Վիքիպեդիա

Քայլարշավ

Քայլարշավ, երկար, ակտիվ զբոսանք է, որը սովորաբար տեղի է ունենում քաղաքից դուրս գտնվող արահետներով։ Հաճույքի համար քայլելը զարգացել է Եվրոպայում տասնութերորդ դարում[1]։ Կրոնական ուխտագնացությունները գոյություն ունեն շատ ավելի երկար ժամանակվանից, բայց դրանք ներառում են երկար տարածություններ քայլելը հատուկ կրոնների հետ կապված հոգևոր նպատակով։

Քայլարշավ Կոլորադոյի Սան Խուան լեռներում
Արշավականը վայելում է Ալպերի տեսարանը

«Քայլարշավ» նախընտրելի տերմին է Կանադայում և Միացյալ Նահանգներում, «քայլել» տերմինն այս շրջաններում օգտագործվում է ավելի կարճ, հատկապես քաղաքային զբոսանքների համար։ Միացյալ Թագավորությունում և Իռլանդիայի Հանրապետությունում «զբոսանք» բառը նկարագրում է քայլելու բոլոր ձևերը՝ լինի դա զբոսանք այգում, թե ուսապարկով զբոսանք Ալպերում։ Արշավ բառը հաճախ օգտագործվում է նաև Մեծ Բրիտանիայում ՝ շրջելու, լեռներով քայլելու, զբոսնելու հետ մեկտեղ (տերմին, որը հիմնականում օգտագործվում է հյուսիսային Անգլիայում լեռներով քայլելու համար)։ Bushwalking (խիտ բուսականությամբ ծածկված տարածքում քայլելը) տերմինը հատուկ է Ավստրալիայում, որն ընդունվել է Սիդնեյ բուշ վոքերս ակումբի կողմից 1927 թվականին[2]։ Նոր Զելանդիայում երկար, եռանդուն քայլելը կամ քայլարշավը կոչվում է tramping[3]: Սա հայտնի է աշխարհի բազմաթիվ արշավային կազմակերպություններում, և ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ քայլելու բոլոր ձևերն ունեն առողջության հետ կապված առավելություններ[4][5]։

Հետաքրքիր տեղեկություններ խմբագրել

 
Karhunkierros ("Bear's Round"), 80 կմ երկարությամբ արշավային արահետ Ֆինլանդիայի Կուուսամոյի Օուլանկա ազգային պարկի միջով։

Միացյալ Նահանգներում, Կանադայում, Իռլանդիայի Հանրապետությունում և Միացյալ Թագավորությունում արշավը դրսում քայլելն է արահետով կամ արահետից դուրս ՝ հանգստի նպատակով[6]։ Օրվա արշավը վերաբերում է այն արշավին, որն ավարտվում է նույն օրը։ Այնուամենայնիվ, Միացյալ Թագավորությունում օգտագործվում է նաև քայլել բառը, ինչպես նաև լեռնային վայրերում քայլելը, որը կոչվում է hiking։ Հյուսիսային Անգլիայում ներառյալ Լեյքի շրջանը և Յորքշիր Դելսը fell walking տերմինը նկարագրվում է բլուրներով կամ լեռներով զբոսանքները, քանի որ «ընկնել» բառը ընդհանուր բառ է երկու հատկանիշների համար։

Արշավը երբեմն ներառում է bushwhacking (վայրի տեղանքով քայլելը) և երբեմն այդպես էլ կոչվում է։ Սա մասնավորապես վերաբերում է խիտ անտառով, մանրանտառներով կամ թփերի միջով դժվար քայլելուն, որտեղ առաջ շարժվելու համար պետք է մի կողմ տանել բուսականությունը։ Թփերի շատ լինելու դեպքում, որտեղ բուսականությունն այնքան խիտ է, որ մարդկանց անցումը խոչընդոտվում է, արահետը մաքրելու համար օգտագործվում է մաչետե։ Ավստրալական bushwalking տերմինը վերաբերում է ինչպես արահետին, այնպես էլ արահետից դուրս[7] : Նորզելանդացիների կողմից արշավի համար օգտագործվող ընդհանուր տերմիններն են tramping (հատկապես գիշերային և ավելի երկար ճանապարհորդությունների համար)[8], walking կամ bushwalking-ը։ Trekking նախընտրելի բառն է, որն օգտագործվում է բազմօրյա արշավը նկարագրելու համար Հնդկաստանի, Պակիստանի, Նեպալի, Հյուսիսային Ամերիկայի, Հարավային Ամերիկայի, Իրանի և Արևելյան Աֆրիկայի լեռնային շրջաններում։ Հեռավոր արահետով երթևեկելը որոշ վայրերում նաև կոչվում է trekking կամ thru-hiking[9]։ Հյուսիսային Ամերիկայում երկարատև արշավները, որոնք ներառում են նաև ճամբար, սովորաբար հայտնի են backpacking անվամբ[6]։

Պատմություն խմբագրել

 
Արշավային նորաձևություն, 11 հուլիսի 1932 թ

Բանաստեղծ Պետրարկան հաճախ հիշատակվում է որպես ինչ-որ մեկի արշավի վաղ օրինակ։ Պետրարկան պատմում է, որ 1336 թվականի ապրիլի 26-ին իր եղբոր և երկու ծառաների հետ բարձրացել է Մոն Վենտու գագաթը (1912 մետր (6273 ոտնաչափ), սխրանք, որը նա ձեռնարկել է ոչ թե անհրաժեշտության, այլ հանգստի համար[10]։ Այդ սխրագործությունը նկարագրված է հայտնի գրքում։ Նամակ՝ ուղղված իր ընկերոջը և խոստովանահայրին` վանական Դիոնիջի դի Բորգո Սան Սեպոլկրոյին, որը կազմվել է այդ փաստից որոշ ժամանակ անց, սակայն ոմանք ենթադրում են, որ Պետրարկայի բարձրանալը հորինված էր[11][12]։

Յակոբ Բուրքհարդը «Վերածննդի քաղաքակրթությունը Իտալիայում» աշխատության մեջ (գերմաներենով 1860 թ.) Պետրարկային հռչակեց «իսկապես ժամանակակից մարդ»՝ իր «ընկալունակ ոգու» համար, նույնիսկ եթե նա դեռ բնությունը նկարագրելու հմտություն չուներ[13]։ Այդ ժամանակից ի վեր հաճախ են կրկնվել Պետրարկայի այն ակնարկը, որ նա առաջինն է, ով լեռներ է բարձրացել հաճույքի համար, և Բուրքհարդտի պնդումը Պետրարկայի զգայունության վերաբերյալ բնության նկատմամբ։ Կան նաև բազմաթիվ հիշատակումներ Պետրարկային որպես «ալպինիստ», անվանելու[14] չնայած Մոն Վենտուն դժվար մագլցում չէ և սովորաբար չի համարվում Ալպերի մաս[15]։ Պետրարկայի և Բուրքհարդտի այս անուղղակի պնդումը, որ Պետրարկան առաջինն էր, ով հնուց ի վեր բարձրացել էր լեռը հաճույքի համար, հերքվեց Լին Թորնդայկի կողմից 1943 թվականին[16]։ Վենտու լեռը բարձրացել է Ժան Բուրիդանը՝ Ավինյոնի արքունիքի ճանապարհին մինչև 1334 թվականը, «որոշ օդերևութաբանական դիտարկումներ անելու համար»[17][18]։ Վերելքներ են եղել միջնադարում[16][19], Լին Թորնդայկը նշում է, որ «10-րդ և 11-րդ դարերի Գերմանիայում բնությունը զգալու մասին գրքում նշվում են տարբեր վերելքներ և լեռների նկարագրություններ այդ ժամանակաշրջանից», և որ « Իր կյանքի վերջին տարիները, արքեպիսկոպոս Աննո II-ը, Քյոլնի արքեպիսկոպոս (մոտ 1010 – 1075 թթ.) սովորականից հաճախ բարձրանում էր իր սիրելի լեռը»[16]:71–72

Հաճույքի համար արշավներ կամ լեռներ մագլցող անհատների մյուս վաղ օրինակները ներառում են Հռոմեական կայսր Ադրիանոսը, որը բարձրացել է Էթնա լեռը Հունաստանից վերադարձի ժամանակ մ.թ.ա․ 125 թվականին։ 1275 թվականին Պետրոս III Արագոնացին հայտարարեց, որ հասել է Պիկ դու Կանիգուի գագաթին՝ 9134 ոտնաչափ բարձրությամբ լեռը, որը գտնվում է Ֆրանսիայի հարավային մասում։ Պաշտոնապես հաստատված դժվարության առաջին վերելքը տեղի ունեցավ 1492 թվականի հունիսի 26-ին, երբ Անտուան ​​դը Վիլին, սենեկապետ և Ֆրանսիայի թագավոր Շառլ VIII-ի ռազմական ինժեներին հրամայվեց բարձրանալ Մոն Էգիլ։ Քանի որ բարձրանալու ժամանակ օգտագործվել են պարաններ, սանդուղքներ և երկաթե կեռիկներ, այս իրադարձությունը լայնորեն ճանաչված է որպես լեռնագնացության ծնունդ։ Կոնրադ Գեսները՝ 16-րդ դարի բժիշկ, բուսաբան և բնագետ Շվեյցարիայից, լայնորեն ճանաչված է որպես առաջին մարդ, ով զբոսնել և մագլցել է զուտ հաճույքի համար[20]։

Այնուամենայնիվ, քաղաքից դուրս զբոսնելու գաղափարը իսկապես զարգացավ միայն 18-րդ դարում Եվրոպայում և առաջացավ ռոմանտիկ շարժման հետ կապված լանդշաֆտի և բնության նկատմամբ վերաբերմունքի փոփոխության պատճառով։ Ավելի վաղ ժամանակներում քայլելը հիմնականում ցույց էր տալիս աղքատությունը և նաև կապված էր թափառականության հետ[21]:Նախորդ դարերում երկար զբոսանքներն արվում էին որպես կրոնական ուխտագնացությունների մի մաս, և այս ավանդույթը շարունակվում է ամբողջ աշխարհում։

Գերմանախոս աշխարհ

Շվեյցարացի գիտնական և բանաստեղծ Ալբրեխտ ֆոն Հալլերի «Die Alpen» (1732 թ.) բանաստեղծությունը լեռների զարթոնքի գնահատման պատմական կարևոր վաղ նշան է, թեև այն հիմնականում նախատեսված է Ալպերի բնակիչների պարզ և հովվերգական կյանքին հակադրելու կոռումպացված և կոռումպացված կյանքը։ հարթավայրերում բնակիչների անկումային գոյությունը[22]։

Բազմաթիվ ճանապարհորդներ 18-րդ դարի վերջին ոտքով ուսումնասիրեցին Եվրոպան և գրանցեցին իրենց փորձառությունները։ Հատկանշական օրինակ է Յոհան Գոթֆրիդ Սեումեն, ով 1801 թվականին ոտքով մեկնեց Լայպցիգից Սիցիլիա և ինը ամիս հետո Փարիզով վերադարձավ Լայպցիգ[23]։

Միացյալ Թագավորություն

Շոտլանդացի քահանա Թոմաս Ուեսթը տարածել է հաճույքի համար քայլելու գաղափարը 1778թ. Լեյքի շրջանի իր ուղեցույցում։ Ներածությունում նա գրել է, որ նպատակ ուներ խրախուսել լճեր այցելելու` ճանապարհորդին զբոսավար տրամադրելով. և այդ նպատակով գրողն այստեղ հավաքել և իր առջև է դրել բոլոր ընտրյալ կայաններն ու տեսակետները, որոնք նկատել են այն հեղինակները, ովքեր վերջին անգամ կատարել են շրջագայությունը լճերում՝ ստուգված իր իսկ կրկնվող դիտարկումներով[24]։

Այդ նպատակով նա դրեց տարբեր «կայաններ» կամ դիտակետեր լճերի շուրջը, որոնցից զբոսաշրջիկները կվայելեին տեսարանները՝ իրենց գեղագիտական ​​որակներով[25]։ 1778 թվականին հրատարակված գիրքը մեծ հաջողություն ունեցավ[26]։

 
Ռոբերտ Լուի Սթիվենսոնի քայլելու երթուղու քարտեզը Սեվենում, Ֆրանսիա, վերցված «Ճամփորդություններ էշի հետ Սեվենում» գրքից (1879), բացօթյա գրականության առաջատար դասական:

Հաճույքի համար քայլելու մեկ այլ հայտնի վաղ ներկայացուցիչ անգլիացի բանաստեղծ Ուիլյամ Ուորդսվորթն էր։ 1790 թվականին նա մեկնեց երկար շրջագայություն Ֆրանսիա, Շվեյցարիա և Գերմանիա, մի ճանապարհորդություն, որը հետագայում գրանցվեց իր երկար ինքնակենսագրական «Նախերգանք» պոեմում (1850)։ Նրա հայտնի «Tintern Abbey» պոեմը ոգեշնչվել է Ուայ հովիտ կատարած այցից, որը կատարվել է 1798 թվականին իր քրոջ՝ Դորոթի Ուորդսվորթի հետ Ուելս կատարած շրջագայության ժամանակ։ Ուորդսվորթի ընկեր Քոլրիջը ևս մեկ եռանդուն քայլող էր և 1799 թվականի աշնանը նա և Ուորդսվորթը երեքշաբաթյա շրջագայություն կատարեցին Լեյքի շրջանով։ Ջոն Քիթսը, որը պատկանում էր ռոմանտիկ բանաստեղծների հաջորդ սերնդին, 1818 թվականի հունիսին սկսեց քայլել Շոտլանդիայում, Իռլանդիայում և Լեյքի շրջանով իր ընկեր Չարլզ Արմիթիջ Բրաունի հետ։

Ավելի ու ավելի շատ մարդիկ սկսեցին քայլել 19-րդ դարում, որոնցից ամենահայտնին, հավանաբար, Ռոբերտ Լուի Սթիվենսոնի Սևենների միջով էշով ճանապարհորդությունն է Ֆրանսիայում, որը գրված է իր «Ճամփորդություններ էշով» (1879) գրքում։ Սթիվենսոնը 1876 թվականին հրապարակել է նաև իր հայտնի «Ոտքով շրջագայություններ» էսսեն։ Հետագա 20-րդ դարում ճամփորդական գրության ենթաժանրը բազմաթիվ դասականներ է ստեղծել։ Երկարատև քայլարշավը նկարագրող գրքի վաղ ամերիկյան օրինակն է բնագետ Ջոն Մյուիրի «Հազար մղոն քայլ դեպի անդունդ» (1916 թ.), երկար բուսաբանական զբոսանքի հետմահու հրատարակված պատմությունը, որն իրականացվել է 1867 թվականին։

Անգլիայի արդյունաբերականացման պատճառով մարդիկ սկսեցին գաղթել դեպի քաղաքներ, որտեղ կյանքի մակարդակը հաճախ նեղ էր և հակասանիտարական։ Նրանք փախչում էին քաղաքի սահմաններից՝ շրջելով գյուղերում։ Այնուամենայնիվ, Անգլիայի հողերը, մասնավորապես Մանչեստրի և Շեֆիլդի քաղաքային շրջանների շրջակայքը, մասնավոր սեփականություն էր, և ոտնձգությունը անօրինական էր։ Շուտով հյուսիսում հայտնվեցին ամբոխավարների ակումբներ և սկսեցին քաղաքական քարոզչություն իրականացնել «թափառելու իրավունքի» համար։ Առաջին նման ակումբներից մեկը «Sunday Tramps»-ն էր, որը հիմնադրվել է Լեսլի Ուայթի կողմից 1879 թվականին։ Առաջին ազգային խմբավորումը՝ Rambling Clubs-ի դաշնությունը, ձևավորվել է Լոնդոնում 1905 թվականին և մեծապես հովանավորվել է հասակակիցների կողմից[27]։

«Mouns to Mountains» մուտքի մասին օրինագծերը, որոնք օրենսդրում էին հանրության «թափառելու իրավունքը» մասնավոր հողատարածքներում, պարբերաբար ներկայացվում էին Խորհրդարան 1884-ից 1932 թվականներին՝ բայց անհաջող։ Ի վերջո, 1932 թվականին «Rambler's Right Movement»-ը զանգվածային ոտնձգություն կազմակերպեց Դերբիշիրում գտնվող «Kinder Scout»-ի վրա։ Չնայած ոստիկանության կողմից կատարված խախտումը կանխելու փորձերին, այն հաջողությամբ ձեռք բերվեց զանգվածային հրապարակումների շնորհիվ։ Այնուամենայնիվ, «Mountain Access Bill»-ին, որն ընդունվել է 1939 թվականին, դեմ են արտահայտվել զբոսնողների բազմաթիվ կազմակերպություններ, այդ թվում՝ «The Ramblers»-ին, ովքեր կարծում էին, որ այն բավարար չափով չի պաշտպանում իրենց իրավունքները, և ի վերջո այն չեղարկվեց[28]։

Բարելավելու ջանքերը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հանգեցրին 1949 թվականի Ազգային պարկերի և Գյուղի մուտքի մասին ակտի, իսկ 1951 թվականին Մեծ Բրիտանիայում առաջին ազգային պարկի՝ Պիկ շրջանի ազգային պարկի ստեղծմանը[29]։ Այս և նմանատիպ ազգային պարկերի ստեղծումը նպաստեց բացօթյա բոլոր էնտուզիաստների մուտքի բարելավմանը[30]։ 2000 թ. «Գյուղական տարածքի և ճանապարհի իրավունքի մասին» օրենքը զգալիորեն ընդլայնեց Անգլիայում և Ուելսում թափառելու իրավունքը[31][32]։

Միացյալ Նահանգներ

 
Թորոն քայլեց 34 մղոն (55 կմ) մինչև Վաչուսեթ լեռը, որը ներկայացված է այստեղ:

Միացյալ Նահանգներում արշավի նկատմամբ հետաքրքրության վաղ օրինակ է Աբել Քրոուֆորդը և նրա որդու՝ Իթանի արահետը դեպի Վաշինգտոն լեռան գագաթը, Նյու Հեմփշիր 1819 թվականի[33] ն։ 8,5 մղոն երկարությամբ այս արահետը Միացյալ Նահանգների ամենահին շարունակաբար օգտագործվող արշավային արահետն է։ Բրիտանական և եվրոպական ռոմանտիզմի ազդեցությունը հասել է Հյուսիսային Ամերիկա տրանսցենդենտալիստական ​​շարժման միջոցով, և Ռալֆ Վալդո Էմերսոնն(1803–82), ու Հենրի Դեյվիդ Թորոն (1817–62) կարևոր ազդեցություն են ունեցել Հյուսիսային Ամերիկայի արտաքին շարժման վրա։ Բնության և քայլելու մասին Թորոյի ստեղծագործությունները ներառում են հետմահու հրատարակված «Քայլելը» (1862 թ.)»[34]: Նրա ավելի վաղ շարադրությունը «Զբոսանք դեպի Վաչուսեթ» (1842) նկարագրում է քառօրյա քայլարշավը, որը Թորոն ուղեկցի հետ Կոնկորդից (Մասաչուսեթս) գնաց դեպի Ուաչուսեթ լեռան գագաթը, Փրինսթոն, Մասաչուսեթս և հետ։ «Appalachian Mountain Club»-ը հիմնադրվել է 1876 թվականին, համարվում է Ամերիկայի ամենահին արշավային ակումբը։ Այն հիմնադրվել է ԱՄՆ-ի հյուսիս-արևելքում գտնվող արահետներն ու լեռները պաշտպանելու համար։ Մինչ հիմնադրվելը Ամերիկայում արդեն ստեղծվել էին չորս այլ արշավային ակումբներ։ Սա ներառում էր շատ կարճատև (առաջին) «Rocky Mountain Club»-ը 1875-ին, «White Mountain Club of Portland» 1873-ին, «Alpine Club of Williamstown»-ին 1863-ին և «Exploring Circle»-ը, որը ստեղծվել էր չորս տղամարդկանց կողմից, Մասաչուսեթս 1850-ին։ Թեև արշավային ակումբ չէ նույն իմաստով, ինչ այն ակումբները, որոնք հետագայում ի հայտ էին գալիս, Ազգային պարկի ծառայությունը ճանաչում է «Exploring Circle»-ը որպես «Նոր Անգլիայի առաջին արշավային ակումբ»[35]։ Այս չորս ակումբներն էլ լուծարվում էին իրենց հիմնադրումից մի քանի տարվա ընթացքում[20]։

Չնայած այնպիսի ակումբների, ինչպիսին է «Appalachian Mountain Club»-ը, քսաներորդ դարասկզբի արշավը դեռևս հիմնականում եղել է Նոր Անգլիայում, Սան Ֆրանցիսկոյում և Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիս-արևմուտքում։ Ի վերջո, նման ակումբներ ստեղծվեցին Միջին Արևմուտքում և հետևելով Ապալաչյան շրջանին։ Հետաքրքրության աճին զուգահեռ արշավային մշակույթը տարածվեց ողջ ազգով մեկ[1]։

Շոտլանդական ծագումով ամերիկացի բնագետ Ջոն Մյուիրը (1838-1914), Միացյալ Նահանգներում անապատի պահպանման ևս մեկ կարևոր վաղ ջատագով էր։ Նա դիմել է ԱՄՆ Կոնգրեսին Ազգային պարկի օրինագծի համար, որն ընդունվել է 1890 թվականին, ստեղծելով Յոսեմիտ և Սեքվոյա ազգային պարկեր։ «Սիերա» ակումբը, որը նա հիմնել է, այժմ ԱՄՆ-ի ամենակարևոր բնապահպանական կազմակերպություններից մեկն է։ Նրա գրվածքներում արտահայտված հոգևո արժեքը և բնության հանդեպ խանդավառությունը ոգեշնչեցին ուրիշներին, ներառյալ նախագահներին և կոնգրեսականներին, քայլեր ձեռնարկելու՝ օգնելու պահպանել չզարգացած գյուղերի մեծ տարածքները[36]։ Նրան այսօր անվանում են «Ազգային պարկերի հայր»[37]։ 1916 թվականին ստեղծվեց Ազգային պարկերի ծառայությունը ազգային պարկերի և հուշարձանների պաշտպանության համար[38][39][40]։

1921 թվականին անտառապահ Բենթոն Մաքքեյը հղացավ այն գաղափարը, թե որն է լինելու Ամերիկայի առաջին ազգային տեսարժան արահետը՝ Ապալաչյան արահետը։ Այն ավարտվել է 1937 թվականի օգոստոսին՝ Մայնից մինչև Վրաստան։ «Pacific Crest Trail»-ը («PCT») առաջին անգամ ուսումնասիրվել է 1930-ականներին ԵՄՔԱ արշավային խմբերի կողմից և ի վերջո գրանցվել է որպես ամբողջական սահման դեպի Մեքսիկայից Կանադա[41]։

Ուխտագնացություններ

Ուխտագնացության երթուղիներն այժմ որոշ զբոսնողների կողմից դիտվում են որպես միջքաղաքային երթուղիներ, և Բրիտանական ազգային արահետով Հյուսիսային Դաունս Ուեյը սերտորեն հետևում է դեպի Քենթերբերի Ուխտավորների ճանապարհին[42]։

 
Սանտյագո դե Կոմպոստելայի տաճար

Հինավուրց ուխտագնացությունը՝ «Camino de Santiago»-ն կամ Սուրբ Ջեյմսի ճանապարհը, վերջերս դարձել է մի շարք հեռավոր արշավային ուղիների աղբյուր։ Սա ուխտավորների ճանապարհներհ է, որը տանում է դեպի Իսպանիայի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող Գալիսիայի Սանտյագո դե Կոմպոստելա տաճարում գտնվող Սուրբ Հակոբոս Մեծ առաքյալի սրբավայրը։ Շատերը հետևում են դրա ուղիներին՝ որպես հոգևոր ճանապարհի կամ մեկուսացման ձև իրենց հոգևոր աճի համար։

Ֆրանսիական ճանապարհը երթուղիներից ամենահայտնին է և ձգվում է Պիրենեյների ֆրանսիական կողմում գտնվող Սեն-Ժան-Պիեդ-դե-Պորտից մինչև Ռոնսվալես իսպանական կողմ, այնուհետև ևս 780 կիլոմետր (480 մ) մինչև Սանտյագո դե Կոմպոստելա խոշոր քաղաքները՝ Պամպլոնա, Լոգրոնյո, Բուրգոս և Լեոն։ Camino francés-ով զբոսանքը տևում է առնվազն չորս շաբաթ, ինչը թույլ է տալիս ճանապարհին մեկ կամ երկու օր հանգստանալ։ Ոմանք Camino-ով ճանապարհորդում են հեծանիվով կամ ձիով։ Տուր, Վեզելե և Լե Պույ-ան-Վելայ քաղաքների ուղիները հանդիպում են Սեն-Ժան-Պիեդ-դե-Պորտում[43]։ Ֆրանսիական միջքաղաքային GR 65 արահետը (Grande Randonée), հին քրիստոնեական ուխտագնացության ճանապարհի կարևոր տարբերակ է։

Աբրահամի արահետը մշակութային երթուղի է, որը ենթադրվում է, որ եղել է իսլամական, քրիստոնյա և հրեա պատրիարք Աբրահամի հնագույն ճանապարհորդությունը Հին Մերձավոր Արևելքով[44]։ Ճանապարհը ստեղծվել է 2007 թվականին՝ որպես ուխտագնացության ճանապարհ Թուրքիայի Ուրֆայի, հավանաբար նրա ծննդավայրի և Նեգևի անապատի վերջին հանգրվանի միջև։

Ուղղություններ խմբագրել

 
Կիլիմանջարո լեռ, Տանզանիա
 
Ջերաշում Թալալ թագավորի ամբարտակը գտնվում է Հորդանանի արահետի երկայնքով
 
Երիտասարդական քայլարշավ Իսրայելում

Ազգային պարկերը հաճախ կարևոր արշավային ուղղություններ են, ինչպիսիք են Անգլիայի և Ուելսի Կանադայի, Նոր Զելանդիայի, Հարավային Աֆրիկայի և այլն։

Հաճախ, մեր օրերում միջքաղաքային արշավներ (քայլարշավներ) իրականացվում են միջքաղաքային ուղիներով, ներառյալ Ազգային արահետները Անգլիայում և Ուելսում, Կունգսլեդենը (Շվեդիա) և Միացյալ Նահանգների ազգային արահետների համակարգը։ Grande Randonnée (Ֆրանսիա), Grote Routepaden կամ Lange-afstand-wandelpaden (Նիդեռլանդներ), Grande Rota (Պորտուգալիա), Gran Recorrido (Իսպանիա) միջքաղաքային արահետների ցանց է Եվրոպայում, հիմնականում Ֆրանսիայում, Բելգիայում, Նիդեռլանդներ և Իսպանիա։ Հեռավոր արահետների եվրոպական այլ երկրներում, ինչպես նաև Կանադայում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում, Նեպալում և ավելի փոքր չափով ասիական այլ երկրներում, ինչպիսիք են Թուրքիան, Իսրայելը և Հորդանանը, կան լայնածավալ ցանցեր։ Ավստրիայի, Սլովենիայի, Շվեյցարիայի, Գերմանիայի, Ֆրանսիայի և Իտալիայի Ալպերում շրջագայությունները կարող են իրականացվել «տնակից խրճիթից»՝ օգտագործելով լեռնային խրճիթների ընդարձակ համակարգ։

20-րդ դարի վերջին տեղի է ունեցել պաշտոնական և ոչ պաշտոնական միջքաղաքային երթուղիների տարածում, ինչը նշանակում է, որ այժմ արշավականներն ավելի հավանական է, որ օգտագործում են միջքաղաքային ճանապարհ (Բրիտանիա), արահետ (ԱՄՆ), The Grande Randonée (Ֆրանսիա) և այլն, քան զբոսանքի գնալը։ Հեռավոր ճանապարհների վաղ օրինակները ներառում են Ապալաչյան արահետը ԱՄՆ-ում և Փենինյան ճանապարհը Բրիտանիայում։

Կազմակերպված արշավային ակումբները ի հայտ են եկել Եվրոպայում պաշտոնական արշավային արահետների հետ մոտավորապես միաժամանակ։ Այս ակումբները ստեղծեցին և պահպանեցին իրենց սեփական ուղիները 19-րդ և 20-րդ դարերի ընթացքում՝ առաջնահերթություն տալով ընդլայնված արշավային երթուղիների զարգացմանը։ 1938 թվականին Հունգարիայի անապատում ստեղծվեց Եվրոպայում առաջին հեռահար արշավային արահետը՝ Հունգարիայի ազգային կապույտ արահետը, որը ձգվում է մոտավորապես 62 մղոն (100 կմ)։

Ասիա խմբագրել

 
Արշավականը Goecha La Trek-ում, Սիկկիմի Արևմտյան Սիկկիմ թաղամասում:

Մերձավոր Արևելքում Հորդանանի արահետը 650 կմ (400 մղոն) երկարությամբ արշավային արահետ է Հորդանանում, որը հիմնադրվել է 2015 թվականին Jordan Trail ասոցիացիայի կողմից։ Իսկ Իսրայելը նկարագրվել է որպես «արշավորդների դրախտ»՝ ավելի քան 9656 կմ (6000 մղոն) արահետներով[45]։

Լիկիայի ճանապարհը գծանշված միջքաղաքային արահետ է հարավ-արևմտյան Թուրքիայում՝ հին Լիկիայի ափերի մի մասի շուրջ[46]։ Այն ունի ավելի քան 500 կմ (310 միլի) երկարություն և ձգվում է Հիսարոնյուից (Օվաջըք), Ֆեթհիյեի մոտ, մինչև Կոնյաալթիի Գեյքբայրի, Անթալիայից մոտ 20 կմ (12 մղոն)։ Այն մտահղացել է Թուրքիայում բնակվող բրիտանուհի Քեյթ Քլոուն։ Այն իր անունը ստացել է հնագույն քաղաքակրթությունից, որը ժամանակին իշխում էր այդ տարածքում[47]։

Մեծ Հիմալայի արահետը Հիմալայների վրայով անցնող երթուղի է։ Արահետի սկզբնական հայեցակարգը Նեպալի արևելյան ծայրից մինչև արևմտյան ծայր երկար հեռավորության վրա քայլարշավ ստեղծելն էր, որը ներառում է ընդհանուր առմամբ մոտ 1,700 կիլոմետր (1,100 մ) ճանապարհ։ Առաջարկվող արահետը կմիացնի Նեպալի լեռնային շրջանի մի շարք ավելի քիչ ուսումնասիրված զբոսաշրջային ուղղություններ[48]։

Լատինական Ամերիկա խմբագրել

Լատինական Ամերիկայում Պերուն և Չիլին կարևոր արշավային ուղղություններ են։ Պերուում գտնվող ինկերի արահետը դեպի Մաչու Պիկչու շատ տարածված է և անհրաժեշտ է թույլտվություն։ Չիլիի ամենաերկար արշավային արահետը ոչ պաշտոնական 3000 կմ (1850 մղոն) Մեծ Պատագոնիայի արահետն է, որը ստեղծվել է ոչ կառավարական նախաձեռնության կողմից[49]։

Աֆրիկա խմբագրել

Աֆրիկայում արշավի հիմնական ուղղությունը[50] Կիլիմանջարո լեռն է՝ Տանզանիայի քնած հրաբուխը, որը Աֆրիկայի ամենաբարձր լեռն է և աշխարհի ամենաբարձր առանձին լեռը՝ ծովի մակարդակից 5895 մետր (19341 ոտնաչափ) և մոտ 4900 մետր (16100 ոտնաչափ) իր սարահարթի հիմքից վեր[51]։

Իրեր խմբագրել

Արշավի համար անհրաժեշտ իրերը կախված են մի շարք գործոններից, ներառյալ տեղական կլիմայական պայմանները։ Ցերեկային զբոսաշրջիկները հաճախ վերցնում են ջուր, սնունդ, քարտեզ, գլխարկ և անձրևից պաշտպանված հանդերձանք[6]։ Արշավականները ավանդաբար հագնում են ամուր արշավային կոշիկներ[6]՝ կոշտ տեղանքում կայունության համար։ Վերջին տասնամյակների ընթացքում դա ավելի քիչ տարածված է դարձել, քանի որ որոշ միջքաղաքային արշավականներ անցել են արահետով վազելու սպորտային կոշիկների[52]։ Կոշիկները դեռ սովորաբար օգտագործվում են լեռնային տեղանքում։ «Mountaineers» ակումբը խորհուրդ է տալիս արշավի համար նախատեսված «Ten Essentials» իրերի ցանկը՝ ներառյալ կողմնացույց, արևապաշտպան ակնոց, արևապաշտպան քսուք, լապտեր, առաջին օգնության հավաքածու, հրշեջ սարք և դանակ[53]։ Մյուս խմբերը խորհուրդ են տալիս այնպիսի իրեր, ինչպիսիք են գլխարկը, ձեռնոցները, միջատներին քշող միջոցները և վերմակ[54]։ Գլոբալ տեղորոշման նավիգացիոն սարքը կարող է նաև օգտակար լինել, իսկ երթուղու քարտերը կարող են օգտագործվել որպես ուղեցույց։ Խորհուրդ է տրվում նաև արշավային ձողեր, հատկապես ծանր ուսապարկ կրելիս[55]։ Ձմեռային արշավը պահանջում է ավելի բարձր մակարդակի հմտություն և, ընդհանուր առմամբ, ավելի մասնագիտացված հանդերձանք, քան մյուս եղանակներին (տես ստորև ձմեռային արշավը)։

Քայլարշավ երեխաների հետ խմբագրել

Ուլտրաթեթև ուսապարկերի կողմնակիցները պնդում են, որ բազմօրյա արշավների համար անհրաժեշտ իրերի երկար ցուցակները մեծացնում են փաթեթի քաշը, հետևաբար հոգնածությունը և վնասվածքների հավանականությունը[56]։ Ալիշա Մակդարիսը, որը գրում է «Popular Science»-ում, ենթադրում է, որ թեև երեխաների հետ քայլարշավը առանձնահատուկ դժվարություններ է առաջացնում, այն կարող է լինել պարգևատրող փորձ նրանց համար, հատկապես, եթե երթուղին ընտրվի՝ հաշվի առնելով նրանց հետաքրքրությունները[57]։

Փոքր երեխաները հակված են ավելի արագ հոգնելու, քան մեծահասակները, ավելի հաճախ պահանջում են հեղուկներ և էներգիայով հարուստ սնունդ, ինչպես նաև ավելի զգայուն են եղանակի և տեղանքի տատանումների նկատմամբ։ Քայլարշավի երթուղիները կարող են ընտրվել՝ հաշվի առնելով այս գործոնները, և անհրաժեշտ է ունենալ համապատասխան հագուստ, իրեր և արևապաշտպան միջոցներ[58][59]։

Շրջակա միջավայրի ազդեցություն խմբագրել

 
ԱՄՆ Նյու Յորք նահանգի Մոհոնկ լճի շրջակայքում գտնվող բազմաթիվ արշավային արահետների մասերը ներառում են աստիճաններ, որոնք կարող են կանխել էրոզիան:

Բնական միջավայրերը հաճախ փխրուն են և կարող են պատահաբար վնասվել, հատկապես, երբ կան մեծ թվով արշավականներ։ Օրինակ՝ տարիներ շարունակ փայտ հավաքելը կարող է ալպիական տարածքը զրկել արժեքավոր սննդանյութերից և կարող է հանգեցնել անտառահատումների[60], իսկ որոշ տեսակներ, ինչպիսիք են մարթենսները կամ մեծ եղջյուր ունեցող ոչխարները, շատ զգայուն են մարդկանց նկատմամբ, հատկապես զուգավորման շրջանում։ Ընդհանրապես, պահպանվող տարածքները, ինչպիսիք են զբոսայգիները, ունեն շրջակա միջավայրի պաշտպանության կանոնակարգեր, որպեսզի նվազագույնի հասցվի նման ազդեցությունը[60]։ Նման կանոնակարգերը ներառում են փայտի հրդեհների արգելումը, ճամբարի սահմանափակումը հաստատված ճամբարներում, ֆեկալային նյութերի հեռացումը կամ փաթեթավորումը և արշավականների թվաքանակի քվոտա սահմանելը։ Շատ արշավականներ պաշտպանում են Leave No Trace-ի փիլիսոփայությունը՝ հետևելով սննդի թափոնների, սննդի փաթեթավորման և շրջակա միջավայրի վրա այլ ազդեցությունների հետ կապված խիստ պրակտիկայի[61]։ Մարդու կղանքը հաճախ արշավների շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության հիմնական աղբյուրն է[60] և կարող է աղտոտել և հիվանդացնել այլ արշավականների։ Խորհուրդ է տրվում 10-ից 25 սմ (4-10 դյույմ) խորությամբ փորված փոսերը՝ և ծածկել օգտագործելուց հետո ջրի աղբյուրներից և արահետներից առնվազն 60 մ (200 ոտնաչափ) հեռավորության վրա բակտերիաների աղտոտման վտանգը նվազեցնելու նպատակով։ .

Հրդեհը հատուկ վտանգի աղբյուր է, և մեկ արշավականը կարող է մեծ ազդեցություն ունենալ էկոհամակարգի վրա։ Օրինակ՝ 2005 թվականին մի չեխի ուսապարկ պատահաբար հրդեհի է բռնկվել, որն այրել է Չիլիի Տորես դել Պայն ազգային պարկի 5%-ը[62]։

Վարվելակարգ խմբագրել

Քանի որ արշավականները կարող են կոնֆլիկտի մեջ մտնել հողօգտագործողների հետ կամ կարող են վնասել բնական միջավայրին, մշակվել է արշավային վարվելակարգ։

  • Երբ արշավականների երկու խումբ հանդիպում են զառիթափ արահետի վրա, որոշ տարածքներում ձևավորվել է սովորույթ, ըստ որի՝ վերևում շարժվող խումբն ունի երթևեկության իրավունք[63]։
  • Տարբեր կազմակերպություններ խորհուրդ են տալիս, որ արշավականները հիմնականում խուսափեն բարձր ձայներ հնչեցնելուց, ինչպիսիք են բղավելը կամ բարձր խոսակցությունը, երաժշտություն նվագելը կամ բջջային հեռախոս օգտագործելը։ Այնուամենայնիվ, արջի երկրում արշավականներն օգտագործում են դիտավորյալ աղմուկը որպես անվտանգության միջոց՝ արջերից խուսափելու համար։
  • Leave No Trace շարժումը առաջարկում է մի շարք ուղեցույցներ արշավների համար. «Ոչինչ չթողնեք, բացի ոտնահետքերից։ Բացի լուսանկարներից ոչինչ չվերցնեք։ Ժամանակից բացի ոչինչ չսպանեք։ Ոչինչ չպահեք բացի հիշողություններից»[64]։
  • Արշավներին խորհուրդ է տրվում չկերակրել վայրի կենդանիներին, քանի որ նրանք վտանգ կդառնան այլ արշավականների համար, եթե նրանք սովորեն մարդկանց սննդին, և հնարավոր է, որ ստիպված լինեն սպանել կամ տեղափոխել իրենց բնակավայրը[65]։

Վտանգներ խմբագրել

Քայլարշավը կարող է վտանգավոր լինել տեղանքի, վատ եղանակի, կորչելու կամ նախկինում գոյություն ունեցող բժշկական պայմանների պատճառով։ Վտանգավոր[66] հանգամանքները, որոնք կարող են բախվել զբոսաշրջիկներին, ներառում են հատուկ պատահարներ կամ ֆիզիկական հիվանդություններ։ Հատկապես վտանգավոր է բարձր լեռներում, գետերի և սառցադաշտերի հատման, ինչպես նաև ձյուն և սառույցի ժամանակ։ Երբեմն արշավը կարող է ներառել վազվզել, ինչպես նաև պարանների, սառցե կացինների և դազգահների օգտագործում և դրանք ճիշտ օգտագործելու հմտություն։

Ֆիզիկական հիվանդությունների հետ կապված հնարավոր վտանգները կարող են ներառել ջրազրկումը, ցրտահարությունը, հիպոթերմիան, արևայրուքը, արևահարությունը կամ փորլուծությունը[67], ինչպես նաև այնպիսի վնասվածքներ, ինչպիսիք են կոճերի ցրվածությունը կամ ոսկորների կոտրվածքը[68]։ Հիպոթերմիան վտանգ է բոլոր արշավականների և հատկապես անփորձ արշավականների համար։ Վտանգավոր լինելու համար եղանակը պետք չէ շատ ցուրտ լինել, քանի որ սովորական անձրևը կամ մառախուղը ուժեղ սառեցնող ազդեցություն ունի։ Բարձր լեռներում հետագա վտանգը բարձրության հիվանդությունն է։ Սա սովորաբար տեղի է ունենում միայն 2500 մետրից բարձր (8000 ոտնաչափ), թեև ոմանք ազդում են ավելի ցածր բարձրությունների վրա[69][70]։ Ռիսկի գործոնները ներառում են բարձրության հիվանդության նախորդ դրվագը, ակտիվության բարձր աստիճանը և բարձրության արագ աճը[69]։

Այլ սպառնալիքները ներառում են կենդանիների հարձակումները (օրինակ՝ արջերը, օձերը և միջատները կամ տիզերը, որոնք կրում են հիվանդություններ, ինչպիսիք են Լայմը ) կամ շփումը վնասակար բույսերի հետ, որոնք կարող են ցան առաջացնել (օրինակ՝ թունավոր բաղեղ, թունավոր կաղնու, թունավոր սումակ կամ խայթող եղինջ)։ Կայծակը նույնպես սպառնալիք է, հատկապես բարձրադիր վայրերում։

Բարձր լեռներում և շատ երկրներում ձմռանը զբոսնողները կարող են հանդիպել վտանգավոր ձյան և սառույցի, ինչպես նաև ձնահոսքի հավանականության[71]։ Սառցադաշտերը շատ վտանգավոր են[72]։ Արագ հոսող ջուրը ևս մեկ վտանգ է ներկայացնում, և անվտանգ հատումը կարող է պահանջել հատուկ տեխնիկա[73]։

Տարբեր երկրներում սահմանները կարող են վատ գծանշված լինել։ 2009 թվականին Իրանը բանտարկեց երեք ամերիկացիների՝ Իրան-Իրաք սահմանով արշավելու համար[74]։ Անօրինական է Կանադայից ԱՄՆ անցնելը Pacific Crest Trail-ով։ Հարավից հյուսիս գնալը ավելի պարզ է, և կարելի է անցնել, եթե առաջադեմ պայմանավորվածություններ ձեռք բերվեն Կանադայի սահմանային ծառայությունների հետ։ Շենգենյան տարածքում, որն ընդգրկում է ԵՄ-ի մեծ մասը, և ասոցիացված երկրները, ինչպիսիք են Շվեյցարիան և Նորվեգիան, ճանապարհով անցնելու խոչընդոտներ չկան, և սահմանները միշտ չէ, որ ակնհայտ են[75]։

Ձմեռային արշավ խմբագրել

 
Դահուկորդներ Բրայս կանյոնում, Յուտա, ԱՄՆ
 
Դահուկային սպորտը (ներառյալ դահուկային զբոսաշրջությունը) թույլ է տալիս ձմռանը մուտք գործել արշավային արահետներ

Ձմռանը արշավը առաջարկում է լրացուցիչ հնարավորություններ, մարտահրավերներ և վտանգներ։ Կրեմպոններ կարող են անհրաժեշտ լինել սառցե պայմաններում, իսկ սառցե կացինը խորհուրդ է տրվում զառիթափ, ձյունածածկ ճանապարհներին։ Ձմեռային կոշիկները և արշավային ձողերը կամ դահուկները օգնում են խոր ձյան տակ արշավողների համար[76]։ Դահուկների և արշավների միջև սերտ հարաբերությունների օրինակ է հայտնաբերվել Նորվեգիայում, որտեղ Նորվեգական Trekking ասոցիացիան պահպանում է ավելի քան 400 խրճիթներ, որոնք ձգվում են հազարավոր կիլոմետրանոց արահետներով, որոնք արշավականները կարող են օգտագործել ամռանը, իսկ դահուկորդները ձմռանը[77]։ Ձնառատ պայմաններում ավելի երկար երթուղիների համար արշավականները կարող են դիմել լեռնադահուկային շրջագայության՝ օգտագործելով մասնագիտացված դահուկներ և երկարաճիտ կոշիկներ՝ վերևի ճանապարհորդության համար[78]։ Ձմռանը այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են ցերեկային լույսի կրճատումը, փոփոխական եղանակային պայմանները և ձնահյուսի վտանգը, կարող են բարձրացնել արշավների վտանգի մակարդակը[79][80]։

Տեսակներ խմբագրել

  • Ուսապարկով քայլարշավ, իսկ ձմռանը Ski touring Շրջագայություն դահուկներով
  • Քայլարշավ, որտեղ շունը իր է տանում
  • Արագ քայլարշավ թեթև հանդերձանքով
  • Քայլարշավ սառցադաշտի վրա, որը կապված է լեռնագնացության հետ
  • Քայլարշավ, որտեղ լամաներն ուղեկցում են մարդկանց
  • Ֆիթնես քայլք արշավային ձողերով
  • Սպորտ, որը համատեղում է արշավը և լողը
  • Կրելով անհրաժեշտ նվազագույն քանակությամբ հանդերձանք
  • Արշավ, որը ուսումնասիրում է ջրվեժները։

Նմանատիպ զբաղմունքներ խմբագրել

  • Քայլարշավ դահուկների օգնությամբ
  • Լեռնային կոշտ գետնի վրայով, հաճախ արահետից դուրս վազելու սպորտաձևը
  • Բացօթյա գանձ որոնող խաղ
  • Սպորտ, որը ներառում է նավարկություն քարտեզով և կողմնացույցով
  • Նշելով մագլցած լեռնագագաթների ցանկը
  • Հոգևոր նշանակություն ունեցող ճանապարհորդություն
  • Արշավի և մագլցման, երբեմն էլ գետի երկայնքով լողալու համադրություն
  • Միջքաղաքային նավարկության սպորտաձև
  • Ձմեռային կոշիկներով խորը ձյան վրայով քայլելը
  • Միջքաղաքային արշավային արահետ շարունակաբար մեկ ուղղությամբ
  • Օգտագործելով նշաններ՝ արշավային երթուղի նշելու համար (Եվրոպայում հայտնի է որպես ճանապարհային գծանշում)
  • Արահետով վազելը։

Ծանոթագրություններ խմբագրել

  1. ↑ 1,0 1,1 Amato, Joseph A. (2004). On Foot: A History of Walking. NYU Press. էջեր 101–24. ISBN 978-0-8147-0502-5. JSTOR j.ctt9qg056. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
  2. ↑ «Sydney Bush Walkers Club's history». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 21-ին.
  3. ↑ Orsman, HW (1999). The Dictionary of New Zealand English. Auckland: Oxford University Press. ISBN 0-19-558347-7.
  4. ↑ McKinney, John (2009 թ․ մարտի 22). «For Good Health: Take a Hike!». Miller-McCune. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 29-ին.
  5. ↑ «A Step in the Right Direction: The health benefits of hiking and trails» (PDF). American Hiking Society. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 1-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Keller, Kristin T. (2007). Hiking. Capstone Press. ISBN 978-0-7368-0916-0.
  7. ↑ «Bushwalking Australia home». Bushwalking Australia. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 18-ին.
  8. ↑ Orsman, HW (1999). The Dictionary of New Zealand English. Auckland: Oxford University Press. ISBN 9780195583472.
  9. ↑ Mueser, Roland (1997). Long-Distance Hiking: Lessons from the Appalachian Trail. McGraw-Hill. ISBN 0-07-044458-7.
  10. ↑ Nicolson, Marjorie Hope. Mountain Gloom and Mountain Hlory; The Development of the Aesthetics of the Infinite. W.W. Norton & Co., Inc. [1963, c1959]. էջ 49. OCLC 1031245016.
  11. ↑ Cassirer, Ernst (1943 թ․ հունվար). «Some Remarks on the Question of the Originality of the Renaissance». Journal of the History of Ideas. University of Pennsylvania Press. 4 (1): 49–74. doi:10.2307/2707236. JSTOR 2707236.
  12. ↑ Halsall, Paul (1998 թ․ օգոստոս). «Petrarch: The Ascent of Mount Ventoux». fordham.edu. Fordham University. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 5-ին.
  13. ↑ «Civilization, Part IV §3, beginning». Արխիվացված է օրիգինալից February 3, 2007-ին.
  14. ↑ Cassirer, Ernst; Kristeller, Paul Oskar; Randall, John Herman (1956). The Renaissance Philosophy of Man. University of Chicago Press. էջ 28. doi:10.7208/chicago/9780226149790.001.0001. ISBN 978-0-226-09604-9.
  15. ↑ Bishop, p.102,104
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Thorndike, Lynn (1943 թ․ հունվար). «Renaissance or Prenaissance». Journal of the History of Ideas. 4 (1). JSTOR 2707236. JSTOR link to a collection of several letters in the same issue.
  17. ↑ Moody, Ernest A. «Jean Buridan» (PDF). Dictionary of Scientific Biography. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  18. ↑ Kimmelman, Michael (1999 թ․ հունիսի 6). «NOT Because it's There». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  19. ↑ Burckhardt, Jacob (1904) [1860]. The Civilisation of the Period of the Renaissance in Italy. Translated by Middlemore, SGC. Swan Sonnenschein. էջեր 301–302.
  20. ↑ 20,0 20,1 Doran, Jeffrey J. (2023). Ramble On: How Hiking Became One of the Most Popular Outdoor Activities in the World. Amazon Digital Services LLC – Kdp. ISBN 979-8373963923.
  21. ↑ Solnit, Rebecca (2000). Wanderlust: A History of Walking. New York: Penguin Books. ISBN 0670882097.
  22. ↑ Chisholm, 1911, էջ 855
  23. ↑ Krüger, Arnd (2010). Menzel, Anne; Endress, Martin; Hedorfer, Petra; Antz, Christian (eds.). Wandertourismus: Kundengruppen, Destinationsmarketing, Gesundheitsaspekte. München. ISBN 978-3-486-70469-3. OCLC 889248430.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  24. ↑ West, Thomas (1780). A Guide to the Lakes. HardPress. էջ 2. ISBN 9780371947258.
  25. ↑ «Development of tourism in the Lake District National Park». Lake District UK. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  26. ↑ «Understanding the National Park — Viewing Stations». Lake District National Park Authority. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ հունվարի 4-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  27. ↑ Stephenson, Tom (1989). Forbidden Land: The Struggle for Access to Mountain and Moorland. Manchester University Press. էջ 78. ISBN 9780719028915. Վերցված է 2013 թ․ փետրվարի 7-ին.
  28. ↑ Stephenson, T.; Holt, A.; Harding, M. (1989). «The 1939 Access to Mountains Act». Forbidden Land: The Struggle for Access to Mountain and Moorland. Manchester University Press. էջ 165. ISBN 978-0-7190-2966-0.
  29. ↑ «Quarrying and mineral extraction in the Peak District National Park» (PDF). Peak District National Park Authority. 2011. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 17-ին.
  30. ↑ «Kinder Trespass. A history of rambling». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ դեկտեմբերի 17-ին.
  31. ↑ «Open access land: management, rights and responsibilities». GOV.UK (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 9-ին.
  32. ↑ «Countryside and Rights of Way Act 2000». legislation.gov.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 9-ին.
  33. ↑ Condensed Facts About Mount Washington. Atkinson News Co. 1912.
  34. ↑ Thoreau, Henry David. «Walking». The Atlantic. No. June 1862. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 24-ին.
  35. ↑ «Lynn Woods Historic District». NPS. 2020 թ․ հուլիսի 7. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 28-ին.
  36. ↑ «The Life and Contributions of John Muir». Sierra Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2009 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  37. ↑ Miller, Barbara Kiely (2008). John Muir. Gareth Stevens. էջ 10. ISBN 978-0836883183.
  38. ↑ «Quick History of the National Park Service (U.S. National Park Service)». www.nps.gov (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 9-ին.
  39. ↑ «National Park Service». HISTORY (անգլերեն). 2018 թ․ օգոստոսի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 9-ին.
  40. ↑ «Congress Creates the National Park Service». National Archives (անգլերեն). 2016 թ․ օգոստոսի 25. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 9-ին.
  41. ↑ «The Top 10 Hiking Trails in the US». e2e.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2014 թ․ փետրվարի 12-ին.
  42. ↑ «North Downs Way National Trail | Paths by name | Ramblers, Britain's Walking Charity». 2012 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  43. ↑ Starkie, Walter (1965) [1957]. The Roads to Santiago: Pilgrims of St. James. University of California Press.
  44. ↑ «Abraham Path | a cultural route connecting the storied places associated with Abraham's ancient journey». abrahampath.org (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 17-ին. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 16-ին.
  45. ↑ «Hiking in Israel – a trekkers paradise». 2012 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 25-ին.
  46. ↑ «Lycian Way». Culture Routes Society. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 18-ին.
  47. ↑ Whitman Piper, Ernest (2017 թ․ հուլիսի 8). «Lycian Way: Hike through the best trekking route in Turkey». Daily Sabah. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 17-ին.
  48. ↑ «Great Himalaya Trails :: Trekking, hiking and walking in Nepal». Great Himalaya Trails. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  49. ↑ Dudeck, Jan. «Greater Patagonian Trail». Wikiexplora. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 1-ին.
  50. ↑ Trimble, Morgan (2016 թ․ նոյեմբերի 15). «How to climb Kilimanjaro without the crowds». The Guardian (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  51. ↑ Sharaf, Yasir (2016 թ․ մարտի 24). «Mount Kilimanjaro Volcanic Cones: Shira, Kibo And Mawenzi Peaks». XPATS International. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  52. ↑ O'Grady, Kyle (2015 թ․ դեկտեմբերի 4). «The Footwear Debate: Are Trail Runners Superior to Boots?». The Trek. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 28-ին.
  53. ↑ Mountaineering: The Freedom of the Hills (6th ed.). The Mountaineers. 1997. էջեր 35–40. ISBN 0-89886-427-5.
  54. ↑ «Ten Essential Groups Article». Texas Sierra Club. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 19-ին.
  55. ↑ «Trekking Poles». American Hiking Association. 2013 թ․ ապրիլի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  56. ↑ Ray, Tyler (2013 թ․ ապրիլի 10). «Hiking with Kids». American Hiking Society (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  57. ↑ McDarris, Alisha (2020 թ․ մայիսի 19). «What you need to know when hiking with kids». Popular Science. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  58. ↑ «Wandern mit Kindern». www.alpenverein.at (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
  59. ↑ Bloch, Romana (2017 թ․ սեպտեմբեր). «Bergtouren mit Kindern: Das muss man beachten!» [Mountain tours with children: You have to pay attention to this!]. Alpin (գերմաներեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 Cole, David. «Impacts of Hiking and Camping on Soils and Vegetation: A Review» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2010 թ․ հուլիսի 6-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  61. ↑ «About Our Mission». Leave No Trace Center for Outdoor Ethics. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  62. ↑ «Chile and Czech Republic work to restore Torres del Paine Park». MercoPress. 2009 թ․ սեպտեմբերի 30. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 17-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 17-ին.
  63. ↑ Devaughn, Melissa (1997 թ․ ապրիլ). «Trail Etiquette». Backpacker Magazine. Active Interest Media, Inc. էջ 40. ISSN 0277-867X. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 22-ին.
  64. ↑ «Leave No Trace Seven Principles (U.S. National Park Service)». www.nps.gov (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 18-ին.
  65. ↑ «Do Not Feed Wildlife». Upper Thames River Conservation Authority (կանադական անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  66. ↑ «Is Hiking Dangerous?». Trekkearth. 2020 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ դեկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  67. ↑ Boulware, D.R.; և այլք: (2003). «Medical Risks of Wilderness Hiking». American Journal of Medicine. 114 (4): 288–93. doi:10.1016/S0002-9343(02)01494-8. PMID 12681456.
  68. ↑ Goldenberg, Marni; Martin, Bruce (2007). Hiking and Backpacking. Wilderness Education Association. էջ 104. ISBN 978-0-7360-6801-7.
  69. ↑ 69,0 69,1 «Altitude Diseases – Injuries; Poisoning». Merck Manuals Professional Edition. 2018 թ․ մայիս. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունիսի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  70. ↑ Simancas-Racines, D; Arevalo-Rodriguez, I; Osorio, D; Franco, JV; Xu, Y; Hidalgo, R (2018 թ․ հունիսի 30). «Interventions for treating acute high altitude illness». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 6 (12): CD009567. doi:10.1002/14651858.CD009567.pub2. PMC 6513207. PMID 29959871.
  71. ↑ «Avalanche danger». Pacific Crest Trails Association. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  72. ↑ «How to cross a glacier». Washington Trails Association. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 13-ին.
  73. ↑ «Stream crossing safety while hiking and backpacking». Pacific Crest Trail Association. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
  74. ↑ Gordon, Michael R.; Lehren, Andrew W. (2010 թ․ հոկտեմբերի 23). «Iran Seized U.S. Hikers in Iraq, U.S. Report Asserts». The New York Times. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ ապրիլի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ փետրվարի 24-ին.
  75. ↑ «Hiking the Via Alpina – Questions / Answers». www.via-alpina.org. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 31-ին.
  76. ↑ «Winter Hiking: What to Know Before You Go». Appalachian Trail Conservancy. 2019 թ․ հունվարի 21. Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ հունվարի 31-ին. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 2-ին.
  77. ↑ Volken, Martin; Schnell, Scott; Wheeler, Margaret (2007). Backcountry Skiing: Skills for Ski Touring and Ski Mountaineering. Mountaineers Books. էջ 12. ISBN 978-1-59485-038-7. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 12-ին.
  78. ↑ «Transport in, to and out of the backcountry – Snow Safety information». mountainacademy.salomon.com (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
  79. ↑ «Ten mistakes winter walkers make – and how to avoid them». www.thebmc.co.uk. British Mountaineering Council. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
  80. ↑ «Hill skills: avalanche awareness». www.thebmc.co.uk. British Mountaineering Council. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 21-ին.

Գրականություն խմբագրել

  This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Haller, Albrecht von». Encyclopædia Britannica (անգլերեն) (11th ed.). Cambridge University Press.

 Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քայլարշավ» հոդվածին։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քայլարշավ&oldid=9800217» էջից