Ֆրանսուա Քենե (հունիսի 4, 1694(1694-06-04)[1][2][3][…], Մերե, Ֆրանսիայի թագավորություն[2] - դեկտեմբերի 16, 1774(1774-12-16)[1][4][3][…], Վերսալ, Ֆրանսիայի թագավորություն), ֆրանսիական տնտեսագետ, ֆիզիոկրատների դպրոցի հիմնադիրը։ 1744 թվականին ստացել է բժշկագիտության դոկտորի աստիճան և դարձել Լյուդովիկոս 15-ի արքունական բժիշկը։ Տնտեսագիտական պրոբլեմներով զբաղվել է 60 տարեկանից։

Ֆրանսուա Քենե
ֆր.՝ François Quesnay
Ծնվել էհունիսի 4, 1694(1694-06-04)[1][2][3][…]
Մերե, Ֆրանսիայի թագավորություն[2]
Մահացել էդեկտեմբերի 16, 1774(1774-12-16)[1][4][3][…] (80 տարեկան)
Վերսալ, Ֆրանսիայի թագավորություն
Քաղաքացիություն Ֆրանսիա
ՈւղղությունՖիզիոկրատներ
Մասնագիտությունփիլիսոփա, տնտեսագետ, բժիշկ, հանրագիտական, վիրաբույժ, բնագետ և գրող
Գործունեության ոլորտտնտեսագիտություն
ԱնդամակցությունԼոնդոնի թագավորական ընկերություն և Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա
Տիրապետում է լեզուներինիսպաներեն[1] և ֆրանսերեն
Ազդվել էԿոնֆուցիոս[5]
Պարգևներ
 Francois Quesnay Վիքիպահեստում

Կյանք խմբագրել

Քեսնեյը ծնվել է Վերսալի մոտակայքում գտնվող Մերե համայնքում՝ փաստաբանի և փոքր հողատարածքի սեփականատիրոջ ընտանիքում։ Տասնվեց տարեկան հասակում աշակերտվելով վիրաբույժի մոտ՝ նա շուտով մեկնում է Փարիզ, այնտեղ սովորում է բժշկություն և վիրաբուժություն, և որակավորվելով որպես վարպետ-վիրաբույժ՝ հաստատվում է Մանտեսում։ 1737 թվականին նա նշանակվում է Ֆրանսուա Գիգոտ դե լա Պեյրոնիեի հիմնադրած վիրաբուժական ակադեմիայի մշտական քարտուղար և դարռնում Լուի XV արքայի սովորական վիրաբույժ։ 1744-ին ստանում է բժշկության դոկտորի կոչում։ Նա սովորական բժիշկ էր թագավորի համար, սակայն շուտով նրա առաջին խորհրդատու բժիշկն է դառնում և տեղափոխվում Վերսալի պալատ։ Նրա բնակարանները գտնվում էին էնտրեսոլի վրա, որտեղից էլ Réunions de l'entresol-ը ստացել է իր անունը։ Լյուդովիկոս XV- ը շատ էր գնահատում Քեսնեյին և նրան անվանում էր իր մտածողը։ Երբ նա սրբացնում է բժշկին, զենքի համար նրան նվիրում պանսի երեք ծաղիկ[6] (ածանցյալ pensée-ից, ֆրանսերենում նշանակում է միտք), լատինական նշանաբանով՝ Propter cogitationem mentis[7]:

Նա այժմ հիմնականում նվիրվում էր տնտեսական ուսումնասիրություններին՝ չմասնակցելով իր շուրջ հավերժ ընթացող դատական ինտրիգներին։ 1750-ականներին նա ծանոթանում է Jacques C. M. V. de Gournay- ի (1712–1759) հետ, որը նաև առանձնահատուկ դեր ուներ տնտեսագիտության ոլորտում և նշանակալից հարցադրող էր։ Այս երկու նշանավոր մարդկանց շուրջը աստիճանաբար ձևավորվում է «Էկոնոմիստների» փիլիսոփայական աղանդը, կամ, ինչպես նրանց այլկերպ անվանում էին, «Ֆիզիոկրատները»։ Աշակերտների՝ այս խմբի ամենաուշագրավ տղամարդիկ էին ավագ Միրաբոն, Նիկոլաս Բորդոն, Գույլոմ-Ֆրանսուա լե Տրոսնը, Անդրե Մորելլեն, Լեմերսիե դե լա Ռիվիերը և դու Պոն դե Նեմորսը։ Մայրցամաքում գտնվելու ժամանակ Ադամ Սմիըթ Բուկլեուխի երիտասարդ դուքսի հետ 1764–1766 թվականներին որոշ ժամանակ անցկացնում է Փարիզում, որտեղ ծանոթանում է Քեսնեյի և նրա որոշ հետևորդների հետ։ Նա հարգանքի տուրք է մատուցում իր Ազգերի հարստությունում նրանց գիտական ծառայությունների համար[6][8]։

Քեսնեյն ամուսնանում է 1718 թվականին Մարիան Վուդսեն անունով մի կնոջ հետ և ունենում որդի և դուստր։ նրա թոռն առաջին Օրենսդիր ժողովի անդամ էր։ Նա մահանում է 1774 թվականի դեկտեմբերի 16-ին՝ բավական երկար ապրելով, որպեսզի տեսնի իր մեծ աշակերտին՝ Անն Ռոբերտ Jակ Տուրգոտին, Բարոն դե Լոնին՝ որպես ֆինանսների նախարար[6]։

Աշխատանքներ խմբագրել

Տնտեսագիտության վերաբերյալ նրա գրությունները՝ Եվգեն Դեյրի առաջաբանով և գրառումների հետ, զետեղված են «Տնտեսագետների սկզբունքները» աշխատության 2-րդ հատորում, որը հրատարակվել է Գիյոմինի կողմից Փարիզում։ Իսկ նրա տնտեսագիտական աշխատանքներն ու փիլիսոփայությունները հավաքվել են նախաբանով և գրառումներով Օգուստ Օնկենի կողմից (Frankfort, 1888)։ Նրա մյուս գրվածքներից է «Ապացույց» հոդվածը, որը տեղ է գտել Հանրագիտարանում, և Երկրաչափական ճշմարտությունների ապացույցների հետազոտությունը՝ երկրաչափության նոր տարրերի նախագծի հետ (1773)։

Տնտեսագիտություն խմբագրել

1758-ին նա հրատարակում է Տնտեսական աղյուսակը, որը հանդիսանում էր ֆիզիոկրատների գաղափարների հիմքերը։ Սա, թերեւս, առաջին աշխատանքն էր, որը փորձում էր վերլուծել տնտեսության աշխատանքը անալիտիկ կերպով և որպես այդպիսին կարող է դիտվել որպես տնտեսական մտքի ձևավորման առաջին կարևոր քայլերից մեկը[9]։

Հրապարակումները, որոնցում Քեսնեյը բացատրում էր իր համակարգը հետևյալն էին. երկու հոդված «Ֆերմեր» («Ֆերմերներ») և «Հացահատիկ» թեմայով, «Դիդերոյի և Ժեան լե Ռոն դ'Ալամբերի հանրագիտարանում» (1756, 1757)[6][10], Դյուպոն դե Նեմուրսի ֆիզիոկրատիայի բնության օրենքի վերաբերյալ դիսկուրս (1768), Գյուղատնտեսական թագավորության տնտեսական կառավարման ընդհանուր առավելությունները (1758) և միաժամանակ հրատարակված տնտեսական աղյուսակը՝ դրա բացատրությամբ, կամ քաղվածք Սուլիի արքայական խնայողություններից (նշանավոր նշանաբանով, այն է՝ «Աղքատ գյուղացիներ, աղքատ թագավորություն. Աղքատ թագավորություն, աղքատ թագավոր»), Երկխոսություն առևտրի և արհեստավորների աշխատանքի վերաբերյալ և այլ փոքր գործեր[6]։

Տնտեսական աղյուսակը, չնայած իր չորության և վերացական ձևի, նաև քիչ դրական արձագանքի, կարող է համարվել դպրոցի հիմնական մանիֆեստը։ Քեսնեյի հետևորդները դա համարում էին մարդկային իմաստության առաջնահերթ արտադրանքի մեջ տեղ ունենալու իրավունք և համարում էին ավագ Միրաբոն, Ադամ Սմիթի կողմից մեջբերված մի հատվածում[8] որպես երեք մեծ գյուտերից մեկը, որոնք նպաստել են առավելագույնը՝ քաղաքական հասարակությունների կայունության համար, մյուս երկուսը՝ գիրը և փողը։ Դրա նպատակը որոշ բանաձևերի միջոցով ցուցադրելն էր, թե ինչպես է գյուղատնտեսական արտադրանքը, որը հարստության միակ աղբյուրն է, կատարյալ ազատության պայմաններում բաշխվում համայնքի մի քանի խավերի միջև (մասնավորապես՝ արտադրական դասերի հողի սեփականատերերը և մշակողները և արտադրողներից և վաճառականներից բաղկացած անարդյունավետ դասը) և այլ բանաձևերով ներկայացնելու բաշխման եղանակները, որոնք տեղի են ունենում Կառավարության զսպման և կարգավորման համակարգերի ներքո, ամբողջ հասարակության համար տարատեսակ բնական կարգի նման խախտումների աստիճաններ։ Քեսնեյի տեսական տեսակետերից հետևում է, որ գործնական տնտեսագետի և պետական գործչի մենակությանն արժանի մի բան զուտ արտադրանքի ավելացումն է, և նա եզրակացնում է նաև այն, ինչ հետո Սմիթը հաստատելու էր [ոչ նույն հիմքերով իհարկե], որ հողատիրոջ շահը խստորեն և անխափանորեն կապված է հասարակության ընդհանուր շահի հետ։ Այս ստեղծագործության մի փոքրիկ շքեղ հրատարակություն, այլ հատվածներով, տպագրվել է 1758 թվականին Վերսալի պալատում թագավորի անմիջական հսկողության ներքո։ Արդեն 1767 թվականին գիրքն անհետացել էր շրջանառությունից, և դրա ոչ մի օրինակ այժմ հասանելի չէ։ Բայց գրքի նյութը պահպանվել է Միրաբոյի Ami des hommes-ում և Dupont de Nemours-ի ֆիզիոկրատիայում[6]։

Քենեի տնտեսագիտական տեսությունների շարքում կենտրոնական տեղ է գրավում « զուտ արդյունքի» մասին ուսմունքը։ Վերջինս նրան հնարավորություն է տվել իրականավնելու կապիտալի, արտադրողական և անարտադրողական աշխատանքների վերլուծությունը, որոշելու բնակչության յուրաքանչյուր խմբի տեղն ու դերը հասարակության մեջ։ Քենեն նշում էր, որ «զուտ արդյունքը» ստեղծվում է գյուղատնտեսության բնագավառում և հանդիսանում է հասարակության զուտ եկամուտը[փա՞ստ]։

Նա արտադրողական աշխատանք է համարում միայն գյուղատնտեսության մեջ կիրառվող աշխատանքը, որը մեծացնում է հասարակության հարստությունը։ Հողագործի եկամուտը բաժանվում է երկու մասի՝ մի մասը ծախսվում է սեփական պահանջմունքների բավարարման համար, իսկ մյուս մասը իրենից ներկայացնում է ավելցուկը՝ զուտ արդյունքը, որը նրա սեփականությունն է։ Սկզբնական շրջանում «զուտ արդյունքը» հողագործինն է, որից հետո անցնում է բաշխման ոլորտ, որտեղ էլ կարող է դառնալ առևտրականի, արդյունաբերողի շահույթը[փա՞ստ]։

Քենեի տեսությունների շարքում իր ուրույն տեղն ունի կապիտալի մասին ուսմունքը։ Նա առաջիններից էր, որ իրարից տարբերեց փող և կապիտալ հասկացությունները, հիմք դրեց կապիտալի հիմնական և շրջանառու մասերի բաժանմանը[փա՞ստ]։

Արևելագիտություն և Չինաստան խմբագրել

Քեսնեյը հայտնի է չինական քաղաքականության և հասարակության մասին իր գրվածքներով։ Նրա Le Despotisme de la Chine գիրքը, որը գրվել է 1767 թվականին, նկարագրում է նրա տեսակետները Չինաստանի կայսերական համակարգի վերաբերյալ[11]։ Նա սատարում էր գիտնականներին քաղաքական իշխանություն տալու վաստակավոր հայեցակարգը՝ առանց ֆրանսիական քաղաքականությունը բնութագրող ծանր արիստոկրատիայի, և գյուղատնտեսության կարևորությունը ազգի բարեկեցության համար։ Գրեգորի Բլուն գրում է, որ Քեսնեյը «բարձր է գնահատել Չինաստանը որպես սահմանադրական բռնապետություն և բացահայտորեն հանդես է եկել չինական հաստատությունների ընդունմամբ, ներառյալ հարկման և համընդհանուր կրթության ստանդարտացված համակարգը»։ Բլուն նաև ենթադրում է, որ դա կարող է ազդած լինել 1793 թվականին Բրիտանական կայսրության կողմից Բենգալում Մշտական բնակավայր հաստատելու որոշման վրա[12]։ Քեսնեյի հետաքրքրություններն արևելագիտության մեջ նույնպես քննադատության առիթ են դարձել։ Քերոլ Բլումը «18-րդ դարի Ֆրանսիայի ուժը թվերի մեջ» գրքում Քեսնեյին պիտակավորում է որպես «արևելյան բռնակալության հանդեպ ներողամիտ մարդ»[13]։

Քեսնեյի հետևորդները կոնֆուցիականության հանդեպ նրա հիացմունքի պատճառով նրան շնորհում են «Եվրոպայի Կոնֆուցիոս» տիտղոսը[14]։ Քեսնեյի՝ չինական մշակույթի հանդեպ սերը, ինչպես նկարագրվում է հաճախ, նրան համոզում է Լուի XV-ի որդուն՝ արտացոլել «սուրբ հողի հերկումը» Չինաստանի կայսեր կողմից՝ խորհրդանշելով կառավարության և գյուղատնտեսության կապը[15]։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 http://www.academie-sciences.fr/pdf/eloges/quesnay_p85_vol3573.pdf
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. 4,0 4,1 4,2 http://www.academie-sciences.fr/fr/Liste-des-membres-depuis-la-creation-de-l-Academie-des-sciences/les-membres-du-passe-dont-le-nom-commence-par-q.html
  5. Wu-Wei in Europe: A study of Eurasian economic thoughtLondon School of Economics and Political Science, 2005.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5   One or more of the preceding sentences incorporates text from a publication now in the public domainChisholm, Hugh, ed. (1911). «Quesnay, François». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 22 (11th ed.). Cambridge University Press. էջեր 742–743.
  7. «Nouvelles Ephemerides, Économiques, Seconde Partie, Analyses, Et Critiques Raisonnées. N° Premier. Éloge Historique De M. Quesnay, Contenant L'Analyse De Ses Ouvrages, Par M. Le Cte D'A***». Taieb.net. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.
  8. 8,0 8,1 Smith, Adam, 1937, The Wealth of Nations, N. Y.: Random House, p. 643; first published 1776.
  9. Phillip Anthony O'Hara (1999). Encyclopedia of Political Economy. Psychology Press. էջ 848. ISBN 978-0-415-18718-3. Վերցված է 2012 թ․ հուլիսի 21-ին.
  10. Kafker, Frank A.: Notices sur les auteurs des 17 volumes de « discours » de l'Encyclopédie (suite et fin). Recherches sur Diderot et sur l'Encyclopédie Année (1990) Volume 8 Numéro 8 p. 112
  11. Ina Baghdiantz McCabe (2008 թ․ հուլիսի 15). Orientalism in Early Modern France: Eurasian Trade, Exoticism and the Ancien Regime. Berg Publishers. էջեր 271–72. ISBN 978-1-84520-374-0.
  12. E. S. Shaffer (2000 թ․ նոյեմբերի 30). Comparative Criticism: Volume 22, East and West: Comparative Perspectives. Cambridge University Press. էջեր 239–40. ISBN 978-0-521-79072-7.
  13. Carol Blum (2002 թ․ փետրվարի 5). Strength in Numbers: Population, Reproduction, and Power in Eighteenth-Century France. JHU Press. էջ 16. ISBN 978-0-8018-6810-8.
  14. Murray N. Rothbard (2006). Economic Thought Before Adam Smith. Ludwig von Mises Institute. էջ 366. ISBN 978-0-945466-48-2.
  15. Geoffrey C. Gunn (2003). First Globalization: The Eurasian Exchange, 1500 to 1800. Rowman & Littlefield. էջեր 148. ISBN 978-0-7425-2662-4.
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։