Վիքիպեդիա

Մահաթիր Մոհամադ

07:49, 4 Հուլիսի 2024 տարբերակ, Լիան Երիցյան (Քննարկում | ներդրում)
(տարբ) ←Նախորդ տարբերակ | Ընթացիկ տարբերակ (տարբ) | Հաջորդ տարբերակ→ (տարբ)

Մահաթիր բին Մոհամադ (մալայերեն՝ Tun Dr. Mahathir bin Mohamad, հուլիսի 10, 1925(1925-07-10)[5][6], Alor Setar, Unfederated Malay States), Մալայզիայի պետական և քաղաքական գործիչ: 1981-2003 թվականներին երկրի չորրորդ վարչապետ: Կարիերան տևել է ավելի քան հինգ տասնամյակ: 2018-2020 թվականներին կրկին վարչապետ, բայց արդեն «Հույս» ընդդիմադիր դաշինքից[17]։ Ընդհանուր առմամբ 24 տարի զբաղեցրել Է Մալայզիայի կառավարության ղեկավարի պաշտոնը։ Համարվել է «տնտեսական հրաշքի» հեղինակ, որը հումքային երկիրը վերածել է բարձր տեխնոլոգիական արտադրանքի առաջատար արտահանողի։

Մահաթիր Մոհամադ
մալայերեն՝ Mahathir bin Mohamad
 
Կուսակցություն՝ United Malays National Organisation?, Malaysian United Indigenous Party?[1], անկախ քաղաքական գործիչ, Homeland Fighter Party?[2] և Parti Bumiputera Perkasa Malaysia?[3]
Կրթություն՝ Մալայա համալսարան (1953), Սինգապուրի ազգային համալսարան և Yong Loo Lin School of Medicine?
Գիտական աստիճան՝ դոկտորի աստիճան[4]
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ, բժիշկ, գրող և ինքնակենսագիր
Դավանանք սուննի իսլամ
Ծննդյան օր հուլիսի 10, 1925(1925-07-10)[5][6] (99 տարեկան)
Ծննդավայր Alor Setar, Unfederated Malay States
Քաղաքացիություն  Մալայզիա և  British Malaya
Ի ծնե անուն մալայերեն՝ Mahathir bin Mohamad
Հայր Mohamad bin Iskandar?
Մայր Wan Tempawan Wan Hanapi?
Ամուսին Siti Hasmah Mohamad Ali?
Զավակներ Marina Mahathir?, Mokhzani Mahathir?, Mukhriz Mahathir?, Mirzan Mahathir?, Melinda Mahathir? և Mazhar Mahathir?
 
Կայք՝ thechedet.com
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Մահաթիրի օրոք Մալայզիան դարձել է տարածաշրջանի ամենաարագ զարգացող տնտեսություններից մեկը ունեցող երկիրը։ Նման երկրներն ընդունված է անվանել «ասիական վագրեր»[18]։ Սկսվել է մեգանախագծերի դարաշրջանը, ինչպիսիք են «Պետրոնաս» երկվորյակ աշտարակների կառուցումը (այդ ժամանակ այն աշխարհի ամենաբարձր շենքն էր), Կուալա Լումպուրի միջազգային օդանավակայանը, «Հյուսիս-Հարավ» արագընթաց մայրուղին և Սեպանգի միջազգային շրջանը: 1980-ական թվականներից սկսված արագ տնտեսական աճը տևել է մինչև 1990-ական թվականների կեսերը[19]։

Կենսագրություն

Ծնվել է Քեդահ նահանգի Ալոր-Սեթար քաղաքում՝ մանկավարժների ընտանիքում։ 1953 թվականին ավարտել է Սինգապուրի Մալայա համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը։ Մինչև 1957 թվականը աշխատել է քաղաքացիական վարչակազմում, հետագայում վարել է մասնավոր բժշկական պրակտիկա։

1946 թվականին անդամակցել է նոր հիմնադրված Միավորված մալայական ազգային կազմակերպությանը (ՄՄԱԿ)։ 1964 թվականին դարձել Է խորհրդարանի անդամ ՄՄԱԿ-ից։ 1969 թվականին վարչապետ Աբդուլ Ռահմանի քաղաքականությունը քննադատելու համար հեռացվել է Միավորված մալայական ազգային կազմակերպությունից և զրկվել պատգամավորական մանդատից։ Այնուհետև նա գրել է «Մալայական երկընտրանք» գիրքը, որն անմիջապես արգելվել է երկրում:

1972 թվականին նոր վարչապետ Աբդուլ Ռազակի օրոք վերականգնվել է ՄՄԱԿ-ում և մեկ տարի անց նշանակվել սենատոր։ 1974 թվականից դարձել է կրթության նախարար և կրկին խորհրդարանի պատգամավոր։ Նախարարի պաշտոնում ուժեղացրել է պետական վերահսկողությունը համալսարանների նկատմամբ, ինչը դժգոհության է արժանացել համալսարանական միջավայրում։ 1975 թվականից եղել է ՄՄԱԿ-ի երեք փոխնախագահներից մեկը, 1976-1981 թվականներին՝ փոխվարչապետ։ Միաժամանակ՝ 1978-1981 թվականներին եղել է առևտրի և արդյունաբերության նախարար։ Ակտիվորեն հանդես է եկել արտադրության, հատկապես ծանր և ավտոմոբիլային արդյունաբերության մեջ երկարաժամկետ ներդրումների օգտին[20]։

Երկրի ղեկավարում

 
1984 թվականին Մահաթիրը այցելել է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ

1981 թվականի հուլիսի 16-ից մինչև 2003 թվականի հոկտեմբերի 31-ը եղել է ՄՄԱԿ-ի նախագահ և վարչապետ (առաջինը, որը չի սովորել Բրիտանիայում և չի ունեցել մալայա-արքայական արմատներ)՝ փոխարինելով Հուսեյն Օննին, որը առողջական խնդիրների պատճառով հրաժարական էր տվել։

Առաջին քայլերից մեկը եղել է 21 քաղբանտարկյալների (այդ թվում՝ լրագրող Սամադ Իսմայիլի և նախկին փոխնախարար Աբդուլլահ Ահմադի) համաներումը և իր զինակից Մուսա Հիթամի փոխվարչապետ նշանակումը։ Այնուհետև նրա հիմնական նպատակներն էին իշխող կուսակցության և կառավարության ղեկավարության համախմբումը և 1982 թվականի ընտրություններին նախապատրաստվելը: Հաղթելով նրանց (կուսակցությունը հավաքել է ձայների 60,5%-ը և խորհրդարանի 154 տեղերից 132-ը)՝ նա սկսել է ամրապնդել իշխանության կենտրոնացումը երկրում, ինչը հակամարտություն է առաջացրել առանձին նահանգների սուլթանների հետ: Այդ ժամանկ տնտեսական քաղաքականությունն առանձնացել էր պետական հատվածի ձեռնարկությունների մասնավորեցման ցանկությամբ՝ «թետչերիզմ»-ի ոճով: Մասնավորեցվել էին ավիաընկերությունները, կոմունալ և հեռահաղորդակցական ընկերությունները։ Ծավալվել է «Հյուսիս-Հարավ» ավտոմայրուղու շինարարությունը Թաիլանդի հետ սահմանից մինչև Սինգապուրի հետ սահման։ Իրականացվել է նաև «Proton» մակնիշի ժամանակակից ավտոարտադրության կառուցման նախագիծը (առաջին անգամ «Mitsubishi»-ի հետ), որը 1980-ական թվականների վերջին դարձել է Հարավարևելյան Ասիայի խոշորագույն ավտոարտադրողը[21]։

1986 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում նրա գլխավորած ՄՄԱԿ-ը կրկին հաղթել է՝ հավաքելով ձայների 57,3%-ը և խորհրդարանի 177 տեղերից 148-ը։ 1987 թվականին գոյություն է ունեցել ընդդիմության ակտիվ ենթակայության ժամանակաշրջան («Operasi Lalang»), որի շրջանակներում ավելի քան հարյուր մարդ (ՀԿ ակտիվիստներ, ընդդիմադիր քաղաքական գործիչներ, մտավորականներ, ուսանողների, սիրողական և գիտնականների շարքեր) ձերբակալվել են առանց դատավարության և հետաքննության՝ «Ներքին անվտանգության մասին» օրենքի (ISA) համաձայն: Դրան հետևել է նաև «The Star» և «Sin Chew Jit Poh» օրաթերթերի և երկու շաբաթաթերթերի՝ «The Sunday Star»-ի և «Watan»-ի հրատարակման լիցենզիայի հետ կանչումը[22][23]։

1990 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում ՄՄԱԿ-ը ստացել է ձայների 53,4%-ը և խորհրդարանի 180 տեղերից 127-ը։ Ընտրություններից հետո հայտարարվել է «Տեսլական 2020» ծրագիրը։ Միևնույն ժամանակ՝ երկար և բարդ քննարկումներից հետո, վարչապետին հաջողվել է հասնել պետությունների ղեկավարների (սուլթանների) և թագավորական ընտանիքների անդամների անձեռնմխելիության վերացմանը, կրճատել նրանց լիազորությունները և միաժամանակ կրճատել նրանց ֆինանսական աջակցությունը: 1994 թվականին ընդունվել են համապատասխան սահմանադրական փոփոխություններ։

1995 թվականի խորհրդարանական ընտրություններն ավարտվել են ՄՄԱԿ-ի և անձամբ Մահաթիրի հաղթանակով. կուսակցությունը խորհրդարանում ստացել է ձայների 65,2% և 162 տեղ 192-ից։ Շուտով սկսել է զարգանալ «Multimedia Super Corridor» նախագիծը, «Սիլիկոնային հովիտ»-ի մալայական անալոգը, որը գտնվել է Կուալա Լումպուրից հարավ՝ 15x50 կմ տարածքում, և մի շարք այլ հավակնոտ նախագծեր (ներառյալ Սեպանգում «Ֆորմուլա 1» մայրուղու կառուցումը):

 
1998 թվականի հունվարի 12-ին Կուալա Լումպուրում Մահաթիրը հանդիպել է ԱՄՆ պաշտպանության նախարար Ուիլյամ Քոենի հետ

1997-1998 թվականներին՝ Ասիական ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում, նա հրաժարվել է կոշտ դրամավարկային և հարկաբյուջետային քաղաքականությունից՝ ի հեճուկս Արժույթի միջազգային հիմնադրամի առաջարկությունների, որոնք, ի թիվս այլ բաների, պահանջում էին խոշոր նախագծերի պետական աջակցության կրճատում, որոնք Մահաթիր Մոհամադի զարգացման ռազմավարության հիմնաքարն էին: Ավելացել էին պետական ծախսերը և մալայզիական ռինգգիտի ֆիքսված փոխարժեքը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ։ Արդյունքը խայտառակել է իր միջազգային և ներքին քննադատներին, ինչպես նաև ԱՄՀ-ի փորձագետներին: Մալայզիան ճգնաժամից վերականգնվել է ավելի արագ, քան Հարավարևելյան Ասիայի մյուս երկրները: Սա դարձել է Մահաթիր Մոհամադի քաղաքական հաղթանակը։ 1999 թվականի հաջորդ ընտրություններից հետո ՄՄԱԿ-ը հավաքել է ձայների 56,5% և 147-րդ տեղը խորհրդարանի 192-ից տեղից։

Մահաթիր Մոհամադի արձագանքը ճգնաժամին և ԱՄՀ-ի առաջարկությունների մերժումը կտրուկ առճակատում են առաջացրել վարչապետի և փոխվարչապետ և ՄՄԱԿ-ի ղեկավարի տեղակալ Անվար Իբրահիմի միջև (որը պահանջել է կատարել ԱՄՀ պայմանները)։ Վերջինս հեռացվել է բոլոր պաշտոններից և բանտարկվել կոռուպցիայի և սոդոմիայի մեղադրանքով: «Ամնեսթի ինթերնեյշնլ» կազմակերպությունը նրան հայտարարել է խղճի բանտարկյալ՝ գործն անվանելով քաղաքական դրդապատճառներով[24]։

Հրաժարական և հետագա գործունեություն

 
2003 թվականի օգոստոսի 5-ին Մ. Մոհամադը Պուտրաջայայում հանդիպել է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ
 
2003 թվականի սեպտեմբերի 25-ին Մ. Մոհամադը ելույթ է ունենում ՄԱԿ-ի գլխավոր ասամբլեայում

2002 թվականին ՄՄԱԿ համագումարում Մահաթիրը հայտարարել է իր մոտալուտ հրաժարականի մասին և Աբդուլլահ Բադավիին հայտարարել իր իրավահաջորդը։ 2003 թվականի հոկտեմբերի 31-ին հրաժարական է տվել։

Արդեն 2006 թվականին փորձել է իր շուրջը հավաքել կուսակցության նոր առաջնորդին ընդդիմադիր ուժերին, բայց ապարդյուն։ 2008 թվականի մայիսի 19-ին՝ ընտրություններից հետո, որոնց ընթացքում ՄՄԱԿ-ը կորցրել է իր խորհրդարանական մեծամասնության 2/3 մասը՝ փորձելով ճնշում գործադրել վարչապետ Աբդուլլահ Բադավիի վրա, ստիպելով նրան լքել պաշտոնը հօգուտ իր տեղակալ Նաջիբ Ռազակի, հայտարարել է ՄՄԱԿ-ից դուրս գալու մասին։ 2009 թվականին, երբ Նաջիբ Ռազակը ստանձնել է վարչապետի պաշտոնը, վերադարձել է կուսակցություն։

2011 թվականին նշանակվել է Պերդանի համալսարանի հիմնադիր կանցլեր[25] (Կուալա Լումպուրի մասնավոր համալսարան)։

2015 թվականին Ռազակի կառավարությունն արդեն սկսել էր հրաժարականի կոչեր անել[26][27][28]՝ կտրուկ քննադատելով նրան 1MDB («1Malaysia Development Berhad») ընկերության հետ կապված կոռուպցիոն սկանդալների համար[29][30]։ 2016 թվականի սեպտեմբերի 7-ին՝ անջատվելով Մալայական միացյալ ազգային կուսակցություից, Մահաթիր Մոհամադը իր աջակիցների (այդ թվում՝ փոխվարչապետ Մուհիդին Յասինի) հետ ստեղծել է նոր քաղաքական ուժ՝ Մալայզիայի հողի որդիների միացյալ կուսակցություն: 2016 թվականի սեպտեմբերի 8-ին նրա նոր կուսակցությունը գրանցվել է[31]։ Նա միացել է հիմնականում ձախակողմյան և կենտրոնամետ ուժերի «Դաշնագիր/Հույսի դաշինք» («Pakatan Harapan») ընդդիմադիր կոալիցիային, որը նախկինում եղել է ժողովրդական բլոկում («Pakatan Rakyat») Մահաթիր Մոհամադի ավանդական քննադատների կողմից:

2018 թվականի հունվարի 8-ին Մ. Մոհամադը հայտարարվել է «Հույսի դաշնագրի» թեկնածու վարչապետի պաշտոնում 2018 թվականի մայիսի առաջիկա ընտրությունների արդյունքներով, որպեսզի հաղթանակի դեպքում անհապաղ ներում շնորհի իր նախկին դաշնակցին, իսկ հետո անհաշտ ընդդիմախոս Անվար Իբրահիմին և կառավարության կառավարումը փոխանցի նրան[32]։

2018 թվականի մայիսի 10-ին ընտրվել Է Մալայզիայի վարչապետ՝ 92 տարեկանում դառնալով պետության գործող ղեկավարներից ամենատարեցը[33][34]։ Նրա յոթերորդ կաբինետի կազմում կար 13 նախարար[35]։ 2018 թվականի հուլիսի 2-ից հետո նախարարների թիվն ավելացել է[36]։

2020 թվականի փետրվարին հրաժարական է տվել։

2021 թվականին ՄՄԱԿ-ի հինգ պատգամավորների հետ հիմնել է «Հայրենիքի համար մարտիկների կուսակցություն»-ը։

2022 թվականի նոյեմբերի ընտրություններում պարտվել է միամանդատ ընտրատարածքում[37][38], իսկ նրա կուսակցությունը խորհրդարանում ոչ մի տեղ չի կարողացել գրավել[39]։

Արտաքին քաղաքական հայացքներ

Գործնականում հենց սկզբից նա առաջնահերթություն է տվել ասիական զարգացման մոդելներին, այլ ոչ թե եվրոպական կամ ամերիկյան մոդելներին։ Համարել է կայունության և տնտեսական աճի և բարեկեցության առաջնային գերակայությունը քաղաքացիական ազատությունների նկատմամբ՝ իրենց արևմտյան ըմբռնումով։ Միևնույն ժամանակ՝ հենց սկզբից նա հրապարակայնորեն քննադատել է ԱՄՆ արտաքին քաղաքականությունը[40], թեև ԱՄՆ-ն պահպանում էր Մալայզիայի գլխավոր ներդրողի և հիմնական ռազմական գործընկերոջ դերը։

2003 թվականին Մահաթիրը քննադատել է Իրաքի պատերազմը, որը սկսվել է առանց ՄԱԿ-ի թույլտվության: 2004 թվականի հոկտեմբերի 18-ին մալայական «The Star» թերթին տված հարցազրույցում նա հայտարարել է․ «Ամերիկացիները, մեծ հաշվով, շատ անգրագետ են և ոչինչ չգիտեն մնացած աշխարհի մասին... Այնուամենայնիվ, նրանք մարդիկ են, որոնք որոշում են, թե ով է լինելու աշխարհի ամենաուժեղ մարդը»:

Միշտ եղել է պաղեստինյան պետության ստեղծման կողմնակից և Իսրայելի հակառակորդ (Իսրայելի քաղաքացիների մուտքը երկրի տարածք վաղուց արգելված էր), 1997 թվականի ճգնաժամը նրա կողմից հայտարարվել է «ռինգգիտի փլուզման վերաբերյալ հրեաների դավադրության արդյունք»[41] (հետագայում նա մասամբ հերքել է այս մեղադրանքը, բայց բացառապես օտարերկրյա դիտորդների համար): 1998 թվականին նա հայտարարել է, որ «ռինգգիտի փլուզումը տեղի է ունեցել հրեաների կողմից»: 2003 թվականին Իսլամական համագործակցության կազմակերպության գագաթնաժողովի ժամանակ նա արել է հետևյալ հայտարարությունը․

  Այսօր հրեաները աշխարհը կառավարում են վստահված անձի միջոցով: Նրանք ստիպում են ուրիշներին պայքարել և մեռնել իրենց համար: Նրանք հորինել են սոցիալիզմը, կոմունիզմը, մարդու իրավունքները և ժողովրդավարությունը, բայց նրանց հետապնդումը սխալ է հայտարարվում, քանի որ նրանք հավասար իրավունքներ ունեն ուրիշների հետ: Այսպիսով, նրանք արդեն վերահսկողություն են ձեռք բերել ամենահզոր երկրների նկատմամբ: Իսկ նրանք, այդ փոքրիկ համայնքը, փաստացի դարձել են համաշխարհային տերություն[42]։  

Դրա հետ մեկտեղ նա հայտարարել է․ «Ես հրեատյաց չեմ... ես դեմ եմ այն հրեաներին, որոնք սպանում են մահմեդականներին և որոնք աջակցում են մուսուլմաններին սպանողներին»:

Միաժամանակ արևմուտքը և հատկապես Եվրամիությունը համարել է հակամուսուլմանական և երկակի ստանդարտներ կիրառող հրեաների և մուսուլմանների պաշտպանության գործում[43]։

Մասնակցել է Բոսնիա և Հերցեգովինայի հակամարտության կարգավորմանը, որի համար 2007 թվականին առաջադրվել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի[44]։

2014 թվականին կարծիք է հայտնել, որ 2001 թվականի սեպտեմբերի 11-ի ահաբեկչական գործողությունները կազմակերպել են ոչ թե մուսուլմանները, այլ հատուկ ծառայությունները և ԱՄՆ կառավարությունը[45]։

1980-1990 թվականների գործունեության արդյունքներ

Նրա օրոք Մալայզիան թերզարգացած ագրարային տնտեսություն ունեցող երկրից վերածվել է «ասիական վագրեր»-ից մեկի։ Նա քարոզել է «ասիական արժեքներ»՝ ի հակադրություն արևմտյանների, ղեկավարել է չմիացած երկրների շարժումը։ Նրա հայացքների ամբողջությունը (համարվել են, մասնավորապես, ազգայնական) ստացել է «մահաթիրիզմ» անվանումը[46]։

«Տեսլական 2020» ծրագրի հեղինակն է, որը մինչև 2020 թվականը նպատակ է ունեցել Մալայզիան վերածել արդյունաբերականորեն զարգացած պետության և նախատեսված է եղել տարեկան ՀՆԱ-ի միջին 7% աճի և երկրի բնակչության կենսամակարդակի կայուն բարձրացման համար (մինչև 1995 թվականը աղքատների թիվը կրճատվել է մինչև 9%): Մինչև 1998 թվականի ճգնաժամը ՀՆԱ-ի աճը միջինում կազմել է 9 %: Մահաթիրի մեծ վաստակը համարվել է 1998 թվականի ֆինանսական ճգնաժամի արագ հաղթահարումը՝ հենվելով սեփական ուժերի վրա և պետական ծախսերի աճով՝ ի հեճուկս ԱՄՀ-ի բոլոր առաջարկությունների: Որպես կանխարգելիչ միջոց ապագայում նման տնտեսական ցնցումների դեմ՝ նա առաջ է քաշել «Ոսկե դինարի նախագիծը», որը ենթադրում էր ոսկով ապահովված միջազգային արժույթի ստեղծում[47]։

Ղեկավարել Է Մալայզիայի պատվիրակությունները բազմաթիվ միջազգային ֆորումներում։ Զարգացող երկրների կողմից եղել է հարավի զարգացման հարցերով ոչ կառավարական հանձնաժողովի ստեղծման նախաձեռնողը: 1987 թվականին ընտրվել է թմրամիջոցների չարաշահման և դրանց ապօրինի շրջանառության դեմ պայքարի միջազգային կոնֆերանսի նախագահ։ 1987 թվականի հուլիս-օգոստոս ամիսներին պաշտոնական այցով մեկնել է Մոսկվա[48]։

2000 թվականին եղել է ՌԳԱ պատվավոր անդամ[49]։ Թագավորության պաշտպանի «Մեծ Կոմանդոր» շքանշանի հավակնոտ է եղել («Seri Maharaja Mangku Negara», որը իրավունք է տվել «Տուն» տիտղոսին)[50][51]։ 2018 թվականին եղել է Պերդանայի համալսարանի պատվավոր դոկտոր[52]։

Շրի Պերդանի պաշտոնական նստավայրը, որտեղ նա աշխատել է 1983-1999 թվականներին, վերածվել է թանգարանի[53]։ 1998 և 2007 թվականներին թողարկվել են նրա դիմանկարով նամականիշեր։

Ընտանիք

Կինը (1956 թվական)՝ Սիթի Հասմա Մոհամեդ Ալի, (ծնված 1926 թվականին), երկրում եղել է հայտնի բժիշկ և Մուլտիմեդիայի համալսարանի անվանական նախագահ: Ունեցել է 7 երեխա՝ Մարինան (հասարակական գործիչ և գրող), Միրզանը, Մելինդան, Մոհզանին (երկրի ամենահարուստ գործարարներից մեկը), Մուհրիզը (ծնված 1964 թվականին, գործարար, 2008 թվականից երկրի խորհրդարանի պատգամավոր, 2013 թվականից՝ Կեդահ նահանգի գլխավոր նախարար), Մայզուրաը և Մաժարը:

Մրցանակներ

  • «Սպիտակ փղի» շքանշանի Մեծ ժապավենի ասպետ (1981 թվական, Թաիլանդ)[54]։
  • «Հյուսիսային աստղ»-ի շքանշանի Մեծ Խաչի կոմանդոր (1981 թվական, Շվեդիա)։
  • «Դիվանագիտական ծառայությունների համար» 1-ին կարգի շքանշան (1983 թվական, Կորեայի Հանրապետություն)։
  • «Մալիի ազգային շքանշան»-ի Մեծ Խաչ (1984 թվական, Մալի)։
  • «Ինդոնեզիայի աստղ» 1-ին կարգի շքանշանի ասպետ (1987, Ինդոնեզիա)[55]։
  • «Ազատարար» շքանշանի Մեծ ժապավեն (1990 թվական, Վենեսուելա)։
  • «Ացտեկների արծիվ» շքանշանի Մեծ Խաչ (1991 թվական, Մեքսիկա)։
  • «Ծագող արև» 1-ին կարգի շքանշան (1991 թվական, Ճապոնիա)։
  • «Արժանիքներ» շքանշանի Մեծ Խաչ (1991 թվական, Չիլի)։
  • «Ազատարար Սան Մարտին» շքանշանի Մեծ Խաչ (1991 թվական, Արգենտինա)։
  • «Բոսնիայի վիշապ» շքանշան (1996 թվական, Բոսնիա և Հերցեգովինա)։
  • «Ջիբութիի Մեծ աստղ» շքանշանի կոմանդոր (1996 թվական, Ջիբութի)։
  • «Բրունեյի թագավորական ընտանիք»-ի 1-ին աստիճանի շքանշան (1997 թվական, Բրունեյ)։
  • «Մուբարաք Մեծ»-ի շքանշան (1997 թվական, Քուվեյթ)։
  • «Արժանիքներ» շքանշանի Մեծ ժապավեն (1997 թվական, Լիբանան)։
  • «Խոսե Մարտի» շքանշան (1997 թվական, Կուբա)։
  • «Լեհաստանի Հանրապետությանը մատուցած ծառայություններ»-ի շքանշանի Մեծ Խաչ(2002 թվական, Լեհաստան)։
  • «Բարեկամության» շքանշան (2003 թվականի հուլիսի 4, Ռուսաստան)՝ Ռուսաստանի Դաշնության և Մալայզիայի միջև բարեկամության և համագործակցության ամրապնդման գործում ունեցած մեծ ավանդի համար[56]։
  • «Դոստիկ» 1-ին աստիճանի շքանշան (2011 թվական, Ղազախստան)[57]։
  • «Պավլովնիայի ծաղիկներ» շքանշան (2018 թվական, Ճապոնիա)[58]։
  • Պակիստանի 1-ին կարգի շքանշան (2019 թվական, Պակիստան)[59]։
  • «Հանրապետության» շքանշան (2019 թվական, Թուրքիա)[60]։

Փաստեր

  • 2018 թվականի մայիսի 10-ից մինչև 2020 թվականի փետրվարի 29-ը վարչապետի պաշտոնում երկրորդ անգամ գտնվելու ողջ ժամանակահատվածը եղել է աշխարհի գործող կառավարության ամենատարեց ղեկավարը:
  • Նա Մալայզիայի ամենատարեց ղեկավարն է իր ողջ պատմության ընթացքում։
  • Մի քանի բանաստեղծությունների հեղինակ է, այդ թվում՝ «Մալայացիները հեշտությամբ ներում են»[61]։

Ստեղծագործություններ

  • The Malay Dilemma. Singapore: Asia Pacific Press, 1970
  • «От имени своего народа». М.: «Летопись», 1998[62].
  • Мохамад М. Путь вперёд = The Way Forward. — Минск: Харвест, 2009. — 192 с. — ISBN 978-985-16-7710-4

Գրականություն

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ 1,0 1,1 Bersatu pecat Mahathir, Mukhriz dan tiga yang lain (մալայ.) — Malaysiakini.com, 2020.
  2. ↑ 2,0 2,1 https://www.sinarharian.com.my/article/244627/berita/politik/mahathir-tinggalkan-pejuang
  3. ↑ 3,0 3,1 https://malaysiakini.com/news/656416
  4. ↑ 4,0 4,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118930060 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 En Malaisie, du neuf avec un vieux (ֆր.) // Libération / D. Alfon — 2018. — ed. size: 139959 — ISSN 0335-1793; 1766-0556; 2262-4767
  6. ↑ 6,0 6,1 Mahathir, now 94, says his only wish is to see Malaysia's recovery // The Straits Times / W. Fernandez — Singapore Press Holdings, 2019. — ISSN 0585-3923
  7. ↑ https://web.archive.org/web/20190402094610/http://iccr.gov.in/content/nehru-award-recipients
  8. ↑ http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP20020200354
  9. ↑ https://www.keio.ac.jp/en/about/learn-more/honorary-degrees/
  10. ↑ http://www.moe.gov.cn/s78/A22/xwb_left/moe_829/tnull_44386.html (չին.) — 中华人民共和国教育部.
  11. ↑ 11,0 11,1 http://lib.perdana.org.my/PLF/Digital_Content/Prominent_Leaders/Mahathir/Profiles/Biodata/biodata.pdf
  12. ↑ The Malay Mail — 1896.
  13. ↑ https://www.thenews.com.pk/print/469330-malaysia-pakistan-ties-given-impetus-says-high-commissioner
  14. ↑ http://en.kremlin.ru/events/president/transcripts/22080
  15. ↑ https://www.data.gov.my/data/ms_MY/dataset/senarai-penerima-kurniaan-seri-maharaja-mangku-negara-tahun-1958-hingga-2017
  16. ↑ https://www.tatlerasia.com/people/mahathir-mohamad
  17. ↑ Погадаев В. «Малайзия: возвращение Махатхира» // «Азия и Африка сегодня», № 9, 2018, с. 40-44
  18. ↑ «Hindustan Times:: Leadership Summit». web.archive.org. 2008-03-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-06-ին. Վերցված է 2021-06-14-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  19. ↑ «Hindustan Times:: Leadership Summit». web.archive.org. 2008-03-06. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-03-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  20. ↑ «Mahathir Mohamad Biography». Արխիվացված է օրիգինալից 2019-04-02-ին. Վերցված է 2015-12-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  21. ↑ «Официальный сайт компании». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-10-28-ին. Վերցված է 2015-12-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  22. ↑ Hisham – gonna say sorry for UMNO Youth keris episodes?
  23. ↑ Barry Wain. Malaysian Maverick: Mahathir Mohamad in Turbulent Times. 2010. Palgrave Macmillan/ isbn=978-0-230-23873-2
  24. ↑ «Canadian Lawyers Defend the Independence of the Bar in Malaysia». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-02-13-ին. Վերցված է 2018-04-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  25. ↑ «Perdana uni boost for education». The Star. 2011-09-12. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-06-12-ին. Վերցված է 2018-06-07-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  26. ↑ «Former Malaysia PM Mahathir calls for removal of PM Najib Razak». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2015-08-30. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-09-22-ին.
  27. ↑ «Dr M, BN men have every right to meet up, Nur Jazlan says». 2015-10-13. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-01-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  28. ↑ «Malaysia's Mahathir on Najib Razak: 'He Should Step Down'». Time (անգլերեն). 2016-06-10. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  29. ↑ «Malaysia's Mahathir and other leaders urge prompt end to 1MDB scandal». Reuters (անգլերեն). 2015-10-12. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-28-ին.
  30. ↑ «Malaysia's Mahathir calls for a referendum on PM amid 1MDB scandal». Reuters (անգլերեն). 2016-07-21. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-28-ին.
  31. ↑ ANIS, BY MAZWIN NIK (2016-09-08). «Zahid: RoS approves Muhyiddin's party, will be known as PPBM». The Star (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2022-05-05-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  32. ↑ «Mahathir Mohamad: Ex-Malaysia PM, 92, to run for office». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2018-01-08. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-01-11-ին.
  33. ↑ «Oldest Prime Minister records as Mahathir bin Mohamad becomes Malaysia's leader aged 92». Guinness World Records (բրիտանական անգլերեն). 2018-05-11. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-06-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  34. ↑ AfricaNews (2018-05-10CEST16:07:53+02:00). «Malaysia elects world's oldest leader, 92 year old Mahathir Mohamad». Africanews (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2023-06-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  35. ↑ Ng, Huiwen (2018-05-21). «Malaysia PM Mahathir's Cabinet: Who are the ministers». The Straits Times (անգլերեն). Singapore. 0585-3923. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-28-ին.
  36. ↑ «13 Malaysian ministers, 23 deputy ministers, sworn in». TODAY (անգլերեն). 2018-07-02. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  37. ↑ Editor, Kang Wan ChernAssistant Business (2022-11-20). «Malaysia election: Mahathir loses in Langkawi, his first electoral defeat since 1969». The Straits Times (անգլերեն). Singapore. 0585-3923. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-12-07-ին. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
  38. ↑ «Malaysia ex-PM Mahathir loses seat in first election defeat in 53 years». Reuters (անգլերեն). 2022-11-19. Արխիվացված է օրիգինալից 2022-11-30-ին.
  39. ↑ «GE15: Pejuang cancels press conference after disastrous outing». New Straits Times. 2022-11-20. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-03-29-ին. Վերցված է 2023-08-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  40. ↑ «Commanding Heights: Dr. Mahathir bin Mohamad». Արխիվացված է օրիգինալից 2018-07-14-ին. Վերցված է 2015-12-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  41. ↑ Mahathir Suspects Link to Ringgit’s Fall: Malaysian Leader Sees Hidden Jewish 'Agenda' Արխիվացված է Հոկտեմբեր 13, 2008 Wayback Machine-ի միջոցով: International Herald Tribune, 11 October 1997.
  42. ↑ «Malaysian Leader: 'Jews Rule World by Proxy'». Արխիվացված է օրիգինալից 2008-01-10-ին. Վերցված է 2015-12-11-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  43. ↑ «Mahathir hits back in Jewish row» Արխիվացված է Հոկտեմբեր 17, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:, CNN News, 21 October 2003.
  44. ↑ «Dr M nominated for Nobel Prize» Արխիվացված 2007-04-03 Wayback Machine, The Star, 4 February 2007.
  45. ↑ «Malaysia's Mahathir: 9/11 not work of Muslims». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-11-09-ին. Վերցված է 2015-12-15-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  46. ↑ Mohathir Mohamad — в: Погадаев, В. Малайский мир (Бруней, Индонезия, Малайзия, Сингапур). Лингвострановедческий словарь. М.:"Восточная книга", 2012, с. 369
  47. ↑ «PM: Use of dinar in world trade will reduce speculation». Business Times. 2002-03-27. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-01-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  48. ↑ «Film The Guest from the City of Kuala Lumpur. (1987)». www.net-film.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  49. ↑ Свет Захаров. Премьер Малайзии избран академиком РАЕН [1] Արխիվացված է Դեկտեմբեր 22, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:
  50. ↑ «Dr Mahathir, Dr Siti Hasmah conferred Tun title». New Straits Times. 2003-11-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-07-01-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  51. ↑ «Mahathir honoured as he steps down». 2003-11-01. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-11-06-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  52. ↑ Services, WebWay E. (2018-10-07). «Tun Dr. Mahathir, Tun Dr. Siti Hasmah Conferred Honorary Doctorates at Perdana University's Convocation». StudyMalaysia.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-28-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  53. ↑ «Galeri Sri Perdana - tribute to Dr M». New Sunday Times. 2003-12-21. Արխիվացված է օրիգինալից 2023-08-29-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  54. ↑ MAHATHIR | Malaysia
  55. ↑ «Indonesian Award for Dr. Mahathir». Malaysian Digest. Vol. 18, no. 2. Kuala Lumpur: Federal Department of Information, Malaysia. February 1987. էջ 3.
  56. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 4 июля 2003 года № 725 «О награждении орденом Дружбы Мохамада М.»
  57. ↑ «Автору малазийского экономического чуда Махатхиру Мохамаду вручён казахстанский орден «Достык» I степени». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-01-29-ին. Վերցված է 2021-01-25-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  58. ↑ «Dr M to receive top Japanese govt award for 'extraordinary contributions' as PM». Tony Emmanuel. Malay Mail. 2018-11-03. Արխիվացված է օրիգինալից 2018-11-03-ին. Վերցված է 2018-11-03-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  59. ↑ «Pakistan to confer highest civilian award on Dr M». Bernama. Malay Mail. 2019-03-20. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-03-21-ին. Վերցված է 2019-03-21-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  60. ↑ «In rare honour, Dr M becomes first SE Asian leader awarded with Turkish Order of the Republic». Zurairi Ar. Malay Mail. 2019-07-25. Արխիվացված է օրիգինալից 2019-07-26-ին. Վերցված է 2019-07-26-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  61. ↑ Виктор Погадаев. Новые таланты премьер-министра Малайзии // «Вечерняя Москва», 7 сентября 2001
  62. ↑ От имени своего народа [Сборник : Перевод] Махатхир Мохамад; [Вступ. ст. С. Гончаренко, с. 8-32]; Институт Дал. Востока. М.: Летопись, 1998

Արտաքին հղումներ

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մահաթիր_Մոհամադ&oldid=10027383» էջից