgeois de Boynes 		Secretaries of State for the Navy
20 July 1774 – 24 August 1774 		Հաջորդող՝
Antoine de Sartine
Նախորդող՝
Joseph Marie Terray 		Controllers-General of Finances
24 August 1774 – 12 May 1776 		Հաջորդող՝
Jean Étienne Bernard Ogier de Clugny
 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անն Ռոբեր Ժակ Տյուրգո» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անն_Ռոբեր_Ժակ_Տյուրգո&oldid=9490897» էջից