Բորդո

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Բորդո (այլ կիրառումներ)

Բորդո (ֆր.՝ Bordeaux), Ֆրանսիայի խոշոր քաղաքներից է, գտնվում է երկրի հարավարևմտյան մասում, Ատլանտյան օվկիանոսից մոտ 60 կմ հեռավորության վրա։ Բորդոն Ակվիտանիա պատմական մարզի և ժամանակակից Ժիրոնդա մարզի վարչական կենտրոնն է.: Քաղաքի միջով է անցնում Ֆրանսիայի ամենամեծ գետերից մեկը՝ Գարոնան։ Բորդոյի քաղաքային բնակչության թվաքանակըը 2007 թվականի տվյալներով 235.178 էր, իսկ ագլոմերացիայինը՝ մեկ միլիոնից ավել։ Քաղաքը աշխարհին հայտնի է գինուէ աշխարհում ամենագլխավորը համարվող Vinexpo տոնավաճառով. հենց Բորդոյի շուրջն են գտնվում աշխարհի ամենաթանկարժեք գինու՝ Բորդոյի շատոները։ Բորդոն պատմական Գիենայի մայրաքաղաքն էր, քաղաքն ունի հարուստ պատմամշակութային ժառանգություն։ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն քաղաքի մի մասը, ավելի կոնկրետ "Լուսնի նավահանգիստը" ճանաչել է որպես համամարդկային ժառանգություն։

Շրջկենտրոն
Բորդո
ֆր.՝ Bordeaux
Զինանշան
Երկիր	Ֆրանսիա
Մարզ	ԱկվիտանիաԱկվիտանիա
Շրջան	Ժիրոնդա
Քաղաքապետ	Ալեն Ժյուպէ(Alain Juppé)
Հիմնադրված է	մ.թ.ա. 5-րդ դար թ.
Մակերես	49,36 կմ²
ԲԾՄ	6 մետր
Բնակչություն	235 178 մարդ (2007)
Խտություն	4 765 մարդ/կմ²
Տեղաբնականուն	բորդոցի
Ժամային գոտի	UTC+1 և UTC+2
Հեռախոսային կոդ	+33(5)
Փոստային ինդեքսներ	33000, 33100, 33200, 33300, 33800
Ավտոմոբիլային կոդ	33
Պաշտոնական կայք	bordeaux.fr (ֆր.)
Բորդո Վիքիպահեստում

Բնակչություն

Բորդոյի բնակչությունը 256 հազար մարդ է։ Բազմաթիվ արվարձանների հետ միասին քաղաքի բնակավայրը կազմում է շուրջ 796 հազար մարդ, ինչը նրան Ֆրանսիայի քաղաքների շարքում դնում է 5-րդ տեղում։

Ազգային կազմի մեջ գերակշռում են ֆրանսիացիները, կան իսպանացիներ (հիմնականում բասկեր), բայց վերջերս աճում է ներգաղթյալների թիվը Արևելյան Եվրոպայից, այդ թվում ՝ Մոլդովայից, Բելառուսից, Ուկրաինայից, կա նաև հայկական սփյուռք, մի փոքր ՝ աֆրիկյան և արաբական երկրներից։

Կլիմա

Բորդոյի կլիման միջերկրածովյան է։ Ձմեռները մեղմ, անձրևոտ և բավականին տաք են, ամառները ՝ արևոտ և չափավոր շոգ։ Ձմեռները համարյա միշտ ձյուն չեն լինում, ցերեկը ջերմաստիճանը հազվադեպ է ընկնում 0-ից ցածր։

Տեսարժան վայրեր

Լուսնի նավահանգիստ

Բորդոն կոչվում է Կիսալուսնի նավահանգիստ կամ Լուսնի նավահանգիստ ՝ Գարոն լայն գետի նրբագեղ ոլորման համար, որի ջրերը քաղաքը բաժանում են երկու ափերի ՝ աջ և ձախ [5]: Բորդոյի պատմական մասը ձախ ափն է, որտեղ տեղակայված են Սուրբ Պետրոսի, Սբ. Միքայելի, Կոմեդիի Պլեյդ և Քուենքոն քաղաքների թաղամասը, Սբ. Էնդրյու տաճարը։

Լունա նավահանգստի քաղաքաշինական համույթը համարվում է վաղ կլասիցիզմի ժամանակների զարգացման չափանիշ։ 2007 թվականին քաղաքի այս հատվածը ներառվեց ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցուցակում։

Տնտեսություն

Արդյունաբերություն

Բորդոն նույնպես արդյունաբերական քաղաք է։ Բորդոյի տնտեսության արդյունաբերական հատվածում ամենամեծ գործատուն ամերիկյան Ford ավտոմոբիլային կոնցեռնի ընկերությունն է։ Քաղաքում կա նաև ֆրանսիական Michelin խմբի անվադողերի արտադրության հաստատություն։ Չնայած վերջին տասնամյակների ընթացքում Բորդոյի արդյունաբերական հատվածը զգալի անկում է ապրել, քաղաքը կարողացել է վերահաստատվել որպես նորարարական տեխնոլոգիաների, հատկապես ավիացիոն արդյունաբերության ազգային առաջատար։ Բորդոն իր արվարձաններով խոշոր արդյունաբերական կենտրոնն է օդանավերի կառուցման, տիեզերքի և պաշտպանության ոլորտներում ՝ զբաղեցնելով երկրորդ տեղը Ֆրանսիայում ՝ Թուլուզից հետո։ Այս արդյունաբերություններում աշխատում են Բորդոյի 20 000 բնակիչներ, ևս 8000-ը արտաքին աղբյուրներ են ստանում։ Dassault Aviation- ը, Safran SA- ն (նախկինում Snecma), EADS- ը և Thales- ը տեղակայված են Բորդոյում և դրա շրջակայքում։ Հենց Բորդոյի մատույցներում են հավաքվում Falcon ինքնաթիռները, Airbus A380s- ի օդաչուների խցիկները, Ariane- ի արձակման ուժեղացուցիչները և հրթիռային սուզանավերի M51 արձակող մեքենաները։ Megajoule լազերային նախագիծը կառուցված է Բորդոյի մատույցներում ՝ Լը Բարպում; այն գտնվում է Ֆրանսիայի միջուկային վերականգնման ծրագրի առաջնագծում և Ֆրանսիայի Պաշտպանության նախարարության վրա նստել է շուրջ 2 միլիարդ եվրո։

Բորդոյում տեղակայված են քիմիական և դեղագործական արդյունաբերությունները (օրինակ ՝ Sanofi), ինչպես նաև սննդի ոլորտը, հատկապես գինու և ոգելից խմիչքների արդյունաբերությունը (օրինակ ՝ Marie Brizard, Pernod Ricard): Իհարկե, անհրաժեշտ է նշել Բորդոյի գինիների արտադրությունը, մի ոլորտ, որտեղ որոշ տնտեսություններ համեմատելի են խոշոր արտադրական ձեռնարկությունների հետ։ Քաղաքը «Ֆայաթ» խմբի կենտրոնակայանն է։

Արդյունաբերական գործունեությունը Բորդոյում ներկայացված է նաև նավաշինության (Բորդոյի նավաշինություն), վերամշակման, քիմիական նյութերի արտադրության և մետաղագործության արդյունաբերություններում։

Garonne- ի աջ ափին է գտնվում CNB նավաշինարանը, որը թանկարժեք թեւավոր զբոսանավերի արտադրող է։

Ծառայությունների ոլորտը

Էկոնոմիկայի երրորդ ոլորտը (ծառայությունների ոլորտը) առաջատար դիրք է զբաղեցնում Ակվիտանայի մայրաքաղաքում, հիմնականում դրա առևտրային գրավչության և ծառայությունների բազմազան արդյունաբերության հետ կապի շնորհիվ։ Սպասարկման ոլորտում աշխատում է քաղաքի ամբողջ աշխատունակ բնակչության շուրջ 80% -ը։ Բորդոն իր տարածքում 180 բանկային ձեռնարկությունների առկայությամբ Ֆրանսիայի չորրորդ բանկային կենտրոնն է։

Զբոսաշրջության արդյունաբերությունն այստեղ վերելք է ապրում, քանի որ Բորդոն հարուստ պատմական ժառանգություն ունի և նաև ելակետ է ծառայում Ակվիտանայի և ծովափի օվկիանոսի ափեր այցելելու համար, որտեղ հատկապես ուժեղ է գյուղական զբոսաշրջությունը։

Տուրիզմ

Բորդոն տարեկան ընդունում է շուրջ 2.5 միլիոն զբոսաշրջիկների տարբեր երկրներից։

Բորդոն նաև երկրորդ կանգառն է զբոսաշրջային նավերի համար, որոնք ճանապարհորդում են Եվրոպայի Ատլանտյան ծովափով։

Տրանսպորտ

Բորդոն ունի տրամվայի ժամանակակից ցանց (բացվել է 2003 թ. Դեկտեմբերի 21-ին Ֆրանսիայի նախագահ quesակ Շիրակի կողմից, տե՛ս Բորդոյի տրամվայ)։ Քաղաքում կան նաև 65 ավտոբուսային երթուղիներ։ Dayերեկային ավտոբուսներից բացի, Բորդոյում գիշերը գործում է գիշերային S11 երթուղին։ Այս ավտոբուսը երթևեկում է Վիկտորիայի հրապարակի և դիսկոտեկի սիրահարների ամենաբանուկ վայրի միջև ՝ quai de la Paludate [7]:

TGV- ով Փարիզից Բորդո կարելի է հասնել ընդամենը 2 ժամ 4 րոպեի ընթացքում։

Սպորտ

Քաղաքը հայտնի է իր Բորդո ֆուտբոլային ակումբով, որը 6 անգամ դարձել է Ֆրանսիայի չեմպիոն։ Ակումբը տնային խաղեր է անցկացնում Matmut Atlantic մարզադաշտում։

Աստղագիտության մեջ

Բուրդիգալա (384) աստերոիդը, որը հայտնաբերվել է 1894 թվականին քաղաքի մերձակայքում գտնվող աստղադիտարանում, անվանակոչվել է Բորդո քաղաքի անունով։

Պատմություն

Բուրդիգալա - Բորդո

Քաղաքը հիմնվել է Ֆրանսիայի հյուսիսից եկած կելտերի կողմից Ք. . ա․ երրորդ դարում։ Մ. թ. ա 56 թվականին Կրեսուսը գրավում է Բուրդիգալան (Burdigala), և արդեն առաջին դարից քաղաքը արագորեն հռոմեացվում ու զարգանում է շնորհիվ գինու առևտրի։ Բորդոցիները դառնում են գինեգործ, Գարոնաի ափերում մշակելով Ալբանիայից բերված բուտուրիկա կոչվող խաղողի տեսակը։ Հենց այդ ժամանակներում քաղաքը քիչ-քիչ ուրբանիզացվում է, գծվում են փողոցներ, կառուցվում են կամուրջներ, տաճարներ, թատրոններ և այլն, Բուրդիգալան ստանում է քաղաքական ինքնուրույնություն։ Ավելին, Վասպիեն կայսեր շնորհիվ Բորդոն դառնում է Ակվիտանիայի մայրաքաղաքը, Սենտ (Saintes) քաղաքի պոխարեն։ Զարգանում է կրթությունը, մշակույթը։ Յոթերորդ դարում քառուցվում են Սուրբ-Ռեմի (St-Rémi), Սուրբ-Պետրոս (St-Pierre), Սուրբ-Սիմոն (St-Siméon) եկեղեցիները։

Անգլիական Բորդո

1154 թվականին Ալենոր Ակվիտանացու ամուսին Հենրի Պլանագենետը դառնում է Անգլիայի թագավոր, Բորդոն ունենալով սերտ կապեր հարստանում ու ավելի է զարգանում՝ վաճառելով իր գինին անգլիացիներին, քաղակը ավելի ու ավելի է մեծանուն, կառուցվում են նոր բնակավայրեր Բորդոյի շուրջ, Բորդոն ապրում է իր առաջին Ոսկե դարը։ Սակայն հարյուրամյա պատերազմից հետո Բորդոն անցնում է Ֆրանսիային, քաղաքը պարսպապատվում ու մեկուսացվում է արտաքին աշխարհից։

Վերածնունդ

XVII դարում քանդվում է Շարտրոնի պատնեշ պարիսպը, Բորդոն վերածնվում է։ Շնորհիվ անդրծովյան առևտրի՝ Բորդոն դառնում է թագավորության ամենակարևոր նավահանգիստը։ Քաղաքը նոր տեսք է ստանում, կառուցվում է Թագավորական Հրապարակը ( այժմյան Պլաս-դը լա-Բուրսը)։

Բորդոյի թաղամասերը

• Լը Լակ (Le Lac) «Լիճը» գտնվում է քաղաքի հյուսիսում Բորդո լճի շուրջ, Լճից հարավ ընկած մասը գործարար է, իսկ հյուսիսային մասում է գտնվում Բորդոյի անտառը, վելոդրոմը, ցուցահանդես-տոնավաճառական կենտրոնը, հյուրանոցային կենտրոնը, քեմպինգը, ադմինիստրատիվ որոշ բյուրոներ և այլն։

Հենց այս թաղամասում է կառուցվելու Բորդոյի նոր ֆուտբոլի դաշտը։

• Բակալան (Bacalan), քաղաքի հյուսիսում արդյունաբերական, նավահանգստային թաղամաս է, այստեղ են գտնվում քաղաքի գլխավոր պահեստները, հանգարները։
• Գրան-Պարկ (Grand-Parc), բարձրահարկ շենքերով բնակելի թաղամաս է։
• Շարտրոն (Chartrons), նախկինում օտարերկրա գինեգործ, վաճառականների թաղամասն էր, հարուստ պատմական անցյալով, այօր հայտնի է իր հնավաճառներով, այստեղ է գտնվում Բորդոյի ժամանակակակից մշակույթի թանգարանը վերջինիս շենքը նախկինում պահեստ էր։
• Բաստիդ (Bastide) Գարոնայի աջափնյակն է
• Կենտրոն, (Centre), "Վոսկե եռանկյուն" (Triangle d'or). Կենտրոնի մի մասն է, այստեղ են գտնվում աշխարհահռչակ ֆրանսիական, իտալական նորաձևության բուտիկները։
• Մերիադեկ (Mériadeck), քաղաքի ադմինիստրատիվ կենտրոնն է, այստեղ է գտնվում մարզպետարանը, դեպարտամենտի բյուրոները, կենտրոնական գրադարանը, կենտրոնական ոստիկանատունը, ինչպես նաև քաղաքային սահադաշտը, և "Մերիադեկ" առևտրի կենտրոնը։
• Սեն-Միշել (Saint-Michel) քաղաքի հին թաղամասերից է, այսօր համարվում է ամենաբազմազգ թաղամասը, բնակչության զգալի մասը Հյուսիսային Աֆրիկայից, Իսպանիայից, Պորտուգալիայից գաղթողներ են։
• Սեն-Ժան (Saint-Jean) Այստեղ է գտնվում Բորդոյի կենտրոնական երկաթգծի կայարանը։
• Սեն-Պիեր (Saint-Pierre) Քաղաքի ամենահին թաղամասն է, այստեղ են Բորդոյի ամենասիրված ռեստորանները, սրճարանները, պատմական հին կոթողները, եկեղեցիները և այլն։

Քույր քաղաքներ

• Բրիստոլ (Միացյալ Թագավորություն, 1947-ից)
• Լիմա (Պերու, 1957-ից)
• Քվեբեկ (Կանադա, 1962-ից)
• Մյունխեն (Գերմանիա, 1964-ից)
•  ԱՄՆ Լոս Անջելես (ԱՄՆ, 1968-ից)
• Պորտու (Պորտուգալիա, 1987-ից)
• Ֆուկուոկա (Ճապոնիա, 1982-ից)
• Մադրիդ (Իսպանիա, 1984-ից)
• Աշդոդ (Իսրայել, 1984-ից)
• Կասաբլանկա (Մարոկկո, 1988-ից)
• Սանկտ Պետերբուրգ (Ռուսաստան, 1992-ից)
• Ռիգա (Լատվիա, 1993-ից)
• Կրակով (Լեհաստան, 1993-ից)
• Վուհան (Չինաստան, 1998-ից)
• Բիլբաո (Իսպանիա, 2000-ից)
• Օրան (Ալժիր, 2003-ից)

Ծանոթագրություններ

Ֆրանսիա

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 530)։